To 1943, και ενώ ο Χίτλερ συνεχίζει τον πόλεμο στην Ευρώπη, μια ομάδα φοιτητών στο Μόναχο βρίσκει τον τρόπο να αντιδράσει δημιουργώντας την αντιστασιακή οργάνωση «Λευκό Ρόδο». Τα αδέρφια Χανς και Σόφι Σολ, ψυχή της νεανικής οργάνωσης, συλλαμβάνονται στις 18 Φεβρουαρίου 1943 στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, ενώ μοιράζουν προκηρύξεις κατά του ναζιστικού καθεστώτος. Η Γκεστάπο ανακρίνει σχεδόν ακατάπαυστα για 4 ημέρες τη Σόφι Σολ. Αυτές οι ανακρίσεις εξελίσσονται σε μια σκληρή αναμέτρηση ανάμεσα στην 21χρονη φοιτήτρια και στον ανακριτή. Μετά από μια σύντομη, θεαματική δίκη στις 22 Φεβρουαρίου, η Σόφι Σολ, ο αδερφός της Χανς καθώς και ένα ακόμη μέλος του κινήματος «Λευκό Ρόδο» καταδικάζονται σε θάνατο και οδηγούνται την ίδια μέρα στη λαιμητόμο.
*****
Το 1963 είμαι στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου και μαζί με όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες του ελληνικού κράτους διδασκόμαστε αρχαία ελληνικά από την τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη». Διαβάζουμε

και για τον δικό μου θάνατο τον αδάκρυτο κανείς απ’ τους φίλους δε στενάζει;

και ο φιλόλογος της τάξης μας προσπαθεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε το κεντρικό θέμα αυτού του έργου – τη σύγκρουση ανάμεσα στον ηθικό νόμο και στον νόμο της πολιτείας. Δε θυμάμαι αν μας μίλησε και για την αξιοπρέπεια μιας κοπέλας –σχεδόν συνομήλικής μας– που υπερασπίζεται με πάθος και θάρρος τα πιστεύω της. Και βέβαια δεν μπορέσαμε να προχωρήσουμε πέρα από τα γλωσσικά και συντακτικά φαινόμενα, σε μια σύνδεση της Αντιγόνης της μυθικής Θήβας με τη Σόφι Σολ της ναζιστικής Γερμανίας.

Όχι για να μισώ, μα για να αγαπώ γεννήθηκα.

