Ο Μάνος Κοντολέων είναι από τους πλέον σημαντικούς
συγγραφείς της γενιάς του και ακόμα εκείνος που το έργο του ξεκινά από βιβλία
για αναγνώστες μικρών ηλικιών, περνά σε νεαρούς ενήλικες αναγνώστες και
καταλήγει στη λογοτεχνία των ενηλίκων.
Όλα του τα κείμενα τα διακρίνει μια άρτια λογοτεχνική γλώσσα
και ένα σύγχρονος προβληματισμός.
Πρόσφατα είχε φτάσει στα χέρια μας το τελευταίο του cross over μυθιστόρημα,
με τον τίτλο «Ποτέ πιο πριν» (Εκδόσεις Πατάκη) που έχει αμέσως προσεχθεί από
την κριτική και το κοινό καθώς είναι ένα έργο με σύγχρονο όσο και διαχρονικό
προβληματισμό.
Η ιστορία εξελίσσεται σε μια χώρα του βορρά, αλλά οι ρίζες
της ξεκινούν από μια χώρα της ανατολής. Κεντρική ηρωίδα η δεκαεξάχρονη Ανίκα
που από τα δυο της χρόνια έχει μεταναστεύσει και μετά το θάνατο της μητέρας της
, ζει με τον πατέρα της και την θεία της. Το οικογενειακό της περιβάλλον
προσπαθεί να την κρατήσει μακριά από τα ήθη της νέας τους πατρίδας. Κάποιο
τραγικό γεγονός ρίχνει τη βαριά σκιά του στην ξεριζωμένη οικογένεια και εμποδίζει
την Ανίκα να αφεθεί στις νέες εμπειρίες μιας άλλης κοινωνικής νοοτροπίας.
Ο Μάνος Κοντολέων με αξιοθαύμαστη τεχνική μας περιγράφει τη
ζωή σε δυο διαφορετικούς κόσμους και με ευαισθησία ζωντανεύει τα πρόσωπα που
έχει πλάσει για να υποστηρίξουν τις ιδέες τους και τις θέσεις του. Και που μας
υπενθυμίζει πως σε κάποιες περιοχές της γης το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση
των συναισθημάτων είναι απαγορευμένο. Πως η θέση της γυναίκας δεν είναι παντού
η ίδια.
Μυθιστόρημα συναρπαστικό το «Ποτέ πιο πριν» διαβάζεται και
από νέους και από ενήλικες αναγνώστες με μεγάλο ενδιαφέρον.
Μα ενώ η προσοχή μας ήταν στραμμένη προς αυτό το τελευταίο
του μυθιστόρημα, ήρθε η ανακοίνωση των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας για βιβλία που είχαν κυκλοφορήσει το 2021 για
να φέρει και πάλι στο προσκήνιο της δημοσιότητας, ένα προηγούμενο μυθιστόρημα
του άοκνου αυτού και διαχρονικού έφηβου.
«Η μάσκα του Καπιτάνο» (Εκδόσεις Πατάκη) τιμήθηκε με το
Κρατικό Βραβείο Βιβλίων για εφήβους και νέους και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να
θυμηθούμε ένα ακόμα δικό του μυθιστόρημα cross over. Από τα πλέον συμβολικά όσο και ποιητικά έργα, το
μυθιστόρημα αυτό -και για μια ακόμα
φορά- είχε δώσει την ευκαιρία στον Μάνο Κοντολέων να προβληματιστεί πάνω στο
θέμα της ταυτότητας και της ανάγκης αναγνώρισης των ιδιαιτεροτήτων του ‘άλλου’.
