«Το χρονικό ενός δυσλεκτικού» του Γιάννη Πάσχου

 

 «Μια αυτοβιογραφική αφήγηση λιτή όσο πρέπει, περιεκτική όσο πρέπει, εξομολογητική όσο πρέπει».

 

Ο Γιάννης Πάσχος γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1954. Είναι καθηγητής ιχθυολογίας. Και παράλληλα τα τελευταία δεκαεπτά περίπου χρόνια καταθέτει και τις λογοτεχνικές επιδόσεις του. Και χρησιμοποιώ τη λέξη «επιδόσεις» διότι τα λογοτεχνικά κείμενα του Πάσχου δεν είναι μόνο πως ανήκουν σε διάφορα είδη –ποιήματα, διηγήματα, αφηγήματα, επιστημονικά– αλλά, κυρίως, χαρακτηρίζονται από μια δική του ματιά ανάγνωσης του κόσμου – συχνά χιουμοριστική, συχνά σχολιαστική, συχνά υποδόρια σαρκαστική.

 

Και αν αυτά τα στοιχεία των κειμένων του έχουν κάνει τον Γιάννη Πάσχο ιδιαιτέρως αγαπητό σε ένα απαιτητικό αναγνωστικό κοινό, τώρα με αυτό το αυτοβιογραφικό του κείμενο φωτίζεται και φανερώνεται ο λόγος για τον οποίο τα στοιχεία αυτά υπάρχουν. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σημειώνει:

 

«Βράδυ, Δεκέμβρης του 2021. Εκεί που έψαχνα κάτι στο διαδίκτυο, έπεσα πάνω σε ένα on line τεστ δυσλεξίας για ενήλικες. Ήταν δέκα ερωτήσεις κι έπρεπε να απαντηθούν με ένα ΝΑΙ ή με ένα ΟΧΙ. Στο τέλος έγραφε: Για κάθε ΝΑΙ παίρνετε έναν βαθμό. Εάν συγκεντρώσατε επτά ή περισσότερους βαθμούς, πιθανώς να έχετε δυσλεξία, οπότε θα πρέπει να αναζητήσετε τη συμβουλή ειδικού για περαιτέρω αξιολόγηση και υποστήριξη. Και στις δέκα ερωτήσεις απάντησα ΝΑΙ. Συνεπέστατος!

 

Ήρθαν στον νου μου τα χρόνια που πέρασαν και τι έχω τραβήξει με αυτή την ιστορία από τότε πού ήμουν παιδί. Τι να πρωτοθυμηθώ, αλήθεια! Για έναν περίεργο, όμως, λόγο οι αναμνήσεις μου ήταν όλες τόσο εξαιρετικά διαυγείς, τόσο στέρεα παρούσες, που, καθώς με συνεπήραν στο παρελθόν του χρόνου, μέσα εκεί, αποφάσισα, χωρίς σχεδόν να το καταλάβω, να καταγράψω το χρονικό αυτό, το χρονικό ενός δυσλεκτικού.

 

Παρεμπιπτόντως, η δυσλεξία μου «διαγνώσθηκε» όταν ήμουν ήδη στα σαράντα πέντε (!). Ως τότε δεν το γνώριζα».

 

Με άλλα λόγια ο αναγνώστης αυτού του τόσο ασυνήθιστου όσο και ελκυστικού αναγνώσματος μπορεί να προσεγγίσει και να κατανοήσει θέματα που έχουν να κάνουν με τη δύναμη ενός χαρακτήρα που ενάντια στις στερεοτυπικές κοινωνικές προβλέψεις μπόρεσε να χαράξει τον δικό του δρόμο και μάλιστα να τον χαράξει με όλους τους σχεδιασμούς της παιδικής του ηλικίας, αλλά ακόμα να επιβεβαιώσει τις στρεβλώσεις ενός εκπαιδευτικού συστήματος που αντί να δίνει το δικαίωμα σε κάθε παιδί να αναπτύξει τα εντελώς προσωπικά του στοιχεία, επιδιώκει να το περιορίσει και με προκρούστια βούληση να το φέρει στα δικά του πρότυπα.

 

Και βέβαια καταγραφή της δύναμης ενός ανθρώπου που με πίστη στον εαυτό του, οδηγεί την ίδια του τη ζωή εκεί όπου ο ίδιος θέλει.

