Λότη Πέτροβις – Ανδρουτσοπούλου
«Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας»
Μυθιστόρημα
Εκδ.Πατάκη, 2012
Όταν εκτιμούμε έναν συγγραφέα τον χαρακτηρίζουμε άλλοτε ‘μεγάλο’, άλλοτε ΄καλό’ ή ‘πολύ καλό’, άλλοτε ‘ταλαντούχο’… Εγώ, τους συγγραφείς που εκτιμώ τους χαρακτηρίζω ‘σημαντικούς’.
Σημαντικούς γιατί το έργο τους από τη μια προσφέρει αισθητική απόλαυση και από την άλλη νοηματική ενδυνάμωση.
Ναι είναι σημαντικό να σου χαρίζει κάποιος τη χαρά να απολαμβάνεις την ομορφιά (στην περίπτωση της λογοτεχνίας, η ομορφιά στοιχειοθετείται με λέξεις) και παράλληλα να σου προσφέρει τη δυνατότητα να διευρύνεις γνώσεις και προβληματισμούς.
Αλήθεια, αναρωτιέμαι, μέτρησες ποτέ –κι ας ξέρεις τόσα- πόσες φορές προσπάθησαν οι Έλληνες μ΄ εδώ κι εκεί κινήματα ή με ξεσηκωμούς μικρούς ή μεγαλύτερους παντού στη γη τους να διώξουν τους Οθωμανούς τους τέσσερις αιώνες που ακολούθησαν από τα χρόνια που όρμησαν πρώτη φορά στα χώματά τους; Με το δικό μου μέτρημα τα βγάζω πάνω από δεκαπέντε.
Μικρό και σύντομα, συντομότατο απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας», το τελευταίο έργο της Λότης Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, που όμως νομίζω πως με βοηθά να δείξω γιατί θεωρώ τη συγκεκριμένη συγγραφέα ‘σημαντική’.
Άψογη αισθητική λέξεων και παροχή μιας ουσιαστικής γνώσης.
Σημαντική, λοιπόν, συγγραφέας η Πέτροβιτς.
Μα όπως κάθε σημαντικός συγγραφέας έχει κι αυτή δυο, τρία συγγραφικά στίγματα.
Να τα απαριθμήσω αμέσως:
Α. Η ανάγκη να κάνει γνωστή της Ιστορία σε ένα ευρύτερο κοινό (κυρίως νέων) και μέσα από τη γνώση να συνδέει το τότε με το τώρα.
Β. Το πάθος της με τον Παπαδιαμάντη
Γ. Τα μυθιστορηματικά της πρόσωπα, από βιβλίο σε βιβλίο, να συνδέονται μεταξύ τους άλλοτε με συγγενικούς δεσμούς, άλλοτε με φιλικούς, άλλοτε μέσα από ποικίλα γεγονότα, από αυτά που φέρνουν κοντά τους ανθρώπους. Ο μυθιστορηματικός κόσμος της Πέτροβιτς έχει την ποικιλία ενός
πραγματικού κόσμου.
Η Λότη Πέτροβις – Ανδρουτσοπούλου είναι επίσης μια ιδιαιτέρως συνεπής προσωπικότητα –για όσους τη γνωρίζουν προσωπικά η συνέπειά της αντανακλάται σε πράξεις και σκέψεις.
Η Λότη δε θα σε ξαφνιάσει με κάτι το απρόοπτο. Θα σε ξαφνιάσει με κάτι αναμενόμενο, που όμως εσύ –είτε ως φίλος της είτε ως αναγνώστης της- δεν το είχες σκεφτεί.
Είμαι για χρόνια πολλά φίλος της και για ακόμα περισσότερα αναγνώστης της.
Έπρεπε, λοιπόν, να αναμένω πως η Λότη ως συγγραφέας δεν θα επέτρεπε στον εαυτό της να μην καλύψει όλη την ιστορία του ελληνισμού.
Μα ομολογώ πως δεν μπορούσα να φανταστώ το εύρημα που θα χρησιμοποιούσε για να πετύχει αυτόν τον στόχο της.
Κι όμως αυτό το εύρημα εδώ και πολλά χρόνια το ήξερα, περνούσα από δίπλα του, το χαιρόμουνα την ίδια ώρα που ιδιαίτερη σημασία δεν του έδινα.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με μια σειρά.
