Το αγόρι στην αποβάθρα

Στέφανος Δάνδολος
Το αγόρι στην αποβάθρα
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Καστανιώτη

Με πέντε μυθιστορήματα και μια συλλογή διηγημάτων να έχουν εκδοθεί μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια, ο Στέφανος Δάνδολος (γεν. 1970) μπορεί πλέον να θεωρηθεί ότι έχει καταθέσει την προσωπική του σφραγίδα στο χώρο της νεότατης λογοτεχνίας μας.
Αλλά είναι έτσι; Μήπως ο Δάνδολος ανήκει στην κατηγορία εκείνη των συγγραφέων που πεισματικά δείχνουν να αναζητούν κάθε φορά μια άλλη ταυτότητα, τόσο σε επίπεδο φόρμας και γραφής, όσο και επίπεδο θέματος;
Κι όμως, αν και από την τραυματική σχέση μιας κόρης με τον πατέρα της, στην εξομολόγηση ενός αιματοβαμμένου αυτοκράτορα, ασφαλώς και υπάρχει μια απόσταση, ένας δρόμος που όσο κι αν οι ενδιάμεσες στάσεις του περιείχαν κάθε φορά και σε μια άλλη προβληματική, εντούτοις το όχημα δεν άλλαζε και τόσο. Πάντα ήταν ένα όχημα που του άρεσε να χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις, να ανιχνεύει υπόγειους συνειρμούς και να φωτίζει την αγωνία του ανθρώπου καθώς αναζητά όχι τη μοίρα του, αλλά την ταυτότητά του.
Μα ο Δάνδολος φαίνεται πως καθώς έχει μπει για τα καλά στην τέταρτη δεκαετία του
μας δίνει το έκτο του μυθιστόρημα που φιλοδοξεί να ανασχεδιάσει την έως τώρα συγγραφική του πορεία.
«Το αγόρι στη αποβάθρα» είναι ένα μυθιστόρημα αγωνίας όσο και αγάπης. Σύγκρουσης όσο και σύνθεσης. Ρεαλισμού όσο και φαντασίας. Κι ακόμα είναι ένα μυθιστόρημα που δεν θέλει να στηριχτεί σε χαρακτήρες, αλλά σε τύπους –εκπροσώπους εποχών.
Ένα αγόρι που ζει σε μια ταραγμένη πόλη, σε μια ταραγμένη εποχή, συναντά ένα ηλικιωμένο άντρα που ζει αποκλεισμένος στον έβδομο όροφο μιας σχεδόν ετοιμόρροπης πολυκατοικίας. Η συνάντησή τους θα φέρει στην επιφάνεια όχι μόνο το μυστικό του ηλικιωμένου άντρα, αλλά και το μυστικό του αγοριού. Το μυστικό του ενός δεν είναι τίποτε άλλο από τη συμμετοχή του στο μέγιστο έγκλημα που διαπράχτηκε κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα. Το μυστικό του άλλου δεν είναι τίποτε άλλο από το ότι είναι το θύμα των εγκλημάτων που έχουν προφτάσει να γίνουν στα λίγα χρόνια που υπάρχει ο νέος αιώνας μας.
Ο μικρός Πίπικ και ο κύριος Άκερμαν δεν εκπροσωπούν όσους σχεδιάζουν την ιστορία δύο αιώνων, αλλά τους θύτες και τα θύματά τους. Και ότι τους χαρακτηρίζει δεν είναι παρά το πάθος για την αγάπη, την αγάπη αυτή που θα προσφέρει πρώτα τη συγνώμη και μετά την ηρεμία.
Μυθιστόρημα μιας ενοχής που ο ένας αιώνας κληρονόμησε στον άλλο –αυτό από μια σκοπιά μπορεί να θεωρηθεί πως είναι το «Αγόρι στην αποβάθρα»
Ο Δάνδολος επέλεξε τη χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης –αφηγείται το αγόρι. Και η μαεστρία του συγγραφέα να κρατήσει από την πρώτη φράση έως την τελευταία αυτό το ιδιότυπο ύφος αφήγησης είναι στ΄ αλήθεια θαυμαστή.
Ο αφηγητής δηλώνει την ηλικία του, αλλά είναι ο αναγνώστης που θα πρέπει να κατανοήσει πως δεν έχουμε να κάνουμε με την ηλικία ενός ανθρώπου, αλλά μιας εποχής. Κι έτσι πολύ σωστά οι λέξεις του Δάνδολου, μπορεί να προέρχονται από το λεξιλόγιο ενός εφήβου, αλλά τα νοήματα που συνθέτουν έχουν ενήλικο προβληματισμό –οι εποχές είναι που γνωρίζουν και όχι οι άνθρωποι που τις ζούνε.
Ιδιαίτερη θέση μέσα στην όλη αφήγηση έχει και η ατμόσφαιρα, το σκηνικό της δράσης. Κάποιο προάστιο μιας μεγαλούπολης -συνειρμικά μπορεί να αφεθούμε στην υποψία πως ίσως είναι μια γειτονιά απόκληρων του Παρισιού- περιγράφεται με τρόπο τέτοιο ώστε να κυριαρχούν οι αποχρώσεις του πιο σκοτεινού γκρίζου.
Και βέβαια μένει στον αναγνώστη το ξάφνιασμα –διάβασε ένα βιβλίο ενοχών και βίας, αλλά εκείνο που θα μείνει να τον συντροφεύει είναι η αίσθηση της αγάπης.
Κι εδώ, ίσως είναι, η μεγάλη στροφή του Δάνδολου. Πως τον ζόφο των προηγούμενων βιβλίων του, τώρα τον αντικαθιστά με μια υπαρξιακή αισιοδοξία.
Οι προσωπικές ενοχές, τα ατομικά λάθη μπορούν να μετατραπούν σε συλλογική συνείδηση που θα απαιτήσει την επαφή -ο θετικό στοιχείο να περάσει από τη μια γενιά την άλλη, από τη μια εποχή στην άλλη, από τον ένα αιώνα στον επόμενο.

