Γιατί η γυναικεία ομοφυλοφιλία παραμένει ταμπού στην Ελλάδα;
γράφει τη Ευάννα Βενάρδου
«Δάχτυλα πάνω στο σώμα της». Ενα νέο μυθιστόρημα, γραμμένο από έναν άνδρα συγγραφέα, τον Μάνο Κοντολέων, ταυτισμένο εν πολλοίς με την παιδική/εφηβική λογοτεχνία, καταπιάνεται με ένα απρόσμενο θέμα: την γυναικεία ομοφυλοφιλία. Η ηρωίδα, η Λία, είναι μια νεαρή φοιτήτρια οδοντιατρικής που προσπαθεί μέχρι τέλους να συμφιλιωθεί με τις ερωτικές της επιθυμίες, επιδιώκοντας τις «φυσιολογικές» σεξουαλικές επαφές με άντρες, οι οποίες το μόνο που τελικά καταφέρνουν είναι να ενδυναμώσουν την έμφυτη τάση της προς τις γυναίκες...Ο Κοντολέων δεν φοβάται να περιγράψει γλαφυρά ερωτικές σκηνές μεταξύ γυναικών -πάντα όμως με ευαισθησία.
Bιβλία για την γυναικεία ομοφυλοφιλία έχουν γραφτεί κατά καιρούς στην Ελλάδα (ως επί το πλείστον από αυτοβιογραφούμενες λεσβίες αλλά και κάποια λιγοστά φιξιόν). Από άντρα ωστόσο, που να τοποθετεί το θέμα αυτό, δηλαδή την αποδοχή της λεσβιακής ταυτότητας, στο επίκεντρο της διήγησής του (χωρίς να είναι απλώς η ηρωίδα του λεσβία), και το βιβλίο του αυτό να μην εκδίδεται από έναν οίκο όπως ο «εξειδικευμένος» «Πολύχρωμος Πλανήτης», αλλά από τις εκδόσεις Πατάκη, έ, αυτό είναι είδηση!
manos kontoleon
Η έκδοσή του βιβλίου, σχεδόν συνέπεσε με την φετινή διοργάνωση του γκέϊ κινηματογραφικού φεστιβάλ Οutview, που μόλις ολοκληρώθηκε, και παρουσιάζει μια σταθερά ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια, προβάλλοντας καλλιτεχνικές ταινίες αξιώσεων που έχουν αναδειχθεί στα μεγαλύτερα ξένα φεστιβάλ.Όπως μαθαίνω ήδη ετοιμάζονται δύο ελληνικές ταινίες φιξιόν με ομοφυλόφιλες ηρωίδες.
Κι όμως, στην χώρα μας βιώνουμε μερικές αντιφάσεις. Αν και η Ελλάδα θεωρείται μια παραδοσιακά ομοφοβική χώρα, οι άνδρες ομοφυλόφιλοι καταλαμβάνουν σημαντικές θέσεις -ιδιαίτερα στον χώρο της σόου μπιζ, και αρκετοί από αυτούς δηλώνουν δημόσια την ταυτότητά τους ως ένα statement που θα λειτουργήσει απελευθερωτικά για τους ομοίους τους. Κατά καιρούς μάλιστα διάφορα γεγονότα δίνουν τροφή για σχετικές συζητήσεις. Ας πούμε, άπειρο μελάνι χύθηκε πέρυσι για τον συγγραφέα Αύγουστο Κορτώ και την χυδαία επίθεση που δέχτηκε από τον δημοσιογράφο Δήμο Βερύκιο. Ενώ πριν λίγο καιρό ο κριτικός κινηματογράφου Τάσος Θεοδωρόπουλος (TAZ), γνωστός γκεϊ, αποκάλυψε δημόσια πως είναι φορέας του AIDS πυροδοτώντας ποικίλες αντιδράσεις.
