Μια διαχρονική Κασσάνδρα που μας μιλά από το χτες για το
σήμερα
της Βασιλικής Ρεσβάνη
«Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο»
Εκδόσεις Πατάκη, 2018
Ένα νέο μυθιστόρημα
το οποίο εμπλουτίζει τη γνώση μας για μια μορφή της αρχαίας ελληνικής
γραμματείας. Η Κασσάνδρα, δευτερεύουσα ηρωίδα στο κλασσικό έπος, γίνεται
πρωταγωνίστρια και φανερώνεται μπροστά μας, σύγχρονη, ευθύς, αποκαλυπτική χωρίς
να φοβάται κανέναν και τίποτε. Διαχρονική και διεκδικητική σε μια εποχή όπου
τότε η γυναίκα δεν είχε τόσα δικαιώματα. Κι όμως στο ‘Η Κασσάνδρα στην Μαύρη
Άμμο’ ο Κοντολέων αφηγείται και πραγματεύεται το αρχαίο δράμα της Τροίας με την
Κασσάνδρα να είναι αυτή που με το δυναμισμό της, οδηγεί τον αναγνώστη να θεωρεί
ότι είναι εκείνη που τυχόν μπορεί να αλλάξει την υπάρχουσα γνωστή εξέλιξη του
αρχαίου δράματος.
Γνώστης τόσο των γεγονότων όπως περιγράφονται στα έργα των
αρχαίων τραγικών, μελετητής των αναλύσεων των έργων αυτών και δεξιοτέχνης στην
σύνδεση των στοιχείων που συνθέτουν γεγονότα και πρόσωπα, ο Μάνος Κοντολέων μάς
μεταφέρει στην τότε εποχή μέσα από την φωνή μίας γυναίκας και μάλιστα δίνοντάς της
ένα ύφος που καθηλώνει τους αναγνώστες, αλλά και πιθανούς θεατές μιας θεατρικής
μεταφοράς του μυθιστορήματος.
Άλλωστε, κι έτσι όπως είναι γραμμένο το έργο, βοηθά τον αναγνώστη να φαντάζεται από μόνος του τη
μουσική, τα σκηνικά, τους φωτισμούς. Δίνει στον εαυτό του την ευχαρίστηση να
σκηνοθετεί ο ίδιος τις εικόνες του λογοτεχνικού κειμένου. Μεταβαίνει από την
απόλαυση μιας μορφής Τέχνης σε μια άλλην…. Αν ένα βιβλίο το κατορθώνει αυτό
έχει πετύχει έναν από τους βασικούς στόχους της δημιουργικής ανάγνωσης. Ο
αναγνώστης ‘ταξιδεύει’ διαβάζοντας την Κασσάνδρα.
Το βιβλίο αυτό εμπνέει κάθε γυναίκα να θέλει να παλέψει για
ό,τι θεωρεί σωστό. Η Κασσάνδρα πριγκίπισσα με προκαθορισμένο από άλλους το δικό
της μέλλον θέλει να το αλλάξει και εν μέρει το καταφέρνει. Αρνείται την επιβολή
του θεού και την πρότασή του, αρνείται να δει το επικείμενο τέλος ενώ το ξέρει
ότι θα έρθει. Μάντισσα η ίδια στο ιερό του Απόλλωνα διακατέχεται από το βάρος
της ικανότητάς της να βλέπει το μέλλον στην Μαύρη Άμμο –χώρο ενσάρκωσης των εφιαλτικών
οραμάτων της. Είναι η ίδια που ξέρει αλλά και η ίδια αυτή που δεν γίνεται
πιστευτή. Πόσο τραγικό πρόσωπο αλήθεια!
Η Κασσάνδρα –ως θεατρική ηρωίδα- έχει ενσαρκωθεί αρκετές φορές στο θέατρο, και
ίσως πολλές από αυτές τις φορές οι θεατές να έχουν συγκλονιστεί από το γεγονός
ότι αυτή ξέρει -και μαζί της και οι ίδιοι-
ενώ τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου οδηγούνται στην πτώση και τελικώς στη
γνώση μέσα από την κάθαρση που κάθε έργο αρχαίας τραγωδίας ενέχει. Ο αναγνώστης
της Κασσάνδρας στην Μαύρη Άμμο είναι υποψιασμένος περίπου τι θα διαβάσει αλλά….
όταν ο συγγραφέας είναι ο Μάνος Κοντολέων το αποτέλεσμα τον εκπλήσσει για ακόμη
μία φορά.
Πριν διαβάσω την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο έκανα σκέψεις
πάνω στον τίτλο. Μπορεί η άμμος να αποτελέσει υλικό να εμπιστευτείς και να
στηρίξεις ιδέες ή να δημιουργήσεις; Μπορεί το χρώμα της να προμηνύει το θέμα
του βιβλίου; Μπορεί το όνομά της ηρωίδας, αν δεν είχα διαβάσει ποτέ μου τα
αριστουργήματα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, να μου φανέρωνε κάτι; Στη
συνέχεια μετά την ανάγνωση έψαχνα να βρω λέξεις για να γράψω τις σκέψεις μου
για το βιβλίο «Έψαχνα πάντα τις λέξεις. Πρώτα εκείνες που θα πείθανε… Τους
άλλους. Μετά όσες θα μπορούνε να παρηγορήσουνε… Εμένα. Πάντα λέξεις έψαχνα.