Απόσπασμα

Δεν πρέπει να κοιμήθηκα παραπάνω από καμιάν ωρίτσα. Με ξυπνήσανε οι φασαρίες απέξω, κι ενώ γλάρωνα, ένας πυροβολισμός μου ΄κοψε τη χολή και βρικολάκιασα. Άρχισα να στριφογυρνάω με τις παλάμες σφιχτά στα αυτιά μου, αλλά ούτε κι έτσι κατάφερα να ησυχάσω. Οι μπινέδες, ουρλιάζανε όλη νύχτα! Τι διάολο γινότανε, δεν είχα καταλάβει ακόμα. Μου καρφώθηκε μήπως μέσα στον πανικό είχε ξεσπάσει κάνας πόλεμος…. Όπως και να ‘χε, μου ‘ρθε μια δυο φορές να βγω στο παράθυρο και ν΄ αρχίσω να τους φωνάζω ν΄ αφήσουνε τις μάχες νυχτιάτικα. Αλλά μόλις κόλλησα το πιο αγριεμένο βλέμμα μου στο τζάμι, είδα παντού φωτιές και τελικά γύρισα στο κρεβάτι μου, μη φάω καμιάν αδέσποτη

(Δημοσιεύτηκε στο ένθετο για το βιβλίο του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής 23/12/2007)