Σκεφτόμουν πως τέτοιες ηχηρές φωνές (όπως του Πάνου Κούτρα, του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, του Κωνσταντίνου Γιάνναρη και πολλών άλλων -καλλιτεχνών κυρίως) δεν ακούγονται από «επώνυμες» γυναίκες ομοφυλόφιλες. Και δεν αναφέρομαι στις ακτιβίστριες ή στις εκπροσώπους του λεσβιακού κινήματος στην Ελλάδα. Όλοι γνωρίζουμε κάποια ονόματα στον χώρο της μουσικής, του θεάτρου και της δημοσιογραφίας, αλλά ουδέποτε θυμάμαι κάποια να έχει βγει και να το παραδεχτεί στα ίσια. Φόβος; Συστολή; Γενικά πάντως επικρατεί σιωπή.
Λιγοστά τα βιβλία για το θέμα αυτό στην Ελλάδα -και σχεδόν ανύπαρκτες οι ταινίες που έχουν γίνει (βλ. κάποιες λάιτ εκδοχές γυναικείας ομοφυλοφιλίας ελληνικού τύπου στις ταινίες «Ριζότο» της Ολγας Μαλέα, «Hardcore» του Ντένη Ηλιάδη και «Deep End» του Θανάση Αντωνίου). Και προφανώς όχι γιατί δεν υπάρχουν λεσβίες στην χώρα μας... Είναι χαρακτηριστικό πως σε σαράντα γκεϊ μπαρ στην Ελλάδα αντιστοιχούν τρία lesbian.
Ακόμα και στο εξωτερικό, το μεγάλο μπαμ που έγινε με την «Ζωή της Αντέλ» -μια ταινία που, όπως μου είπε ο Μάνος Κοντολέων (παντρεμένος με την συγγραφέα Κώστια Κοντολέων και πατέρας δύο παιδιών) τον επηρέασε πολύ- δεν φαίνεται να πυροδότησε την παραγωγή ταινιών με παρεμφερές θέμα.
«Μονο το 10-15% από τις ξένες παραγωγές με θέμα την ομοφυλοφιλία καταπιάνονται με την γυναικεία εκδοχή της. Κάθε χρόνο ψάχνουμε μετά μανίας σε όλα τα φεστιβάλ, ακόμα και στην Μπερλινάλε, να εντοπίσουμε κάποια», εξηγεί η Μαρία Σάιμπερ, διευθύντρια του Outview Festival. «Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την γκεϊ θεματολογία. Έχει να κάνει και με το γεγονός ότι όλες οι τέχνες κυριαρχούνται από τους άντρες. Ακόμα και στην προχωρημένη Νορβηγία, μια χώρα όπου δεν υπάρχει κανένα θέμα discrimination, οι γυναίκες δημιουργοί λαμβάνουν πολύ μικρότερη ενίσχυση για τα πρότζεκτ τους».
Όσο για ελληνικές ταινίες, «φέτος στο φεστιβάλ είχαμε 14 συμμετοχές. Από αυτές όμως μόνο ένα μικρό ντοκιμαντέρ είχε λεσβιακό θέμα. Κρίμα. Όλοι είδαμε την τεράστια επιτυχία του θεατρικού έργου «Τα Πικρά Δάκρια της Πέτρας Φον Καντ», που ανέβασε φέτος το αχώριστο καλλιτεχνικό ζευγάρι Αντζελας Μπρούσκου-Παρθενόπης Μπουζούρη». Σύμφωνα πάντως με την Σάιμπερ, «η νέα λεσβιακή «σκηνή», δηλαδή τα νεότερα κορίτσια, είναι πιο ανοιχτά. Υπερασπίζονται περισσότερο τις επιλογές τους».
Είναι προφανές πως ο λεσβιασμός παραμένει ταμπού στην Ελλάδα. Ανέκαθεν άλλωστε, στις πιο πολλές περιπτώσεις αντιμετωπιζόταν με ένα μειδίαμα -ως μια φαντασίωση προς τέρψιν των ίδιων των αντρών, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Μάνος Κοντολέων. «Ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία».