Η Λότη μαζί με τον Ανδρέα, το πολύτιμο σύντροφό της, έχουν στήσει ένα υπέροχο σπιτικό, στην Τράπεζα Αιγίου. Ένα σπιτικό που δεν τους καλύπτει μόνο τις καλοκαιρινές διακοπές. Είναι ένα όμορφο σπίτι μέσα σε ένα όμορφο κτήμα, μέσα σε μια περιοχή στιγματισμένη από την Ιστορία των Ελλήνων, αλλά και από την οικογένεια του ίδιου του Ανδρέα Ανδρουτσόπουλου.
Έχω πολλές φορές βρεθεί σε αυτό το μαγικό –ναι, μαγικό, μέρος. Και κάθε φορά με υποδέχεται –αμίλητα μεν, αλλά με όλη την ένταση μιας ουσιαστικής παρουσίας- η αιωνόβια βελανιδιά που δεσπόζει στο μπροστινό μέρος του κτήματος.
Έχω πολλές φορές καθίσει κάτω από τη σκιά της, στους πάγκους που έχουν φτιαχτεί από τα κλωνιά της.
Αλλά ποτέ μου δεν είχα υποψιαστεί πως αυτό το δέντρο είχε βασιλική καταγωγή και πως κάποια στιγμή θα γινότανε η πρωταγωνίστρια του πλέον –ίσως- σημαντικού έργου μιας καθιερωμένης εδώ και χρόνια δημιουργού.
Ναι, η πράσινη βασίλισσα του τίτλου αυτή η βελανιδιά είναι.
Και η Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου αποφάσισε αυτήν να ακούσει και μέσα από τις δικές της αφηγήσεις να μιλήσει για μια πορεία που ξεκινά από εποχές γεωλογικών ανακατατάξεων και φτάνει στις μέρες μας.
Ιστορικό, λοιπόν, μυθιστόρημα κι αυτό. Αλλά πάντα τα παλιά ερμηνεύουν τα νέα, πάντα τα τωρίνα αναμοχλεύουν παλιές ιστορίες για να σχεδιάσουν τα μελλούμενα.
Το πρώτο συγγραφικό στίγμα, λοιπόν, και πάλι υπάρχει.
Όπως υπάρχει και το δεύτερο –η παρουσία του Παπαδιαμάντη.
Κι άλλοτε η Λότη έχει χρησιμοποιήσει ως δομικό στοιχείο εξέλιξης έργο του μεγάλου μας συγγραφέα.
Το κάνει όχι μόνο γιατί πιστεύει στην λογοτεχνική αξία των διηγημάτων του, αλλά και γιατί επίσης πιστεύει πως ο Παπαδιαμάντης είναι ένας διαχρονικός συγγραφέας. Συγγραφέας που ζει.
Έτσι και τώρα, το διήγημα του σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου «Υπό την βασιλικήν δρυν» γίνεται ο οδηγός που θα βοηθήσει την άλλη πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, τη νεαρή Έλλη, να δει την αλήθεια που συχνά κρύβεται πίσω από σκιές πλάνες κι ακόμα να την βοηθήσει να καταλάβει πως μπορεί οι άνθρωποι να έρχονται και να παρέρχονται, αλλά τα πάθη τους ίδια πάντα μένουν.
Και στη σημείο αυτό θέλω να τονίσω το πόσο ευρηματικό και αποτελεσματικό είναι αυτό που η Λότη κάνει –το να φέρνει δίπλα, δίπλα λογοτεχνικές εκφράσεις δυο εποχών.
…Και ήτο εκείνη άνασσα του δρυμού, δέσποινα αγρίας καλλονής, βασίλισσα της δρόσου… -έχει γράψει ο κυρ Αλέξανδρος.
…Είχα πατέρα τη Μακεδονία, σπέρμα δικό της ήμουνα. Και βρέθηκα να μεγαλώνω στα σπλάχνα του Μοριά. Με άλλα λόγια, είχα πατέρα θηλυκό κι αρσενική μητέρα. –γράφει η Λότη.
Και μη μου πείτε πως δεν διακρίνεται ο εσωτερικός ρυθμός με τον οποίον συνδέονται οι περιγραφές και τα νοήματα.