 

perispomeni pasxos to xroniko enos duslektikouΑυτά όλα ως προς της αξία του περιεχομένου. Αλλά το Χρονικό ενός δυσλεκτικού είναι και ένα ιδιαιτέρως αξιοπρόσεχτο λογοτεχνικό κείμενο. Σίγουρα αυτοβιογραφικό, σίγουρα η απλότητα της εξιστόρησης συνυπάρχει με σκέψεις κοινωνικές και ψυχολογικές. Σίγουρα έχει χιούμορ, όσο και στιγμές τρυφερότητας.

 

Μα πάνω απ΄ όλα είναι ένα κείμενο που μπορεί κανείς να το εντάξει στην κατηγορία των κειμένων ενηλικίωσης (τόσο πλέον σπάνια τα συναντά κανείς στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία) και παράλληλα ένα φωτεινό δείγμα μυθιστορήματος cross over που έρχεται να ενταχθεί, χωρίς προηγούμενο σχεδιασμό, σε αυτήν την τόσο αξιοπρόσεχτη κατηγορία μυθιστορημάτων.

 

Μια αυτοβιογραφική αφήγηση λιτή όσο πρέπει, περιεκτική όσο πρέπει, εξομολογητική όσο πρέπει – τελικά ανάγνωσμα που το χαίρονται οι ενήλικες και θα το απολαύσουν οι έφηβοι. Και βέβαια, καταγραφή της δύναμης ενός ανθρώπου που με πίστη στον εαυτό του οδηγεί την ίδια του τη ζωή εκεί όπου ο ίδιος θέλει. Να σημειώσω την ιδιαιτέρως προσεγμένη έκδοση από τον εκδοτικό οίκο Περισπωμένη. Η επιλογή της φωτογραφίας του εξωφύλλου αποτελεί ενεργό μέρος του κειμένου.

(570 λέξεις)

Book Press 9/10/2022

Αχιλλέας Ραζής «Είναι τέρας;»

 

Αχιλλέας Ραζής

«Είναι τέρας;»

Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο

 

Μια νέα μορφή εικονογραφημένων βιβλίων, αφού έχει γίνει ήδη ιδιαιτέρως αγαπητή στο εξωτερικό, έχει κάνει σχετικά πρόσφατα και δειλά την παρουσία της και στην Ελλάδα. Αναφέρομαι σε εκείνα τα βιβλία όπου οι λέξεις απουσιάζουν και την όποια ιστορία αναλαμβάνουν να την αφηγηθούν οι εικόνες. Νομίζω περίπου πέντε είναι αυτά που μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει από ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, αλλά σχεδιασμένα από ξένους εικονογράφους, και μόλις τρία (στον βαθμό που προσωπικά γνωρίζω) εκείνα που τα υπογράφουν Έλληνες εικαστικοί.

 

Τα βιβλία αυτά τα έχουν ονομάσει «σιωπηλά βιβλία», με την έννοια πως απουσιάζουν οι λέξεις, αλλά εγώ δηλώνω την αντίρρησή μου σε αυτή την ονομασία και προτιμώ να αναφέρομαι σε αυτά ως «βουβά βιβλία» (όρο που άλλωστε έχει επίσης χρησιμοποιήσει και η Μαριάννα Μίσιου στη μελέτη της Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο 2020). Και διαφωνώ με τον χαρακτηρισμό «σιωπηλά» γιατί η απουσία λέξεων δεν σημαίνει σιωπή και μόνο – άλλωστε όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα χαρακτηρίζονται από στιγμές σιωπής, στιγμές δηλαδή που επιτρέπουν στη φωνή του αναγνώστη τους να παρέμβει και να συμμετάσχει στην αναγνωστική δημιουργία. Προτιμώ τον χαρακτηρισμό «βουβά», μιας και δεν υπάρχει ο ήχος που ακόμα και η πιο μικρή λέξη μπορεί να παραγάγει.