Μια ακόμα εξήγηση είναι, σύμφωνα με την Μαρία Σάιμπερ πως «σε αντίθεση με τους άντρες, οι λεσβίες γυναίκες περνάνε πιο εύκολα απαρατήρητες. Εκτός αν είναι πολύ αρρενωπές. Και γενικά υπάρχει στην Ελλάδα η νοοτροπία "καλύτερα η κόρη μου λεσβία, παρά ο γιος μου πούστης". Η λεσβιακή συμπεριφορά θεωρείται πιο ήπια».
Ας μην ξεχνάμε επίσης πως, ένας νέος παράγοντας έχει μπει στην εξίσωση: η ενδυνάμωση της ομοφοβικής Χρυσής Αυγής. Που απέδειξε και τον άκρατο σωβινισμό της απέναντι στις γυναίκες. Ποιος δεν θυμάται το περίφημο χαστούκι Κασιδιάρη στην δυναμική Κανέλλη που «δεν μάσησε»;
Γιατί καταπιαστήκατε με ένα τέτοιο θέμα; ρώτησα τον Μάνο Κοντολέων. «Προφανώς δεν έχω προσωπική εμπειρία! Όμως, τόσο ως άντρας όσο και ως συγγραφέας αγαπώ πολύ τις γυναίκες. Με ενδιαφέρει να εμβαθύνω στις διάφορες πτυχές της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας. Και με ενδιαφέρουν οι διάφορες εκφάνσεις της ερωτικής συμπεριφοράς γενικότερα. Στο μυθιστόρημα μου «Μάσκα στο φεγγάρι» είχα καταπιαστεί και με την ανδρική ομοφυλοφιλία». Ένα άλλο θέμα που τον απασχολεί είναι η αναζήτηση της ταυτότητας. Εδώ τα συνδύασε.
Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί στην Ελλάδα είναι πως ήδη το 1936, σε μια Ελλάδα άκρως συντηρητική, μια γυναίκα ονόματι Ντόρα Ρωζέττη, δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα λεσβιακού περιεχομένου με τίτλο «Η ερωμένη της». «Επρόκειτο βέβαια για ψευδώνυμο», εξηγεί ο Μάνος Κοντολέων, «αλλά λόγω θέματος, που προφανώς σόκαρε την τότε κοινωνία, το βιβλίο θάφτηκε. Για χρόνια ήταν χαμένο, μέχρι που η Χριστίνα Ντουνιά ανακάλυψε μια κριτική του Γρηγορίου Ξενόπουλου, και το εντόπισε τελικά. Το βιβλίο επανεκδόθηκε από το Μεταίχμιο σε δική της επιμέλεια».
«Υπάρχει μια άποψη», επισημαίνει ο Μάνος Κοντολέων αναφορικά με την αντιμετώπιση των λεσβιών σήμερα στην Ελλάδα, «ότι η γυναίκα, εφόσον δεν διαθέτει πέος δεν έχει και «διαστροφή». Και πιστεύω πως η κοινωνία δεν μπορεί να αποδεχθεί την «διαστροφή» στην εκπρόσωπο του φύλου που γέννησε τον Χριστό».
Στο βιβλίο του, ο συγγραφέας δεν διστάζει να «νομιμοποιήσει» την εγκυμοσύνη ως ένα δικαίωμα της λεσβίας. Στην συζήτησή μας βέβαια, υπερασπίζεται σθεναρά και το δικαίωμα του άντρα να αποκτήσει παιδί χωρίς γυναίκα. «Σήμερα οποιαδήποτε γυναίκα μπορεί απευθυνόμενη σε μια τράπεζα σπέρματος, να κυοφορήσει και να κάνει παιδί αγνώστου πατρός. Άντρας όμως όχι! Μόνο αν βρει παρένθετη μητέρα. Δηλαδή την μητρότητα δεν την αμφισβητεί κανείς. Ενώ η πατρότητα αμφισβητείται γιατί ο άντρας δεν κυοφορεί το παιδί. Αλλά τελικά ποιος είναι πατέρας; Αυτός που γεννά ή αυτός που μεγαλώνει το παιδί; Θεωρώ πως κάποια στιγμή η κλωνοποίηση θα το λύσει αυτό...».
