«Όσα
έχω ζήσει δεν τα έχω όλα γράψει. Μα έχω ζήσει όλα όσα έγραψα»
Συνέντευξη
στον Χρήστο Ηλιόπουλο
(your
e-articles.com
– 29/7/2001
)
Πρόκειται
για έναν από τους πιο σπουδαίους Έλληνες πεζογράφους. Έχει καταπιαστεί με τα
περισσότερα είδη του πεζού λόγου αλλά είναι ευρέως γνωστός για τα λογοτεχνικά
του έργα που αφορούν τα παιδιά και τους νέους. Σήμερα, φιλοξενώ στο your
e-articles τον συγγραφέα Μάνο Κοντολέων.
-
Γεννηθήκατε στην Αθήνα, Ποιες είναι οι μνήμες της παιδικής σας ηλικίας;
Μοναχοπαίδι
και μέσα στην ασφάλεια της αγάπης δυο γονιών που φροντίζανε να με μεγαλώνουν με
βάση την ισότητα ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας. Θα έλεγα πως η ανατροφή μου
βασίστηκε στις αρχές μιας ελεύθερης αστικής νοοτροπίας, όπως την ζούσανε οι
σμυρνιοί γονείς μου. Τέτοιας υφής και οι μνήμες της παιδικής μου ηλικίας
-Η
πιο ισχυρή ανάμνηση που κουβαλάτε ως σήμερα;
Η
γέννηση των δυο παιδιών μου και ο θάνατος των δυο γονιών μου.
-Οι
εικόνες που έχετε από τη διάρκεια της δικτατορίας;
Τα
πρώτα μου βιβλία τα έγραψα αμέσως μετά την πτώση της Χούντας. Και από τότε, από
εκείνα τα πρώτα μέχρι και τα πλέον πρόσφατα, αυτό που χαρακτηρίζει τα βιβλία
μου είναι μια πολιτική ματιά. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου στρατευμένο συγγραφέα,
αλλά σίγουρα πολιτικοποιημένο -είτε γράφω για ενήλικες, είτε για νέους, είτε
για παιδιά. Κι όμως μέχρι τότε, μέχρι δηλαδή την πτώση της Χούντας, στην ουσία
ήμουνα ένα μη πολιτικά συνειδητοποιημένο άτομο. Ίσως γιατί περνούσα μια
μακριά περίοδο μαθητείας καθώς διάβαζα
με μανία μεγάλα λογοτεχνικά έργα.
-Σπουδάσατε
Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τι αποκομίσατε;
Κάτι
ιδιαίτερα βασικό, πιστεύω, για ένα συγγραφέα. Πως οι νόμοι της Φυσικής έχουν
εφαρμογή και στη ίδια τη ζωή, αλλά και στην ίδια τη λογοτεχνία.
-Πως
οδηγηθήκατε στο γράψιμο; Υπήρχε επιρροή
από το σπίτι σας;
Έγραψα
το πρώτο μου κείμενο, κάπου γύρω στα 14 χρόνια μου και το έστειλα να
δημοσιευθεί στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων». Είχε να κάνει με τα
συναισθήματά μου από την απώλεια ενός μικρού γατιού που αγαπούσα. Καθώς είδα το
κείμενο αυτό να είναι δημοσιευμένο, κατανόησα πως και ότι αισθανόμουνα το
μοιραζόμουνα με πολλούς, αλλά παράλληλα κρατούσα ζωντανή την ανάμνηση του
αγαπημένου ζώου. Λόγοι ικανοί να με κάνουν να αποφασίσω πως θέλω να γίνω
συγγραφέας. Παράλληλα αυτή μου την διάθεση, οι γονείς μου με τη στάση τους και
τις θετικές κρίσεις τους για τα έργα μου, μου την τονώνανε.