Όταν είχε κυκλοφορήσει, από αυτήν τη σελίδα είχα μεταξύ
άλλων σημειώσει: Μια απρόβλεπτη ιστορία μυστηρίου όπου οι καθημερινοί άνθρωποι
έρχονται αντιμέτωποι με τους υπόγειους φόβους τους και τις κρυμμένες ενοχές
τους. Η μάσκα -προσωπείο απόκρυψης του υπαρξιακού φόβου ή της ένοχης
εκδίκησης;- ταυτίζεται με την ανάγκη κάθε ανθρώπου να ανακαλύψει τρόπους όπου
θα κρυφτούν οι ανασφάλειές του, μα και θα ενισχυθούν οι επιθετικές διαθέσεις
του. Και η χρησιμοποίηση ενός χάρτινου ήρωα για να αποκτηθούν οι ικανότητες
εκείνες που φοβόμαστε να φανερώσουμε. Τελικά το θύμα πόσο εύκολα μπορεί να
μετατραπεί σε θύτη; Όλα αυτά είναι τα ζητήματα που ενεργοποιούν την εξέλιξη
μιας ιστορίας που διαδραματίζεται σε μια ασαφή, μα σίγουρα απρόσωπη περιοχή του
πλανήτη μας.
Το συγκεκριμένο έργο είχε πάρει ενθουσιώδεις κριτικές, όλοι
οι επαΐοντες είχαν σταθεί στον ευαίσθητο τρόπο με τον οποίο ο Κοντολέων είχε
διαχειριστεί την πορεία ενός εφήβου προς την αυτογνωσία και είναι χαρακτηριστικά
προφητική η παρακάτω παράγραφος με την οποία έκλεινε το κριτικό της σημείωμα η
Καθηγήτρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου κα Μένη Κανατσούλη, που ήταν και η
πρόεδρος της Επιτροπή Κρατικών Βραβείων –«Κάθε βιβλίο αρχίζει κάποια στιγμή τη
διαδρομή του και ο συγγραφέας του εύχεται να διαρκέσει αυτή όσο γίνεται
περισσότερο. Οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες διανύουν -πολλές φορές ερήμην του
συγγραφέα τους- τη διαδρομή τους. Ο Φιλ και οι άλλοι χαρακτήρες ξεκίνησαν το
δικό τους ταξίδι. Κάθε φορά που θα τους αφήνουμε να μας μιλάν σε μας τους
αναγνώστες/αναγνώστριες θα ξαναπαίρνουν ζωή αλλά μπορεί και άλλο περιεχόμενο ή
άλλη ερμηνεία»
Δυο άρτια, λοιπόν, μυθιστορήματα του είδους cross over, δηλαδή λογοτεχνικά έργα
που απευθύνονται σε αναγνώστες διαφόρων ηλικιών, γραμμένα από τον συγγραφέα
εκείνο που θεωρώ ότι έχει φέρει και εδραιώσει αυτό το είδος βιβλίου και στην
Ελλάδα, γίνονται οι πόλοι του ενδιαφέροντος του αναγνωστικού κοινού.
Τελικά τίποτε δεν είναι τυχαίο. Ο Μάνος Κοντολέων
δικαιολογημένα είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της σύγχρονης νεανικής μας
λογοτεχνίας. Και αυτό γιατί διαθέτει πέρα από την ικανότητα να προσεγγίζει την
εφηβική ιδιοσυγκρασία και μια πλούσια και πολυεπίπεδη σχέση με τη λογοτεχνία
γενικώς.
Τα μυθιστορήματά του για ενήλικες είναι επίσης συναρπαστικά
λογοτεχνικά έργα (θυμίζω το πιο πρόσφατο «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας»), αλλά
και ο ίδιος με την συνεχή παρουσία το και στο χώρο της κριτικής , αποδεικνύει
πως η καλή λογοτεχνία δεν περιορίζεται από διάφορους διαχωρισμούς ειδών κλπ,
αλλά αποτελεί ένα ενιαίο σώμα και ως έτσι ενιαίο πρέπει και αναγνωστικά να
προσεγγίζεται.
Πληροφορικά, ας σημειώσω ακόμα πως αυτό το Κρατικό Βραβείο
είναι το τρίτο με το οποίο τιμάται ο Μάνος Κοντολέων.
Έχουν προηγηθεί το μυθιστόρημα «Μάσκα στο φεγγάρι» (Εκδόσεις
Πατάκη, 1997) και η συλλογή παραμυθιών «Πολύτιμα δώρα» (Εκδόσεις Πατάκη, 2009)
Γιούλη Τσακάλου
Ελεύθερος Τύπος
2/7/2023