Ναι, αυτά τα λόγια κανείς δε μας ενημέρωσε πως μετά από τόσους αιώνες και πάλι μια νέα κοπέλα τόλμησε να τα ξεστομίσει.
*****
Τέλη της δεκαετίας του ’80 ήταν όταν αποφάσισα να γράψω μια σειρά έξι διηγημάτων για παιδιά, βασισμένα σε αντίστοιχες τραγωδίες (Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ανδρομάχη, Ελένη, Άλκηστις, Προμηθέας Δεσμώτης, Ρήσος καιΦιλοκτήτης), με στόχο να φέρω σε επαφή από μικρή ηλικία τους Νεοέλληνες με τα μεγάλα και διαχρονικά πρόσωπα της τραγωδίας – σύμβολα όχι μόνο του δικού μας πολιτισμού, αλλά και ολόκληρης της Δύσης. Δε θέλησα τα διηγήματά μου να τα αυξήσω κατά ένα – αυτό που θα είχε να κάνει με την ιστορία της Αντιγόνης. Η αξιοπρέπεια μιας κοπέλας είχε θαφτεί κάτω από τους όγκους αποστήθισης συντακτικών κανόνων.
Και βέβαια κανείς δε μου είχε μιλήσει για τη Σόφι Σολ. Η φράση και ούτε υμέναιους απόχτησα ούτε κανένα νυφιάτικο τραγούδι μού ψάλαν δεν έφερνε δίπλα στην κόρη του Οιδίποδα το θύμα του Χίτλερ.
Την ύπαρξη του Λευκού Ρόδου και των έξι προκηρύξεών του την αγνοούσα.
Δε θα θελήσω να αναφερθώ περισσότερο σε αυτά τα φυλλάδια και στην ομάδα των νέων εκείνων Γερμανών που πήραν απάνω τους την ευθύνη να κρατήσουν ακέραιο το ήθος ενός ολόκληρου λαού.
Τα όσα σκέφτηκαν εκείνοι οι νέοι να γράψουν, σήμερα είναι ως ιδέες γνωστά. Ως ιδέες. Όχι όμως και ως πράξεις.
Ναι, αυτό έχει σημασία να προσέξει και να σταθεί κανείς στις έξι προκηρύξεις. Στο θάρρος της ύπαρξής τους.
Δε θα θελήσω ακόμα να αναφερθώ στο πώς η σύγχρονη πολιτική σκέψη θέλησε να βοηθηθεί προβάλλοντας περισσότερο το πρόσωπο της Σόφι από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του Λευκού Ρόδου. Θεμιτό κάθε μέσο για να εδραιωθεί μια αντιφασιστική συνείδηση στον κόσμο.
Μήτε ακόμα θα προσπαθήσω να αναπτύξω με φιλολογική επάρκεια τη σχέση Αντιγόνης και των νέων του Λευκού Ρόδου. Άλλοι το έχουν κάνει και αξίζει η εργασία τους αυτή να γίνει γνωστή σε ένα πλατύτερο αναγνωστικό κοινό.
Αλλά αποφάσισα να αντιγράψω μερικά σύντομα αποσπάσματα από τις έξι προκηρύξεις, αποσπάσματα που θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν ενεργοποιήσει τη συγγραφική μου διάθεση –τότε στα τέλη του ’80– και να έγραφα ένα διήγημα βασισμένο στην Αντιγόνη του Σοφοκλή.
*****

Από την Πρώτη Προκήρυξη
… Πρέπει ο καθένας, έχοντας πλήρη συναίσθηση της ευθύνης του ως μέλους του χριστιανικού και του δυτικού πολιτισμού, να αμυνθεί, σε αυτή την έσχατη ώρα, με όλες του τις δυνάμεις, να αγωνιστεί ενάντια σε αυτή τη μάστιγα της ανθρωπότητας, ενάντια στον φασισμό και ενάντια σε κάθε παρόμοια με αυτόν μορφή απολυταρχικού κράτους.
*****
Μην ξεχνάτε ότι κάθε λαός έχει την κυβέρνηση που του αξίζει.
  
Από τη Δεύτερη Προκήρυξη
Ένα φρικτό τέλος είναι πάντα προτιμότερο από μια φρίκη δίχως τέλος.
*****
Για ποιο λόγο ο λαός παραμένει τόσο απαθής μπροστά σε όλα αυτά τα ειδεχθή, ανάξια όποιου θέλει να λογίζεται άνθρωπος, εγκλήματα; Σχεδόν κανένας δε σκέφτεται το γιατί. Η κατάσταση αυτή θεωρείται δεδομένη και τελείωσε η υπόθεση. Έπειτα ο λαός βυθίζεται και πάλι σε έναν ηλίθιο ύπνο και οπλίζει αυτούς τους φασίστες εγκληματίες με θάρρος και τη δυνατότητα να συνεχίσουν το φονικό τους έργο? και εκείνοι αρπάζουν την ευκαιρία.
*****
Κανένας όμως δεν είναι αθώος, είμαστε όλοι ένοχοι, ένοχοι, ένοχοι!