πρώτη δημοσίευση:
http://www.huffingtonpost.gr/evanna-venardou/story_b_7300110.html
γράφει τη Ευάννα Βενάρδου
«Δάχτυλα πάνω στο σώμα της». Ενα νέο μυθιστόρημα, γραμμένο από έναν άνδρα συγγραφέα, τον Μάνο Κοντολέων, ταυτισμένο εν πολλοίς με την παιδική/εφηβική λογοτεχνία, καταπιάνεται με ένα απρόσμενο θέμα: την γυναικεία ομοφυλοφιλία. Η ηρωίδα, η Λία, είναι μια νεαρή φοιτήτρια οδοντιατρικής που προσπαθεί μέχρι τέλους να συμφιλιωθεί με τις ερωτικές της επιθυμίες, επιδιώκοντας τις «φυσιολογικές» σεξουαλικές επαφές με άντρες, οι οποίες το μόνο που τελικά καταφέρνουν είναι να ενδυναμώσουν την έμφυτη τάση της προς τις γυναίκες...Ο Κοντολέων δεν φοβάται να περιγράψει γλαφυρά ερωτικές σκηνές μεταξύ γυναικών -πάντα όμως με ευαισθησία.
Bιβλία για την γυναικεία ομοφυλοφιλία έχουν γραφτεί κατά καιρούς στην Ελλάδα (ως επί το πλείστον από αυτοβιογραφούμενες λεσβίες αλλά και κάποια λιγοστά φιξιόν). Από άντρα ωστόσο, που να τοποθετεί το θέμα αυτό, δηλαδή την αποδοχή της λεσβιακής ταυτότητας, στο επίκεντρο της διήγησής του (χωρίς να είναι απλώς η ηρωίδα του λεσβία), και το βιβλίο του αυτό να μην εκδίδεται από έναν οίκο όπως ο «εξειδικευμένος» «Πολύχρωμος Πλανήτης», αλλά από τις εκδόσεις Πατάκη, έ, αυτό είναι είδηση!
manos kontoleon
Η έκδοσή του βιβλίου, σχεδόν συνέπεσε με την φετινή διοργάνωση του γκέϊ κινηματογραφικού φεστιβάλ Οutview, που μόλις ολοκληρώθηκε, και παρουσιάζει μια σταθερά ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια, προβάλλοντας καλλιτεχνικές ταινίες αξιώσεων που έχουν αναδειχθεί στα μεγαλύτερα ξένα φεστιβάλ.Όπως μαθαίνω ήδη ετοιμάζονται δύο ελληνικές ταινίες φιξιόν με ομοφυλόφιλες ηρωίδες.
Κι όμως, στην χώρα μας βιώνουμε μερικές αντιφάσεις. Αν και η Ελλάδα θεωρείται μια παραδοσιακά ομοφοβική χώρα, οι άνδρες ομοφυλόφιλοι καταλαμβάνουν σημαντικές θέσεις -ιδιαίτερα στον χώρο της σόου μπιζ, και αρκετοί από αυτούς δηλώνουν δημόσια την ταυτότητά τους ως ένα statement που θα λειτουργήσει απελευθερωτικά για τους ομοίους τους. Κατά καιρούς μάλιστα διάφορα γεγονότα δίνουν τροφή για σχετικές συζητήσεις. Ας πούμε, άπειρο μελάνι χύθηκε πέρυσι για τον συγγραφέα Αύγουστο Κορτώ και την χυδαία επίθεση που δέχτηκε από τον δημοσιογράφο Δήμο Βερύκιο. Ενώ πριν λίγο καιρό ο κριτικός κινηματογράφου Τάσος Θεοδωρόπουλος (TAZ), γνωστός γκεϊ, αποκάλυψε δημόσια πως είναι φορέας του AIDS πυροδοτώντας ποικίλες αντιδράσεις.