-Δημοσιεύατε
κείμενα σας στη Διάπλαση Των Παίδων. Ήταν ένα περιοδικό-σταθμός για τα ελληνικά
γράμματα;
Θεωρώ
πως οι γενιές εκείνες αλλά και οι μετέπειτα οφείλουν την αναγνωστική τους
παιδεία σε αυτό το περιοδικό. Χάθηκε στα
χρόνια που ήρθαν αυτή η συνέχεια με αντίστοιχα αναγνώσματα καλλιέργειας
και διαμόρφωσης της αγάπης προς το βιβλίο;
Ναι
έτσι ήταν. Όπως επίσης και μετά από χρόνια ένα άλλο περιοδικό για παιδιά -Το
Ρόδι- έγραψε τη δική του ιστορία. Είναι κρίμα που σήμερα δεν εκμεταλλευόμαστε
τις δυνατότητες του ηλεκτρονικού τύπου για να δημιουργήσουμε αντίστοιχα
περιοδικά όπου τα σημερινά παιδιά θα μπορούσαν να καταθέτανε τι λογοτεχνικές
ανησυχίες τους. Αλλά ίσως κάτι τέτοιο να μην είναι πλέον εφικτό. Μια νέα εποχή
αφηγήσεων έχει ξεκινήσει.
-Πως
κρίνετε το αναγνωστικό κοινό σήμερα;
Αν
και σίγουρα πολυπληθέστερο από παλαιότερα και ένα μεγάλο μέρος τους περισσότερο
ενημερωμένο, διακρίνω στις αναγνωστικές τάσεις μια ομαδοποίηση. Όπως και σε
άλλες εκφράσεις της κοινωνικής / πολιτιστικής ζωής, επεμβαίνουν κι εδώ οι νέοι
τρόπου καθοδήγησης και επηρεασμού απόψεων και προτιμήσεων.
-Οι
νεότερες γενιές αγαπούν το διάβασμα;
Οι
εκδόσεις λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και νέους έχουν αυξηθεί εδώ και κάμποσα χρόνια. Αυτό
σημαίνει, όμως, πως οι νέοι μας είναι περισσότερο λάτρεις της λογοτεχνίας από
ότι εμείς οι παλιότεροι;
Δεν
είμαι και τόσο βέβαιος. Ασφαλώς υπάρχει η αύξηση αναγνωστών, αλλά αυτό μπορεί
να οφείλεται στην άνοδο του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου- δεν υπάρχουν
πλέον αναλφάβητοι. Το ζήτημα όμως είναι να δούμε την ποιότητα τόσο των ίδιων
των έργων όσο και των αναγνωστών. Το θέμα είναι μεγάλο και ξεφεύγει από τα
πλαίσια της συζήτησής μας. Απλώς να υπενθυμίσω πως τα προγράμματα φιλαναγνωσίας
στα σχολεία έχουν καταργηθεί και ακόμα πως οι μαθητές από το τέλος του
Γυμνασίου και σε όλο το Λύκειο εξαναγκάζονται από το εκπαιδευτικό σύστημα να κρατάνε αποστάσεις από την όποια λογοτεχνική
ανάγνωση.
-Αποτελούν
τα χαμηλά ποσοστά της βαθμολογίας στην έκθεση, το οποίο αποτελεί και το μόνο
κοινό μάθημα όλων των κατευθύνσεων, κάποια ένδειξη;
Δεν
είμαι φιλόλογος για να εκφέρω άποψη. Απλώς θέλω να επισημάνω πως άλλο είναι το λογοτεχνικό
κείμενο και άλλο το κείμενο που έχει να κάνει με μια έκθεση.
-Τι
σημαίνει για εσάς η συγγραφή;
Ζω
γιατί γράφω και γράφω γιατί ζω
-Από
που αντλείτε έμπνευση;
Από
αυτά συμβαίνουν γύρω μου και έτσι όπως
φιλτράρονται μέσα στις σκέψη μου και στα συναισθήματά μου.
-Πρώτα
ζείτε και μετά γράφετε; Αντίστροφα, παράλληλα;
Όσα
έχω ζήσει δεν τα έχω όλα γράψει. Μα έχω ζήσει όλα όσα έγραψα
-Οι
συγγραφείς που σας συγκλόνισαν όταν τους διαβάσατε για πρώτη φορά;
Πολλοί,
πάρα πολλοί. Και στο παρελθόν και τώρα… Ελπίζω και εύχομαι και στο μέλλον
-Αν
είχατε τη δυνατότητα να συναντήσετε κάποιον εξ' αυτών, ποιος θα επιθυμούσατε να
είναι;
Κάποτε
ίσως να ήθελα να γινότανε να γνώριζα το συγγραφέα κάποιου έργου που με είχε
συγκλονίσει. Τώρα πλέον όχι… Προτιμώ να γνωρίζω τους συγγραφείς μέσα από τα
έργα τους.
