Γεωργία Γαλανοπούλου «Οι Ψηλοκάραβοι»

Γεωργία Γαλανοπούλου

«Οι Ψηλοκάραβοι»

Εικόνες: Κατερίνα Χαδουλού

Εκδόσεις Πατάκη

   

Η Γεωργία Γαλανοπούλου είναι μια χαμηλόφωνη, αλλά απολύτως διακριτή παρουσία στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Γράφει, μεταφράζει, κρίνει.  Πάντα ενήμερη –σπάνιο αυτό στο χώρο στον οποίο η ίδια καταθέτει τις προσωπικές της  απόψεις.

Τα βιβλία με τη υπογραφή της δεν είναι πολλά  -επτά έως τώρα. Και συνηθίζει να στηρίζει τις ιστορίες της σε μύθους παλιούς –άλλοτε από τα χρόνια τα μεσαιωνικά, άλλοτε πάνω σε λαϊκούς θρύλους.

Τρία χρόνια πιο πριν, είχε συνεργαστεί με τον σπουδαίο μας σκιτσογράφο Βαγγέλη Παυλίδη για να στήσουν  το βιβλίο με τίτλο «Ο Βόρακας, ο Κόρακας και η Σονάτα της Φανής».   Μια συμβολική ιστορία φαντασίας όπου η οικολογική συνείδηση αποκτούσε υπαρξιακή ταυτότητα και ποιητική φόρμα. Δικαίως το βιβλίο διακρίθηκε και βραβεύτηκε.

Εφέτος η Γαλανοπούλου έρχεται να προσφέρει μια άλλη ιστορία. Καταφεύγει σε ένα παλιό θρύλο και τον αναπλάθει με τέτοιο τρόπο ώστε τα όσα μέσα σε μια ιστορία που θυμίζει παραμύθι αναφέρονται, απόλυτα παραπέμπουν σε συνθήκες του ελληνικού σήμερα.

Το μικρό νησί όπου ο άρχοντας του και οι συνδιοικούντες αντί να φροντίζουν για το καλό του ίδιου του τόπου, στρέφουν την προσοχή τους στη δικιά τους καλοπέραση. Οι κάτοικοί του που αναγκάζονται για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις των διοικούντων να προσφέρουν ολοένα και περισσότερους φόρους. Οι ηλικιωμένοι που μιας και θεωρήθηκαν ως βάρος (καταναλώνουν χωρίς όμως να παράγουν) εξορίζονται σε άγονη περιοχή και αφήνονται στη μοίρα τους. Τα μικρά παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς το χάδι μιας γιαγιάς, το παραμύθι ενός παππού…

Όλα αυτά είναι σαφέστατο ότι μέσα από μια στολισμένη με στοιχεία θρύλου ιστορία παραπέμπουν σε ένα επώδυνο, αδιέξοδο σήμερα.

Αλλά στους θρύλους και στα παραμύθια πάντα έρχεται η κάθαρση. Αυτό θα συμβεί και στην ιστορία της Γεωργίας Γαλανοπούλου. Και στη δική της περίπτωση,  αυτή την κάθαρση με τη μορφή της απόδοσης δικαιοσύνης θα την φέρουν οι Ψηλοκάραβοι.

Ας αφήσω τους αναγνώστες να χαρούν μόνοι τους την αποκάλυψη του ποιοι κρύβονται πίσω από αυτό το τόσο ασυνήθιστο όνομα.

Αλλά δεν μπορώ να μην επισημάνω την ποιότητα της γλώσσας της αφήγησης. Χωρίς  ίσως την απόλυτη υποταγή στον ποιητικό ρυθμό του προηγούμενου βιβλίου, αλλά και γι αυτό πλέον εύπλαστη, πιο άμεση, περισσότερη ταιριασμένη με τη δομή των φράσεων μιας αφήγησης λαϊκού παραμυθιού.  Κι όμως τόσο, μα τόσο σύγχρονη. Η Γεωργία Γαλανοπούλου γνωρίζει πολύ καλά πως το σωστό βιβλίο για παιδιά πρέπει να είναι γραμμένο με υψηλών προδιαγραφών λογοτεχνική υπόσταση.

Αυτή την ποιότητα του λόγου, έρχεται να υποστηρίζει και η υψηλή ποιότητα της εικονογράφησης.  Η Κατερίνα Χαδουλού –από τις πλέον προικισμένες σύγχρονες εικονογράφους μας- αφήνεται στην κυριαρχία των φωτοσκιάσεων, τολμά να συνομιλήσει με έργα του Γκόγια και τελικά να γεμίζει τις σελίδες με εικόνες όπου από τη μια έχουν τη σκοτεινιά της αδικίας και από την άλλη το πάθος της απόδοσης δικαιοσύνης.

Μια άψογη έκδοση. Βιβλίο κόσμημα.  Ασφαλώς για αναγνώστες κάθε ηλικίας , μα πάντα με αναγνωστικές απαιτήσεις.

Πρώτη ανάρτηση: https://diastixo.gr/kritikes/paidika/11300-oi-pshlokaravoi

Ό,τι είναι να ειπωθεί, το γράφω πρώτα… Ή Με το ίδιο όνομα

 Ό,τι είναι να ειπωθεί, το γράφω πρώτα…

Ή

Με το ίδιο όνομα

Όταν ήμουνα μικρός –από μωρό παιδί μέχρι που, πάνω κάτω, έκλεινα τα έντεκά μου τα χρόνια- τον παππού μου δεν τον έβλεπα συχνά.

Αλλού έμενε αυτός, αλλού εγώ μαζί με τους γονείς μου.

Η μάνα είχε –τότε, στα δύσκολα για την πατρίδα χρόνια- δεχτεί τη θέση καθηγήτριας σε Πανεπιστήμιο άλλης χώρας και την ακολούθησε και ο πατέρας μου –αυτός έτσι κι αλλιώς γραφίστας ήταν, μπορούσε να βρίσκει δουλειά σε όποια πόλη ή και χώρα τον έφερνε η τύχη του να ζήσει.

Με είχαν πάρει μαζί τους.

Πίσω –στο μεγάλο πατρικό σπίτι- είχανε μείνει η γιαγιά και ο παππούς.

Μα σύντομα κι ο παππούς αποφάσισε να μετακομίσει. Τον έπνιγε –άκουσα- η ζωή στην πόλη, δεν άντεχε –αυτό μετά από χρόνια ο ίδιος μου το εξομολογήθηκε- να βλέπει τα άδεια δωμάτια ενός σπιτιού που είχε φτιαχτεί για να αγκαλιάζει παιδιά κι εγγόνια.

Έμεινε, λοιπόν, η γιαγιά στο πατρικό και ο παππούς πήγε και κούρνιασε στο εξοχικό που είχε πάνω σε ένα βουνό.

Σ’  εκείνο το πέτρινο το σπίτι, αν έβγαινε στην πίσω την αυλή  άφηνε το βλέμμα του να χάνεται μέσα σε πυκνό πευκοδάσος κι αν πάλι άνοιγε την εξώπορτα, τότε η ματιά του στριφογύριζε σε δυο σειρές από ψηλά κυπαρίσσια, προτού κατρακυλήσει κάτω προς τις ακρογιαλιές και τα λιμανάκια…

Σ΄ αυτό, λοιπόν, το σπίτι πήγε να μείνει ο παππούς –τότε στα δύσκολα για την πατρίδα χρόνια- και από εκεί μου έστελνε τα πρώτα παραμύθια που έγραψε για μένα –το πρώτο και μοναδικό του εγγόνι.

Συγγραφέας ήταν ο παππούς –ναι, όπως κι εγώ. Δυο συγγραφείς με το ίδιο όνομα –σας φαίνεται παράξενο; Κι όμως μπορεί κι αυτό να γίνει.

Από το πέτρινο σπίτι του βουνού, λοιπόν, ερχότανε στην πόλη που μέναμε κάθε μήνα κι από μια μικρή ιστορία.

Βέβαια, τα πρώτα χρόνια δεν ήξερα τίποτε για τις ιστορίες αυτές που φτάνανε σχεδόν κάθε μήνα κλεισμένες μέσα σε ένα μεγάλο, κίτρινο φάκελο, που πάνω του είχε γραμμένο δυο φορές το ίδιο όνομα –του αποστολέα στην πάνω αριστερή μεριά, του παραλήπτη κάπου προς το κέντρο.

Αλλά η μάνα τις έβαζε σε ένα συρτάρι και όταν πια άρχισα να λέω τις πρώτες φράσεις μου και επίμονα να ψαχουλεύω στις κρυφές γωνιές του διαμερίσματος που μέναμε, έπεσα πάνω στους κίτρινους φακέλους και ρώτησα να μάθω τι είχαν μέσα κι έτσι έμαθα πως μέσα τους κρύβανε ιστορίες που ο παππούς είχε γράψει για μένα και πως εγώ θα ήμουνα ο πρώτος που θα τις διάβαζε, μόλις μάθαινα μόνος μου να ξεχωρίζω το ένα γράμμα από το άλλο, το νόημα κάθε λέξης και το τι θέλει να πει άλλοτε η μια κι άλλοτε μια άλλη φράση.

Στο ενδιάμεσο, όλο και καταφέρναμε να κάνουμε μικρά σύντομα ταξιδάκια στην πατρίδα κι εκεί μου άρεσε να έχω τη γιαγιά συνέχεια δίπλα μου, να με παίρνει μαζί της στις αγορές, να με αφήνει να διαλέγω μόνος μου τα παιχνίδια που με ξετρελαίνανε και να μυρίζω την κολόνια με την οποία κάθε πρωί έβρεχε τα ανυπότακτα τσουλούφια των μαλλιών μου –άρωμα λεβάντας. Από τότε αυτό το άρωμα μου αρέσει.

Τις περισσότερες φορές –σ΄ εκείνες τις μέρες που είχαμε επιστρέψει στην πατρίδα- ο παππούς άφηνε το σπίτι στο βουνό και ερχότανε να μας δει κι αυτός… Ερχότανε να με αγκαλιάσει. Κι έτσι όπως άφηνα το κεφάλι μου να γέρνει πάνω στο ώμο του, ένα άλλο άρωμα με ταξίδευε… Με πήγαινε εκεί στο βουνό που είχε το πέτρινο το σπίτι ο παππούς. Δεν ήταν μυρωδιά από κολόνια… Όχι! Ήταν σαν το γιλέκο του παππού να είχε ξεμείνει για μέρες πολλές πάνω σε δέντρο και έτσι να είχε ποτιστεί με το άρωμα των κλαριών και του κορμού του…

Ρετσινιού μυρωδιά. Η μυρωδιά των πεύκων.

Μετά επιστρέφαμε στην δική μας πολιτεία και ο παππούς στο πέτρινο το σπίτι του, η γιαγιά έμενε να τριγυρνά στα δωμάτια ενός αρχοντικού που πάντα είχε την ελπίδα πως θα έρθουν να το κατοικήσουν ξανά αυτοί που κάποτε το είχαν εγκαταλείψει.

Επιστρέφαμε, λοιπόν, στον ξένο τόπο και στο νοικιασμένο διαμέρισμα και μια μέρα αποφάσισα πως τώρα πια ξέρω όλα τα γράμματα της γλώσσας που ο παππούς έγραφε τις ιστορίες του και έτσι –μα γιατί όχι;- μπορούσα να ανοίξω έναν, έναν τους κίτρινους φακέλους και να διαβάσω αυτά που εγώ θα ήμουνα ο πρώτος που θα τα διάβαζε.