Βιβλία για εφηβικές ανησυχίες

Τα βιβλία για μεγάλα παιδιά και εφήβους, για να αναγνώστες δηλαδή που βρίσκονται σε εκείνη την χρονική περίοδο της ζωής του όπου ανακαλύπτουν τη συνειδητή ένταξη του «εγώ» στο κοινωνικό σύνολο, είναι βιβλία που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Κι αυτό γιατί θα πρέπει να συνδυάζουν την άρτια, όσο και πλούσια γλωσσική οντότητα με την περιγραφή συνθηκών, συναισθημάτων και γεγονότων με τρόπο που ενώ θα είναι απλώς δεν θα απλουστεύει.
Ο έφηβος είναι ο πιο απαιτητικός αναγνώστης. Πίσω από την επαναστατικότητά του, πίσω από ακόμα και την δήθεν αδιαφορία του, είναι ένα πλάσμα που σπαράσσεται ανάμεσα στα “θέλω” και τα “πρέπει”, ανάμεσα στο “εγώ” και ο “άλλος”, ανάμεσα στην ανεξαρτησία και τη σκλαβιά των συναισθημάτων.
Το βιβλίο που θα τον αγγίξει πρέπει να είναι στο ίδιο ύψος με εκείνον, αλλά παράλληλα να μπορεί να τον σπρώξει και λίγο πιο πάνω. Λίγο όμως –τόσο ώστε να μη το φοβηθεί, αλλά ούτε και τόσο λίγο ώστε να αισθανθεί πως τον απαξιώνει.
Το εφηβικό βιβλίο δεν είναι από τα πλέον διαδεδομένα ήδη βιβλίου στην Ελλάδα. Κι αυτό όχι γιατί οι έφηβοί μας διαφέρουν σε κάτι ουσιαστικό από τους εφήβους των άλλων χωρών της Δύσης. Αλλά γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν τους βοηθά να ανακαλύψουν τη χαρά του εξωσχολικού αναγνώσματος, μα αντίθετα λες και τους περιορίζει τόσο τον ελεύθερο χρόνο, ώστε να μην υπάρχει ούτε λεπτό της μέρας για τη χαρά της ανάγνωσης.
Εντούτοις κυκλοφορούν βιβλία εφηβικά, γραμμένα από έλληνες και ξένους συγγραφείς. Αν τα περισσότερα από αυτά πληρούν τους όρους ενός καλού λογοτεχνικού έργου ή ενός βιβλίου γνώσεων, αυτό καλό θα ήταν να το εξετάζαμε προτού προχωρήσουμε στην όποια επιλογή μας.

Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου
«Ο καιρός της σοκολάτας»
Εκδόσεις Πατάκη

Το διήγημα –ισχυρίζονται κάποιοι- πως δεν το αγαπούν και τόσο οι αναγνώστες. Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει ή όχι, πάντως για τους εφήβους η σύντομη φόρμα του διηγήματος τους δημιουργεί μια αίσθηση μη άγχους. Μπορούν σε λίγο χρόνο να ολοκληρώσουν την ανάγνωση μιας ιστορίας, μπορεί να συνεχίσουν όποτε θέλουν με την ανάγνωση της επόμενης, χωρίς να κινδυνεύουν να έχουν ξεχάσει το τι είχε στις προηγούμενες σελίδες συμβεί.
Η Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου έχει γράψει κυρίως μυθιστορήματα, αλλά έχει επίσης δείξει τις ικανότητές της και στη πιο σύντομη φόρμα του διηγήματος όσο και του παραμυθιού.
Συλλογή διηγημάτων αυτό το τελευταίο της βιβλίο, που όμως λες και όλα τους συνθέτουν ένα ελλειπτικό μυθιστόρημα.
Χρόνος ενιαίος σε όλα –η περίοδος του Β Παγκόσμιου Πολέμου και της Κατοχής. Κεντρικό πρόσωπο –αφηγητής, σε όλα τα διηγήματα το ίδιο* η συγγραφέας όταν ήταν κορίτσι και ζούσε τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Και γύρω της πρόσωπα της οικογένειά της, της γειτονιάς της –τα Εξάρχεια του τότε έχουν αρκετές φορές περιγραφεί από την Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου.
Θα χαρακτήριζα τα διηγήματα της συλλογής ως ιστορικά. Κι αυτό όχι γιατί δεν έχουν και μάλιστα σε έντονο βαθμό περιγραφές συναισθημάτων και σχέσεων, αλλά γιατί με ευαίσθητο τρόπο καταγράφουν μια εποχή και τους ανθρώπους της. Η ιστορία δεν έχει να κάνει μόνο με τους πρωταγωνιστές της, αλλά και με τους απλούς καθημερινούς αποδέχτες της, αυτούς που ίσως δεν τη διαμορφώνουν, μα τη βιώνουν και εν τέλει μετατρέπουν το ότι έχει συμβεί σε εμπειρία επέμβασης στο μέλλον –με άλλα λόγια σε μνήμη.
Έργο ώριμο, γι αυτό απλό, ανθρώπινο, τρυφερό.