-Γράφετε
ενεργά για παραπάνω από πενήντα χρόνια. Ο χρόνος φέρνει ρουτίνα και συνήθεια ή
περιέργεια για το καινούργιο και ανυπομονησία;
Γράφω
σημαίνει δημιουργώ. Και η δημιουργία ποτέ δεν είναι ρουτίνα. Θα έλεγα μάλιστα
πως τις περιόδους που δεν γράφω τότε είναι που η ρουτίνα της καθημερινότητας με
καταδυναστεύει.
-Έχετε
δοκιμαστεί σε όλα τα είδη του πεζού λόγου. Που κινείστε με μεγαλύτερη ευκολία;
Κάθε
φορά εκεί όπου η διάθεσή μου με οδηγεί. Για μένα όλα όσα έχω γράψει -για
παιδιά, για νέους, για ενήλικες- είναι απόλυτα δικές μου εκφράσεις.
-Αποτελείτε
μια καίρια μορφή της λογοτεχνίας για παιδιά. Είναι πιο δύσκολο αναγνωστικό
κοινό από τους μεγάλους;
Δεν
γράφω έχοντας κατά νου το κοινό στο οποίο θα απευθύνεται το βιβλίο μου.
Λογοδοτώ κυρίως απέναντι στους ήρωές
μου, στο ίδιο μου το κείμενο.
-Ποια
στοιχεία οφείλει να διαθέτει ένας συγγραφέας για να προσεγγίσει με το έργο του
τα παιδιά;
Να
μην έχει αποξενωθεί από την αξία της Παιδικότητας.
-Η
επίδραση του διαδικτύου στις νεότερες γενιές;
Σημαντικότατη.
Πιστεύω, δε, πως ακόμα δεν έχουμε δει
την πλήρη εξάπλωση αυτής της επίδρασης… Η οποία-ας το σημειώσω- δεν την θεωρώ
εκ προοιμίου αρνητική. Είδομεν…
-Πως
ηχεί στα αυτιά σας αν ένας νέος αντί να έχει στο σακίδιο του τρία βιβλία να
έχει τρακόσια σε pdf στο τάμπλετ του;
Μα
σας είπα… Δεν είμαι εκ προοιμίου ενάντια στην εξέλιξη των πραγμάτων. Άλλωστε
κάποτε είχαμε περγαμηνές… Και πιο πριν, πολύ πιο πριν πλάκες από πέτρα… Ας μη
μένουμε στην εικόνα, αλλά στο περιεχόμενο.
-Ποιο
είναι το πιο αντιπροσωπευτικό βιβλίο που έχετε γράψει;
Σαφέστατα
όλα τα βιβλία μου δεν τα θεωρώ το ίδιο σημαντικά. Αλλά όλα τους είναι παιδιά
μου. Ας μου επιτρέψετε να μην δημοσιοποιήσω οικογενειακά μυστικά
Ως
δημιουργός έχετε βιώσει πληρότητα ή είναι μια άπιαστη ιδέα;
Η
δημιουργία εμπεριέχει την έννοια της πληρότητας. Άρα…
-Έχετε
λάβει δυο φορές το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Η άποψη σας για τα βραβεία;
Αναμφίβολα
δίνουν χαρά και αποτελούν μια μορφή καταξίωσης. Από την άλλη όμως… Ε, κάποια
από τα βιβλία μου που ιδιαίτερα εκτιμώ, δεν έτυχε να βραβευθούνε… Όπως και
βιβλία άλλων που εγώ θεώρησα σταθμούς, αγνοηθήκανε από επιτροπές και κριτικούς.
Άρα, από ένα σημείο και πέρα όλα είναι σχετικά. Καλό θα είναι για αυτό η σκέψη
κάθε επιτροπής βραβείων να διακατέχεται από μια πολυσυλλεκτική αντίληψη… Πιο
σωστά θα έλεγα να οικοδομείται όχι στο τυχαίο, αλλά και στο δομημένο. Μα και
αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα που ξεφεύγει η πλήρης ανάλυσή του από τα
πλαίσια αυτής της συζήτησής μας.