Αλλά δεν πρόλαβα.

Γιατί στην τηλεόραση που πάντα ένα από τα κανάλια της ήταν κι εκείνο που έδειχνε τα νέα της πατρίδας, είδαμε να έχουν ξεσπάσει πυρκαγιές στα βουνά… Ναι, σε βουνά πολλά… Ανάμεσά τους κι αυτό που παππούς ζούσε.

Και πέσαμε πάνω στο τηλέφωνο και ρωτούσαμε τη γιαγιά αν ξέρει κάτι μιας και ο αριθμός του παππού  δεν απαντούσε.

Τίποτε δεν ήξερε κι εκείνη και έτσι πέρασαν κάμποσες ώρες κι εγώ καθώς έβλεπα μέσα στην τετράγωνη μικρή οθόνη τις φλόγες που ζώνανε τα δάση από έλατα και πεύκα, θυμήθηκα τη μυρωδιά του γιλέκου του παππού και δάκρυσα.

«Μα πιστέψατε πως μπορεί να είχα κάτι πάθει;» με ανακούφιση η μάνα άκουγε τον παππού να της μιλά –την άλλη μέρα- στο τηλέφωνο.

Έτρεξα κι άρπαξα το ακουστικό και με φωνή που τη ράγιζε ο τρόμος και το ξελάφρωμα  συνάμα, είπα,

«Παππού… Το γιλέκο σου τώρα μυρίζει ρετσίνι ή κάπνα;»

Από την άλλη άκρη της γραμμής, άκουσα την ανάσα του παππού και μετά τη φωνή του, να διστάζει στην αρχή και μετά να γίνεται σταθερή και να μου λέει,

«Καιρός να διαβάσεις την ιστορία που κάποτε σου έγραψα και που μιλά για το τι ήταν το πεύκο προτού γίνει πεύκο…»

Ανάμεσα σε τόσους φακέλους κίτρινους, πώς να ξεχώριζα αυτόν που είχε μέσα του φυλαγμένη την ιστορία που ο παππούς μου είχε ζητήσει να διαβάσω; Δύσκολο, ίσως και ακατόρθωτο… Να άρχιζα έναν, ένα να τους ανοίγω τους κίτρινους φακέλους;…  Όχι! Προτίμησα να τους μυρίσω… Πολύ γρήγορα ανακάλυψα αυτόν που είχε ποτιστεί με τη μυρωδιά ρετσινιού…

Ναι, από τότε είχα καταλάβει πως οι όμορφες ιστορίες έχουν πάντα και το δικό τους άρωμα η κάθε μια.

Βρήκα τον φάκελο και τον άνοιξα και διάβασα…

Μέσα στα δάση κάποτε, τα χρόνια που οι άνθρωποι βλέπανε τον κόσμο με τα μάτια της ίδιας της Φύσης, στα δάση, λοιπόν, κάποτε ζούσαν πλάσματα πανέμορφα, μα κι άλλα που ήταν δύσμορφα, άσχημα…

Ένα από τα όμορφα και μια νύμφη, μια νεράιδα πες που τη λέγανε Πίτυς.

Αυτή την γλυκιά νεράιδα, έτυχε να τη δούνε και να την ερωτευθούν δυο από τα άλλα τα πλάσματα, τα δύσμορφα που λέγαμε και τα άγρια.

Ο Πάνας ήταν ο ένας. Ο άλλος ο Βοριάς.

Αυτός ο τελευταίος, ήταν άγριος στην όψη και το ίδιο άγριος στα φερσίματα. Ξέπλεκα μαλλιά και γένια, φωνή βροντερή κι έτσι κι αποφάσιζε να σε αγκαλιάσει μπορεί και να σ’ έπνιγε με το πάθος του.

Η Πίτυς ήταν μια νεράιδα, της άρεσαν τα χαμηλόφωνα τραγούδια και οι ανάλαφροι χοροί.

Ο Βοριάς την φόβιζε. Όχι όμως και ο Πάνας. Κι ας ήταν αυτός άσχημος πολύ κι ας υπήρχαν τόσοι που τον κοροϊδεύανε πως τους θύμιζε η ασχήμια του αρσενική κατσίκα.

Η Πίτυς τον είχε ακούσει να παίζει με τη φλογέρα του πανέμορφους σκοπούς, τον είχε καμαρώσει να χοροπηδά ανάλαφρα από τη μια μεριά του ρυακιού στην άλλη.

Κι έτσι αυτόν προτίμησε για σύντροφο.

Αλλά τότε ο Βοριάς θύμωσε, αγρίεψε, πήρα να λυσσομανά και η δυστυχισμένη η νεράιδα έτσι ανάλαφρη όπως ήταν παρασύρθηκε από την ορμή του ανέμου και έχασε την ισορροπία της και γκρεμίστηκε σε άγρια βράχια και…

Έτρεξε ο Πάνας πάνω από το άψυχο σώμα της και το αγκάλιασε και πήρε με τη φλογέρα του να παίζει το κλάμα του και τους λυγμούς του.

Και τότε ο Δίας, ο βασιλιάς όλων των θεών, τον λυπήθηκε και αποφάσισε να μετατρέψει το νεκρό σώμα της νεράιδας σε ένα ολοζώντανο δέντρο. Δέντρο με λεπτά φυλλαράκια που καθώς θα τα φυσά το αεράκι αυτά θα βγάζουν ήχο τρυφερό και ήρεμο. Κι έγινε η Πίτυς… Πεύκο.

Και από τότε ο Πάνας κυκλοφορεί μέσα στα δάση φορώντας πάνω στο κεφάλι του στεφάνι φτιαγμένο από κλαράκια αυτού του δέντρου. Και παίζει με τη φλογέρα του τον έρωτά του που πάντα ζει…

Άφησα από τα χέρια μου τα χαρτιά με την ιστορία του παππού. Είχα καταλάβει τι ήθελε να μου πει…

Και τον πήρα τηλέφωνο –είχε επιστρέψει στο παλιό αρχοντικό, μαζί με τη γιαγιά οι δυο τους μένανε στο μεγάλο –και πάντα άδειο – σπίτι.

«Θα ξαναγίνει το δάσος παππού!… Όπως η νεράιδα η Πίτυς, έτσι κι αυτό θα…» είπα και ένας κόμπος συγκίνησης μου έκλεισε το λαιμό.

«Ναι, αγόρι μου!» η φωνή του παππού βραχνή, μα σταθερή ακούστηκε από την άλλη άκρη της γραμμής, «Ναι αγόρι μου… Κι όπως ο Πάνας φορούσε στο κεφάλι στεφάνι φτιαγμένο από το νεκρό το σώμα της καλής του, έτσι κι εμείς… Εγώ και άλλοι, θα το ξαναφτιάξουμε το δάσος…  Θα έρθεις κι εσύ;»

Μετά από μερικούς μήνες ήμουνα μαζί με τον παππού και άλλους ανθρώπους και φυτεύαμε μικρά δεντράκια εκεί που κάποτε η φωτιά είχε περάσει και είχε καταστρέψει… Μικρά πεύκα και κυπαρίσσια.

Πεύκα στην πίσω αυλή του πέτρινου σπιτιού. Κυπαρίσσια από την πλευρά της εξώπορτας.

Κοίταξα –θυμάμαι- το πέτρινο το σπίτι. Πάνω του υπήρχαν τα σημάδια της καταστροφής.

«Εγώ θα φτιάξω το σπίτι μου ξανά… Και η Φύση το δικό της!… Και τότε και οι δυο θα σε φωνάξουμε να έρθεις και πάλι…» μου υποσχέθηκε ο παππούς.

Τον πίστεψα κι όσο κι αν περνούσαν τα χρόνια, εγώ δεν είχα πάψει να περιμένω μια νέα ιστορία του, μέσα σε ένα ακόμα κίτρινο φάκελο κλεισμένη. Α, ναι! Ήμουνα σίγουρος πως το μήνυμά του ο παππούς  με ένα παραμύθι θα μου το έστελνε πάλι.

Και έτσι κι έγινε… Ήρθε…

Μέσα στα δάση κάποτε, τα χρόνια που οι άνθρωποι βλέπανε τον κόσμο με τα μάτια της ίδιας της Φύσης, στα δάση, λοιπόν, κάποτε ζούσε ένα παλικάρι πανέμορφο –ψηλό, λεπτό, βεργολύγερο… Είχε όνομα παράξενο –Κυπάρισσο, το λέγανε.

Ο Κυπάρισσος, λοιπόν, τριγύρναγε μέσα στα δάση και έψαχνε να βρει ένα άλλο πλάσμα που να του μοιάζει σε ομορφιά και που ίδια μ΄ αυτόν να τρέχει γρήγορα και ίδια μ΄ αυτόν να αγαπά τα δέντρα, τους θάμνους, τα λουλούδια, τα ποτάμια και τα ρυάκια, τις πράσινες ραχούλες των βουνών και τις ολόλευκες κορυφές τους.

Έψαχνε κι όπως ο καθείς που ψάχνει, έτσι κι αυτός στο τέλος τον βρήκε τον φίλο που μαζί του θα μοιραζότανε χαρές κι αγάπες. Ένα ελάφι ήταν.

Πανέμορφος άνθρωπος. Πανέμορφο ζωντανό.

Και ριγούσαν τα φύλλα των δέντρων όταν τους βλέπανε να παραβγαίνουνε στο τρέξιμο.

Και κελαηδούσαν τα πουλιά όταν τους καμαρώνανε να κολυμπούνε στις λιμνούλες.

Μα ότι και όποιον πολύ οι πολλοί θαυμάζουν, θα τύχει κάποιος να τους ζηλέψει, και η ζήλια φέρνει την κακοτυχιά…

Ποιος τάχα να ζήλεψε τους δυο φίλους;

Τα μοχθηρά ξωτικά που κυλιούνται στους βούρκους;

Τα ύπουλα πλάσματα της σκοτεινιάς που σέρνονται εκεί που ποτέ δε φτάνει έστω και μια μόνο ηλιαχτίδα;

Μπορεί όμως να μην ήταν μάτι κακό, αλλά η αστοχασιά του ίδιου του Κυπάρισσου που είχε πιστέψει πως σε όλα πρώτος πάντα αυτός είναι και πως ότι κι αν κάνει πάντα καλά καμωμένο θα ‘ναι…

Κι έτσι ανέμελα κι αφρόντιστα άρπαξε τόξο και βέλη και δίχως σωστά να σημαδέψει έριξε και το βέλος πήγε και καρφώθηκε στο λαιμό του ελαφιού και…

Απαρηγόρητος ο Κυπάρισσος ζητούσε να βρει από μόνος του πια κι αυτός τον θάνατο.

Μα οι θεοί, δε θέλανε να χαθεί μια τέτοια βεργολυγερή ομορφιά και έτσι τον μεταμορφώσανε σε δέντρο.

Από τότε είναι που το κυπαρίσσι υψώνεται ίσιο προς τον ουρανό και αργά, τρυφερά γέρνει στο φυσηματάκι του ανέμου και είναι σα να παρακαλεί να έρθει κοντά του ξανά ο φίλος του, το ελάφι…

Και όταν τύχει να σταθεί στη ρίζα του κυπαρισσιού ένα ελάφι, τότε το κυπαρίσσι υψώνει ακόμα πιο ψηλά την κορυφή του και δοξολογεί αυτόν που του χάρισε ξανά την συντροφιά ενός φίλου…

Άφησα να πέσει από τα χέρια μου και η τελευταία σελίδα.

