J. M. Coetzee
‘Ατίμωση’
Μετάφραση: Χριστίνα Σωτηροπούλου
Εκδόσεις Διόπτρα
Ο J. M. Coetzee είναι ένα από τους σημαντικότερους συγγραφείς που έχουν καταθέσει το έργο τους
κατά τη διάρκεια τόσο του 20ου αιώνα όσο και του 21ου.
Τα βιβλία του έχουν τιμηθεί με σημαντικά βραβεία και ανάμεσά
τους βέβαια ξεχωρίζουν τα δυο Booker
και το Nobel του 2003.
Γεννημένος στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής το 1940 έζησε
τόσο μέσα στο κλίμα του Απαρτχάιντ όσο και στις συνθήκες που επικράτησαν μετά
από αυτό.
Ένας άντρας λευκός, γύρω στα πενήντα, που ζει στο Κέιπ Τάουν
λίγα χρόνια μετά το Απαρτχάιντ είναι και ο Ντέιβιντ Λούρι, ο κεντρικός ήρωας
αυτού του μυθιστορήματος που πρωτοκυκλοφόρησε το 1999.
Έχει σημασία να θυμάται ο αναγνώστης το πότε γράφτηκε το
συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Από το 1999 έως σήμερα μας χωρίζουν 25 χρόνια και το
πέρασμα από ένας αιώνα σε έναν άλλον. Μέσα στο διάστημα αυτό οι κοινωνικές
αλλαγές έχουν πάρα πολύ διαφοροποιηθεί. Και ανάμεσα στις μεγάλες
διαφοροποιήσεις θα πρέπει κανείς να τοποθετήσει και ζητήματα ισότητας μεταξύ
λευκών και μαύρων, όσο και μεταξύ ανδρών και γυναικών. Και με μια δίχως
εμπάθεια και προκαταλήψεις διάθεση, να αναζητήσει αυτό που μπορεί να συνυπάρχει
με το όποιο αντίθετό του.
Αξίζει, λοιπόν να θυμηθεί κανείς και το πλέον πρόσφατο
μυθιστόρημα του Coetzee «Ο Πολωνός»,
όπου και πάλι έχουμε ως κεντρικό χαρακτήρα έναν άνδρα μεσήλικα που αν
και ανδρώθηκε μέσα σε μια κομμουνιστική κοινωνία, βρέθηκε τελικά να ζει σε μια
καπιταλιστική.
Στην ουσία και στα δυο μυθιστορήματα, έχουμε ανδρικούς
χαρακτήρες που είναι μεσήλικες, ερωτικοί με κλασικά αρσενικό σεξουαλικό πρόσημο
και που αναζητούν να προσαρμοστούν στις νέες κοινωνικές συνθήκες, άσχετα αν ο
ένας αποτυγχάνει, ενώ ο άλλος όχι.
Κι αυτό, γιατί ίσως μεταξύ τους υπάρχει μια ουσιαστική
διαφορά -τα 25 χρόνια. Και κάτω από τη δική τους παρουσία, ο Coetzee έγραψε τα
δυο έργα.
Αλλά ας επικεντρωθούμε στο πλέον πρόσφατα μεταφρασμένο στη
γλώσσα μας μυθιστόρημα –«Ατίμωση»
Ο Λούρι έχει δυο αποτυχημένους γάμους και μια κόρη με
κλεισμένα τα είκοσι χρόνια της που είναι λέσβια και προσπαθεί να ζήσει μόνη της
σε ένα αγρόκτημα, ανάμεσα σε μαύρους που ακόμα δεν έχουν ξεπεράσει τα ποικίλα
τραύματα των φυλετικών διακρίσεων.
