Βενετία Πιτσιλάδή – Σουάρτ «Θύελλα στη Βενετία»

Από την εποχή εκείνη όπου ο πρωτόγονος άνθρωπος  ανακάλυψε την ανάγκη επικοινωνίας με τους άλλους συνανθρώπους του, από τότε χρονολογείται  και η ύπαρξη της αφήγησης.

Με την αφήγηση μεταφέρω τα συναισθήματα και τις εμπειρίες μου. Με την αφήγηση ενημερώνομαι  για τα αντίστοιχα συναισθήματα και εμπειρίες του άλλου.

Η αφήγηση του πρωτόγονου ανθρώπου  στηρίχτηκε στα απλά σχέδια που έχουμε ανακαλύψει σε σπηλιές, αλλά την πλήρη της μορφή την πήρε όταν πλέον ο άνθρωπος απέκτησε την ικανότητα χρησιμοποίησης των λέξεων.

Τα ομηρικά έπη μια από τις πρώτες και σημαντικότερες αφηγήσεις είναι μια μορφή μυθιστορηματικής αφήγησης και από αυτά ξεκινά η πορεία που θα μας οδηγήσει στο μυθιστόρημα.

Κι αφού περάσουμε από τα κλασικά χρόνια, την ελληνορωμαϊκή περίοδο και τους πρώτους μετά Χριστό αιώνες, απ΄ όπου έχουν σωθεί αρκετές  μυθιστορηματικές συνθέσεις, φτάνουμε στα χρόνια του μεσαίωνα και στις μεγάλες προφορικές αφηγήσεις ιπποτικών κατορθωμάτων (πχ Τριστάνος και Ιζόλδη).

Αλλά θα είναι εκεί γύρω στα 1500 με 1600 όπου ο Φρανσουά Ραμπελαί θα συνθέσει τις μυθιστορηματικές περιπέτειες των Γαργαντούα και Πανταγκρουέλ και ο Θερβάντες του Δον Κιχώτη του.

Ο 18^ος αιώνας θα σφραγιστεί από έργα των Ντιντερό, Ντεφόε κ.α, ενώ ο 19^ος αιώνας θα μπορέσει να διεκδικήσει την πατρότητα του μυθιστορήματος έτσι όπως έχει φτάσει μέχρι τις μέρες μας και μέσα στα δικά του χρόνια θα έχουμε συγγραφείς όπως ο Φλωμπέρ και Ουγκώ, ο Πούσκιν, ο Τολστόι, ο Ντοστογιέφσκι, ο Ντίκενς και ο Σκοτ -για να μείνουμε σε μερικά και μόνο ονόματα που σφράγισαν το λογοτεχνικό αυτό είδος.

Ο 20^ος αιώνας θα συνεχίσει να υποστηρίζει τις μυθιστορηματικές συνθέσεις, καθώς μάλιστα θα βλέπει την αστική τάξη (βασικό αναγνώστη των μυθιστορημάτων) να εδραιώνει την κυριαρχία της στη Δύση.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μια κλασικής μυθιστορηματικής σύνθεσης;

Έντονοι χαρακτήρες  - μεγάλα πάθη, κυρίως ερωτικά- κοινωνικοί προβληματισμοί – εγκυκλοπαιδικές γνώσεις- περιγραφές τόπων.

Με αυτές τις αποσκευές οι μυθιστορηματικές συνθέσεις φτάνουν στα σπίτια των αναγνωστών τους. Και -σε μια εποχή όπου η ανάλυση χαρακτήρων και γεγονότων μόνο μέσω του γραπτού λόγου μπορούσε να επηρεάσει τον μέσο αστό- τα μυθιστορήματα αποκτούν πέρα από τη δυνατότητα προσφοράς ψυχαγωγίας και την ευκαιρία να διαμορφώσουν ιδέες και συνειδήσεις.

Ο Ντίκενς για παράδειγμα, καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, η Τζέην Ώστιν αναζητά μια νέα θέση για το γυναικείο φύλο, ο Ουγκώ υποστηρίζει την επανάσταση των αστών, ο Τολστόι αναζητά φιλοσοφικές προεκτάσεις στην ειρηνική συμβίωση των λαών.

Οι μεγάλοι μυθιστοριογράφοι απευθύνονται σε ένα πλατύ αστικό κοινό -πολύ συχνά τα έργα τους δημοσιεύονται σε συνέχειες σε εφημερίδες.