Είχα καταλάβει. Είχα χαρεί. Κι έστειλα από το κινητό μου μήνυμα στον παππού.

«Έρχομαι!» -του έγραψα.

Και πήγα.

Και όσα χρόνια κι αν έχουν από τότε περάσει, τη θυμάμαι και ποτέ δεν την ξεχνώ εκείνη τη μέρα που στην εξώπορτα του πέτρινου σπιτιού δίπλα στον παππού στάθηκα και μαζί κι οι δυο είδαμε ένα ελάφι να πλησιάζει το κυπαρίσσι που ο παππούς κι εγώ –κι οι δυο μαζί- είχαμε κάποτε φυτέψει.

Ένα ελάφι να τρίβει τη μουσούδα του πάνω στον κορμό ενός δέντρου.

Ένα κυπαρίσσι  να υψώνει την λεπτή κορυφή του προς τα αστέρια του ουρανού.

Νύχτα ήταν.

Ο παππούς –θυμάμαι- μου είχε σφίξει με τα δάχτυλά του όλη μου την παλάμη.

«Βλέπεις;» μου ψιθύρισε, «Η ζωή πάντα νικάει… Η αγάπη, πάντα…»

Δεν είχα τίποτε τότε πει.

Μήτε και τώρα κάτι λέω.

Ό, τι ήταν να ειπωθεί, το έγραψε πρώτα ο παππούς. Και τώρα εγώ… Που έχω το ίδιο όνομα με ‘κείνον.

Πρώτη ανάρτηση:
http://www.periou.gr/%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CF%89%CE%BD-%CF%8C%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CE%B5%CE%B9%CF%80%CF%89%CE%B8%CE%B5%CE%AF/?fbclid=IwAR1RWgMMN4CHCaNLEgghX7nDgJ3e-FVo8f5Wyf1f9MhRbcTsW0WpYHzTRus

Θεόδωρος Γρηγοριάδης «Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου»

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

«Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου»

Διηγήματα

Εκδόσεις Πατάκη

                

Το διήγημα ίσως θα πρέπει να θεωρηθεί αν όχι το βασικό είδος της νεοελληνικής  πεζογραφίας, σίγουρα όμως ως εκείνο που έδωσε τα πρώτα δείγματα μια ποιοτικής πεζογραφικής  οντότητας  στη γλώσσα μας μετά από την ανακήρυξη του ελληνικού κράτους.

Σταχυολογώ πρόχειρα: Εμμανουήλ Ροϊδης (γεν. 1836),  Γεώργιος Βιζυηνός (γεν. 1849), Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (γεν. 1850), Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (γεν. 1851),  Ανδρέας Καρκαβίτσας (γεν. 1865), Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου (γεν. 1867), Δημοσθένης Βουτυράς (γεν. 1872) –ανάμεσα και σε άλλους πεζογράφους  που από τα μέσα του 19^ου αιώνα έως τις αρχές του 20^ου  γράφουν το είδος αυτό του πεζού λόγου και βάζουν τις βάσεις της σύγχρονης λογοτεχνικής έκφρασης που αναζητά την ταυτότητα του νεοέλληνα, άλλοτε χρησιμοποιώντας την ηθογραφία, άλλοτε ανατρέχοντας στην ιστορία, σε άλλες περιπτώσεις με μια πρώιμη ενδοσκόπηση.

Με τη γενιά του μεσοπολέμου, το μυθιστόρημα έρχεται να κατακτήσει την πρώτη θέση στην προτίμηση του νεοέλληνα αναγνώστη, που κι αυτός με τη σειρά του αποκτά μια αστική συνείδηση και άρα λογικό  είναι να στρέφεται προς το κατ΄ εξοχήν λογοτεχνικό είδος της ευρωπαϊκής αστικής τάξης.

Ο 20^ος αιώνας έκλεισε με την παντοδυναμία μεν του μυθιστορήματος, αλλά παράλληλα μας άφησε την κληρονομιά και πλέον σύντομων κειμένων με τις υπογραφές του Γιώργου Ιωάννου, του Μάριου Χάκκα, του Επαμεινώνδα Γονατά κ.α

Στα πρώτα πλέον χρόνια του 21^ου , μπορεί να εξακολουθεί το μυθιστόρημα να αποτελεί το αγαπημένο είδος του αναγνωστικού κοινού, αλλά οι νεώτεροι και αρκετοί παλαιότεροι συγγραφείς αναζητούν να περάσουν την δική τους συγγραφική παρουσία μέσα από σύντομες αφηγήσεις –ενίοτε τόσο σύντομες που μερικές φορές δεν μπορεί μήτε ως διηγήματα να θεωρηθούν και έτσι χαρακτηρίζονται ως κείμενα Μικρής Φόρμας. Και πάλι με μια πρόχειρη επιλογή αναφέρω τους :Περικλή Σφυρίδη, Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, Γιώργο Σκαμπαρδώνη, Αργύρη Χιόνη, Σωτήρη Δημητρίου, Αχιλλέα Κυριακίδη, Ηλία Παπαμόσχο, Δημοσθένη Παπαμάρκο, Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη, Ούρσουλα Φωσκόλου  κ.α.

Παράλληλα οι νέες οικονομικές συνθήκες έχουν οδηγήσει τους εκδότες να εκδίδουν ολιγοσέλιδα βιβλία (όταν μάλιστα αυτά είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να απευθύνονται σε μικρές ομάδες απαιτητικών αναγνωστών). Και κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι νεώτεροι τουλάχιστον , εκδοτικοί οίκοι επιλέγουν τις συλλογές μικρών, μικρότατων  κειμένων.

Θα πρέπει όμως και να θυμηθούμε πως από τα τέλη ης δεκαετίας του ΄90 και έως την κρίση του ’10, πολλά έντυπα συνήθιζαν (κυρίως κατά τη διάρκεια των εορτών ή των καλοκαιρινών διακοπών) να προσφέρουν στους αγοραστές τους διηγήματα που έλληνες συγγραφείς είχαν κληθεί να γράψουν βασισμένοι σε κάποιο θέμα της επικαιρότητας ή εποχικό.

Με αυτό τον τρόπο γραφτήκανε πολλά διηγήματα που συχνά οι συγγραφείς τους φροντίζουν να τα εντάξουν όλα μαζί σε ένα νέο βιβλίο.

Μια συλλογή διηγημάτων –πιστεύω- πως θα πρέπει να έχει ένα ενιαίο κεντρικό άξονα. Τα μικρής έκτασης κείμενα που θα περιλαμβάνει καλό θα είναι να περιτριγυρίζουν το κεντρικό θέμα και έτσι να έχουμε μια ιδιότυπα πολυπρισματική  προσέγγιση του.

Μα αρκετά συχνά διαβάζουμε και συλλογές διηγημάτων που γραφτήκανε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και που το καθένα τους στηρίζεται και σε ένα άλλο προβληματισμό. Θα έλεγα πως σε αυτήν την κατηγορία τοποθετείται και το τελευταίο βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη.

Όπως και ο ίδιος μας ενημερώνει στο Επίμετρο αλλά και στον κατάλογο των πρώτων δημοσιεύσεων, τα διηγήματα της συλλογής έχουν γραφτεί με την ευκαιρία αναθέσεων από διάφορα έντυπα. Βέβαια –φροντίζει να πληροφορήσει τον αναγνώστη- τα περισσότερα από αυτά υπήρχαν ως σημειώσεις λίγο ή περισσότερο ολοκληρωμένες σε προσωπικά του τετράδια. Και μετά την αποδοχή της ανάθεσης, τους έδωσε την οριστική τους μορφή.

Η συγγραφή του πρώτου έγινε το 1993 και του τελευταίου το 2018.

Και νομίζω πως πολύ σωστά έχουν εντός της συλλογής τοποθετηθεί σύμφωνα με τη χρονολογία πρώτης δημοσίευσής τους, γιατί έτσι ο αναγνώστης πλέον μπορεί να τα διαβάσει όχι ως κείμενα που τυχαίως συνυπάρχουν, αλλά ως ένα οδοιπορικό του τρόπου που ο συγγραφέας αντιδρούσε  συγγραφικά στα διάφορα γεγονότα όλων αυτών των ετών.

Είκοσι πέντε διηγήματα δημοσιευμένα και ένα αδημοσίευτο  σε ένα τόμο 314 σελίδων.

Σε ένα από αυτά, ο Γρηγοριάδης γράφει: Λίγο πριν πλησιάσω για να συλλέξω ακόμα μια ιστορία  βουτηγμένη άλλοτε στην επαρχιακή ομίχλη μιας παραλιακής πόλης κι άλλοτε στο λαμπερό καλοκαιρινό φως, φρόντισα να ρίξω μια ματιά έξω από την τζαμόπορτα…

Ναι, ακριβώς αυτό είναι όλο το βιβλίο –ματιές έξω από την τζαμόπορτα. Ματιές που άλλοτε κατρακυλάνε στις ανηφοριές της Καβάλας, άλλοτε σταματούν στα στέκια της Θεσσαλονίκης, άλλοτε περνάνε και από αθηναϊκές γειτονιές, κάποτε ταξιδεύουν σε ποικίλους επαρχιακούς μας τόπους, μα τριγυρίζουν και σε άλλες χώρες.  Ματιές που παρατηρούνε την επικαιρότητα για να την μετατρέψουν  με την τέχνη της αφήγησης σε μόνιμη αναγνωστική εμπειρία.

Μα ο Γρηγοριάδης είναι συγγραφέας  ανθρωποκεντρικός –τα γεγονότα τα βλέπει να σημαδεύουν ανθρώπους και αυτά τα σημάδια μετατρέπει σε ιστορίες.  Χωρίς να αποσιωπά το κοινωνικό ή πολιτικό δεδομένο, εστιάζει την προσοχή του στο άτομο. Και με αυτό συνομιλεί. Πάντα με μια τάση διακριτικότητας, συχνά και ηθελημένης αποσιώπησης  καθώς σέβεται τις ενοχές και συμμετέχει σε αποφάσεις που δε θέλουν να αφήσουν τους ίσκιους μέσα στους οποίους πάρθηκαν.

Διηγήματα ιδιαίτερα καλογραμμένα που μπορεί ακόμα να θεωρηθούν  στην πλειοψηφία τους και ως κοινωνικά – πολιτικά σχόλια πάνω σε μια εικοσιπενταετία. 

Η συλλογή τους σε ένα τόμο (τρίτος τόμος διηγημάτων του ίδιου συγγραφέα έναντι δώδεκα μυθιστορημάτων του κι ενός μονολόγου) επιβεβαιώνει τελικά πως ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης είναι από εκείνους τους συγγραφείς που δεν δέχονται να βλέπουν μόνο το μέρος –το σύνολο ακόμα κι όταν υπονοείται παραμένει κεντρικό ζήτημα των προβληματισμών του.

 https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/11163-prodosia-patridas-grhgoriadhs?utm_source=MailingList&utm_medium=email&utm_content=manoskontoleon%40gmail.com&utm_campaign=Newsletter_12_11_2018_15_51

Πρόσφατες αναγνώσεις μου

Σημαντική συγγραφέας, καλή φίλη η Ελένη Δικαίου,μα πάνω απ΄ όλα σμυρνιά δεύτερης γενιάς που δεν ξεχνά μήτε λεπτό την καταγωγή της. Την καμαρώνω, τη συγχαίρω. Με άμεση απλότητα ζωντανεύει τραγικές στιγμές ενός λαού και το πάθος ενός ανθρώπου που τελικά δρασκέλισε τα όριά του ατομικισμού.