Graham Gardner
Ποιος είναι ο Έλλιοτ;
Μετάφραση : Κώστια Κοντολέων
Εκδόσεις Ψυχογιός

Ο Έλλιοτ είναι ένα αγόρι που με την οικογένεια του μετακομίζει σε μια καινούργια πόλη και σε καινούργιο, βέβαια, σχολείο. Στο προηγούμενο σχολείο του είχε πέσει πολλές φορές θύμα βίας από συμμαθητές του αλλά τώρα πιστεύει πως τα πράγματα θα πάνε καλύτερα και πως θα κάνει μια καινούργια αρχή. Εναποθέτει πολλές ελπίδες στις σχέσεις του με τους νέους του συμμαθητές, καθώς η οικογένειά του αργά, μα σταθερά διαλύεται –η μητέρα δουλεύει για να τους συντηρεί, καθώς ο άνεργος πατέρας ολοένα και περισσότερο γίνεται βίαιος. Όμως σύντομα θα ανακαλύψει πως μαθητές με κτηνώδικες συμπεριφορές υπάρχουν παντού στον κόσμο και σε όλα τα σχολεία. Και πως εκείνοι στο καινούργιο του σχολείο είναι πολύ χειρότεροι από το προηγούμενο. Υπάρχει μια ομάδα παιδιών οι Φύλακες που έχουν καταφέρει να έχουν κάτω από τον έλεγχο τους σχεδόν όλα τα παιδιά του σχολείου με πράξεις που προκαλούν τον τρόμο τους. Ο Έλλιοτ θα μπει στο στόχαστρο τους, θα τον προσκαλέσουν αρχικά να γίνει μέλος της ομάδας τους μια τιμή που επιφυλάσσουν σε λίγους όμως για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα να υποδείξει ο ίδιος ποιο θα είναι το επόμενο θύμα που θα βάλουν στο στόχαστρο. Ο Έλλιοτ για πρώτη φορά στη ζωή του νοιώθει πως έχει δύναμη, αλλά αναρωτιέται αν θα μπορέσει να κάνει σε άλλους αυτά που του έκαναν εκείνου.
Μυθιστόρημα τολμηρό, αγγίζει με θάρρος το πρόβλημα της βίας μέσα στα σχολεία. Χαρακτήρες σύνθετοι όσο και ζωντανοί.


Φράνσις Χάρντινγκ
Η μαγίστρα των λέξεων
Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου

Η Μόσκα Μάι ζει σ’ ένα σκοτεινό βασίλειο που σπαράσσεται από διαμάχες και αγωνίζεται να εδραιώσει την ειρήνη μετά από χρόνια εμφυλίου πολέμου και θρησκευτικής τυραννίας. Ο πατέρας της ήταν ένας αγωνιστής του πνεύματος, που έγραφε βιβλία υπερασπιζόμενος την ελευθερία και την ανεξιθρησκία. Γι αυτόν το λόγο, είχε εξοριστεί σ’ ένα τρισάθλιο χωριό όπου και μεγαλώνει μόνος την κόρη του, μετά το θάνατο της γυναίκας του κατά τη γέννα. Έτσι, η Μόσκα μαθαίνει κάτι που ελάχιστοι κατέχουν στο βασίλειο: μαθαίνει γράμματα. Με τον καιρό, οι λέξεις γίνονται η μοναδική της πίστη και αγάπη. Ο κόσμος της όλος.
Όταν θα χάσει και τον πατέρα της κι η ζωή της θα βουλιάξει μέσα στην αθλιότητα και στη σιωπή, οι λέξεις, και πιο πολύ οι λέξεις οι τυπωμένες στο χαρτί, αποκτούν γι’ αυτήν περισσότερη ζωντάνια και ομορφιά απ’ την πραγματικότητα γύρω της. Θα τις αγαπήσει, θα τις πιστέψει και θα τις ακολουθήσει.
Έτσι, αποφασίζει ν’ ανοίξει τα φτερά της για να βρει μια καλύτερη ζωή στην πόλη
Η πόλη, ωστόσο, βρίσκεται σε μεγάλη αναταραχή: κάποιοι τυπώνουν παράνομα επαναστατικά φυλλάδια που ξεσηκώνουν τους πολίτες.
Όλα τα ισχυρά σινάφια βρίσκονται σε διαμάχη μεταξύ τους, προσπαθώντας να εντοπίσουν το παράνομο τυπογραφείο. Μέχρι που οι συνωμοσίες, οι προδοσίες και οι πανουργίες φτάνουν στο φόνο, και η μικρή μαγίστρα των λέξεων γίνεται, άθελά της, η ηρωίδα ενός επαναστατικού κινήματος.
Ένα ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα όπου το μυστήριο και η δράση συνυπάρχουν με το νόημα της ελεύθερης σκέψης.


Το μήλο της γνώσης
Κείμενα Odile Gandon
Εικονογράφηση: Buster Bone, Stephane Kiehl, Pascal Lemaitre
Μετάφραση: Έφη Πύρπασου
Εκδόσεις Καστανιώτη

Ο έφηβος θέλει να γνωρίζει με τρόπο ουσιαστικό και υπεύθυνο, αλλά και παράλληλα εύστροφο και ευέλικτο το τι συμβαίνει γύρω του. Κοινωνικά ζητήματα, πολιτικά θέματα, οικονομικές απόψεις, οικολογικές προτάσεις –όλα όσα από τους ενήλικες διαμορφώνονται, αλλά στους τωρινούς έφηβους και αυριανούς ενήλικες κυρίως αφορούν.
Δύσκολο να μιλήσεις για όλα αυτά χωρίς να χρησιμοποιείς γλώσσα ψυχρή, χωρίς να ξεχνάς να μην γίνεσαι βαρετός ή διδακτικός.
Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ένα απόλυτα «πρόσχαρο» προϊόν της επιστημονικής σκέψης, της εκπαιδευτικής πείρας και του εκδοτικού σχεδιασμού.
Περιλαμβάνει έξι ενότητες – ο κόσμος σήμερα, ζούμε μαζί, θεμελιώνοντας την ειρήνη, χτίζοντας ένα κόσμο πιο δίκαιο, προστατεύοντας τον πλανήτη, διαφυλάσσοντας την πολιτισμική πολυμορφία. Έξι ενότητες που αναλύουν συνθήκες και καταστάσεις, προτείνουν τρόπους αντίδρασης, αλλά και δρόμους προβληματισμού. Παράλληλα παρέχουν γνώσεις και καταθέτουν στοιχεία.
Έξι προκλήσεις για τον νέο άνθρωπο που καθώς ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο πολύπλοκος, αυτός θα πρέπει για να μπορέσει όχι μόνο μέσα σε αυτόν να ζήσει, αλλά και να τον βελτιώσει, θα πρέπει να κατανοήσει και να αποφασίσει. Ο αποτελεσματικός πολίτης του 21ου αιώνα, είναι ο πολίτης που θα έχει άποψη.
Με έξυπνη σελιδοποίηση, ευρηματική και πολύμορφη εικονογράφηση, με πίνακες, λεξιλόγια και φωτογραφίες το βιβλίο αυτό καταφέρνει να γίνει και ελκυστικό και αποτελεσματικό.
Τελικά ο αναγνώστης του –έφηβος, αλλά και ενήλικας- αποκτά άποψη τεκμηριωμένη, προβληματισμούς ουσιαστικούς. Την γνώση που χρειάζονται οι μαθητευόμενοι πολίτες του κόσμου.