Νομίζω πως δε σφάλλω αν υποστηρίξω πως από τα μέσα περίπου του 20^ου αιώνα, θα αρχίσουμε να διαβάζουμε μυθιστορηματικές συνθέσεις που θα στρέφουν την προσοχή τους και προς  την αναζήτηση  νέων δομών αφήγησης. Οι λατινοαμερικάνοι για παράδειγμα θα φέρουν στο προσκήνιο τον μαγικό ρεαλισμό, οι Γάλλοι το αντιμυθιστόρημα, οι Αμερικάνοι την μπητ γενιά κλπ

Άλλωστε ο 20^ος αιώνας θα επιβάλλει μια άλλη μορφή αφήγησης -αυτή της Έβδομης Τέχνης και ο 21^ος πλέον αιώνας ήδη μας κατακλύζει με την νέα αφήγηση -αυτή των σειρών του Neftlix και των άλλων παρεμφερών διαδικτυακών τόπων..

Αλλά παράλληλα το κλασικό μυθιστόρημα ζει. Και κρατά δυνατές σχέσεις με ένα πλατύ κοινό -κυρίως γυναικείο- που θέλει να διατηρεί το ατομικό δικαίωμα στην κάπως περισσότερο ατομική κάλυψη των συναισθηματικών συγκινήσεών του.

Μετεξέλιξη, λοιπόν, του κλασικής δομής μυθιστορήματος είναι αυτό που σήμερα συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε ως γυναικείο  μυθιστόρημα  ή και εμπορικό μυθιστόρημα (αν θελήσουμε να μεταφράσουμε τον αμερικάνικο όρο commercial fiction).

Δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις, όταν μάλιστα επιβάλλονται από τους  όρους της Αγοράς.  Δεν ανήκω σε εκείνους που βάζουν ταμπέλες στην καλλιτεχνική δημιουργία. Κι αν χρησιμοποιώ κάποιους όρους είναι για να μπορώ ταξινομώντας τις σκέψεις μου να επιτυγχάνω μια αμεσότερη επικοινωνία με τους συνομιλητές  μου.

Ας επιλέξω λοιπόν ένα χαρακτηρισμό περισσότερο αποτελεσματικό-μυθιστόρημα για ένα πλατύτερο κοινό, ένα κοινό που ανιχνεύεται σε διάφορα στρώματα οικονομικά, κοινωνικά, μορφωτικά. Και όπως όλες οι κατασκευές, έτσι και οι μυθιστορηματικές συνθέσεις αυτού του είδους, μπορεί να είναι καλοφτιαγμένες ή όχι, μπορεί να είναι ειλικρινείς ή όχι. Μπορεί κάποια από αυτά να αναζητούν με τον δικό τους τρόπο την αλήθεια, ενώ κάποια άλλα, πάλι,  να επιχειρούν να αποκοιμίζουν το κοινό τους. Γι αυτό και απόλυτα άδικο από κάποιους κύκλους να αντιμετωπίζονται συλλήβδην  ως ένα δεύτερης διαλογής λογοτεχνικό είδος -ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να αναζητά την αφήγηση που του ταιριάζει και ο κάθε δημιουργός έχει επίσης κι αυτός το δικαίωμα να επιλέγει το τρόπο με τον οποίο θα αναζητήσει την επαφή του με το κοινό. Κι αν κάτι θα πρέπει να βαραίνει στην όποια κριτική προσέγγιση είναι ότι έχει να κάνει με τη συνέπεια προθέσεων και εκτέλεσης.

                                                   ***********

Σκέψεις -γενικές σίγουρα- όλες αυτές που μου γεννήθηκαν καθώς  διάβαζα το μυθιστόρημα «Θύελλα στη Βενετία» της Βενετίας Πιτσιλαδή – Σουάρτ.

Η Βενετία Πιτσιλαδή  Σουάρτ  γεννήθηκε στη Λέσβο, μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε δημοσιογραφία, δημόσιες και κοινωνικές σχέσεις, ενώ στη συνέχεια μελέτησε συμβουλευτική ψυχολογία και επιστήμες της εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια του Λονδίνου και της Γενεύης. Στην πόλη αυτή ζει πλέον μόνιμα εδώ και χρόνια. Από τη Γενεύη συμμετέχει με πολλούς τρόπους σε καλλιτεχνικές και κοινωνικές οργανώσεις - συντονίζει τις εργασίες του ελληνικού Λογοτεχνικού Κύκλου Βιβλιοφίλων Γενεύης, εκπροσωπεί την Ελβετία  στα «Διεθνή Βραβεία Giuseppe Sciacca», τα οποία δίνονται κάθε χρόνο στο Βατικανό της Ρώμης και είναι ενεργό μέλος σε πάμπολλες  παρόμοιες ομάδες. Το 2015 απέσπασε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας Χρυσό Μετάλλιο για τη συμβολή της στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό.

Η Θύελλα στη Βενετία είναι το τρίτο μυθιστόρημα της συγγραφέως.

Και σε αυτό, όπως και τα δυο προηγούμενα στηρίζει την δράση και της εξέλιξη σε μια στενή παρακολούθηση των ψυχογραφικών αντιδράσεων των ηρώων της.

Στα δυο προηγούμενα το κεντρικό πρόσωπο ήταν γυναίκα. Σε αυτό ένας άντρας.

Ένα μυθιστόρημα, λοιπόν,  με κεντρικό χαρακτήρα ένα άνδρα που αν και έχει πάρει από πολύ νωρίς την τύχη του στα δικά του χέρια, στην ουσία πάντα και για όλη του τη ζωή θα αναζητά την ανεκπλήρωτη αγάπη από το πρόσωπο -το πλέον πολύτιμο για κάθε άνθρωπο. Είναι πολυπρόσωπο και σύνθετο ακριβώς όπως και η ζωή του ήρωα που περιγράφεται στις σελίδες του.

Δεν έχω σκοπό μήτε καν να επιχειρήσω μια σύντομη περίληψη του έργου. Είναι πολυπρόσωπο και σύνθετο ακριβώς όπως και η ζωή του ήρωα που περιγράφεται στις σελίδες του.

Θα προτιμήσω να σας διαβάσω μέρος από το οπισθόφυλλο της έκδοσης.

Ένα πάμφτωχο παιδί, περιφρονημένο από την οικογένειά του, μια οικογένεια του ‘σκυλολογιού’, της πλέμπας της Κέρκυρας, από ένα γύρισμα της τύχης, θα δει τη μίζερη ζωή του να αλλάζει. Θα γίνει ένας μεγιστάνας των επιχειρήσεων, ένας μπον βιβέρ, ένας άνθρωπος της απόλυτης εξουσίας. Ένας υπεράνθρωπος.

Ο μέγας και πολύ κόντες Διονύσιος Γιαννάτος, θα κατακτήσει τη Βενετία όπου θα τον ρίξει η μοίρα του, θα φτάσει στην κορυφή της επιτυχίας και θα ραγίσει τις καρδιές πολλών γυναικών…. Αλλά μια μόνο γυναίκα θα είναι ριζωμένη στην καρδιά του, μια μοναδική, αυτή που του στέρησε ΄λα όσα η ψυχή του λαχταρούσε, η μάνα του. Μάνα και κατάρα στη ζωή του.

Δεν έχω διαβάσει τα δυο προηγούμενα μυθιστορήματα της συγγραφέα  μας. Με ένα εντελώς, λοιπόν, παρθένο τρόπο ολοκλήρωσα τις 350 περίπου σελίδες της πρόσφατης αυτής μυθιστορηματικής της σύνθεσης.

Και από μια αμήχανη στάση με την οποία ξεκίνησα, κατέληξα σε ένα πλατύ χαμόγελο καθώς είχα ολοκληρώσει τις σελίδες του κειμένου και ξεφύλλιζα τις τελευταίες που φιλοξενούν φωτογραφίες τόπων και χαρακτήρων  που αναφέρονται στο έργο.

Χαμογέλασα καθώς ανακάλυπτα πως η Βενετία Σουάρτ έπαιζε συνεχώς μαζί μου.

Ξεκίνησε από τον ίδιο τον τίτλο -η πόλη που φιλοξενεί τα γεγονότα έχει ως όνομα εκείνο της ίδιας της συγγραφέα. Γιατί μπορεί η Βενετία να είναι μια χαρακτηριστική και ιδιαίτερα ατμοσφαιρική πόλη, αλλά κάλλιστα μέσα στο έργο τη θέση της θα μπορούσε να την έχει η Φλωρεντία ή ακόμα και η Ρώμη.

Μα είναι τόσο, μα τόσο προκλητικά συναρπαστικό ο συγγραφέας να φτιάχνει ένα βιβλίο όπου το θέατρο όσων θα περιγράψει έχει το δικό του όνομα. Λίγοι συγγραφείς έχουν μια τέτοια τύχη!

Και με την ίδια λογική -αυτή την υπέροχη εξουσία του συγγραφέα- η Βενετία Σουάρτ αποφασίζει να χρησιμοποιήσει πορτραίτο από μια άλλη εποχή για να μας συστήσει το δικό της ήρωα, να περιγράψει το δικό της κέντρο διασκέδασης με τις ζωγραφιές που άλλο κέντρο περιγράφουν, να τοποθετήσει δίπλα σε αληθινά παλάτια τα αρχοντικά των δικών της ηρώων – τέκνων του δικού της μυθιστορηματικού κόσμου, να δηλώσει φιλικές σχέσεις των φανταστικών ηρώων της με πρόσωπα αληθινά.

Λοιπόν, σε αυτό το μυθιστόρημα κρύβεται ένας ολόκληρος κόσμος που από τη μια περιγράφει ένα αληθινό και από την άλλη έχει στήσει ένα ολότελα μυθιστορηματικό.

Αλλά ας δούμε λίγο και τα άλλα στοιχεία που τούτο το έργο διαθέτει και το πόσο αυτά ταιριάζουν με τα κεντρικά χαρακτηριστικά ενός κλασικής δομής μυθιστορήματος.

1-  Έντονοι χαρακτήρες

Πολυπρόσωπο μυθιστόρημα. Κι ενώ έχουμε τον κεντρικό ήρωα, η συγγραφέας συνεχώς φροντίζει να μας υπενθυμίζει πως όπως στη ζωή , έτσι και μέσα σε στο δικό της μυθιστόρημα, το ένα πρόσωπο συνυπάρχει με άλλα . Κι αυτά τα άλλα  επίσης σκέφτεται να μας τα συστήνει με έντονες και καίριες περιγραφές. Όλα τους, δε, οδηγούν τις πράξεις τους στα άκρα -κάτι που σχεδόν πάντα συναντάμε στα κλασικής μορφής μυθιστορήματα.

Του κεντρικού ήρωα η συμπεριφορά προέρχεται από μια μεγάλη και αγιάτρευτη στέρηση. 

Αυτό που θα καθορίσει τις συμπεριφορές του είναι η απουσία της μητρικής  φροντίδας. Όσο και αν στρέφει την ενεργητικότητά του σε επιχειρηματικά σχέδια, όσο κι αν χώνεται βαθιά σε ερωτικά πάθη, η απουσία -αν θέλετε η προδοσία – της μητέρας θα τον  συντροφεύει σε όλη του  τη ζωή.

(σελ.56 -Όταν αργότερα – σελ. 58 -Φτάααανει!)

2-  Μεγάλα πάθη, κυρίως ερωτικά-

Η Βενετία Πιτσιλαδή – Σουάρτ αναγνωρίζει το πόσο σημαντικό είναι στη ζωή των ανθρώπων το ερωτικό πάθος. Και μάλιστα αυτό το πάθος που από τη μια φέρνει κοντά τα σώματα, και από την άλλη ενώνει τις ψυχές. Ο έρωτας οδηγεί άλλοτε σε υψηλές σκέψεις και πράξεις κι άλλοτε σε πράξεις ποταπές και συναισθήματα αμαρτωλά.

Η ερωτική ένωση ισορροπεί κάπου ανάμεσα στην εκτίμηση και τη καταπίεση.

(σελ. 137 -Μόλις έφτασαν – σελ. 138 -να γίνει γυναίκα του)

3-  Κοινωνικοί προβληματισμοί –

Όπως στα κλασικά μυθιστορήματα, έτσι κι εδώ έχουμε κάποιους ήρωες που μας καταθέτουν κοινωνικούς προβληματισμούς. Γιατί -αυτό ας μην το ξεχνάμε- το μυθιστόρημα δεν περιγράφει μόνο ατομικές πράξεις, αλλά και κοινωνικές συνθήκες.

(σελ.233 –«Ξέρεις, Τζορτζίνο – σελ.235 – ισοπέδωσης των πάντων)

4-  Εγκυκλοπαιδικές γνώσεις-

Ας μη λησμονάμε πως ο μυθιστοριογράφος είναι ένας μικρός θεός. Πλάθει ζωές και προικίζει τους ήρωές του με σκέψεις και συναισθήματα. Γι αυτό και θα πρέπει να γνωρίζει καλά πολλά θέματα που αφορούν τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Στο συγκεκριμένο έργο, από την αρχή η συγγραφέας του μας κάνει γνωστό πως έχει καλά μελετήσει το θέμα της και πως με σταθερό τρόπο θα στηρίξει τις θέσεις της.

Στα παράθεμα των πρώτων σελίδων διαβάζουμε τη φράση του Καρλ Γιουνγκ :« Ο υγιής άνθρωπος δεν βασανίζει τους άλλους. Γενικά είναι οι βασανισμένοι εκείνοι που εξελίσσονται σε βασανιστές»΄

Για να περιγράψεις μάλιστα αντιδράσεις προσώπων, σαφέστατα πρέπει να έχεις εντρυφήσει σε πορίσματα της ψυχολογίας  και της κοινωνιολογίας. Αλλά δε θα πρέπει να παρουσιάζονται αυτές οι γνώσεις με τρόπο ψυχρά επιστημονικό. Αντίθετα θα πρέπει να έχουν απόλυτα ενδυθεί τα ενδύματα της ψυχής των ηρώων.

(σελ. 246 –«Σήμερα» σκέφτηκε -  σελ 248- γεμάτα έρωτα…)

5-  Περιγραφές τόπων

Μπορεί σήμερα όλοι μας να έχουμε κάνει πολλά ταξίδια, να έχουμε μέσα από τηλεοπτικές εκπομπές βρεθεί σε τόπους μακρινούς, αλλά η μυθιστορηματική αφήγηση έχει πάντα τη δική της δύναμη στις περιγραφές των τόπων. Κι αυτό γιατί θα είναι αυτοί οι τόποι που θα προσφέρουν το δικό τους βάθος στους χαρακτήρες.

Όπως οι άνθρωποι με σάρκα και οστά, έτσι και οι χάρτινοι ήρωες των μυθιστορημάτων χαρακτηρίζονται από τα μέρη που αγαπούν και συχνάζουν.

Και ο πατέρας τους -ο μυθιστοριογράφος- με απόλυτη γνώση θα πρέπει να μπορεί να περιγράψει τα μέρη όπου ζούνε οι ήρωές του. Και -να μια ακόμα μυθιστορηματική τσαχπινιά- να φέρει το ίδιο του τον εαυτό δίπλα στους ήρωες του

(σελ. 161- Εκείνο το γλυκό – σελ. 163 -την απονομή των βραβείων)

                                      **********

Αλλά ένα λογοτεχνικό έργο αποτελείται από λέξεις. Και οι λέξεις δημιουργούν φράσεις. Οι φράσεις παραγράφους… Οι παράγραφοι σελίδες. Οι σελίδες κεφάλαια…

Το μυθιστόρημα είναι γλώσσα.

Η Γλώσσα της Βενετία Πιτσιλαδή – Σουάρτ είναι γλώσσα απλή και άμεση. Νομίζω πως τα αποσπάσματα που σας διάβασα το αποδεικνύουν αυτό.

Μα ακόμα ένα μυθιστόρημα είναι και μια κατασκευή . Και όπως όλες οι κατασκευές  έχει τη δικιά του δομή. Αυτή που ή θα το κρατά σταθερό ή θα το αφήσει κάποια στιγμή να καταρρεύσει.

Η Βενετία Πιτσιλαδή – Σουάρτ αποφάσισε να χρησιμοποιήσει μια δομή που ταιριάζει στην καθημερινότητα  ενός ανθρώπου. Θέλω να πω πως αποφάσισε να περιγράφει γεγονότα και καταστάσεις με τον τρόπο που συμβαίνουν λίγο πολύ και στη αληθινή ζωή.

Παρακολουθεί συνεχώς τον ήρωά της -λες και γίνεται μερικές φορές εκείνη ο Διονύσης Γιαννάτος. Και τα υπόλοιπα πρόσωπα τα φωτίζει σε εκείνες τις στιγμές που με τις πράξεις τους επεμβαίνουν στη ζωή του κεντρικού χαρακτήρα.

Τελικά το «Θύελλα στη Βενετία» είναι ένα χορταστικό ανάγνωσμα. Με αντιφάσεις, ανατροπές. Με αποσιωπήσεις αλλά και ξεσπάσματα .

Πληθωρικό -ας του δώσω αυτόν τον χαρακτηρισμό. Μα και με ευθύνη γραμμένο.

Μέσα από αυτό τελικά μπορείς να γνωρίσεις ουσιαστικά τη συγγραφέα του.

Άρα διαθέτει το μέγιστο προσόν για ένα λογοτεχνικό έργο. Είναι ειλικρινές.