Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2022, 09:00
Μάνος Κοντολέων: «Οι δεσμοί αίματος ίσως να είναι σημαντικότεροι από ότι οι δεσμοί έρωτα ή φιλίας»
«Τη σημερινή Κλυταιμνήστρα μπορεί κανείς να τη διακρίνει σε κάθε γυναίκα που κακοποιήθηκε από τους άντρες, αλλά και σε κάθε γυναίκα που έκανε το λάθος να θελήσει να ηγεμονεύσει στον όποιο δικό της χώρο με προδιαγραφές αρσενικής ιδεολογίας.» Υποστηρίζει ο Μάνος Κοντολέων μιλώντας μας στο Liberal.gr για το καινούργιο του μυθιστόρημα: «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας» ο τίτλος του, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Πατάκη.
«Όπως οι περισσότεροι από εμάς που μόλις ακούσουν το όνομα Κλυταιμνήστρα σκέφτονται ένα φόνο εκδίκησης, έτσι κι εγώ αναζήτησα να μεταφέρω σε ένα δικό μου μυθιστόρημα την ανάπτυξη του χαρακτήρα μιας γυναίκας που για συγκεκριμένους λόγους αποφασίζει να δολοφονήσει τον άνδρα της», μας εξηγεί ο συγγραφέας, αποκαλύπτοντας το πολύπλοκο της υπόθεσης:
«Μα πολύ σύντομα κατανόησα πως η μεγάλη στιγμή της Κλυταιμνήστρας, αυτή που την τοποθετεί στην θέση που κατέχει μέσα στο πάνθεο των τραγικών ηρωίδων, δεν μπορεί να είναι ο φόνος που διέπραξε αλλά η δολοφονία της από τον ίδιο της το γιο. Μια μάνα την ώρα που βλέπει το ίδιο της το παιδί να την σκοτώνει -αυτή ήταν η Κλυταιμνήστρα που εγώ ήθελα να αναπλάσω.»
Πολυβραβευμένος και αγαπημένος συγγραφέας μικρών και μεγάλων, ο Μάνος Κοντολέων, έχει συνδέσει την ενήλικη μυθιστοριογραφία του με θέματα τολμηρά και δύσκολα, με ηρωίδες αγαπημένες κι αλησμόνητες, ενώ τελευταία δείχνει την προτίμησή του σε αρχετυπικά πρόσωπα, όπως η Κασσάνδρα στο προηγούμενο βιβλίο του «Η Κασσάνδρα στην μαύρη άμμο» και η Κλυταιμνήστρα στις «Σκιές της Κλυταιμνήστρας» τώρα:
«Ένα από τα πράγματα που μας έχουν διδάξει οι αρχαίοι τραγικοί είναι και πως ανάμεσα στο καλό και το κακό η απόσταση δεν είναι και τόσο μεγάλη», θα μας πει και θα μιλήσει για πολλά: πρώτα απ’ όλα για το 2022 και την Μικρασιατική του καταγωγή.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κύριε Κοντολέων, μετά την Κασσάνδρα σας (Η Κασσάνδρα στην μαύρη άμμο), η Κλυταιμνήστρα (Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας), σας ελκύουν οι αρχετυπικοί, τραγικοί γυναικείοι ρόλοι, η γυναίκα ως ηρωίδα σας ή η αντανάκλασή τους στα καθ’ ημάς;
Όλα ισχύουν. Τα περισσότερα από τα κεντρικά πρόσωπα των μυθιστορημάτων μου ανήκουν στο γυναικείο φύλο. Στα πρώτα μου βιβλία δεν είχα καταλάβει το γιατί συνέβαινε κάτι τέτοιο. Αλλά κάποια στιγμή και αφού είχα αναπτύξει μυθιστορηματικά και αντρικές προσωπικότητες, επέστρεψα συνειδητά στις γυναικείες περσόνες μιας και μέσα από αυτές έχω την αίσθηση πως κατανοώ καλύτερο την δική μου αρσενική ταυτότητα.
Τώρα τελευταία με τα δυο μυθιστορήματά μου που αναφέρατε, αυθόρμητα σχεδόν στράφηκα προς αρχετυπικούς τύπους γυναικών. Ίσως γιατί χρειάζομαι να εμβαθύνω περισσότερο το πως αισθάνεται και αντιδρά μια γυναίκα κατά τη διάρκεια των αιώνων.