Σκεφτόμουν πως τέτοιες ηχηρές φωνές (όπως του Πάνου Κούτρα, του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, του Κωνσταντίνου Γιάνναρη και πολλών άλλων -καλλιτεχνών κυρίως) δεν ακούγονται από «επώνυμες» γυναίκες ομοφυλόφιλες. Και δεν αναφέρομαι στις ακτιβίστριες ή στις εκπροσώπους του λεσβιακού κινήματος στην Ελλάδα. Όλοι γνωρίζουμε κάποια ονόματα στον χώρο της μουσικής, του θεάτρου και της δημοσιογραφίας, αλλά ουδέποτε θυμάμαι κάποια να έχει βγει και να το παραδεχτεί στα ίσια. Φόβος; Συστολή; Γενικά πάντως επικρατεί σιωπή.
Λιγοστά τα βιβλία για το θέμα αυτό στην Ελλάδα -και σχεδόν ανύπαρκτες οι ταινίες που έχουν γίνει (βλ. κάποιες λάιτ εκδοχές γυναικείας ομοφυλοφιλίας ελληνικού τύπου στις ταινίες «Ριζότο» της Ολγας Μαλέα, «Hardcore» του Ντένη Ηλιάδη και «Deep End» του Θανάση Αντωνίου). Και προφανώς όχι γιατί δεν υπάρχουν λεσβίες στην χώρα μας... Είναι χαρακτηριστικό πως σε σαράντα γκεϊ μπαρ στην Ελλάδα αντιστοιχούν τρία lesbian.
Ακόμα και στο εξωτερικό, το μεγάλο μπαμ που έγινε με την «Ζωή της Αντέλ» -μια ταινία που, όπως μου είπε ο Μάνος Κοντολέων (παντρεμένος με την συγγραφέα Κώστια Κοντολέων και πατέρας δύο παιδιών) τον επηρέασε πολύ- δεν φαίνεται να πυροδότησε την παραγωγή ταινιών με παρεμφερές θέμα.
«Μονο το 10-15% από τις ξένες παραγωγές με θέμα την ομοφυλοφιλία καταπιάνονται με την γυναικεία εκδοχή της. Κάθε χρόνο ψάχνουμε μετά μανίας σε όλα τα φεστιβάλ, ακόμα και στην Μπερλινάλε, να εντοπίσουμε κάποια», εξηγεί η Μαρία Σάιμπερ, διευθύντρια του Outview Festival. «Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την γκεϊ θεματολογία. Έχει να κάνει και με το γεγονός ότι όλες οι τέχνες κυριαρχούνται από τους άντρες. Ακόμα και στην προχωρημένη Νορβηγία, μια χώρα όπου δεν υπάρχει κανένα θέμα discrimination, οι γυναίκες δημιουργοί λαμβάνουν πολύ μικρότερη ενίσχυση για τα πρότζεκτ τους».
Όσο για ελληνικές ταινίες, «φέτος στο φεστιβάλ είχαμε 14 συμμετοχές. Από αυτές όμως μόνο ένα μικρό ντοκιμαντέρ είχε λεσβιακό θέμα. Κρίμα. Όλοι είδαμε την τεράστια επιτυχία του θεατρικού έργου «Τα Πικρά Δάκρια της Πέτρας Φον Καντ», που ανέβασε φέτος το αχώριστο καλλιτεχνικό ζευγάρι Αντζελας Μπρούσκου-Παρθενόπης Μπουζούρη». Σύμφωνα πάντως με την Σάιμπερ, «η νέα λεσβιακή «σκηνή», δηλαδή τα νεότερα κορίτσια, είναι πιο ανοιχτά. Υπερασπίζονται περισσότερο τις επιλογές τους».
Είναι προφανές πως ο λεσβιασμός παραμένει ταμπού στην Ελλάδα. Ανέκαθεν άλλωστε, στις πιο πολλές περιπτώσεις αντιμετωπιζόταν με ένα μειδίαμα -ως μια φαντασίωση προς τέρψιν των ίδιων των αντρών, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Μάνος Κοντολέων. «Ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία».
Μια ακόμα εξήγηση είναι, σύμφωνα με την Μαρία Σάιμπερ πως «σε αντίθεση με τους άντρες, οι λεσβίες γυναίκες περνάνε πιο εύκολα απαρατήρητες. Εκτός αν είναι πολύ αρρενωπές. Και γενικά υπάρχει στην Ελλάδα η νοοτροπία "καλύτερα η κόρη μου λεσβία, παρά ο γιος μου πούστης". Η λεσβιακή συμπεριφορά θεωρείται πιο ήπια».