 

Αλλά σε τι μπορεί να εξυπηρετεί ένα βιβλίο που έχει μόνο εικόνες και καθόλου λόγια, και βέβαια αναφέρομαι σε εικόνες με άρτια αισθητική υπόσταση και όχι απλώς σχέδια περιγραφικά μιας κατάστασης ή κάποιων προσώπων, ζώων κ.λπ.; Και τελικά, αυτού του είδους τα βιβλία σε ποιον απευθύνονται; Και δικαιολογημένα τα εντάσσουμε στον γενικότερο χώρο των βιβλίων για παιδιά;

 

Αναμφίβολα, οι εικόνες με τον δικό τους τρόπο οδηγούν στην ανάπτυξη της δημιουργικής σύνθεσής τους εκ μέρους ενός παιδιού. Δημιουργικής όσο και προσωπικής. Και γι’ αυτό άλλωστε αυτού του είδους τα βιβλία θεωρούνται ως αποτελεσματικά εργαλεία στη νοητική και ψυχολογική ωρίμανση των παιδιών. Ναι, κάτι τέτοιο συμβαίνει, αλλά αναρωτιέμαι σε τι όχι μόνο θα εμποδιστεί ένας ενήλικας να το χαρεί από πλευράς αισθητικής, αλλά ακόμα περισσότερο να το χρησιμοποιήσει και αυτός ως βάση για να περιηγηθεί σε μια δική του –καθόλου βέβαια «σιωπηλή»– εσωτερική ανάγνωση και αναγνώριση των συναισθημάτων

«Είναι τέρας;» δείχνει να αναρωτιέται ο μικρός ήρωας του ομώνυμου βιβλίου του εικαστικού Αχιλλέα Ραζή. Είναι τέρας η φιγούρα μιας κούκλας μέσα στο ημίφως του παιδικού δωματίου; Είναι τέρας η σκιά του, που άλλοτε μεγαλώνει κι άλλοτε μικραίνει, αλλά πάντα εκεί γύρω του είναι; Είναι τέρας ένας σκύλος που κάθεται στη γωνία του δρόμου; Τέρας το περίγραμμα ενός κτηρίου που σκιάζει τον όγκο ενός άλλου; Κάποιο τέρας κρύβεται στις σκοτεινές γωνιές του σπιτιού; Τι το τερατώδες μπορεί να συμβαίνει και ο κόσμος γύρω αλλάζει χρώμα, καθώς η μέρα υποχωρεί στη νύχτα;

 

Τέτοιες οι εικόνες που γεμίζουν τις σελίδες για να ακολουθήσουν μετά κάποιες άλλες, που δεν επιχειρούν να εξηγήσουν με επιστημονικό τρόπο όλα αυτά, αλλά να τα εντάξουν μέσα στη δημιουργική διαδικασία της φαντασίας. Γιατί από την εποχή των πρωτόγονων ανθρώπων ήταν το άγνωστο που, αφού πρώτα φαινότανε ως τέρας, μετά έμπαινε στη θέση του, γινότανε μια καθημερινότητα, αλλά άφηνε το ίχνος μιας φαντασιακής προσέγγισης αυτού του καθημερινού συμβάντος.

 

Κάπως έτσι γεννήθηκαν οι μύθοι, οι θρύλοι, η μυθολογία… Κάπως έτσι η φαντασία. Μα και κάπως έτσι γεννιούνται τα σύγχρονα τέρατα της σύγχρονης καθημερινότητας, που μπορεί να μην καταδυναστεύουν τις νύχτες των παιδιών, αλλά καταπιέζουν τους ενήλικες. Και γι’ αυτούς τον ρόλο αυτής της ψυχικής ισορροπίας μπορεί να τον προσφέρει η Τέχνη, είτε με τη μορφή των λέξεων είτε με τη μορφή των εικόνων. Άρτια εικαστικά βιβλία, που αξίζει να τα χαίρονται όλοι. Στην ουσία να χαίρονται αυτή τη μορφή αφήγησης, που μπορεί να είναι βουβή μα καθόλου σιωπηλή. Γιατί καμιά ουσιαστική αφήγηση δεν κραυγάζει. Συνήθως ψιθυρίζει, ενίοτε και σιωπά. Χρησιμοποίησα τον όρο «αφήγηση» θέλοντας να υποδηλώσω πως η παρουσία του αφηγητή –είτε ως συγγραφέα είτε ως εικονογράφου– πάντα θα δηλώνεται.

 

Μια πολύ προσεγμένη έκδοση και ιδιαίτερα κατατοπιστικό, για τον πρωτόπειρο αναγνώστη αυτού του είδους βιβλίων, το σημείωμα του δημιουργού στο τέλος του βιβλίου.diastixo.gr | βιβλίο & τέχνες

(665 λέξεις)

Diastixo 4/10/22