Λέξεις που μου κρυβόντουσαν… Κι άφηνα τον καιρό να αποφασίζει…» -τα λόγια της
ίδιας της Κασσάνδρας γίνανε δικά μου.
Το έργο αυτό μεταφέρει έμμεσα τις ελπίδες μιας εποχής, τις
αγωνίες και τα θέλω των δυνατών του τότε. Και με ένα απρόβλεπτο τρόπο ενώνει
τις θέσεις του με τις αντίστοιχες θέσεις προηγούμενου έργου του ίδιου του
συγγραφέα. «Μετά ήταν που ήρθε η άλλη μέρα. Και η άλλη εποχή. Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, όσοι μένανε στο
Εκεί θέλανε να πάρουν το Εδώ, αυτοί που είχαν το Εδώ θέλανε να κάνουν δικό τους
και το Εκεί.…. Αυτοί που είχαν το Εκεί βρέθηκαν να είναι οι νικητές. Και αυτούς
που μένανε στο Εδώ τους άφησαν με λίγο φαΐ, λίγο νερό λίγα χρήματα». (απόσπασμα
από το ‘Δεν με λένε Ρεγγίνα, Άλεχ με λένε’ του Μ. Κοντολέων).
Η Κασσάνδρα ξέρει τι πρόκειται να γίνει, ξέρει τι θέλει αλλά
άλλοι έχουν αποφασίσει τόσο για τους ίδιους όσο και για την ίδια, το μέλλον
τους και το μέλλον της. Είναι οι θεοί πάντοτε που εμπλέκονται στα μελλούμενα;
Πάντοτε; Δεν το νομίζω αυτό. Ακόμη και η ίδια η Κασσάνδρα αν άλλαζε κάποιες από
τις επιλογές της ή αν παρουσίαζε διαφορετικά τα γεγονότα και τελικά έπειθε, θα
μπορούσε να αλλάξει το τέλος που θα ερχόταν;
Ο Πρίαμος, ο Έκτορας, ο Πάρης άνδρες που ως…. «βασιλίσκοι
δεν τολμούν να ρισκάρουν την ασημαντότητά τους». Η Κασσάνδρα ακούει, βλέπει,
νιώθει ερμηνεύει τα σημερινά και μαντεύει τα μελλούμενα φτάνοντας στο πιο
σημαντικό -«Η ιστορία το έμαθα πλέον και το βλέπω να επιβεβαιώνεται- γράφεται
από την αλαζονεία των ηγετών και από τις προσπάθειες να στολίσουν το βίο τους
με λάμψεις φθαρτές- ένα κομμάτι γης, κάποια χρυσά νομίσματα, ύμνους που να
αναφέρονται στις πράξεις τους και γυναίκες που πριν από το όνομά της καθεμιάς
τους θα μπορεί να τοποθετηθεί ένα επίθετο- Μεγάλη, σεβαστή, Θεά…. Ωραία».
Υπήρξαν πολλές φορές που θεώρησα ότι το κείμενο είναι τόσο
αριστοτεχνικά δομημένο και προσεγμένο που δεν θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει
με ευκολία ένα απόσπασμα με μονόλογο της Κασσάνδρας στο νέο έργο από κάποιο
αντίστοιχο του αρχαίου κειμένου. Είναι η πένα του συγγραφέα που συνταιριάζει
ύφος, προτάσεις, λέξεις, εποχές και αναδεικνύει ήρωες που πλέον συνομιλούν μαζί
του και αλληλεπιδρώντας δημιουργείται τελικά ένα μοναδικό νέο κείμενο. Όταν το
τελευταίο έρχεται στα χέρια των αναγνωστών, τότε αρχίζει μία άλλη συνομιλία…..
Δεν θα το τοποθετούσα αυστηρά στα υπόλοιπα έργα του Μ. Κ.
για ενήλικες, διότι θεωρώ ότι θα μπορούσε να αποτελεί ένα υπέροχο παράλληλο
βιβλίο για τον φιλόλογο που αναζητά πέραν από το αναλυτικό πρόγραμμα να
εμπνεύσει τους μαθητές του. Η Κασσάνδρα της Ιλιάδας και της Ορέστειας πόσο
κοντά είναι αλήθεια με την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο; Γνωρίζει περισσότερα για
τις εποχές του τότε και του τώρα η Κασσάνδρα του Μάνου Κοντολέων; Είναι
διαχρονική; Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο, έχω την αίσθηση ότι θα αποτελεί για
καιρό σημείο αναφοράς και βιβλίο με διθυραμβικές κριτικές γιατί πολύ απλά είναι
γραμμένο έτσι ώστε να μαγεύει και σε αυτό συνηγορεί η ίδια η ηρωίδα του – η
μάντισσα και μάγισσα Κασσάνδρα!
Η Βασιλική Ρεσβάνη
είναι Εκπαιδευτικός & Υπ. Διδ. του
Παν/μίου Πατρών
Πρώτη ανάρτηση:
https://iporta.gr/%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%BF/