(Δημοσιεύτηκε στο ένθετο για το βιβλίο του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής)

Το τριαντάφυλλο των Χριστουγέννων

Κείμενο : Μάνος Κοντολέων

Εικονογράφηση: Αλεσσάντρα Τόνι

Εκδόσεις Πατάκη, 2007

Ένα κορίτσι βρίσκεται μέσα στη σπηλιά όπου γεννήθηκε το αγόρι που θα άλλαζε τον κόσμο. Ένα κορίτσι που θέλει να προσφέρει κι αυτό το δώρο του στο νεογέννητο μωρό. Μα είναι ένα φτωχό κορίτσι. Δεν έχει μήτε χρυσάφι μήτε διαμάντι μήτε μύρο. Και έτσι, ψάχνει να βρει ένα λουλούδι... Ένας παλιός μύθος δίνει την ευκαιρία σε ένα σύγχρονο συγγραφέα να γράψει μια ιστορία αγάπης για τη νύχτα των Χριστουγέννων.

Περί θανάτου

Ζοζέ Σαραμάγκου
«Περί θανάτου»
Μετάφραση: Αθηνά Ψύλλια
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007


Η λέξη morte (θάνατος) στα πορτογαλικά είναι θηλυκού γένους. Κι έτσι ο Σαραμάγκου, γυναίκα πλάθει για να ενσαρκώσει το θάνατο στο μυθιστόρημά του αυτό. Και πολύ εύστοχα η μεταφράστρια του έργου τολμά να χρησιμοποιήσει τη λέξη αυτή σε γένος θηλυκό.
Η θάνατος, είναι, λοιπόν, η ηρωίδα αυτού του βιβλίου. Μια οντότητα επιφορτισμένη (από ποιον και γιατί δεν διευκρινίζεται απόλυτα) στο να αφαιρεί τις ζωές των κατοίκων μιας μικρής ευρωπαϊκής χώρας.
Αυτή η οντότητα θέλησε να προσφέρει στους ανθρώπους που ζούσανε στην επικράτειά της, και οι οποίοι την αντιπαθούσαν όσο και την φοβόντουσαν, ένα μικρό δείγμα τι θα σήμαινε να ζούσανε για πάντα.
Για μερικούς μήνες, λοιπόν, κανείς δεν πεθαίνει στη χώρα. Αλλά πολύ σύντομα, την γενικά ευφορία των κατοίκων τη διαδέχεται μια απροσδόκητη αγωνία. Γιατί όλη η δομή της ανθρώπινης κοινωνίας στηρίζεται πάνω σε δυο πόλους –τη γέννηση από τη μια , τον θάνατο από την άλλη. Αν ο ένας από τους δυο αυτούς πόλους καταργηθεί, η ισορροπία της ζωής καταρρέει.
Με τη γνωστή του καυστική σάτιρα ο Σαραμάγκου περιγράφει μια κοινωνία που οδηγείται στην αναρχία και στην τρομοκρατία, γιατί οι άνθρωποι έπαψαν να πεθαίνουν. Μια σαρκαστική ανάλυση της οικονομικής, πολιτικής, θρησκευτικής, συναισθηματικής και ενδοοικογενειακής ταραχής μετά από την απουσία εκείνου του γεγονότος που ενώ τρομάζει, στην ουσία συντηρεί θεσμούς και ιδεολογικά κινήματα.
Τα νοσοκομεία γεμίζουν συνεχώς με ετοιμοθάνατους ασθενείς που δεν πεθαίνουν. Κλάδοι εργαζομένων, όπως όσοι ασχολούνται με τις κηδείες, αντιμετωπίζουν επαγγελματική κρίση. Οικογένειες βλέπουν τους δικούς τους ανθρώπους να ταλαιπωρούνται και να μην μπορούν να αναπαυθούν. Και οι εκκλησιαστικοί άρχοντες προβληματίζονται και δεν ξέρουν ποια στάση να κρατήσουν , γιατί … «Οι θρησκείες, όλες τους, όσο κι αν τις εξετάσουμε, δεν έχουν άλλη δικαιολογία ύπαρξης παρά το θάνατο, τον χρειάζονται όπως χρειάζεται το στομάχι το ψωμί»