                                                   

                                                      *********************

Μαρούλα Κλιάφα - από τις ουσιαστικότερες παρουσίες της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, με όλη εκείνη την διάθεση ανανέωσης του χώρου που εκφράστηκε στη δεκαετία του '80. Πάντα παράλληλα με τις λαογραφικές μελέτες της, ξέρει να ξαφνιάζει το νεανικό κοινό που την παρακολουθεί. Και τώρα κυκλώνει ένα έφηβο της εποχής μας και αναζητά τους λόγους που τον ωθούν στην εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια

                                                        *******************

Η Γεωργία Γαλανοπούλου έχει μια δική της συγγραφική ταυτότητα. Τη χαρακτηρίζει μια ποιητική δομή στη πεζογραφική της έκφραση, αλλά παράλληλα και μια διάθεση αναζήτησης νέων τρόπων αφήγησης παλαιών ιστοριών. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο τελευταίο της αυτό βιβλίο. Μέσα από μια ιστορία παλιάς λαϊκής προέλευσης σαφέστατες οι αναφορές στο τώρα. Στο πολιτικό τώρα. Λογοτεχνία για παιδιά και όχι μόνο -άλλη μια πλευρά της συγγραφικής της άποψης. Θαυμάσια η όλη έκδοση -αξίζει κανείς να σταθεί στην ποιότητα των εικόνων της Κατερίνας Χαδουλού.

                                                          

                                                            ******************

Ελληνίδα εκείνη καλύπτει 4 δεκαετίες με 4 διηγήματα. Το καθένα μέσα από μια ατομική περίπτωση έρχεται να φωτίσει τις συνθήκες που στις αντίστοιχες περιόδους χαρακτήριζαν το προσφυγικό / μεταναστευτικό ζήτημα.

Τούρκος εκείνος καλύπτει το ίδιο διάστημα με μικρά πορτρέτα -εξομολογήσεις ή και ιδιότυπα χρονογραφήματα- από τις προσωπικές του εμπειρίες ως άτομο που διεκδίκησε πολιτικό άσυλο και επέλεξε νέο τόπο κατοικίας

Εκείνη αφήνει τη λογοτεχνία να ενεργοποιηθεί από τις κοινωνικές - πολιτικές συνθήκες.

Εκείνος αποφάσισε οι καταγραφές του να έχουν την αδρότητα της προσωπικής εμπειρίας και το βάθος της βιωμένης πολιτικής ανάλυσης

Οι παράλληλες αναγνώσεις μου κατάφεραν να κερδίσουν ιδεολογικές και συναισθηματικές εμπειρίες καθώς πλησίασαν τα δυο βιβλία με τη διάθεση να τα δούνε να αλληλοσυμπληρώνονται.

Η Κασσάνδρα στο Άργος

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Η ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΑΜΜΟ

του Νίκου Μπουμπάρη

(Άργος - Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας, 1/12/2018)

Θέλω να αφιερώσω την σημερινή εκδήλωση στον γνωστό συγγραφέα και αγαπημένο φίλο Ισίδωρο Ζουργό. Στο περιθώριο της παρουσίασης του βιβλίου του Λίγες και μια νύχτες στο Ναύπλιο, μίλησε με πολύ θερμά λόγια για το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα και μάλιστα ζήτησε από τις Εκδόσεις Πατάκη να μου αποσταλεί ένα αντίτυπο. Η σημερινή παρουσίαση του οφείλει πολλά.

Υπάρχουν βιβλία που μας αρέσουν. Υπάρχουν βιβλία που δεν μας αρέσουν. Υπάρχουν βιβλία που δεν μας πολυκινούν το ενδιαφέρον στην αρχή, αλλά μας κατακτούν στη συνέχεια. Υπάρχουν, όμως, και βιβλία που μας συγκλονίζουν. Ένα τέτοιο βιβλίο παρουσιάζουμε απόψε.

Δεν ήταν υπερβολή αυτό που μόλις είπα. Το βιβλίο του Μάνου Κοντολέων είναι συγκλονιστικό, γιατί είναι ταυτόχρονα σύγχρονο και διαχρονικό. Πατώντας σε ένα σχεδόν μυθικό πρόσωπο, στην Κασσάνδρα, και καταλύοντας χρόνο και χώρο, κατορθώνει να επισημάνει την έννοια του αναπόδραστου και του δεδικασμένου, το βέβαιο της ήττας και της πτώσης λαών και ανθρώπων που βρίσκονται στο μεταίχμιο: η εποχή τους τέλειωσε ενώ δεν έχει αρχίσει ακόμα η νέα εποχή. Έσσεται ήμαρ ότ’ αν ποτ’ ολώλη Ίλιος ιρή.

Συνδαιτυμόνες μας απόψε, εδώ στο Άργος, είναι όλα τα πρόσωπα του τρωικού κύκλου, αιώνιοι σύντροφοί μας, κομμάτι του εαυτού μας. Αυτή η διαρκής κατάδυση στον εαυτό μας, ίδια και απαράλλαχτη όπως τότε, όπως τώρα, όπως πάντα. Τι είναι θεός, τι μη θεός και τι το ανάμεσό τους;

Ένα αιματοβαμμένο οικογενειακό χρονικό είναι στην ουσία του ο μύθος των Ατρειδών, όπως τον γνωρίζουμε από τον Όμηρο, τους λυρικούς και τους τραγικούς ποιητές. Η νομή της εξουσίας και οι δεσμοί του αίματος καθιστούν τους πρωταγωνιστές άλλοτε θύτες και άλλοτε θύματα, μέσα από την καταλυτική επίδραση του πεπρωμένου, που ωθεί τον άνθρωπο στην παράβαση του ηθικού νόμου. Πάνω από τη βούληση των θεών και την υπευθυνότητα των ανθρώπων, στέκει η σκοτεινή βούληση της Μοίρας και τα πράγματα θα πάρουν νομοτελειακά τον δρόμο που αυτή έχει εξαρχής ορίσει.

Στον μύθο των Ατρειδών, η Ύβρις κληροδοτείται από τη γενιά του Τάνταλου και του Πέλοπα στη γενιά του Ατρέα και του Θυέστη, κατόπιν στη γενιά του Αγαμέμνονα, του Μενελάου και του Αίγισθου και τέλος στη γενιά του Ορέστη, της Ηλέκτρας και της Ιφιγένειας. Οι αθώοι επίγονοι τιμωρούνται από την Άτη με σκοπό την αποκατάσταση της ηθικής τάξης και διαπράττουν με τη σειρά τους ανοσιουργήματα, καθίστανται υπόδικοι και παραδίδονται στη Δίκη. Σύντροφός μας στο ταξίδι ανάμεσα στο εφήμερο και το αιώνιο, το σύγχρονο και το διαχρονικό είναι η Κασσάνδρα, μια μορφή συγκλονιστική. Συγκλονιστική είναι η Κασσάνδρα στην Ιλιάδα. Ο Όμηρος δεν παραλείπει να μας μιλήσει για την ομορφιά της, αλλά στέκεται περισσότερο στο γεγονός πως πρώτη αυτή βλέπει από τα Πέργαμα, την ακρόπολη της Τροίας, την επιστροφή του Πρίαμου στη συρόμενη από τους ημιόνους άμαξα, με τον κήρυκα και τον νεκρό Έκτορα. Ακούγεται ο θρήνος της ως κραυγή απελπισίας και μήνυμα για τις Τρωαδίτισσες και τους Τρώες.

Συγκλονιστική είναι η Κασσάνδρα και στην Οδύσσεια. Η κραυγή της ακούγεται στη Νέκυια, όταν η ψυχή του Αγαμέμνονα αφηγείται στον Οδυσσέα πώς τους σκότωσε η Κλυταιμνήστρα. Όταν ο Οδυσσέας «κατέβηκε» στον Άδη, για να συνομιλήσει για το ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη με τον Τειρεσία, ο νεκρός Αγαμέμνονας του μίλησε με θλίψη για την Κασσάνδρα, καθώς περιέγραφε τις τελευταίες τους στιγμές: Μα ακόμη πιο σπαραχτική άκουσα τη φωνή της κόρης του Πριάμου, / της Κασσάνδρας, την ώρα που τη σκότωνε πανούργα η Κλυταιμνήστρα / πλάι και πάνω μου (λ 421-422, μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης).

Συγκλονιστική είναι η Κασσάνδρα και στον αισχύλειο Αγαμέμνονα. Μέσα σε 260 στίχους, σε λυρικά και διαλογικά μέρη καταθέτει τα πάντα. Ξεκινά με μια κραυγή οδύνης προς τον Απόλλωνα. Με τη μαντική της όραση βλέπει ξεκάθαρα το προσχεδιασμένο έγκλημα, το λουτρό, το δίχτυ, το θανάσιμο πλήγμα. Θρηνεί την Τροία και τον δικό της θάνατο. Σκίζει το πέπλο που σκεπάζει τη μοίρα του παλατιού και τη δική της, οι τοίχοι του μεγάρου ανοίγονται στο βλέμμα της. Εκεί μέσα ο Θυέστης ατίμασε την κλίνη του αδελφού του, εκεί μέσα ο ατιμασμένος του πρόσφερε εκδικητικά τη σάρκα των παιδιών του, εκεί μέσα έχει εγκατασταθεί το μεθυσμένο από αίμα σμήνος των Ερινύων, για να μη φύγει ποτέ. Εκεί μέσα θα βρει τον θάνατο ο πορθητής του Ιλίου και η ίδια η Κασσάνδρα.

Το μέγαρο του Αγαμέμνονα, που έχει όλα τα απαραίτητα για να είναι ένα καλότυχο παλάτι, μέσα στα διεισδυτικά και οξυδερκή οράματα της Κασσάνδρας, θα είναι πλημμυρισμένο με αίμα και γεμάτο πτώματα, το σφαγείο που δεν θα το εγκαταλείψουν ποτέ οι Ερινύες, όπου παιδιά θρηνούν για τη σφαγή τους και ψημένες σάρκες να τις τρώει ο πατέρας. Το κατώφλι της θύρας του παλατιού φανερώνει τα σύνορά του και δεν είναι απροσδόκητο να βρει κάποιος ότι το άνοιγμα της πόρτας αυτής έχει ξεχωριστή θέση. Για την Κασσάνδρα είναι οι πύλες του Άδη. Δεν έχουμε παρά να φέρουμε στον νου μας την σκηνή της υποδοχής του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα. Τη στιγμή που ο θριαμβευτής βασιλιάς παρακαλεί τη νίκη να σταθεί κοντά του, ο κατακτητής του στέκεται εμπρός του – όχι σε πεδίο μάχης, αλλά στο σκαλοπάτι της δικής του θύρας. Ο Αγαμέμνονας μπορεί να εισέλθει στο παλάτι με τους όρους της Κλυταιμνήστρας κι αυτοί οι όροι σημαίνουν συντριβή και θάνατο.

