Μισέλ Ουελμπέκ
«Υποταγή»
Μετάφραση: Λίνα Σιπητάνου
Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Θεωρώ τον Μισέλ Ουελμπέκ ως τον πλέον ενδιαφέροντα σύγχρονο
ευρωπαίο συγγραφέα.
Κι αυτό γιατί μέσα στα μυθιστορήματά του δεν θα βρει
κανείς λογοτεχνικές αρετές (που ασφαλώς
αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν)
όσο ανησυχίες (συχνά
ανομολόγητες) ενός σημερινού ευρωπαίου πολίτη.
Πολιτικά μυθιστορήματα τα βιβλία του. Και με πολιτική
διάθεση σχεδιάζει τους χαρακτήρες των ηρώων του. Και με πολιτικό στοχασμό
προχωρεί συχνά σε προβλέψεις για το τι πιθανώς θα συμβεί στην Ευρώπη και κυρίως
στη χώρα που έχει εδώ και αιώνες αποτελέσει την καρδιά του ευρωπαϊκού πνεύματος
–τη Γαλλία.
Πάντα τολμηρός, συχνά ακραίος, σαρκαστικός, ερωτικός –ίσως
και ερωτομανής.
Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά περιγράφει γεγονότα του κοντινού
μέλλοντος. Και ότι περιγράφει μας είναι οικείο, είναι αυτό που τώρα ζούμε, αλλά
που ο Ουελμπέκ έρχεται να μας το φωτίσει έτσι όπως είναι πολύ πιθανόν αύριο να
έχει μετατραπεί.
Και το οικείο γίνεται άξαφνα εφιάλτης.
Αυτή την τακτική ακολουθεί και στο τελευταίο του
μυθιστόρημα.
Γύρω στα 2022, στις τότε εκλογές της Γαλλίας, η πρωτιά
διεκδικείται από το Εθνικιστικό Κόμμα και από το Κόμμα της Μουσουλμανικής
Αδελφότητας.
Τα παραδοσιακά άλλα δυο κόμματα (Σοσιαλιστικό και Δεξιό)
αποφασίζουν να υποστηρίξουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα και έτσι η εκλογή στη
θέση του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας ενός
-του πρώτου- μουσουλμάνου ηγέτη είναι γεγονός.
Ο κεντρικός αφηγητής και ήρωας του μυθιστορήματος είναι
καθηγητής λογοτεχνίας σε Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει ζήσει μια ζωή θα έλεγε
κανείς στο περιθώριο της Ιστορίας. Εγκλωβισμένος σε άνευρες λογοτεχνικές
αναζητήσεις, ανίκανος να ζήσει τον έρωτα καθώς έχει αποδεχτεί τον ερωτισμό,
περιχαρακωμένος στον μικρόκοσμο μιας πανεπιστημιακής κοινότητας που αδιαφορεί για
την κοινωνία των πολιτών.
Οι πολιτικές αλλαγές θα είναι σαρωτικές. Και κυρίως σε
επίπεδο Παιδείας.
Ένας νέος τύπος ευρωπαίου θα ξεκινήσει να διαμορφώνεται.
Ένας νέος τύπος διανοούμενου της Δύσης θα πλάθεται καθώς το Ισλάμ θα επιβάλει
τις αρχές του και θα προσφέρει την χρηματική του βοήθεια.
Ο αφηγητής θα προσαρμοστεί. Στην ουσία θα υποταχτεί.
Το ευρωπαϊκό παρελθόν θα υποχωρήσει. Τουλάχιστον με τη μορφή
εκείνη που διαμόρφωνε –κάποτε- ευρωπαϊκές συνειδήσεις.
Πάνω σε μια τέτοια θέση (παρόμοια άλλωστε και με τα
προηγούμενα βιβλία του) δομείται το μυθιστόρημα αυτό του Ουελμπέκ.
Και όπως και στα προηγούμενα βιβλία του, έτσι κι εδώ ο αφηγητής δείχνει αν όχι να συμφωνεί με τα
όσα γίνονται, πάντως να μην αντιδρά απέναντί τους.
Αυτή η στάση των ηρώων του Ουελμπέκ έχει κάνει πολλούς να
θεωρήσουν πως ο ίδιος ο συγγραφέας αποδέχεται αυτή την πορεία προς ένας εξισλαμισμό
της Δύσης.
Αλλά κάτι τέτοιο είναι –πιστεύω- λάθος.
Ο Ουελμπέκ καθώς δείχνει να ταυτίζεται με τον ήρωά του,
δημιουργεί μεγαλύτερη αναστάτωση στον αποδέχτη των γραπτών του και εν τέλει
κατορθώνει να αφυπνίσει ναρκωμένες αντιδράσεις.
Οι στόχοι της καταγγελίας είναι
ευδιάκριτοι –οι μικρού βεληνεκούς
πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης, οι δευτεροκλασάτοι διαχειριστές της εξουσίας, οι
εφησυχασμένοι πνευματικοί άνθρωποι. Και ίσως στο βάθος και πίσω από όλους
αυτούς και ο παθητικός κληρονόμος των πατέρων του Διαφωτισμού* ο απλός
άνθρωπος.
Στα ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου και η άνεση με την οποία
ο Ουελμπέκ επιστρατεύει μέσα στις σελίδες του πρόσωπα υπαρκτά (Ολάντ, Λεπεν
κ.α) με ήρωες μυθιστορηματικούς.
Σε κάθε περίπτωση, έχουμε ένα μυθιστόρημα που ξαφνιάζει,
προβληματίζει.
Ίσως και να προτείνει
τρόπους γραφής μιας στρατευμένης (με την πολύ πλατιά έννοια του όρου)
λογοτεχνίας.
Η μετάφραση υποστηρίζει την αναγνωστική απόλαυση.