Ο Λούρι είναι καθηγητής σε ένα Πανεπιστήμιο, διδάσκει
λογοτεχνία, έχει κατά καιρούς δημιουργήσει επιφανειακούς ερωτικούς δεσμούς, ενώ
πλέον αναζητά εκτόνωση της φθίνουσας σεξουαλικότητάς του με μια πόρνη. Μα όταν
αυτή σταματήσει να τον δέχεται, ο Λούρι μέσα σε ένα κλίμα στέρησης δημιουργεί
ένα πρόσκαιρο δεσμό με μια φοιτήτρια του.
Από εκεί και πέρα το σκάνδαλο είναι αναμενόμενο και ο ίδιος
τελικά θέλοντας να κρατήσει την αξιοπρέπειά του, προτιμά να απολυθεί από το
Πανεπιστήμιο. Το μέλλον του θα είναι αρκούντως ζοφερό -γερνά, είναι άνεργος, η
χώρα του βαδίζει σε νέα, άγνωρα στον ίδιον μονοπάτια.
Θα αναζητήσει καταφύγιο και χρόνο ανασυγκρότησης στο
αγρόκτημα της κόρης του. Δεν θα έχει κατανοήσει την ατίμωση που στην ουσία ο
ίδιος επέβαλε στον εαυτό του καθώς χρησιμοποίησε το κύρος της θέσης του για να
παρασύρει στο κρεβάτι του την νεαρή φοιτήτρια.
Αλλά η ζωή στο αγρόκτημα θα επιφέρει και μια ακόμα ατίμωση
-τρεις μαύροι θα βιάσουν την κόρη του ενώ τον ίδιο θα επιχειρήσουν να τον
κάψουν. Τώρα η ατίμωση δεν προέρχεται από μια εγωκεντρική φαλλοκρατική
συμπεριφορά, αλλά είναι το αποτέλεσμα της φυλετικής εκμετάλλευσης των λευκών
προς τους μαύρους. Η ίδια η κόρη του θα το δει με αυτόν τον τρόπο και δεν θα
ζητήσει να βρεθούν και να τιμωρηθούν οι βιαστές της. Άλλωστε πολύ γρήγορα θα
διαπιστώσει πως έχει μείνει έγκυος. Ένα νέο πλάσμα θα έρθει σε ένα νέο κόσμο.
Πόσο είναι έτοιμος ο Λούρι να αποδεχτεί αυτές τις νέες
συνθήκες; Μήπως τελικά αυτό που ο ίδιος θα συνεχίσει να εισπράττει θα είναι μια ακόμα ατίμωση;
Ο Coetzee είναι ένας αυτοελεγχόμενος συγγραφέας. Οι φράσεις
τους είναι κοφτές, ο συναισθηματισμός του αν και σαφής εντούτοις δεν κραυγάζει
και το νυστέρι με το οποίο ανατέμνει χαρακτήρες και κοινωνικές συνθήκες είναι
ιδιαίτερα αιχμηρό.
Τελικά πρόκειται για ένα συγγραφέα που παρακολουθεί τις
εποχές μέσα στις οποίες ζει. Κι έτσι επανερχόμαστε στην παράλληλη ανάγνωση
‘Ατίμωση» και ‘Πολωνού’ και
διαπιστώνουμε το πως η ανδρική ταυτότητα έχει διαφοροποιηθεί, το πόσο -μέσα από
τη γραφή ενός μεγάλου τεχνίτη- αυτή η διαφοροποίηση δημιούργησε δυο τόσο
εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες.
Από την αμυνόμενη -και γι αυτό στείρα- αρρενωπότητα ενός
λευκού άντρα, στην με τρυφερότητα μεταγραφή του ερωτικού πάθους σε κύκνειο άσμα.
Ο Coetzee ξέρει πολύ καλά να φωτίζει -τη συχνά καλά
κρυμμένη- ανδρική έκφραση έτσι όπως ανασαίνει
σε κάθε εποχή.
Για μια ακόμα φορά, η Χριστίνα Σωτηροπούλου υπηρέτησε το
ιδιαίτερο συγγραφικό αποτύπωμα του νομπελίστα συγγραφέα.
(745 λέξεις)