Συγκλονιστική είναι η Κασσάνδρα και στις ευριπίδειες Τρωάδες. Η μάντισσα, της οποίας η ματιά διεισδύει σε απροσπέλαστους χώρους, καθώς μετεωρίζεται ανάμεσα σε εκστατική μανία και λογικό στοχασμό, αποκαλύπτει με άγριο θρίαμβο την καταστροφή των νικητών. Δολοφονημένος ο Αγαμέμνονας, μητροκτόνος ο εκδικητής του, καταδικασμένος σε δεκάχρονη περιπλάνηση, να η κοινή μοίρα Ορέστη και Οδυσσέα, ένας δεύτερος πόλεμος για τον καθένα τους, χρονικά ίσος με αυτόν.

Συγκλονιστική είναι και στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα. Τι Κασσάνδρας παρουσίες, για να θυμηθούμε τον Αλεξανδρινό, έχουμε μπροστά μας. Μια γυναίκα έξω και πάνω από τον κόσμο αυτόν, που τόλμησε να εναντιωθεί στον Φοίβο κι άκουσε τον ποιητή να λέει: Μιλούσες για πράγματα που δεν τα’ βλεπαν κι αυτοί γελούσαν. Η Κασσάνδρα του βιβλίου είναι μια μορφή που παλεύει με τα δαιμόνια του εαυτού της και της μοίρας της.

Με τις επιμειξίες σύγχρονων μορφών και τραγικών αρχετύπων, η ιστορία εκλαμβάνεται ως μια συνέχεια, στην οποία δεν υφίστανται διακρίσεις ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Τα πρόσωπα διατηρούν τη μυθική τους καταγωγή και καταστάσεις όπως η απιστία, ο φόνος, η εκδίκηση γίνονται διαχρονικά ζητήματα.

Το παγκοσμίως μοναδικό χαρακτηριστικό του ελληνικού πνεύματος είναι ότι, ενώ διαφοροποιείται από τους άλλους πολιτισμούς –κινεζικό, ινδικό, μουσουλμανικό– στο σύνολο και στα στοιχεία του, είναι το μόνο που, σε αντιδιαστολή προς όλους αυτούς, μπορεί να γίνει κοινό νόμισμα όλων των λαών. Το ελληνικό πνεύμα παραμένει μια ΑΞΙΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ, διότι μόνον αυτό θεμελιώνεται πάνω στον άνθρωπο καθεαυτόν (δηλαδή στον άνθρωπο αυτοπροσδιοριζόμενο, και όχι ετεροπροσδιοριζόμενο και κηδεμονευόμενο από υπέρτερα –θρησκευτικά προπάντων– πιστεύω, που αποκλείουν όλους τους πιστούς ή μη του ιδίου δόγματος). Γι’ αυτό δεν είναι υπερβολή ο ισχυρισμός ότι ο ελληνισμός και η ελληνικότητα αφορούν και αγγίζουν όλους τους ανθρώπους όπου γης και αξίζει να μελετώνται, όχι για αντιγραφική μίμηση, αλλά ως πηγή έμπνευσης για να κάνουμε καλύτερο και σοφότερο –δηλαδή ανθρωπινότερο για όλους μας– το παρόν και το μέλλον του πλανήτη, στον οποίο όλοι συγκατοικούμε.

Τα πρόσωπα που αφηγήθηκε τα πάθη τους ο Όμηρος και τα ζωντάνεψαν οι μεγάλοι μας κλασικοί όχι μόνο εξακολουθούν να ζούνε, αλλά μπορούν να γίνουν σύντροφοί μας... Κάτι ακόμα περισσότερο – εκφραστές των δικών μας ανησυχιών και ονείρων.

Την ακούω να ψιθυρίζει: Μέσα σ’ αυτό το κουτί είναι η ζωή όταν αρχίσει να γίνεται ανυπόφορη, αν την αφουγκραστείς, θα την ακούσεις πως ανασαίνει. Πρόσεξε μην τ’ ανοίξεις προτού σφυρίξουν οι Ευμενίδες.

Είδα την πάχνη γύρω στα πρόσωπα, είδα τα χείλια υγρά, τα δάκρυα παγωμένα στην κόχη του ματιού, είδα τη γραμμή του πόνου πλάι στα ρουθούνια και την προσπάθεια στις ρίζες του χεριού, είδα το σώμα να τελειώνει.

Ένα παραλλαγμένο παραμύθι ξεπληρώνουμε κι εμείς και οι άλλοι, όπως οι αποτεφρωμένοι γέροντες που είχαν ραβδιά στα χέρια και μιλούσαν ήρεμα. Το βουρκωμένο λουτρό, το δίχτυ, το μαχαίρι η πορφύρα και η φωνή που ρωτούσε για τη θάλασσα ποιος θα την εξαντλήσει, θρέψανε τη ζωή μας. Την αγάπη μας την πίναμε σιγά – σιγά, μας φαίνονταν καταπότιο για μιθριδατισμό. Ώσπου το τέλος ήρθε κι απονεκρώθηκε. Αλήθεια, πάντα φρόνιμα μας οδήγησε ο λαός μας.

Αρκείτω βίος, τούτη η ζωή ανάμεσα Πεντέλη και Υμηττό και Πάρνηθα. Όμως οι ρίζες δεν μαραίνονται εύκολα, δεν φεύγουν εύκολα τα μιάσματα της αλλοφροσύνης, της αδικίας, της κενοσπουδίας. Τρεις χιλιάδες χρόνια και περισσότερα πάνω στους ίδιους βράχους πληρώνουμε το παραλλαγμένο παραμύθι, λυπήσου εκείνους που περιμένουν. Τίποτε άλλο, φτάνει για σήμερα.

Το αγόρι που διάβαζε στις κότες παραμύθια

Σοφία Μαντουβάλου

«Το αγόρι που διάβαζε στις κότες παραμύθια»

Εικονογράφηση:  Κέλλυ Ματαθία Κόβο

Εκδόσεις Πατάκη

Είμαι από τους συγγραφείς εκείνους που ξεκίνησαν (1979) την συγγραφική τους παρουσία με τρία βιβλία της λογοτεχνίας για παιδιά, που και  τα τρία είχαν έντονο το στίγμα μιας πολιτικοποιημένης ματιάς.

Από τότε μέχρι και σήμερα εξακολουθώ να θεωρώ πως στοιχεία πολιτικοποίησης αξίζει να υπάρχουν μέσα ακόμα και στην πιο απλή ιστορία που αφορά και απευθύνεται σε μικρής ηλικίας αναγνώστες.

Η πολιτικοποίηση  (που τόσοι πολλοί και πολύ συχνά φοβούνται να την δούνε να εκφράζεται στα κείμενα της Π. Λ.) είναι ένα απολύτως υγιές συστατικό του τρόπου που αναμένομε από τη λογοτεχνία να διαμορφώσει την προσωπικότητα των ανήλικων αναγνωστών. Γιατί  κάθε τι που αναφέρεται στη συμπεριφορά  του ατόμου, εδράζεται σε κοινωνικών διαστάσεων  απόψεις –ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας του άλλου, η αναγνώριση της ισότητας των φύλων, το δικαίωμα στην παιδεία, το δικαίωμα στην υγεία ή στην εργασία κλπ. Με όλα  αυτά, έτσι κι αλλιώς,  το κάθε ανήλικο άτομο έρχεται σε επαφή μέσα από την καθημερινότητα του –οικογενειακή, σχολική, ΜΜΕ κ.α.

Άρα την ολοκληρωμένη και υπεύθυνη διάπλαση χαρακτήρων που αναμένουμε να μας προσφέρουν οι ιστορίες για παιδιά θα πρέπει να δεχτούμε πως την σφραγίζει ποιοτικά η πολιτικοποιημένη αφήγηση .

Όμως στην νεοελληνική κοινωνία, η πολιτικοποιημένη σκέψη έχει ταυτιστεί με την κομματική άποψη και γι αυτό ολοένα και περισσότερο βλέπουμε να γράφονται βιβλία που αν και αναπτύσσουν κοινωνικά ζητήματα (πχ. Ενδοσχολική βία,  ταξικές σχέσεις, μεταναστευτικές  απόψεις, σεξιστικά περιστατικά κλπ) στην ουσία όχι μόνο δεν τα φωτίζουν σωστά, αλλά με επιδερμική διάθεση  τα μετατρέπουν  σε διαπροσωπικές καταστάσεις που αρκεί μια απλή συγνώμη  για να εξομαλυνθούν.

Ασφαλώς όμως και υπάρχουν συγγραφείς που  στηρίζουν τις σκέψεις τους και ολοκληρώνουν τα έργα τους πάνω σε μια στέρεη  αντιστοίχηση πράξεων και ιδεών –γιατί εν τέλει αυτό ακριβώς είναι η πολιτικοποίηση: να γνωρίζεις το γιατί κάτι το πράττεις και το υποστηρίζεις.

Στα πλαίσια αυτό του σύντομου σημειώματος –παρουσίαση ενός συγκεκριμένου βιβλίου, δεν έχει νόημα η εξαντλητική αναφορά σε συγγραφείς που τους χαρακτηρίζει μια πολιτικοποιημένη σκέψη. Αλλά για μια τεκμηρίωση των όσων πιο πάνω έχω αναφέρει, ας σημειώσω μερικά ονόματα ώστε να φανεί το εύρος  αυτού που χαρακτηρίζω ως πολιτικοποιημένη λογοτεχνία για παιδιά: Άλκη Ζέη, Λότη Πέτροβιτς, Ελένη Πριοβόλου, Σοφία Μαντουβάλου, Βασίλης Παπαθεοδώρου,  Μαρία Παπαγιάννη, Ελένη Κατσαμά, Άννα Κοντολέων, κ.α.

Σκέψεις όλα αυτά που τις προξένησε η ανάγνωση του βιβλίου «Το αγόρι που διάβαζε στις κότες παραμύθια» της Σοφίας Μαντουβάλου.

Η Μαντουβάλου είναι μια από τις πλέον εκρηκτικές παρουσίες στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά. Βασικό χαρακτηριστικό των έργων της το χιούμορ. Με τη δική του βοήθεια ανατέμνει την καθημερινότητα και στη συνέχεια προστρέχει στη φαντασία για να στήσει τους δικούς της μικρόκοσμους.

Χιούμορ και φαντασία αν συνυπάρξουν για να οδηγήσουν σε μια ανατροπή συμβάσεων και να τροφοδοτήσουν αμφισβητήσεις κατεστημένων αντιλήψεων, μπορούν να  μας προσφέρουν κείμενα γνήσια πολιτικοποιημένα.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στο βιβλίο αυτό. Από τη μια ο τίτλος του και από την άλλη η αφιέρωση –στη Μαλάλα Γιουσαφζάι.

Η Μαντουβάλου αποφάσισε να γράψει ένα παραμύθι για το δικαίωμα στη γνώση κάθε ατόμου που γεννήθηκε με τα φυλετικά χαρακτηριστικά του θηλυκού γένους. Αλλά ακριβώς γιατί γνωρίζει να προσεγγίζει με κυκλική υπευθυνότητα το θέμα της, την ίδια ώρα που αναφέρεται στην καταπίεση  των θηλυκών σε  σεξιστικές καταστάσεις, την ίδια ώρα και μέσα στις ίδιες καταστάσεις παρουσιάζει και την γελοιοποίηση του σεξιστή.

Μέσα στο κοτέτσι υπάρχει η κότα,  αλλά υπάρχει και ο κόκορας.

Η ανεξαρτητοποίηση της μιας επιφέρει τον εξευτελισμό του άλλου. Και τελικά η ιδανική συνύπαρξη είναι αυτή που χαρακτηρίζεται από την ισότητα.

Η Μαντουβάλου είναι ευφάνταστη συγγραφέας. Η ιστορία της στηρίζεται σε ένα αφηγηματικό εύρημα που παρακολουθεί αδιάλειπτα την εξιστόρηση της  ζωής μέσα στο κοτέτσι. Θα ήταν άσκοπο, αν όχι και άδικο, να επιχειρήσω να περιγράψω το εύρημα αυτό. Θα αδικούσα την όλη σύνθεση.

Αυτό που μπορώ και πρέπει να πω είναι πως δίπλα στη σωστή πολιτικοποιημένη στάση, έχουμε και μια μοντέρνα αφήγηση.

Η εικονογράφηση της Κέλλυ Ματαθία Κόμο υποστηρίζει τη φρεσκάδα του κειμένου, ενώ όλη η έκδοση χαρακτηρίζεται από μια ολοκληρωμένη αισθητική πρόταση.

 Πρώτη ανάρτηση: https://www.literature.gr/chioymor-me-apopsi-grafei-o-manos-kontoleon-to-agori-poy-diavaze-stis-kotes-paramythia-sofia-mantoyvaloy/

https://www.literature.gr/chioymor-me-apopsi-grafei-o-manos-kontoleon-to-agori-poy-diavaze-stis-kotes-paramythia-sofia-mantoyvaloy/

Άντριαν Βέχμπιου «Οι παρεμβάσεις του κ. Σιούτη»

Άντριαν Βέχμπιου

«Οι παρεμβάσεις του κ. Σιούτη»

Μετάφραση: Ελεάνα Ζιάκου

Εκδόσεις Πληθώρα

  

Με όχημα τη λογοτεχνία μπορείς να γνωρίσεις τον εαυτό σου* να επικοινωνήσεις με τον άλλον* να κατανοήσεις τον γείτονα.

Εν τέλει η λογοτεχνία φέρνει κοντά άτομα και ομάδες.

Προσφέρει ουσιαστικές προσεγγίσεις –αμβλύνει διαφωνίες, ξεκαθαρίζει ιδεοληψίες και γεφυρώνει χάσματα ιδεολογικά.

Ως λαός δεν μπορεί κανείς μας να ισχυριστεί πως ανήκουμε σε εκείνους  που διαβάζουμε πολύ λογοτεχνία. Παρόλα αυτά και αναλογικά με τον πληθυσμό μας είναι ιδιαιτέρως πολλά τα λογοτεχνικά βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά –κυρίως από τις κεντρικές χώρες και γλώσσες του δυτικού πολιτισμού (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) και με αξιοπρεπή εκπροσώπηση ακόμα λογοτεχνικά κείμενα από Ιαπωνία, Κίνα, Λατινική Αμερική…

Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς από το αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας να έδειχνε ουσιαστικό ενδιαφέρον και προς τις λογοτεχνίες όμορων εθνών –Βουλγαρίας, ας πούμε. Αλβανίας.

Αλλά δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το γιατί νομίζω πως είναι ένα μεγάλο ερώτημα και δεν θεωρώ μήτε τον εαυτό μου προετοιμασμένο  να αναζητήσει και να προτείνει ερμηνείες.

Αλλά δεν μπορώ να μην το σκεφτώ καθώς διαβάζω το βιβλίο «Οι παρεμβάσεις του κ. Σιούτη».

Η Αλβανική Λογοτεχνία έχει με αρκετούς συγγραφείς δώσει το παρόν της στα  δικά μας βιβλιοπωλεία.

Βέβαια θα πρέπει να παραδεχτώ πως δεν μπορώ να υποστηρίξω μήτε και αυτό το  ‘αρκετούς’ που έγραψα, μιας στην ουσία αγνοώ πόσοι είναι οι σύγχρονοι αλβανοί συγγραφείς, έτσι ώστε να θεωρήσω αρκετούς  ή όχι εκείνους που είχαν την τύχη ή την ευκαιρία να δούνε έργα τους να μεταφράζονται στα ελληνικά.

Ασφαλώς πασίγνωστος –και δικαιολογημένα- ο Κανταρέ.  Πρόχειρα ανακάλυψα και κάποιους άλλους – από τον πλέον ηλικιωμένο Mustafa Besnik (1958) έως τη νεοτάτη Fationa Muca (1988). Αλλά και τους Virion Graci (1968), Ben Blushi (1969) κ.α. –όλοι τους γεννημένοι πριν τις πολιτικές αλλαγές που συνέβησαν στην χώρα τους.

Αλλά κανείς δεν έτυχε μιας κάπως πλατύτερης αναγνωστικής  συμπάθειας εκ μέρους των αναγνωστών μας.

Βέβαια υπάρχει –δεν πρέπει μέσα σε αυτόν τον προβληματισμό να μην τον αναφέρουμε- ο Τηλέμαχος Κώτσιας, ο οποίος με συνεπή ποιότητα γράφει για τη ζωή των ελλήνων που γεννήθηκαν και ζούνε στην Αλβανία.  Και τα έργα του έχουν αγαπηθεί. Αλλά είναι έργα γραμμένα από τη σκοπιά μιας μειονότητας.

Με άλλα λόγια θα μπορούσα να ισχυριστώ πως ως έλληνες αναγνώστες δεν έχουμε και τόση διάθεση να πλησιάσουμε τους γείτονές μας.

Εγώ, τουλάχιστον, δεν είχα αυτή τη διάθεση. Θα έλεγα πως δεν έβρισκα νόημα κάτι τέτοιο να το επιχειρήσω. Αισθανόμουνα αναγνώστης και συγγραφέας της Δύσης…. Όχι Βαλκάνιος.

                              ***********

Σκέψεις όλα αυτά που μου δημιουργήθηκαν μετά από την ανάγνωση του βιβλίου του Άντριαν Βέχμπιου.

Ο συγγραφέας  γεννήθηκε στα Τίρανα αλλά εδώ και χρόνια ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Μα η συγγραφική του παρουσία είναι έντονη στην Αλβανία τόσο με τα βιβλία του, τόσο και με άρθρα του στον εκεί καθημερινό τύπο κλπ.

Το βιβλίο έχει τον τίτλο  «Οι παρεμβάσεις του κ. Σιούτη»  και είναι μια συλλογή…

Αλήθεια τι είδους συλλογή; Ας ξεκινήσω από αυτό το ερώτημα.

Τα μικρά κείμενα που υπάρχουν στο βιβλίο αυτό πως μπορεί  λογοτεχνικά να χαρακτηριστούνε;

Σαφώς όχι διηγήματα. Και μήτε  καν αφηγήματα. Δεν έχουν πλοκή, δεν έχουν συμπυκνωμένη συναισθηματική ένταση.

Χρονογραφήματα, λοιπόν; Νομίζω πως ναι κι άλλωστε αγαπώ το είδος αυτό μιας και έχω μεγαλώσει με αντίστοιχα κείμενα του Παύλου Νιρβάνα, του Παύλου Παλαιολόγου, της Ελένης Βλάχου…

Στις μέρες μας θα έλεγα πως το είδος αυτό μάλλον έχει εξαφανιστεί ή έστω έχει μεταλλαχτεί σε κάτι άλλο –σχολιασμοί που δεν μπαίνουν στο βάθος του γεγονότος, αλλά απλώς το περιγράφουν.

Ως χρονογραφήματα, λοιπόν, διάβασα τα κείμενα της συλλογής.

Αλλά ας θυμηθούμε πως ακριβώς χαρακτηρίζεται το χρονογράφημα, να θυμηθούμε τα στοιχεία ταυτότητάς του – Να προκαλεί συγκίνηση, να περιγράφει συνθήκες, να σχολιάζει. Με τον δικό του τρόπο να αφυπνίζει.

Ο Βέχμπιου με τα κείμενά του όλα αυτά τα επιτυγχάνει. Και έχει, μάλιστα, βρει ένα εύστοχο εύρημα να τα υλοποιήσει. Τον κ. Σιούτη.

Ο εν λόγω κύριος, είναι μιας κάποιας ηλικίας και ασφαλώς διαθέτει μια πλατιά όσο και βαθιά γνώση μα και αντίληψη των συνθηκών που επικρατούν στη χώρα του αλλά και σε όλη τη Γη.

Στοχαστής και φιλόσοφος. Και τους στοχασμούς του τους μοιράζεται με ένα ακροατήριο που μαζεύεται γύρω του, μέσα σε κάποιο καφενείο.

Τις σκέψεις του δεν τις μαθαίνουμε κατευθείαν από αυτόν τον ίδιο. Ο Βέχμπιου με ένα άλλο ακόμα εύρημα, βάζει το ακροατήριο  του κ. Σιούτη να μας αφηγείται τις σκέψεις και τις απόψεις του. Και μάλιστα η εξιστόρηση γίνεται στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο. Δεν είναι οι απόψεις του ατόμου, αλλά του κοινωνικού συνόλου –απόψεις  πάνω στο τι ειπώθηκε αλλά και στο πως αυτό εισπράχθηκε από την ομάδα.

Να ,λοιπόν, που το γνωστό ύφος και η κλασική δομή του χρονογραφήματος, εδώ κατά κάποιο τρόπο μετατοπίζει το κέντρο της ματιάς της. Από τον ένα στους πολλούς. Από τον δάσκαλο στους μαθητές. Πρωτότυπη άποψη και με ιδιαίτερο κοινωνικό βάρος.

Τα όσα ο κ. Σιούτης αφηγείται έχουν μια ποικιλία προελεύσεων. Όλα μαζί συνθέτουν το παρόν και το παρελθόν, μα και το μέλλον μιας κοινωνίας. Ο κ. Σιούτης τελικά διδάσκει με ένα τρόπο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα.

Η Πλατωνική Ακαδημία έρχεται στο νου μας, μόνο που εδώ –να ένα ακόμα εύρημα- οι διάλογοι δεν γίνονται κατά τη διάρκεια περιπάτων, αλλά όσην ώρα οι ακροατές του κ. Σιούτη απολαμβάνουν τον εσπρέσο τους.

Ο κ. Σιούτης αναλύει, επεξηγεί με τρόπους συναρπαστικούς τις δομές μιας χώρας. Γειτονικής μας, αλλά δεν είναι μόνο η διάθεση να γνωρίσουμε τους γείτονες που μας κάνει να διαβάζουμε απνευστί τα κείμενα. Είναι γιατί ενώ αναφέρονται σε συγκεκριμένη περιοχή, παράλληλα αφορούν μια ολόκληρη εποχή, αφορούν όλα τα Βαλκάνια, όλη την Ευρώπη. Όλη τη Δύση.

Κι έτσι είναι το σωστό. Από το Μέρος στο Όλον και από το Όλον πίσω στο Μέρος.

Θα σταθώ σε δυο κείμενα για να αποδείξω αυτή τη σύνδεση –σχέση.

Στο χρονογράφημα που μιλά για τη μετάβαση από τον τούρκικο καφέ στον εσπρέσο, διαβάζουμε

…Ο εσπρέσο επικράτησε τελευταία, αντικαθιστώντας ή μάλλον για να αντικαταστήσει την Τουρκία με την Ιταλία, την Ανατολή με τη Δύση, σα να θέλει να μας πει ότι μαζί με την τεχνική παρασκευής του καφέ αλλάζει κι ο τρόπος που βλέπουμε το μέλλον: δεν το βλέπουμε πια ως κρυπτογραφημένο μήνυμα που περιμένει την ανάγνωση από ειδικούς, αλλά ως χαοτικό νεφέλωμα που πλέον δεν μπορεί να διαβαστεί.

Ενώ σε ένα άλλο με τον τίτλο «Ο κ. Σιούτης δεν αποφεύγει τη χυδαιότητα χάριν της ιστορικής  ακρίβειας» αφού γίνει περιγραφή  με γλαφυρό τρόπο της κολονοσκόπησης  μιας εργάτριας (τον καιρό του αλβανικού υπαρκτού σοσιαλισμού) από γνωστό και σοβαρό γιατρό και που κατά τη διάρκεια της εξέτασης ο γιατρός διαβάζει στην περιπρωκτική περιοχή της εργάτριας την είδη του θανάτου σημαντικού κινέζου πολιτικού (κι αυτό λόγω της χρήσης την εποχή εκείνη χαρτιού εφημερίδας για τον καθαρισμό του πρωκτού), ο εκ μέρους όλων των ακροατών του κ. Σιούτη αφηγητής καταλήγει :

Ο κ. Σιούτης γέλασε και είπε, την εποχή του κομμουνισμού ήταν οι εφημερίδες εκείνες που αποτυπώνονταν στα οπίσθιά μας, τώρα είναι τα οπίσθια (αν και όχι τα δικά μας) που αποτυπώνονται στις εφημερίδες.

https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/11095-paremvaseis-siouth-kontolewn

Μάνος Κοντολέων: 40 χρόνια έψαχνα πάντα τις λέξεις (Ημερίδα στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας)

Ημερολόγιο 2019 της Εταιρείας Συγγραφέων - Πως φοριούνται οι λέξεις

Τα ενδύματα των αισθήσεων

Ρούχο είναι ό,τι  φορώ πάνω στο σώμα μου.

Ένδυμα –θα κάνω αυτή τη διάκριση- είναι το κάλυμμα της υπάρξής μου. Της εσώτερης,  αυτής που μόνο εγώ βιώνω.

Το ένδυμα  αυτό,  θεωρώ πως είναι το δέρμα μου!

Αν τα ρούχα με σχεδόν απόλυτη ελευθερία τα επιλέγω, το ένδυμα  ελάχιστα το ελέγχω. Ίσως μόνο ως ψευδαίσθηση να πιστεύω πως έχω τη δύναμη να το διατηρώ σε κατάσταση που εγώ θέλω. Μα μέσα από αυτό αισθάνομαι.

Γεννήθηκα λουσμένος στα υγρά και στις βλέννες  -μνήμες μιας ενδομήτριας ζωής.

Στη συνέχεια το ένδυμα αυτό άκουγα να το χαρακτηρίζουν με επίθετα από την επικράτεια της Γεύσης: τρυφερό, τραγανό, αφρατούλικο.

Και μεγάλωνα.  Δοκίμαζα τις αντοχές του ενδύματός μου καθώς άλλοτε το έφερνα σε βίαιη επαφή με σκληρά υλικά –πέτρες, καδρόνια, πρόκες- κι άλλοτε πάλι ανίχνευα τις ευαισθησίες του  -παγωμένο, κρύο, ζεστό, καυτό. Ηγερία του η Αφή.

Τότε, με εκείνο πάντα το παιδικών προδιαγραφών ένδυμα,  ανακάλυπτα τον τρόπο να επικοινωνώ με τους άλλους. Με χάδια ή σκαμπίλια. Το ένδυμα –δέρμα μου μάθαινε τις ανθρώπινες σαρκικές επαφές.

Στην εφηβεία θα ζητούσα αυτές τις επαφές να τις οδηγήσω σε μια ολοκλήρωση. Όχι και τόσο επιτυχημένο το αποτέλεσμα της προσπάθειας εκείνης τη περιόδου.

Το ένδυμα απαιτούσε πολλά και πρόσφερε ελάχιστα. Με άλλα λόγια δεν ήταν ένδυμα για μια συναναστροφή, αλλά περισσότερο ταίριαζε στην αγχωμένη εσωστρέφεια της ανασφάλειας… Μπορεί και  της αμφισβήτησης. Κάτω από τα δεσμά διστακτικής Όσφρησης.

Ακολούθησε το ένδυμα της νεότητας και της μεστής ωριμότητας. Αυτό πολλά μυστικά ήξερε να φέρνει στην επιφάνεια –ηδονικές ανακαλύψεις, τεχνικές προσκλήσεων, ολόλαμπρες προκλήσεις.  Ο εκμαυλισμός της Όρασης

Ένδυμα που δεν αναλογίστηκε την φθορά. Και χωρίς προετοιμασία αναγκάστηκε να αποδεχτεί την επόμενη εικόνα του.

Συρρικνωμένο, με λεκέδες και σχισίματα. Ύφανση έτοιμη να διαλυθεί.  Κι όμως…

Κι όμως το πλέον ατελέσφορα απαιτητικό ένδυμα –ίσως γιατί έχει πάνω του όλες τις ανάσες  των αναμνήσεων.  Η Ακοή, ευτυχώς, του συμπαραστέκεται – η μόνη αίσθηση που δεν γνωρίζει τα συστατικά της σήψης.

.(Το δικό μου κείμενο στο Ημερολόγιο 2019 της Εταιρείας Συγγραφέων)

Από τις «Ανασκαφές» στον Φωκίωνα που δεν ήταν ελάφι, γράφει ο Κώστας Στοφόρος

Από τις «Ανασκαφές» στον Φωκίωνα που δεν ήταν ελάφι, γράφει ο Κώστας Στοφόρος

«Βασιλικά. Καλοκαίρι του 89, Ιούλιος, κάτω από τα σκιερά πλατάνια. Ο συγγραφέας σκάβει μέσα του ν’ ανακαλύψει κρυμμένους θησαυρούς από το παρελθόν, μαρτυρίες ατομικές, ιστορικές, κάποιων άλλων εποχών, συνέχειες μια ιστορίας, αγάλματα που μιλούν, σκελετούς που αποκτούν ξανά τη σάρκα και τα μάτια τους, το νου και τη λαλιά τους…» Διαβάζω με συγκίνηση τις «Ανασκαφές», το βιβλίο με τις σκέψεις και τα σκόρπια γραπτά της Διδώς Σωτηρίου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος. Για όλους εμάς που από παιδιά αγαπήσαμε τη μεγάλη συγγραφέα, διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τα βιβλία της, τα δίνουμε και στα δικά μας παιδιά, είναι πολύ ιδιαίτερο το συναίσθημα να γνωρίζεις κάποιες μύχιες σκέψεις της και να ανακαλύπτεις πως όσο κι αν μεγάλωνε παρέμενε νέα στο πνεύμα και στην ψυχή. Γράφει: «…Να πλησιάζεις τα ογδόντα και το κακομαθημένο μυαλό σου να συνεχίζει να σε θεωρεί μια έφηβο που απαξιοί να λικνίζεται στα ρομαντικά βαλς της εποχής της και θέλγεται να απολαμβάνει, έστω και νοερά, το παρανοϊκό, έξαλλο ροκ, που απαιτεί κορμί νεανικό, λαστιχένιο…» Αυτή η πάντα νέα, μέχρι τα βαθιά γεράματά της γυναίκα, για όσους τη γνώρισαν ήταν ένας άνθρωπος γενναιόδωρος και δοτικός… …και να που διαβάζοντας ένα άλλο βιβλίο, εκεί στην τελευταία σελίδα, στο σημείωμα ενός μεγάλου μας συγγραφέα, πέφτω και πάλι πάνω της: «ΥΓ. Θέλω -τόσα χρόνια μετά- να θυμηθώ τις καίριες παρατηρήσεις που η Διδώ Σωτηρίου είχε κάνει πάνω στο χειρόγραφο που τότε της είχα δώσει. Οι συμβουλές της ακόμη και τώρα μου είναι πολύτιμες»     Ο συγγραφέας δεν είναι άλλος από τον Μάνο Κοντολέων, που το 2019 γιορτάζει σαράντα χρόνια συγγραφικής παρουσίας. Το βιβλίο είναι «Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Όπως γράφει στο ίδιο σημείωμα «Ο Φωκίων ήταν ο ήρωας του πρώτου βιβλίου που έγραψα. Ο τίτλος του Ο Φωκίων ήταν ελάφι και είχε κυκλοφορήσει το 1979. Ήταν το πρώτο μου παραμύθι, αλλά ίσως και το μοναδικό -τότε- παραμύθι που μιλούσε για το Πολυτεχνείο και την εισβολή στην Κύπρο. Το είχα γράψει θέλοντας να βοηθήσω τη μικρή μου κόρη να καταλάβει το τι είχε συμβεί τη χρονιά που εκείνη είχε γεννηθεί -το 1974… …κάποια στιγμή αποφάσισα κι εγώ να σταματήσω για λίγο να διαβάζω νέες ιστορίες και να ξεφυλλίσω εκείνη την πρώτη -την ιστορία της ζωής ενός ελαφιού που το λέγανε Φωκίωνα. Μα, όταν έκλεισα το βιβλίο, είχα καταλάβει πως τελικά ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι…» Η νέα έκδοση, με τη θαυμάσια εικονογράφηση της Μυρτώς Δεληβοριά, θα αγαπηθεί σίγουρα κι από νέες γενιές αναγνωστών. Σαράντα χρόνια μετά δεν παραμένει απλώς επίκαιρο. Είναι σα να γράφτηκε σήμερα. Δεν είναι μόνο η φρεσκάδα της γραφής και η πρωτοτυπία του, αλλά και η συγκυρία στην οποία ζούμε. Οι Άρχοντες, που εκμεταλλεύονται τη χώρα όπου ζει ο Φωκίων, εξακολουθούν να βασιλεύουν, αλλάζοντας μόνο πρόσωπα. Οι Γύπες, οι Σαύρες και οι Κίσσες συνεχίζουν να επιτελούν το έργο τους. Αλλά και οι Δάσκαλοι αγωνίζονται να βοηθήσουν τα παιδιά να βρουν τον δρόμο τους. Μέσα από την αλληγορία και τον μύθο ο Μάνος Κοντολέων δεν διστάζει να πει την αλήθεια στα παιδιά, κάτι που δυστυχώς δεν είναι αυτονόητο για πολλούς συγγραφείς. Δεν διστάζει να πάρει θέση απέναντι στα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι σημερινοί Γύπες και η παρέα τους βρίσκονται ακόμη και μέσα στο Κοινοβούλιο. Κι έχουν το θράσος να υπερασπίζονται τα εγκλήματα  που έκαναν οι προγονοί τους. Ή να αρνούνται απλώς το έγκλημα. Ο συγγραφέας, ακολουθώντας την προτροπή από το περίφημο ποίημα του Μανόλη Αναγνωστάκη, λέει  «το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι», μας δείχνει «με το χέρι τους κακούς», μας μαθαίνει «ονόματα σαν προσευχές» και μας «τραγουδά τους νεκρούς μας»… Δεν διστάζει αν περιλάβει κι ένα πανέμορφο ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη, που λέει τι πρέπει να κάνεις αν δεν θέλεις να πάψεις να λέγεσαι άνθρωπος. Τόλμημα κι αυτό… Σε ό,τι αφορά την ίδια την ιστορία, ο ήρωάς του ο Φωκίων, που δεν ήταν ελάφι, φεύγει από τη χώρα του κυνηγημένος γιατί ήθελε τη Δικαιοσύνη. Δεν εγκαταλείπει όμως τον αγώνα. Το ταξίδι του είναι ένα ταξίδι ανακαλύψεων και αγώνα. Εκεί που οι άνθρωποι μάχονται για την ελευθερία τους, εκεί που αγωνίζονται να σταματήσει ο πόλεμος. Καθόλου τυχαίο και το μότο από το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ. Κι ενώ ο Μάνος Κοντολέων μιλά για τόσο μεγάλα και δύσκολα θέματα, ούτε στιγμή δεν νιώθεις πως σου κάνει «μάθημα». Ακούς ή διαβάζεις ένα όμορφο και συναρπαστικό παραμύθι, όπου το κάθε παιδί ή ενήλικος θα μπορέσει να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Δεν λειαίνει καταστάσεις, δεν «στρογγυλεύει», παίρνει θέση. Αυτή η ειλικρίνεια που συνδυάζεται με το ταλέντο και την έμπνευση χαρίζουν τη λάμψη της νεότητας σε αυτό το βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν -σχεδόν -σαράντα χρόνια…        Σημείωση: Ο Μάνος Κοντολέων θα τιμηθεί για την παρουσία του στα γράμματα και στα σχολικά βιβλία, στην Τελετή Βράβευσης του 5ου Διεθνούς Μαθητικού Διαγωνισμού που διοργανώνουν το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης  του Εθνικού Κέντρου Έρευνας & Διάσωσης Σχολικού Υλικού και το Τμήμα Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης του Υπουργείου Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων με θέμα «Οι εικόνες των σχολικών βιβλίων πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας» που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 24 Νοεμβρίου από τις 11πμ στο Αμφιθέατρο του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, με την αιγίδα της διοργάνωσης Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων. 