Οι συγγραφείς έχουν ρίζες –η Λότη με υπερηφάνεια αναφέρει τις δικές της.
Και ερχόμαστε στο τρίτο στίγμα της Πέτροβιτς
Και πάλι πρόσωπα από άλλα της προηγούμενα μυθιστορήματα κυκλοφορούν στις σελίδες του τελευταίου της και νέα έρχονται να προστεθούν.
Μα τώρα πλέον ανάμεσα τους η συγγραφέας τοποθετεί και τον ίδιο της τον εαυτό. Γίνεται μέλος του θιάσου, παίζει το ρόλο που και στην πραγματική ζωή έχει κι έτσι αποδεικνύει πως λογοτεχνία και ζωή μπορούν να ενωθούν και να συνυπάρχουν.
Τα κεντρικά πρόσωπα των έργων της Λότη; Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου διαθέτουν πάντα ένα ήθος.
Είναι εκείνο το ήθος που η ίδια η συγγραφέας μόνιμα και αναζητά και υποστηρίζει.
Αναζητά να το δει να χρησιμοποιείται από όσους περισσότερους νέους ανθρώπους γίνεται και υποστηρίζει αυτήν την προσπάθεια με τις συγγραφικές της εφαρμογές.
Οι κεντρικοί ήρωες της ζούνε στον καθημερινό κόσμο, τον κόσμο όλων μας, αλλά διαθέτουν κάτι που δεν είναι και πολλοί από εμάς που σε τόσο σημαντικό, τουλάχιστον βαθμό, το έχουν. Αυτό το κάτι είναι ο σεβασμός προς την Ιστορία, το Έθνος, τη Θρησκεία, τον Άνθρωπο.
Θα μπορούσε, ίσως, κάποιος να ισχυριστεί πως γι αυτό τον λόγο τα πρόσωπα της Πέτροβιτς έχουν κάτι το παρωχημένο. Αλλά καθόλου δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Είναι ολοζώντανα κι έτσι μπορείς να πιστέψεις πως ναι, υπάρχουν πάντα ηλικιωμένοι που από τη μια συζητούν λεπτομέρειες της ιστορίας και από την άλλη προσπαθούν να βοηθήσουν τους νεώτερους στα ερωτικά τους αδιέξοδα, πως ναι, υπάρχουν πάντα νέοι που από τη μια ασχολούνται με τα σπορ της εποχής μας και από την άλλη παθιάζονται με τις περιγραφές του Παπαδιαμάντη.
Η λογοτεχνία δεν είναι δημοσιογραφία.
Ο συγγραφέας φωτίζει όσα με διακριτικότητα δεν επιζητούν τους προβολείς.
Μερικά ακόμα για τη δομή του έργου.
Το μυθιστόρημα αποτελείται από 9 κεφάλαια.
Τα 5 έχουν να κάνουν με τη ζωή και τις πράξεις των μυθιστορηματικών προσώπων –φιλικές σχέσεις, ερωτικές εξάρσεις, εφηβικές αναζητήσεις και ενδοοικογενειακές καταστάσεις.
Τα 4 είναι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις της βελανιδιάς –η ιστορία ενός τόπου και ενός λαού.
Το αιωνόβιο δέντρο αφηγείται στη συγγραφέα, η οποία και κυκλοφορεί ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα των 5 κεφαλαίων.
Η Λότη Πέτροβις – Ανδρουτσοπούλου κλείνει το μάτι στον αναγνώστη της καθώς τον μυεί στα βαθύτερα μυστικά της συγγραφικής έμπνευσης.
Και παράλληλα επιζητά να τον πείσει πως ότι έχει παλιώσει μπορεί να βρεθεί ξανά στο δρόμο ενός σημερινού διαβάτη. Και να τον κάνει να δει διαφορετικά –αν μη τι άλλο να τον βοηθήσει να κατανοήσει πως το ‘φαίνεσθαι’ δεν είναι πάντα και ‘είναι’, αλλά και πως επίσης το ‘είναι’ μπορεί συνεχώς να παίρνει και τη μορφή ενός ‘φαίνεσθαι’.
(το κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του μυθιστορήματος στα πλαίσια της 9ης Διεθνούς Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης)