Edna O’ Brien "Κορίτσι"

 

Edna O’ Brien

Κορίτσι

Μετάφραση: Χριστίνα Σωτηροπούλου

Εκδόσεις Κλειδάριθμος

 

Μια από τις πιο δυναμικές και χαρακτηριστικές γυναικείες  φωνές της αγγλόφωνης λογοτεχνίας είναι η Ιρλανδή Edna O’ Brien.

Γεννημένη το 1930 σε ένα κλειστό -όπως η ίδια το χαρακτηρίζει- μικρό μέρος της Δυτικής Ιρλανδίας και μεγαλωμένη από γονείς συντηρητικούς -η μητέρα της ιδιαίτερα δεν θέλησε ποτέ να αναγνωρίσει την συγγραφική αξία της κόρης της- θα καταφέρει να ξεφύγει από μια προδιαγεγραμμένη πορεία μικροαστικής εξέλιξης και έχοντας γνωρίσει το έργο  κυρίως του Τζόυς, θα στραφεί και η ίδια προς τη λογοτεχνία.

Το 1960 θα κυκλοφορήσει το πρώτο της μυθιστόρημα The Country Girls που αμέσως θα προκαλέσει μια σειρά έντονων αντιδράσεων για τις τολμηρές περιγραφές σεξουαλικών σκηνών, αλλά και γενικότερα την αμφισβήτηση της γυναικείας παθητικότητας τόσο σε ατομικό, όσο και οικογενειακό, αλλά και κοινωνικό επίπεδο.

Η κριτική αυτή ματιά αυτή θα ολοκληρωθεί  και με τα δύο επόμενα  έργα της, που θα αποτελέσουν, όλα μαζί, την φημισμένη The Country Girls Trilogy.

Η πορεία της O’ Brien θα συνεχιστεί με το ίδιο πάθος και με τους ίδιους στόχους.

Σήμερα, μετά από μια σειρά μυθιστορημάτων, συλλογές διηγημάτων, ποιημάτων, παιδικών βιβλίων, θεατρικών έργων και δοκιμίων, η O’ Brien έχει αναγνωριστεί ως μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς της εποχής μας.

Σε όλα της σχεδόν τα μυθιστορήματα κεντρικά πρόσωπα είναι  γυναίκες που έρχονται αντιμέτωπες με το φαλλοκρατικό κοινωνικό σύστημα, το οποίο από ένα σημείο και μετά μπορεί και να πάρει την μεταλλαγμένη μορφή μιας πολιτικής βαναυσότητας.

Η O’ Brien ξέρει να χρησιμοποιεί όλα τα συγγραφικά τεχνάσματα για να παρασύρει το ενδιαφέρον του αναγνώστη της και να ενεργοποιήσει τη συναισθηματική του ταύτιση, και παράλληλα το ίδιο καλά γνωρίζει πως να φωτίζει με μια μαχητική αντικειμενικότητα αληθινές καταστάσεις καταπίεσης της ελευθερίας των γυναικών, έτσι ώστε τα έργα της να μπορούν να θεωρηθούν και ως δραματοποιημένες απεικονίσεις της πραγματικότητας -θα τα χαρακτήριζα ως λογοτεχνικά ντοκιμαντέρ.

Άνθρωπος της δράσης και οπαδός της άμεσης εμπειρίας, φροντίζει να γνωρίσει καλά η ίδια το θέμα που στη συνέχεια θα το μετατρέψει σε λογοτεχνικό κείμενο.

Στο συγκεκριμένο αυτό βιβλίο της, το πλέον πρόσφατο αφού κυκλοφόρησε το 1919, η ίδια, αν και σε προχωρημένη ηλικία, δεν δίστασε να ταξιδέψει μέχρι τη Νιγηρία, να περιοδεύσει στις διάφορες περιοχές της, να γνωρίσει και να συνομιλήσει με πρόσωπα που το καθένα θα είχε να της προσφέρει μια εμπειρία πάνω στο δράμα των γυναικών  που ζούνε με τον φόβο της απαγωγής από τους άντρες της Μπόκο Χαράμ.