https://www.literature.gr/    23-11-2018

Γιάννης Ξανθούλης «Του φιδιού το γάλα»

Γιάννης Ξανθούλης

«Του φιδιού το γάλα»

Μυθιστόρημα

Εκδόσεις Διόπτρα, 2018

                     

Έχω μια δυσπιστία ως προς τις επανεκδόσεις των λογοτεχνικών έργων.

Γιατί ένα μυθιστόρημα ή μια συλλογή διηγημάτων να επανεκδοθεί; Αναρωτιέμαι,  καθώς συλλογίζομαι  πως η επανέκδοση θα πάρει τη θέση ενός  νέου έργου –ή στο πρόγραμμα του εκδότη ή στους πάγκους των βιβλιοπωλείων ή στις επιλογές του αναγνώστη.

Αλλά –καταλήγω- η απόφαση μιας επανέκδοσης μπορεί να έχει λόγο και νόημα όταν το έργο που επανεκδίδεται κατέχει σημαντική θέση στη συγγραφική πορεία του δημιουργού.

Νομίζω πως σε αυτή την περίπτωση ανήκει και η επανακυκλοφορία του μυθιστορήματος του Γιάννη Ξανθούλη «Του φιδιού το γάλα»

Αρκετά από το έργα του Γ. Ξ. είχαν κυκλοφορήσει πριν από κάποια χρόνια από εκδοτικό οίκο που στη συνέχεια έκλεισε.  Τώρα τα έργα αυτά βρήκαν στέγη στις Εκδόσεις Διόπτρα. Ανάμεσά τους και  τούτο το μυθιστόρημα.

Ήταν το 2007 που «Του φιδιού το γάλα» είχε δει το φως της δημοσιότητας. 

Μετά από 11 χρόνια νομίζω πως μπορούμε να του αναγνωρίσουμε το ότι κατέχει ξεχωριστεί θέση μέσα στα πολλά βιβλία του Ξανθούλη, καθώς το διακρίνουν από τη μια η γνωστή αφηγηματική άνεση του συγγραφέα και από την άλλη  μια εκρηκτική συνύπαρξη δυο –στην ουσία- κόσμων* ρεαλιστικός ο ένας,  σουρεαλιστικός ο άλλος.

Ο ήρωας του έργου, ο Ανέστης Κομνηνός, είναι πια ένας ηλικιωμένος μικροεκδότης.

Καθώς πριν από μερικά χρόνια είχε υποψιαστεί πως η μνήμη του σιγά, σιγά αλλά σταθερά τον εγκατέλειπε, κάθισε και συνέγραψε την ιστορία μιας σημαντικής περιόδου της ζωής του, την έκλεισε σε ένα φάκελο , την παρέδωσε σε δικηγορικό γραφείο και έδωσε εντολή να του αποσταλεί μετά από 13 χρόνια, εφόσον βέβαια θα ήταν ακόμα έν ζωή.

Ο μυθιστορηματικός  χρόνος ξεκινά από εκείνη τη μέρα, λοιπόν.  Μια μέρα σε χρονιά από τις πρώτες  του 21^ου αιώνα. Φτάνει στο γραφείο του Κομνηνού  ένας φάκελος. Αποστολέας κάποιος με το δικό του όνομα. Μέσα σελίδες που είναι γεμάτες με τη μυθιστορηματική απόδοση μιας ζωής –της δικής του;

Ο Ανέστης Κομνηνός ελάχιστα θυμάται από το παρελθόν του. Και σε αντίθεση με ότι συνήθως συμβαίνει στα άτομα που χάνουν λόγω ηλικίας την πρόσφατη  μνήμη τους και  θυμούνται μόνο γεγονότα και πρόσωπα των προηγούμενων χρόνων, εκείνος έχει ξεχάσει την προηγούμενη ζωή του. Θυμάται μόνο πως είχε μια γυναίκα με την οποία χώρισε, πως η κόρη τους είχε πεθάνει, αλλά έχει ξεχάσει τον θάνατο το αδελφού του.

Κι ενώ προσπαθεί να διαχειριστεί αυτήν την κατάσταση –μια ζωή χωρίς λες ρίζες- έρχεται ο φάκελος  με την ιστορία που φαίνεται πως ο ίδιος είχε γράψει και υπογράψει.

Κι αυτό όμως είναι ένα γεγονός που το έχει ξεχάσει. Κι έτσι ξεκινά να διαβάζει αυτά που  υποθέτει ότι είχε ο ίδιος ζήσει… Ή μήπως είναι αυτά που ένας άλλος με το δικό του όνομα έζησε;

Ο Ξανθούλης  γράφει για  το παιχνίδι ανάμεσα στο χτες και το σήμερα, την εναλλαγή του θυμάμαι και δε θυμάμαι, το ερώτημα τι έζησα και τι δεν έζησα.  Αυτό το παιχνίδι  φωτίζει με έντονες χρωματικές αντιθέσεις το χτες, αλλά με ουδέτερες αποχρώσεις το τώρα.

Η νεανική ζωή του Ανέστη Κομνηνού πέρασε ανάμεσα στη μικροαστική δική του οικογένεια και στην μεγαλοαστική της οικογένειας  Μέντα.

Ο φερετροποιός πατέρας, η αποκλεισμένη στο σπίτι μητέρα, ο αδελφός που ευχαρίστως αποδέχεται να ακολουθήσει το πατρικό επάγγελμα.

Και από την άλλη μεριά –στο παλιό αρχοντικό με τον αχανή κήπο, κάπου στο τέλος της οδού Αχαρνών της δεκαετίας του ’60- η οικογένεια Μέντα.

Η μητέρα με την μεγαλοαστική υπεροψία της, ο πατέρας βυθισμένος στην άνοια των εγκεφαλικών, η κόρη που μπορεί να μυήσει στον έρωτα και ο γιος που ως άλλος Ουάιλντ μυεί σε μια  άλλη μορφή λογικών συνειρμών. Ο κόσμος τους γοητευτικός και πεισιθανάτιος.

Δυο διαφορετικοί κόσμοι που διεκδικούν την μετατροπή του έφηβου σε άνδρα.

Ποιος κέρδισε; Τελικά ποια ήταν η ζωή που έζησε ο ενήλικας Ανέστης Κομνηνός;

Η αμνησία από τη μια και η ύπαρξη του γραπτού κειμένου από την άλλη μάλλον δίνουν την απάντηση –αλήθεια είναι μόνο ότι εμείς  αλλά και οι άλλοι γνωρίζουν. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως γνώση είναι ό,τι και γράφτηκε.

Και αν τελικά αυτό που οι λίγοι μήνες της εφηβείας ενός εφήβου προσφέρανε ως εμπειρία, δεν στάθηκε ικανό να αλλάξει και τη συνέχεια της ζωής του, ο υπαίτιος  που μπορεί να αναζητηθεί;

Ο Γιάννης Ξανθούλης έχει γράψει ένα εντελώς ασυνήθιστο μυθιστόρημα – ο σουρεαλισμός συμπορεύεται με τον ρεαλισμό, τα σύμβολα κρατάνε καλά κλεισμένες τις πιθανές ερμηνείες τους και όλα τα πρόσωπα του έργου εγγράφονται στη μνήμη του αναγνώστη γιατί έχουν πλαστεί με έντονες φωτοσκιάσεις την ώρα που το ίδιο έντονες είναι οι ασάφειες των κινήτρων τους.

Πίσω από τη σύγκρουση του μικροαστικού με τον μεγαλοαστισμό, πίσω από την ερωτική έλξη , πίσω από τις αποφάσεις πάθους ή συμφέροντος, υπάρχει το μεγάλο δίλημμα της προδοσίας ή της προσφοράς. Προδοσία ή προσφορά συμβολίζει το γάλα με το οποίο μια φιδομάνα μεγάλωσε το βρέφος που βρήκε σε κοίτη ποταμού, και το έκανε γερό παλικάρι, τόσο γερό που όλα τα άλλα ζώα  νικούσε και στο τέλος μέχρι και την δια τη φιδομάνα σκότωσε;

Σελίδες που κάποιες φορές σε παρασύρουν με την αυθόρμητη επαναληπτικότητά τους (οι ερωτικές συνευρέσεις μέσα στον κήπο του αρχοντικού, για παράδειγμα. Ή εκείνες που αναφέρονται στις αντιδράσεις του ήρωα μπροστά στο γεγονός της αμνησίας του). Μα και άλλες που επίσης σε κερδίζουν με την αφηγηματική τους ευρηματικότητα (εδώ να σημειώσω τη σελίδα με τις μπάλες που μαζεύονταν από τον κήπο και κλεινόντουσαν σε σκοτεινό δωμάτιο ή την άλλη με τις πεταλούδες που βγαίνουν από τα βιβλία στο υπόγειο).

Τελικά ένα μυθιστόρημα που σωστά επανεκδόθηκε.  Ολοκληρωμένο από μια ασυνήθιστη για τα ελληνικά δεδομένα  συγγραφική ματιά.

Από τα σημαντικότερα  έργα ένας σημαντικού και πρωτότυπου νεοέλληνα συγγραφέα.

 Πρώτη ανάρτηση: https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/10988-tou-fidiou-to-gala