Ας μην ξεχνάμε επίσης πως, ένας νέος παράγοντας έχει μπει στην εξίσωση: η ενδυνάμωση της ομοφοβικής Χρυσής Αυγής. Που απέδειξε και τον άκρατο σωβινισμό της απέναντι στις γυναίκες. Ποιος δεν θυμάται το περίφημο χαστούκι Κασιδιάρη στην δυναμική Κανέλλη που «δεν μάσησε»;
Γιατί καταπιαστήκατε με ένα τέτοιο θέμα; ρώτησα τον Μάνο Κοντολέων. «Προφανώς δεν έχω προσωπική εμπειρία! Όμως, τόσο ως άντρας όσο και ως συγγραφέας αγαπώ πολύ τις γυναίκες. Με ενδιαφέρει να εμβαθύνω στις διάφορες πτυχές της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας. Και με ενδιαφέρουν οι διάφορες εκφάνσεις της ερωτικής συμπεριφοράς γενικότερα. Στο μυθιστόρημα μου «Μάσκα στο φεγγάρι» είχα καταπιαστεί και με την ανδρική ομοφυλοφιλία». Ένα άλλο θέμα που τον απασχολεί είναι η αναζήτηση της ταυτότητας. Εδώ τα συνδύασε.
Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί στην Ελλάδα είναι πως ήδη το 1936, σε μια Ελλάδα άκρως συντηρητική, μια γυναίκα ονόματι Ντόρα Ρωζέττη, δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα λεσβιακού περιεχομένου με τίτλο «Η ερωμένη της». «Επρόκειτο βέβαια για ψευδώνυμο», εξηγεί ο Μάνος Κοντολέων, «αλλά λόγω θέματος, που προφανώς σόκαρε την τότε κοινωνία, το βιβλίο θάφτηκε. Για χρόνια ήταν χαμένο, μέχρι που η Χριστίνα Ντουνιά ανακάλυψε μια κριτική του Γρηγορίου Ξενόπουλου, και το εντόπισε τελικά. Το βιβλίο επανεκδόθηκε από το Μεταίχμιο σε δική της επιμέλεια».
«Υπάρχει μια άποψη», επισημαίνει ο Μάνος Κοντολέων αναφορικά με την αντιμετώπιση των λεσβιών σήμερα στην Ελλάδα, «ότι η γυναίκα, εφόσον δεν διαθέτει πέος δεν έχει και «διαστροφή». Και πιστεύω πως η κοινωνία δεν μπορεί να αποδεχθεί την «διαστροφή» στην εκπρόσωπο του φύλου που γέννησε τον Χριστό».
Στο βιβλίο του, ο συγγραφέας δεν διστάζει να «νομιμοποιήσει» την εγκυμοσύνη ως ένα δικαίωμα της λεσβίας. Στην συζήτησή μας βέβαια, υπερασπίζεται σθεναρά και το δικαίωμα του άντρα να αποκτήσει παιδί χωρίς γυναίκα. «Σήμερα οποιαδήποτε γυναίκα μπορεί απευθυνόμενη σε μια τράπεζα σπέρματος, να κυοφορήσει και να κάνει παιδί αγνώστου πατρός. Άντρας όμως όχι! Μόνο αν βρει παρένθετη μητέρα. Δηλαδή την μητρότητα δεν την αμφισβητεί κανείς. Ενώ η πατρότητα αμφισβητείται γιατί ο άντρας δεν κυοφορεί το παιδί. Αλλά τελικά ποιος είναι πατέρας; Αυτός που γεννά ή αυτός που μεγαλώνει το παιδί; Θεωρώ πως κάποια στιγμή η κλωνοποίηση θα το λύσει αυτό...».
πρώτη δημοσίευση:
http://www.huffingtonpost.gr/evanna-venardou/story_b_7300110.html