Θύμα μιας τέτοιας απαγωγής και η αφηγήτρια του έργου. Η Μαριάμ θα απαχθεί μαζί με συμμαθήτριές της από το σχολείο όπου φοιτούσε, θα μεταφερθεί σε καταυλισμό τρομοκρατών, θα βιαστεί από αυτούς, θα αντιμετωπισθεί ως άτομο δίχως αξιοπρέπεια, θα μείνει έγκυος, θα φέρει στον κόσμο ένα κορίτσι, θα καταφέρει να δραπετεύσει…

Μα όταν κάποια στιγμή και μετά από φοβερές κακουχίες, η ίδια, μαζί με την  κόρη της, θα βρεθεί ανάμεσα στους δικούς της, θα διαπιστώσει με τρόμο πως οι συγγενείς της δεν θα την  αντιμετωπίσουν ως θύμα  βιασμού και εκμετάλλευσης, αλλά ως φορέα του ‘βρόμικου’ αίματος των εχθρών -η κόρη της δεν είναι ένα απλό παιδί, είναι ένα μολυσμένο άτομο.

Τελικά θα υπάρξει μια θετική εξέλιξη, αλλά η όποια τέτοιας μορφής εξέλιξη δεν εξαλείφει το γεγονός πως οι ποικίλες κοινωνικές στρεβλώσεις στην ουσία συνεργάζονται με τις απάνθρωπες πρακτικές.

Η O’ Brien προσφέρει τη μυθιστορηματική λύση, αλλά δεν μας παραπλανά. Μας έχει ξεκαθαρίσει πως αν η ηρωίδα της βρήκε ένα αποκούμπι, πολλές άλλες γυναίκες δεν έχουν παρόμοια τύχη.

Γι αυτό και τις περισσότερες φορές οι περιγραφές της είναι άγριες, αποκρουστικές. Κι όμως την πραγματικότητα περιγράφουν. Και το κάνουν με μια μοναδική μαεστρία. Όπως για παράδειγμα η σελίδα (ναι, μόνο μια σελίδα όλη κι όλη είναι) όπου περιγράφεται ο λιθοβολισμός μιας μοιχαλίδας. Σελίδα  -μάθημα συγγραφής υψηλοτάτου  επιπέδου.

Κάτι επίσης χαρακτηριστικό είναι πως η O’ Brien αποφεύγει μέσα σε όλο της το μυθιστόρημα να αναφέρει συγκεκριμένα ποια είναι η χώρα όπου ζει η ηρωίδα της. Κι αυτό βέβαια ηθελημένα. Για να φανεί πως δεν είναι μόνο η Νιγηρία στην οποία συμβαίνουν τέτοιες καταστάσεις, αλλά και άλλες περιοχές του πλανήτη. Και τελικά τον απόηχο μιας τέτοιας μισαλλόδοξης αντίληψης αρχών, ιδεών και θρησκείας δεν μπορεί κανείς να πιστεύει πως τον περιορίζει σ’ ένα και μόνο τόπο. Απλώνεται και φτάνει παντού. Ακόμα και στις δικές μας δυτικές κοινωνίες.

Δεν είναι πολλά τα έργα της O’ Brien που έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορήσει στην Ελλάδα. Αναρωτιέμαι γιατί -η συγκεκριμένη συγγραφέας είναι από τις πλέον προβεβλημένες παγκοσμίως.

Ίσως αυτή η σκληρή, η ανελέητη κριτική μιας κατάστασης που τελικά όσο κι αν δεν την αποδεχόμαστε ως ομάδα μιας ευρωπαϊκής συγκατοίκησης, τελικά δεν θέλουμε και να αντιμετωπίσουμε την ουσία του γεγονότος πως  κάπου αλλού συμβαίνει…  Κάπου αλλού, σε κάποιους άλλους… Μα αν συμβαίνει έστω και σε τόπο μακρινό, μπορεί τότε και να έχει κρυφτεί κάπου και πιο κοντά μας.

Όπως και να είναι, ας μην ξεχνάμε πως συχνά ο καταγγέλλων δεν είναι και πάντα ιδιαιτέρως συμπαθής, αφού μας κάνει να χάνουμε τον ήρεμο ύπνο μας.

Κορίτσι… Ναι, αλλά ποιο κορίτσι; Μήπως από την μακρινή Υποσαχάρια Αφρική έχει μετακομίσει στη γειτονιά μας;

Η μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου καταφέρνει να αποδώσει όλες εκείνες τις περιγραφές της φύσης, των ανθρώπων και  των γεγονότων με τρόπο που συναρπάζει και τον έλληνα αναγνώστη.