Μα οι άνθρωποι έχουν μάθει να ελίσσονται. Κι έτσι τρόπος να πεθαίνουν όσοι πρέπει να πεθάνουν, ανακαλύπτεται –είναι η μετακίνηση των ετοιμοθάνατων στις διπλανές χώρες. Αλλά τότε ξεπροβάλουν προβλήματα εξωτερικών σχέσεων. Ενώ παράλληλα κάποιοι βρίσκουν την ευκαιρία να τρομοκρατούν και να εκβιάζουν ακόμα και την ίδια την κυβέρνηση.
Το απόλυτο χάος. Που θα το διαλύσει το ίδιο πρόσωπο που το δημιούργησε. Η θάνατος, αναστέλλει την απεργία της, επαναφέρει σε ισχύ τη μοίρα κάθε θνητού, μόνο που τώρα προτού πάρει τη ζωή κάποιου, θα φροντίζει να τον ενημερώνει γραπτώς οκτώ μέρες πιο πριν.
Όλα αυτά στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος.
Αμέσως μετά, ο Σαραμάγκου, με τη σιγουριά του μεγάλου τεχνίτη, αδιαφορεί για τη δομή και από το σύνολο, μεταφέρει την εξιστόρησή του στο άτομο.
Και τότε είναι που ο αναγνώστης γνωρίζει ουσιαστικά την ηρωίδα του μυθιστορήματος, τη θάνατο.
Οντότητα καταδικασμένη να ζει μέσα σε ένα παγωμένο υπόγειο, με τη μοναδική συντροφιά ενός σκουριασμένου δρεπανιού που πια δε χρησιμοποιεί. Διαλέγει στην τύχη από τα αρχεία της τα ονόματα εκείνων που πρόκειται να τους αφαιρέσει τη ζωή και τους ειδοποιεί με μια ευγενικά ψυχρή επιστολή πως θα πρέπει να φροντίσουν τις εκκρεμότητες της ζωής του. Οι επιστολές πάντα φτάνουν στον παραλήπτη τους. Αλλά κάποια φορά μια επιστρέφει στην αποστολέα της. Και η παντοδυναμία της θανάτου αμφισβητείται. Η ίδια πλέον αποφασίζει να γνωρίσει προσωπικά το άτομο που η δύναμή της δεν έχει πάνω του ισχύ.
Είναι ένας άντρας καθημερινός, μοναχικός, καλλιτέχνης. Παίζει βιολοντσέλο σε μια ορχήστρα και ζει με τον σκύλο του.
Η θάνατος θα τον επισκεφτεί, θα καταφέρει να γνωριστούνε και ενώ είναι αποφασισμένη να του δώσει η ίδια προσωπικά την επιστολή, τελικά δεν μπορεί να σταματήσει το ερωτικό συναίσθημα που την έχει κατακλείσει και στη δική του πρόταση να της φωνάξει ταξί για να φύγει, εκείνη -«…Όχι. θα μείνω μαζί σου, και πρόσφερε τα χείλη της. Μπήκαν στο δωμάτιο, γδύθηκαν και ό,τι ήταν γραφτό να συμβεί επιτέλους συνέβη, και ξανά, κι άλλη μία.» Η επιστολή θα καεί και -«Την επόμενη μέρα δεν πέθανε κανείς». Είναι η τελευταία φράση του μυθιστορήματος.
Έργο πολλαπλών αναγνώσεων, απεγνωσμένα τραγικό. Ανορθόδοξα αισιόδοξο.
Για μια ακόμα φορά ο Σαραμάγκου στέκεται απέναντι στον άνθρωπο και τη μοίρα του. Και δείχνει να συμπάσχει και με τους δύο. Ίσως, εκεί στα 85 του χρόνια, και να αναζητά τη δική του παρηγορία.

(Δημοσιεύτηκε στο ένθετο για το βιβλίο του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής)