Η επανέκδοση παλαιών δοκιμίων του Μάνου Κοντολέων σε e-book και η διαπιστωμένη επικαιρότητά τους

 

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος 

fractalart.gr

«Απόψεις για την Παιδική Λογοτεχνία», του Μάνου Κοντολέων, β΄έκδ. Ανοικτής Βιβλιοθήκης- OpenBook, Ηράκλειο, 2023, σελ. 87

Έχω στη βιβλιοθήκη μου ένα παλιό βιβλίο, του ΜΑΝΟΥ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ. Κυκλοφόρησε το 1988 από τις εκδόσεις Πατάκη. Στο εξώφυλλο είναι ένα κορίτσι με απορημένη και διεισδυτική έως και φιλοσοφημένη ματιά. Τίτλος του: ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ.  Κυκλοφόρησε ένα χρόνο πριν αρχίσω να δουλεύω τη διδακτορική μου διατριβή. Τότε που έψαχνα εναγωνίως να βρω ελληνικά θεωρητικά βιβλία για την παιδική λογοτεχνία κι έπεσα πάνω του. Και το χρησιμοποίησα δεόντως.

Πρόκειται, λοιπόν, για ένα βιβλίο που έρχεται από το μακρινό 1988 και που μετά 35 χρόνια έχοντας στο εξώφυλλο μια εικόνα από το βιβλίο Karl Fröhlich’s frolicks with scissors and pen (1879), «περιγράφει» με δοκιμιακό τρόπο ακριβώς την ατμόσφαιρα της λογοτεχνίας για παιδιά και γενικά του παιδικού βιβλίου εκείνης της εποχής, αλλά συνάμα είναι και σήμερα εξόχως επίκαιρο σε πολλά θέματα, όπως η ανάγνωση, το κέρδος των παιδιών από την ανάγνωση, οι τρόποι επαφής τους με τα βιβλίο,  τα κριτήρια επιλογής ενός λογοτεχνικού βιβλίου, η θεματολογία της παιδικής λογοτεχνίας, η σχέση της με την πολιτικοποίηση, το παραμύθι, οι μύθοι, μια ανάγνωση της «Τοσοδούλας» του Άντερσεν και οι εκδηλώσεις στο σχολείο για το παιδικό βιβλίο. Κάποιες από τις απόψεις ήταν τολμηρές τότε, άλλες εφαρμόστηκαν αλλά και κάποιες είναι επίκαιρες και τολμηρές ακόμη και σήμερα. Σαν να μην πέρασε μια μέρα, δηλαδή.

Αποδεικνύεται ότι η πρωτοπορία στα συγκεκριμένα θέματα δεν ήρθε από κάποιους ερευνητές ή θεωρητικούς αλλά από ανθρώπους της πρωτογενούς συγγραφικής πράξης. Ίσως επειδή ενός βιβλίου η δημιουργία δεν περαιώνεται με την καταγραφή του, αλλά γιατί,  όπως λέει ο M Blanchot, απλώνεται και πέρα από το συγκεκριμένο γεγονός και ο συγγραφέας του αδημονεί για τη συνέχειά του ως αναγνωστική πλέον δράση στα επίπεδα τους ατόμου και της κοινωνίας.

Ανάμεσα στα προαναφερόμενα θέματα κι επειδή γίνονταν, αλλά και γίνονται πολλές εκδηλώσεις για το βιβλίο, ο Κοντολέων δίνει βαρύτητα στον συγκεκριμένο οργασμό. Ωστόσο, σημειώνει ότι δεν υπάρχει ο ανάλογος σεβασμός προς το βιβλίο, όταν αυτές πλαισιώνονται από πανηγύρια με άλλα προγράμματα τα οποία αλλοιώνουν την ουσία, όπως επίσης, όταν καλείται ένας συγγραφέας δίχως να γνωρίζει το έργο του ο ακροατής.

Απόσπασμα: «Οι σχετικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα είναι λοιπόν πολυσήμαντες εκφράσεις κοινωνικής προσφοράς. Αλλά, και όπως άλλωστε είναι φυσικό, απαιτούν και μια σωστή οργάνωση, έτσι ώστε να επιφέρουν σωστά αποτελέσματα. Το σύνθημα «το βιβλίο στο λαό» εύκολα παίρνει λαϊκίστικες διαστάσεις, αν αφεθεί η υλοποίησή του σε εκδηλώσεις που δε διαθέτουν πέρα από το πάθος και μια συγκεκριμένη ιδεολογική, πολιτιστικού εύρους, οργάνωση. Το βιβλίο, ναι, πρέπει να γίνει κτήμα όλων! Πρέπει να μετατραπεί σε πολύτιμο σύντροφο του κάθε ανθρώπου. Αλλά και χωρίς παράλληλα να χάσει το σεβασμό και τη μαγεία που εκπέμπει. Δεν είναι μόνο να το ανακαλύψουμε· είναι και να το γνωρίσουμε με τις πρέπουσες προϋποθέσεις» (σελ. 83).

Αλλά και ένα θέμα που εμπίπτει στο πεδίο της ιδεολογίας προσεγγίζεται, σχετικό  με την πολιτικοποίηση του βιβλίου και τη σύγχυση που υπάρχει σε πολλούς που την εμπλέκουν ως όρο με τη κομματικοποίηση. Υπογραμμίζει σχετικά ο Κοντολέων: «Ας μην ξεγελιόμαστε! Ας μη φοβόμαστε ν’ αντιμετωπίσουμε την αλήθεια: μη πολιτικοποιημένο κείμενο δεν υπάρχει. Ακόμα κι αυτό που θέλει να κρατηθεί σε μια ουδετερότητα έχει, λόγω αυτής της ουδετερότητας, τη θέση του. Το βιβλίο από τη στιγμή της απόφασης συγγραφής του είναι μια πράξη καθαρά πολιτική. Κι όταν λέω βιβλίο, δεν το ξεχωρίζω-προς Θεού!-για μεγάλους και μικρούς. Το βιβλίο σαν πράξη υπεύθυνη, αντίστοιχα υπεύθυνων πολιτών, είναι ένα και μόνο ένα» (σελ. 38).

Το συγκεκριμένο βιβλίο μετά την 35χρονη πορεία του εισχώρησε στο διαδίκτυο, υπάρχει σε pdf και για ανάγνωση από την ΑΝΟΙΚΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ σε επιμέλεια του Γιάννη Φαρσάρη, με  πρόλογο του συγγραφέα.

Αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για όποιον και όποια επιθυμεί να έχει μια σφαιρική άποψη για το παιδικό βιβλίο. Προπάντων για τους γονείς, τους/τις εκπαιδευτικούς και τους ερευνητές και τις ερευνήτριες.

Με την ευκαιρία της συγκεκριμένης έκδοσης να προσθέσω και τα εξής: το συγκεκριμένο βιβλίο, μαζί με άλλα όπως της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου το Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία καθώς και οι πολύ σημαντικές ιστορίες της παιδικής λογοτεχνίας των Δημήτρη Γιάκου, Χάρη Σακελλαρίου, Βασίλη Αναγνωστόπουλου, Αντώνη Δελώνη, Νινέτας Κοντράρου (ιστορίες που εκδόθηκαν μέσα σε μια δεκαετία κι ως ένα μεγάλο βαθμό δημιουργήθηκαν από το μηδέν, γιατί δεν υπήρχε προηγούμενο εκτεταμένο ή οριοθετημένο και σε βάθος  υλικό) έβαλαν τις βάσεις για τη στοιχειοθέτηση της παιδικής λογοτεχνίας ως μιας σημαντικής κατηγορίας της καθόλου λογοτεχνίας. Μάλιστα τα συγκεκριμένα βιβλία, όπως και του Κοντολέων, χρησιμοποιήθηκαν από τους διδάσκοντες και τις διδάσκουσες των πανεπιστημίων τη δεκαετία του 1980 αλλά και μετά, ως διδακτικά εγχειρίδια λόγω της εισαγωγής της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια της χώρας. Επομένως μέγιστη η συμβολή τους. Κι όλα αυτά πρέπει να τα λέμε για να μην τα ξεχνάμε, αλλά και για να τα μαθαίνουν οι νεώτερες γενιές.

* Ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος είναι αν. καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου και κριτικός