Γκράχαμ
Γκρην
«Ο
ανθρώπινος παράγοντας»
Μετάφραση:
Αχιλλέας Κυριακίδης
Εκδόσεις
Πόλις
Γνήσιος συγγραφέας του 20ου αιώνα ο Γκράχμ Γκρην (1904 – 1991), όσο και με εμφανή στα έργα του την συγγραφική ματιά που περιμένει κανείς από έναν ευρωπαίο συγγραφέα.
Και
τον θεωρώ ως ευρωπαίο συγγραφέα του 20ου αιώνα, με την έννοια ότι
μέσα στα έργα του συναντά κανείς κεντρικά πολιτικά ζητήματα αυτής της εποχής, ενώ παράλληλα οι ήρωές του είναι
άτομα που διακατέχονται από προβληματισμούς του αιώνα της εμφάνισης των μεγάλων
πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών. Κι όλα αυτά -πολιτικοί προβληματισμοί και
διαπροσωπικές σχέσεις- έτσι όπως εκφραστήκανε
μέσα στη σκέψη και στις ζωές ατόμων στενά συνδεδεμένων με την ευρωπαϊκή
ήπειρο.
Παράλληλα
ο Γκρην θα ισχυριζόμουνα πως συνέχισε εκείνον τον τρόπο γραφής των μεγάλων
μυθιστοριογράφων του 19ου αιώνα.
Έγραψε
κι αυτός μυθιστορήματα που και από ένα
μεγάλο κοινό αγαπηθήκανε, αλλά και που
επίσης διέθεταν ολοζώντανες και επαρκέστατες αναλύσεις των συσχετισμών
πολιτικής και κοινωνίας.
Δεν
είναι τυχαίο πως σχεδόν όλα του τα έργα υπήρξαν και εμπορικές επιτυχίες, ενώ
και αρκετά έτυχαν ευρηματικών διασκευών
σε κινηματογραφικά έργα.
Πολυταξιδεμένος
-που σημαίνει πως η ματιά του ήταν αυτή ενός κοσμοπολίτη- αλλά και με πολλές
επαγγελματικές εμπειρίες οι οποίες και θα ενεργοποιούσαν και θα διαπλάτυναν τη
θεματική των έργων του.
Η
θητεία του κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου ως πράκτορα των βρετανικών
μυστικών υπηρεσιών, υπήρξε μια πηγή άντλησης έμπνευσης για τη συγγραφή
κατασκοπευτικών μυθιστορημάτων, τα οποία και τον έκανα ιδιαιτέρως γνωστό στο
πλατύτερο κοινό.
Στα
έργα αυτής της κατηγορίας ο Γκρην δεν στήνει μόνο μια ενδιαφέρουσα και
τεκμηριωμένη με αληθινά συμβάντα πλοκή, αλλά δίνει τη δυνατότητα στους ήρωες
του να εκφράσουν τις αντιδράσεις τους απέναντι σε κατασκοπευτικές συνθήκες ζωής.
Αυτό
ακριβώς συμβαίνει και στο «Ο ανθρώπινος παράγοντας» - εδώ ο ευφυής Γκρην στην
ουσία φωτίζει την περίοδο του ψυχρού πολέμου με τις αποχρώσεις, τις λεπτές και
βαθιές αποχρώσεις, συναισθημάτων και ιδεολογιών των ατόμων που εμπλέκονται στην
υπόθεση του μυθιστορήματος.
Κεντρικό
πρόσωπο ο Μορίς Κάσελ, ήσυχος και διακριτικός πράκτορας με προϋπηρεσία στην Αφρική και που πλέον έχει αποσπαστεί στα
κεντρικά γραφεία στο Λονδίνο. Μαζί του έχει την Νοτιοαφρικανή γυναίκα του και
το παιδί της -και τους δυο κατάφερε να
τους σώσει από το καθεστώς του απαρτχάιντ, αλλά με ένα βαρύ αντάλλαγμα. Την
μετατροπή του σε διπλό πράκτορα.
Δίπλα
σε αυτήν τη σχέση στέκονται και τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου. Ο καθένας μια αυτόνομη οντότητα – έκφραση
ανθρώπων που ζουν κάτω από την καταπίεση
συμβόλων όπως αυτά της τυπολατρίας, της πατριδολατρίας, αλλά και της ανάγκης
για μια ζωή με τη δυνατότητα περισσότερων ατομικών επιλογών, μακριά από συμβάσεις και προαποφασισμένες
αποφάσεις.
Και
ο Γκρην με λεπτομερείς περιγραφές καθημερινών στιγμών αυτών των ανθρώπων και
των συνθηκών μέσα στις οποίες ζούνε και εργάζονται, φτάνει στο επιζητούμενο
σημείο να θέσει το ερώτημα του -τελικά τί κανείς εννοεί με τη λέξη ‘προδοσία’
και ποια μπορεί να είναι η ηθικά τεκμηριωμένη ερμηνεία της έννοιας του
καθήκοντος;
Αναντίρρητα
έχουμε ένα μυθιστόρημα γραμμένο από συγγραφέα με βαθύ και χωρίς δεσμεύσεις
προβληματισμό, αλλά και καλού γνώστη του αντικειμένου του. Μα επίσης κι ένα
έργο όπου η δράση συνυπάρχει με την εσωτερικότητα των συναισθημάτων και σε
απόλυτη συνεργασία του ‘είναι’ με το ‘φαίνεσθαι’ ολοκληρώνεται η πλοκή.
Με
αυτά τα εφόδια, και τούτο το έργο του Γκράχαμ Γκρην είναι και μια ενδιαφέρουσα
μελέτη της εποχής του ψυχρού πολέμου, στην ουσία δηλαδή είναι μια απολύτως
ευαίσθητα γραμμένη σελίδα που αφορά βασικό γεγονός του 20ου αιώνα.
Η
πολιτική λογοτεχνία συναντά την αστυνομική, οι ερωτικές σελίδες συνυπάρχουν με
τις φιλοσοφικές αναλύσεις.
Δύσκολο
το έργο που κλήθηκε να επιτελέσει ο μεταφραστής του μυθιστορήματος. Ο Αχιλλέας
Κυριακίδης με την πλουσιότατη εμπειρία του μετέφερε την όλη ατμόσφαιρα του
αγγλικού ύφους που διαπερνά το στυλ του Γκρην σε ρέοντα ελληνικά.
(Βιβλιοδρόμιο
Νέων, 27/6/2020)