-Τι
αίσθηση σας προκαλεί η σημερινή πολιτική πραγματικότητα;
Απέχθεια.
Φόβο. Απελπισία. Αδιέξοδο…
-Οι
έννοιες αριστερά και δεξιά είναι ρευστές; Έχουν φθαρεί στο πέρασμα του χρόνου;
Οι
ιδεολογίες είναι πάντα συγκεκριμένες. Και οι βασικές από αυτές παραμένουν
αναλλοίωτες. Οι τρόποι εφαρμογής τους
είναι που έχουν το πρόβλημα.
-Ανήκετε
στην αριστερά. Σε τι κατάσταση βρίσκεται; Μπορεί να εμπνεύσει τον ελληνικό λαό
σήμερα;
Εμπνέει
εμένα και τα έργα μου.
-Συνολικά,
τι γεύση είχατε από τη τετραετία του ΣΥΡΙΖΑ;
Σαφέστατα
περίμενα μια άλλη γεύση… Αλλά σημασία δεν έχει ποια γεύση κάποτε μας
απογοήτευσε ή όχι. Μα αυτή που έχει η τροφή που τώρα γευόμαστε… Τουλάχιστον
αυτή μπορούμε να την αλλάξουμε… Αν θέλουμε…
-Η
σημερινή Κυβέρνηση σε τι νερά πλέει;
Νομίζω
σε απόλυτα ξεκάθαρα για όποιον ήξερε να διαβάζει πίσω από συνθηματολογίες, τα
προγράμματα. Δε με ξεγέλασε.
-Ποιον
βαραίνει η ευθύνη για την πορεία μιας χώρας; Το εκλογικό σώμα ή τους
Κυβερνώντες; Υπάρχει κάποια διαβάθμιση ευθυνών;
Δημοκρατία
σημαίνει συμμετοχή. Και τόσο το εκλογικό σώμα όσο και οι κυβερνώντες έχουν τις
δικές τους ευθύνες.
-Πότε
κλάψατε τελευταία φορά;
Αλήθεια
πότε;… Όμως τρέμω για την επόμενη… Που μακάρι να μην την συναντήσω
-Πιστεύετε στον Θεό;
Φοβάμαι
πως όχι
-Το καταφύγιο σας;
Έχει
καταφύγιο ένας άνθρωπος;
-Ο
μεγάλος σας φόβος;
Η
αρρώστια, το μίσος, η βία, η ανέχεια
-Πως
λειτουργείτε υπό το καθεστώς του έρωτα;
Δημιουργώ…
Θέλω να πω -γράφω
-Νιώθετε
ευτυχισμένος;
Είμαι
υγιής… Οι δικοί μου επίσης…
-Τι
άνθρωπος είναι ο Μάνος Κοντολέων;
Μα
τι με ρωτάτε; Αφού… Τίποτε από εμένα δε φαίνεται!
-Αν
μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω υπάρχει κάτι που θα αλλάζατε;
Όχι…
Ότι έγινε, έγινε… Αν κάτι άλλαζα, ποιος ξέρει το τι θα το ακολουθούσε;
-Πως
φαντάζεστε τη τελευταία μέρα σας στη γη;
Δεν
θέλω να τη φαντάζομαι…
-Τα
όνειρά σας για το μέλλον;
Να
γράφω και να διαβάζω… Τόσο εγώ όσο και όλοι μας να μην αισθανόμαστε ανασφαλείς
-Ετοιμάζετε κάτι αυτή περίοδο;
Πάντα
κάτι ετοιμάζω… Αρχές φθινοπώρου θα κυκλοφορήσει το νέο μου μυθιστόρημα
-Τι
συμβουλή θα δίνατε σε έναν άνθρωπο για να κάνει τα όνειρα του
πραγματικότητα;
Να
πιστεύει σε αυτά ακόμα κι όταν αυτά παραμένουν όνειρα
-Τι
σας έρχεται στο μυαλό όταν λέτε το όνομα Μάνος Κοντολέων;
Ο
Μάνος Κοντολέων -ένας άνθρωπος