Από την Τρίτη Προκήρυξη
Όλες οι ιδεατές μορφές κρατικής οργάνωσης συνιστούν ουτοπίες. Ένα κράτος δεν μπορεί να δομηθεί αμιγώς πάνω σε θεωρητικές αρχές, πρέπει επίσης να αναπτυχθεί και να ωριμάσει όπως ένας άνθρωπος. Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε ότι στην αρχή κάθε πολιτισμού εντοπίζεται ήδη ένα πρόπλασμα της κρατικής οντότητας. Ο θεσμός της οικογένειας είναι τόσο παλιός όσο και ο άνθρωπος, και από αυτή την αρχική συνύπαρξη ο προικισμένος με λογική άνθρωπος έπλασε το κράτος, του οποίου θεμέλιο οφείλει να είναι η δικαιοσύνη και ύψιστος νόμος η ευδαιμονία όλων των πολιτών. Το κράτος οφείλει να αποτελεί έναν αντικατοπτρισμό της θεϊκής τάξης και η ανώτερη από όλες τις ουτοπίες.
*****
Πάψτε να καμουφλάρετε τη δειλία σας κάτω από τον μανδύα μιας δήθεν σωφροσύνης.

Από την Τέταρτη Προκήρυξη
Αν λοιπόν η Ευρώπη ήθελε να ξυπνήσει και πάλι, αν πράγματι επίκειται ένα κράτος των κρατών, μια νέα πολιτική συνείδηση, θα έπρεπε τα κράτη να ενωθούν με κριτήριο την ισχύ; Θα χυθεί πολύ αίμα στην Ευρώπη, μέχρις ότου τα έθνη καταλάβουν την τρομερή εγγενή τους παραφροσύνη, που μοιραία τα εγκλωβίζει σε έναν φαύλο κύκλο.
*****
Δε θα σιωπήσουμε, θα είμαστε οι Ερινύες σας. Το Λευκό Ρόδο δε θα κάνει ποτέ ειρήνη μαζί σας.

Από την Πέμπτη Προκήρυξη
Πολύ σύντομα ένα τρομερό αλλά δίκαιο δικαστήριο θα έρθει να κρίνει και αυτούς που δείλιασαν και αυτούς που έμειναν άβουλοι και κρυμμένοι.
*****
Ελευθερία λόγου, ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης, προστασία του πολίτη απέναντι στην αυθαίρετη βία κρατών-εγκληματιών: αυτά είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία θα χτιστεί η νέα Ευρώπη.

Από την Έκτη Προκήρυξη
Στην τρυφερότερη ηλικία της ζωής μας, θέλησαν να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα μας, να μας κάνουν απαθείς, να μας μετατρέψουν σε ένα κοπάδι πρόβατα.
*****
Απαιτούμε πραγματική ελευθερία σκέψης και πραγματική γνώση!
*****
Με αυτά και άλλα πολλά παραθέματα από τις έξι προκηρύξεις ίσως να είχα επιχειρήσει μια μεταγραφή της Αντιγόνηςτου Σοφοκλή.
Και έτσι όπως τώρα τα διαβάζω και τα προσέχω, σκέφτομαι πως αν κάτι κάνει την Αντιγόνη μια διαχρονική ηρωίδα, είναι γιατί υπάρχουν πάντα –σε καίριες στιγμές– νέοι που γράφουν τέτοιες απόψεις.
Αξίζει, λοιπόν, αυτό το βιβλίο να συστηθεί στους μαθητές μας. Εγώ, τουλάχιστον, θα το συστήνω.
Και προτείνω μέσα από αυτό το σημείωμα στην Έλενα Πατάκη –αφού πρώτα τη συγχαρώ για την απόφασή της να εκδώσει και στην Ελλάδα, επιτέλους, τις Προκηρύξεις του Λευκού Ρόδου– να διοργανώσει μια σειρά επισκέψεων συγγραφέων που συνεργάζονται με τις Εκδόσεις Πατάκη σε σχολεία (Γυμνάσια και Λύκεια) για να μιλήσουν όχι για τα δικά τους έργα, αλλά γι’ αυτές τις έξι προκηρύξεις.
Πρώτος εγώ δηλώνω διαθέσιμος.
Γιατί η τελευταία εκείνη φράση της Έκτης Προκήρυξης –απαιτούμε πραγματική ελευθερία σκέψης και πραγματική γνώση!– παραμένει πάντα μια υποχρέωσή μας προς τους νέους.

Πρώτη ανάρτηση: