Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου
«Ο χορός του μαύρου πελαργού»
Εκδόσεις Πατάκη
Κάθε λογοτεχνικό βιβλίο είναι και ένας κόσμος -ο κόσμος των
ηρώων του, αλλά και ο κόσμος του συγγραφέα του.
Ο φανατικός αναγνώστης -φανατικός ως προς το πάθος για
αμέτρητες αναγνώσεις και ως προς την διάθεση αναγνώρισης επίσης αμέτρητων
ποικιλιών συγγραφικού ύφους- είναι εκείνος που τον κόσμο του βιβλίου που
διαβάζει τον κάνει και δικό του κόσμο.
Ο φανατικός και υπεύθυνος αναγνώστης μπορεί να διαφωνεί με
ένα βιβλίο ή με ένα συγγραφέα. Μα η
διαφωνία του δεν τον οδηγεί στην απαξίωση.
Ένας φανατικός αναγνώστης μπορεί να θεωρηθεί και ως έγκυρος
κριτικός.
Ένας αναγνωρισμένος κριτικός δεν είναι πάντα -δυστυχώς- και
έγκυρος αναγνώστης.
Τελικά το ζητούμενο είναι να επισκέπτεσαι -είτε ως αναγνώστης, είτε ως κριτικός- τον
κόσμο ενός βιβλίου. Με άλλα λόγια να επισκέπτεσαι τους ήρωές του και να θες να
συνομιλήσεις με τον συγγραφέα του.
Κάπως με τέτοιες προδιαγραφές αναγνωστικών εμπειριών έχω
αγαπήσει συγγραφείς όπως τον Ροθ αλλά
και τον Μπαρνς, τη Γουλφ αλλά και τη Ντυράς, τον Καραγάτση αλλά και τον
Σαμαράκη… Τη Ζωρζ Σαρή αλλά και την Λότη Πέτροβιτς.
Και οδήγησα τις πιο πάνω σκέψεις μου στις δυο αυτές
ελληνίδες συγγραφείς μας και γιατί και οι δυο έχουν στην ουσία όλο τους το
κυρίως έργο στηρίξει σε μυθιστορήματα που κυκλοφορούν σε σειρές για παιδιά και νέους, αλλά και γιατί και οι
δυο -αν και είναι σαφές πως ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες απόψεων ως προς
μια Στάση Ζωής- στην ουσία ολοκληρώνουν
με απόλυτη συγγραφική συνέπεια και κοινωνική υπευθυνότητα τον κόσμο των ηρώων τους* τον
κόσμο των βιβλίων τους. Το δικό τους κόσμο τελικά μας παρουσιάζουν και μας
αφήνουν ή μάλλον μας προσκαλούν να τον γνωρίσουμε.
Ελάχιστα δείγματα μιας εν παραλλήλω προσέγγισης του
συνολικού έργου της Σαρή και της Πέτροβιτς κατέθεσα, στα πλαίσια ενός σύντομου
σημειώματος για το πρόσφατο μυθιστόρημα της τελευταίας που μόλις κυκλοφόρησε.
Θέλω να ελπίζω και εύχομαι οι αρμόδιοι πανεπιστημιακοί ή μη
μελετητές της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά και νέους να
αναζητήσουν όλα τα κοινά εκείνα σημεία που στα μυθιστορήματα τόσο της Σαρή όσο και της Πέτροβιτς έχουν
καταγραφεί και λογοτεχνικά ενσάρκωσαν τις τάσεις και τις αντιθέσεις της σύγχρονης ελληνικής αστικής κοινωνίας
μας.
Αλλά σταματώ στο βιβλίο «Ο χορός του μαύρου πελαργού»
Είναι το εικοστό μυθιστόρημα που έρχεται να προστεθεί στο
έργο της Πέτροβιτς και πλέον συγκεκριμένα σε εκείνα τα μεγάλης έκτασης
αφηγήματα που οι ζωές των ηρώων τους διαπλέκονται μεταξύ τους και τελικά συνθέτουν ένα ολόκληρο κόσμο ηρώων
-πρόσωπα, οικογένειες, σχέσεις.
Πίσω από τα πρόσωπα -σε όλα αυτά τα έργα- υπάρχει η
Ιστορία. Υπάρχει αλλά άλλοτε υποχωρεί κι
άλλοτε συμπλέει με τις ιστορίες των ανθρώπων.
Νομίζω -και επανέρχομαι στη σχέση της Ζωρζ Σαρή με την Λότη
Πέτροβιτς- πως κεντρικός άξονας στα έργα και των δύο είναι το πως οι απλοί
,καθημερινοί άνθρωποι αλλάζουν λίγο ή πολύ τη ρότα της ζωής τους καθώς
εμπλέκονται άμεσα ή εμμέσως στον κεντρικό ρου των μεγάλων ιστορικών γεγονότων.
Άρα έχουμε -και εδώ , στο «Χορό του μαύρου πελαργού»- τα
πολιτικά γεγονότα να γίνονται ο καμβάς της μυθιστορηματικής αφήγησης κι έτσι να διαβάζουμε ένα
λογοτεχνικό έργο που ανήκει στην κατηγορία εκείνων των μυθιστορημάτων που θα
ήταν άδικο να τα χαρακτηρίσεις καθαρώς ως ιστορικά, μιας και περισσότερο είναι
-κι αυτό είναι πολύ όμορφο!- ανθρωποκεντρικά.
Ο ήρωας του έργου είναι ένας άνδρας γεννημένος λίγο πριν τα
μέσα του 20ου αιώνα που στη ζωή του έτυχαν διάφορα συμβάντα και τα
οποία τον έκαναν να βιώσει επώδυνα τον αντίκτυπο των ιστορικών γεγονότων.
Με τον ήρωα αυτόν, η Πέτροβιτς βρίσκει την ευκαιρία να
μιλήσει για την μεταπολεμική Ελλάδα, για το κύμα μετανάστευσης, για τον Ψυχρό
Πόλεμο, για τα κινήματα ανεξαρτησίας λαών της Ευρώπης.
Κάτι τέτοιο είναι σύνηθες και στα προηγούμενα έργα της. Αυτό
που όμως το νέο τούτο μυθιστόρημά της φέρνει είναι ο φωτισμός των προβλημάτων
της Τρίτης Ηλικίας.
Και σε προηγούμενα έργα της υπάρχουν ήρωες μεγάλης ηλικίας,
αλλά στο βαθμό που μπορώ να επικαλεστώ την πιστότητα της μνήμης μου, τόσο κεντρικό ρόλο στη κατανόηση του γήρατος δεν
νομίζω πως σε κάποιο προηγούμενο να έχει καταθέσει.
Έτσι όμως, «Ο χορός του μαύρου πελαργού» μπορεί να είναι και
το πρώτο μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά που έχει το θάρρος να μιλήσει για το
ηλικιακό αδιέξοδο ενός ατόμου που ζει
την όγδοη δεκαετία της ζωής του.
Η Πέτροβιτς δεν μένει βέβαια σε ένα καθαρά και μόνο
ψυχολογικό επίπεδο. Αντιμετωπίζει το θέμα μέσα στο κοινωνικό σημερινό
περιβάλλον, το φωτίζει διαχρονικά και μπορεί μυθιστορηματικά να συνθέτει μια
θετική εξέλιξη, αλλά πιο πριν έχει
προλάβει να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες της πάνω
στο πως ένας μεγάλης ηλικίας άνθρωπος βλέπει την οικογένειά του, τον ίδιο του
τον εαυτό. Την ατομική του αξιοπρέπεια.
Από πλευράς μυθιστορηματικής δομής, η Πέτροβιτς επέλεξε μια
φόρμα επιστολικής καταγραφής, διανθισμένης όμως με ενδιάμεσες παρεμβολές
διαλόγων όπου επεξηγούνται γεγονότα που εντάσσονται εντός της επιστολής – εξομολόγησης.
Με αυτό τον τρόπο απέφυγε
κουραστικές ίσως αναφορές σε λεπτομέρειες του παρελθόντος, ενώ παράλληλα οι σκέψεις των
νεαρών ηρώων της μπορεί εύκολα να υιοθετηθούν από αναγνώστες παρόμοιας ηλικίας
και έτσι ο καθένας τους να αναζητήσει στο βαθμό που επιθυμεί περισσότερες ή όχι
επεξηγήσεις.