- Δηλαδή, ποια θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η Κλυταιμνήστρα των ημερών;
Τα πρόσωπα που κυριαρχούν στις αρχαίες τραγωδίες έχουν την ικανότητα να παραμένουν ολοζώντανα μέχρι τις μέρες μας -και θα συνεχίσουν έτσι κάπως να αναπνέουν και στο μέλλον- γιατί εκφράζουν διαχρονικές όσο και καθημερινές πλευρές των ανθρώπινων παθών. Τη σημερινή Κλυταιμνήστρα μπορεί κανείς να τη διακρίνει σε κάθε γυναίκα που κακοποιήθηκε από τους άντρες, αλλά και σε κάθε γυναίκα που έκανε το λάθος να θελήσει να ηγεμονεύσει στον όποιο δικό της χώρο με προδιαγραφές αρσενικής ιδεολογίας.
- Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην αρχική σύλληψη; Είναι μια ηρωίδα που είχατε στο νου σας για καιρό; Συνέβη κάτι και ξαφνικά άστραψε μέσα σας;
Όχι δεν την είχα στο νου από καιρό. Αυτήν που από τα νιάτα ζητούσα να πλησιάσω ήταν η Κασσάνδρα- για μένα το σύμβολο της λογικής που δεν μπορεί να πείσει τα παθιασμένα πλήθη. Πάντα επίκαιρο σύμβολο. Αλλά καθώς ο απόηχος του βιβλίου μου «Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο» με περικύκλωνε, αισθάνθηκα πως θα έπρεπε για λόγους δικαιοσύνης να προσφέρω και στην αντίπαλο της Κασσάνδρας την ευκαιρία να μιλήσει. Κι έτσι ξεκίνησα να γνωρίζω την Κλυταιμνήστρα.
- Φαντάζομαι ότι και ο Ορέστης είχε ως έμπνευση ρόλο πρωταγωνιστικό, αλλά και στο βιβλίο σας: Μητέρα και γιος αυτή η παράδοξη, ανερμήνευτη, άλυτη σχέση…
Όπως οι περισσότεροι από εμάς που μόλις ακούσουν το όνομα Κλυταιμνήστρα σκέφτονται ένα φόνο εκδίκησης, έτσι κι εγώ αναζήτησα να μεταφέρω σε ένα δικό μου μυθιστόρημα την ανάπτυξη του χαρακτήρα μιας γυναίκας που για συγκεκριμένους λόγους αποφασίζει να δολοφονήσει τον άνδρα της.
Μα πολύ σύντομα κατανόησα πως η μεγάλη στιγμή της Κλυταιμνήστρας, αυτή που την τοποθετεί στην θέση που κατέχει μέσα στο πάνθεο των τραγικών ηρωίδων, δεν μπορεί να είναι ο φόνος που διέπραξε αλλά η δολοφονία της από τον ίδιο της το γιο. Μια μάνα την ώρα που βλέπει το ίδιο της το παιδί να την σκοτώνει -αυτή ήταν η Κλυταιμνήστρα που εγώ ήθελα να αναπλάσω.
Αλλά τότε δίπλα της ήρθε και στάθηκε αυτός ο γιος -ο Ορέστης. Και η μεγάλη στιγμή ενός άνδρα που δολοφονεί την ίδια τη μάνα του.
Οπότε το μυθιστόρημα μου απέκτησε δυο κεντρικούς φορείς ιδεών και δυο μεγάλες πηγές παθών. Μια όμως άποψη* μια καταγγελία. Την καταδίκη της φυλετικής υφής του άρχειν.
- Κατά την άποψή σας ποια σχέση είναι σχεδόν γόρδιος δεσμός; Η σχέση μητέρας- γιού ή μητέρας- κόρης;
Η κάθε μια ένας αληθινά γόρδιος δεσμός. Μα και επίσης γόρδιοι δεσμοί κι αυτοί πατέρα – γιου και πατέρα – κόρης.
Οι σχέσεις αυτές είναι απόλυτα κομβικές -χαρακτηρίζουν και τους κατιόντες και τους ανιόντες.
Και μιας και μιλάμε για τέτοιους κομβικούς δεσμούς, ας βάλουμε δίπλα και όσους αφορούν τα αδέλφια στις διάφορες παραλλαγές τους.
Τελικά οι δεσμοί αίματος ίσως να είναι σημαντικότεροι -από ψυχαναλυτική πλευρά- απ΄ ότι οι δεσμοί έρωτα ή φιλίας.
- Ο αφηγηματικός λόγος σας θυμίζει – όπως και στην Κασσάνδρα- σύγχρονη τραγωδία, είναι καθαρά ποιητικός. Διεκδικούν τον αφηγητή τους οι ηρωίδες, οι ήρωες; Αυτοί μας υποβάλουν – τρόπο τινά- τον αφηγηματικό ρυθμό;
Κάθε φορά που έχω αποφασίσει να ξεκινήσω ένα νέο μου έργο και ασχέτως αν θα απευθύνεται κυρίως σε μικρής ηλικίας αναγνώστες ή σε ενήλικες, προτού γράψω την πρώτη φράση, πρέπει να έχω αποφασίσει ποιος θα αφηγείται την ιστορία μου.
Ανάλογα, λοιπόν, με την εκάστοτε επιλογή μου, είναι και η επιλογή του αφηγηματικού μου λόγου.
Στις δυο περιπτώσεις που αναφέρετε, επέλεξα αυτή την ποιητική γραφή -περισσότερο ποιητική στην Κασσάνδρα- και την αρκούντως υπαινικτική -κυρίως στην Κλυταιμνήστρα.
.jpg)
- Είχατε εκπλήξεις σ’ αυτό σας το βιβλίο με τον δεδομένο μύθο;
Οι μύθοι που συνοδεύουν αυτά τα πρόσωπα είναι πολλοί και συχνά αντικρουόμενοι μεταξύ τους. Όσο τους μελετάς όλο και περισσότερες διακλαδώσεις τους συναντάς. Κάποτε πρέπει να επιλέξεις και τελικά να στήσεις κι εσύ από αυτούς όλους τους μύθους, ένα και μοναδικό που θα είναι ο δικός σου.
Είναι πάντως κρίμα που Έλληνες γνωρίζουμε τόσο μονοδιάστατα την προϊστορία εκείνων που κατοίκησαν σε αυτόν τον τόπο. Οι πολύπλευρες και συχνά αντικρουόμενες πληροφορίες αν μας γινόντουσαν γνωστές θα είχαμε και μια κάπως περισσότερο ουσιαστική σχέση με το παρελθόν μας. Ένα από τα πράγματα που μας έχουν διδάξει οι αρχαίοι τραγικοί είναι και πως ανάμεσα στο καλό και το κακό η απόσταση δεν είναι και τόσο μεγάλη.
- Αλήθεια, πόσες ηρωίδες γεννήθηκαν στα χέρια σας; Ξεχωρίζετε κάποιαν;
Όπως και πιο πριν είπα, είναι πολλές. Πόσες; Μα δεν μπορώ, ίσως και να μην θέλω να τις μετρήσω. Όπως και δεν τις ξεχωρίζω… Τουλάχιστον δημόσια. Προς το παρόν, πάντως… κανακεύω την Κλυταιμνήστρα.
- Τι είναι εκείνο που έχει μια ηρωίδα που δεν έχει επουδενί ένας ήρωας;
Α, ούτε γι αυτό μπορεί να είμαι βέβαιος. Άλλωστε ρωτάτε ένα συγγραφέα που μεταξύ των άλλων χαρακτήρων που έχει αναπλάσει είναι και ένας ευνούχος όπως και μια λεσβία, αλλά και ένας ομοφυλόφιλος.
- Στην εποχή μας, ξαφνικά, η γυναίκα σα να χάνει έδαφος, τόσες πολλές συζυγοκτονίες, περνάμε ξανά έναν μεσαίωνα όσον αφορά με τη θέση, τη ζωή των γυναικών;
Μεγάλο και βαθύ ερώτημα. Μιας και είμαι από εκείνους που πιστεύουν πως τα ένα φύλο επεμβαίνει στη διαμόρφωση του άλλου, θεωρώ πως ως σύνολο η κοινωνία μας ρέπει προς μια πολλαπλά βίαιη έκφραση που ένα από τα αποτελέσματά της είναι και το φαινόμενο της ακραίας ενδοοικογενειακής βίας.
- Κύριε Κοντολέων, καινούργια χρονιά εν μέσω πανδημίας, μετάλλαξης όμικρον, γυναικοκτονιών, μητροκτονιών, τι περιμένουμε να γεννηθεί το 2022;
Δεν θέλω να εκφράσω -ούτε και να σκεφθώ- τι φοβάμαι πως γεννιέται με τη νέα χρονιά. Προτιμώ να ονειρεύομαι κάτι καλύτερο… Το όποιο καλύτερο. Εδώ που φτάνουμε, ακόμα και η κάθε μικρή νίκη του καλού, είναι στοιχείο ελπίδας.
- Αλλά μικρασιατικής καταγωγής για σας το 2022, φαντάζομαι, θα σημαίνει πολλά….
Όχι πάντως περισσότερα απ΄ ότι σήμαινε για μένα σε όλη μου τη ζωή η μικρασιατική καταγωγή μου.
- Να τελειώσουμε με τα κρατήματά μας στα δύσκολα; Υπάρχουν καταφύγια για τον άνθρωπο; Εσείς στα δύσκολα, τι κάνετε;
Πολύ εγωιστής γίνομαι. Θέλω να επιβιώσω κι έτσι γράφω, διαβάζω και επικοινωνώ με τους αγαπημένους μου.
- Αλλά καλύτερα να τελειώσουμε με μιαν ευχή, έτσι δεν είναι; Εφόσον διανύουμε μαζί τη νέα χρονιά….
Yγεία για όλους. Για όλο τον πλανήτη.