-Έχετε ήδη στο ενεργητικό σας πάνω από 70 βιβλία. Τι σας προσφέρει, τι σας
έχει διδάξει αυτή η περιπέτεια με τις λέξεις;
*Η σχέση μου με τη δημιουργική γραφή (άλλοτε πεζό, άλλοτε ποίηση, κάποτε και
κριτικά σημειώματα) ξεκίνησε από την εφηβεία μου. Ίσως γιατί μου άρεσε στην
αρχή να ταξιδεύω στους τόπους των έργων, πολύ σύντομα να συνυπάρχω με τους
ήρωες και τελικά να ανακαλύπτω μορφές εμπειριών και τρόπους ατομικών μα και
κοινωνικών αντιδράσεων που η καθημερινότητα δεν μου τους πρόσφερε. Οπότε οι
λέξεις έγιναν -έτσι χωρίς καλά, καλά να το καταλάβω- στοιχεία της πιο
προσωπικής μου ταυτότητας. Για μένα η συγγραφή είναι στάση ζωής και προσπάθεια
επαφής μου με τον άλλον.
-Τα θέματα της ταυτότητας, ο άνθρωπος σε σχέση με τον εαυτό, τους
φόβους, την εποχή και την κοινωνία του αλλά και μεγάλα ζητήματα που απασχολούν
παιδιά, εφήβους και ενήλικες, βρίσκονται διαρκώς στο πεδίο των συγγραφικών
ενδιαφερόντων σας. Γιατί επιμένετε; Θεωρείτε ότι η τέχνη της γραφής έχει
κοινωνικό αντίκτυπο στις μέρες μας;
*Μα δεν επιμένω, απλώς συνεχίζω με αυτόν τον τρόπο να ζω. Δεν επιμένω, για
παράδειγμα, να εισπνέω οξυγόνο, απλώς
χωρίς αυτό δεν θα ζούσα. Από εκεί και πέρα, αν και θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου
ως ‘ήρεμο πολίτη’, τη συγγραφική μου παρουσία δεν μπορώ να τη δω αποκομμένη από
αυτά τα θέματα που λέτε. Γιατί χωρίς ταυτότητα δεν υπάρχει κοινωνία όντων με
στοιχειώδη έστω νόηση, μα και επίσης δεν υπάρχει η δυνατότητα επαφής με τους
άλλους. Τώρα αν αυτό που εγώ πιστεύω και έτσι όπως το εκτελώ έχει ένα
γενικότερο αντίκτυπο στις μέρες μας, δεν μπορώ να το ξέρω… Ή μάλλον αυτό που
γνωρίζω είναι πως σε μια εποχή όπως η δική μας που τόσο συχνά και ολοένα και
περισσότεροι τη χαρακτηρίζουν ως εποχή του τέλους των ιδεολογιών, η Τέχνη της
Γραφής με περιεχόμενο ιδεολογικό σαφέστατα κινδυνεύει. Και μαζί με αυτήν
κινδυνεύουν και άλλα πολλά… Όλα αυτά που έχουν δημιουργήσει τον Πολιτισμό μας,
τουλάχιστον όπως ο τελευταίος έχει διαμορφωθεί κάτω από την καθοδήγηση του
Διαφωτισμού.
-Γράφοντας για όλα αυτά θεωρείτε ότι έχετε γίνει καλύτερος άνθρωπος;
*Όχι… Κι άλλωστε δεν ξέρω τι σημαίνει καλύτερος άνθρωπος. Καλύτερος ως προς
τι; Απλούστατα εγώ θεωρώ τον εαυτό μου ως ένα ασυμβίβαστο ιδεολόγο, μα ξέρω πως
για κάποιους άλλους τύποι όπως εγώ θεωρούνται ξεπερασμένοι. Απομεινάρια μιας
άλλης εποχής. Παρόλα αυτά είμαι -δε γίνεται να μην είμαι αισιόδοξος. Ο κάθε
δημιουργός, από την ώρα που δημιουργεί, αυτομάτως και αισιοδοξεί. Μια και η
δημιουργία αμφισβητεί την νεκρική ακαμψία.
-Αν σας ζητούσε κάποιος να τον ξεναγήσετε στα ενδότερα της προσωπικής
συγγραφικής σας διαδικασίας, πού θα σταθμεύατε, πού θα επικεντρωνόσαστε;
*Σχεδόν κάθε μου βιβλίο σηματοδοτεί μια περίοδο της ζωής μου. Άλλοτε
σύντομη, άλλοτε μακροχρόνια, συχνά μπερδεμένη, κάποτε αισιόδοξη, κάποτε φοβισμένη.
Όλα αυτά τα συναισθήματα ζητάνε να μορφοποιηθούν σε κείμενα -αισιόδοξα,
φοβισμένα, επαναστατικά. Σε ποιο απ΄όλα μπορώ να επικεντρωθώ; Το ένα στην ουσία
έχει δημιουργηθεί από το προηγούμενό του και με τη σειρά του θα δημιουργήσει
κάποιο νέο. Κι άλλωστε, τα τόσα βιβλία που έχω γράψει και γενικότερα όλα τα
κείμενα μου που τόσο συχνά δημοσιεύονται σε διάφορα μέσα, αποδεικνύουν πως
μπορεί να κάνω στάσεις κατά τη διάρκεια μιας πορείας ζωής, αλλά μάλλον αποφεύγω
δρομολόγιο με κοντινό τέρμα. Απόφαση κι αυτό επιλογών, αλλά -ας μην είμαι και
αχάριστος- και θέμα καλής τύχης. Τελικά, καθώς κανείς μεγαλώνει, συνειδητοποιεί
την αξία της υγείας.
-Πως θα χαρακτηρίζατε το έργο σας εν τέλει;
*Θέλω να πιστεύω πως διαθέτει ένα προσωπικό στοιχείο. Μπορεί να μην
είναι -και σίγουρα δεν είναι- ότι το
σημαντικότερο έχει γραφτεί, αλλά πιστεύω πως διαθέτει έντονα την συγγραφική μου
ταυτότητα. Άλλωστε το γεγονός πως γράφω βιβλία και για παιδιά και για νέους και
για ενήλικες -κάτι που στην ελληνική συγγραφική συντροφιά μήτε συχνό είναι μήτε
και πάντα καλοδεχούμενα αναγνωρίσιμο- νομίζω πως επιβεβαιώνει ότι το έργο μου
στο σύνολό του έχει κάτι το ιδιαίτερα προσωπικό και με επιλεγμένη ποικιλία
ύφους και στόχων, μάλιστα.
-Το τελευταίο σας βιβλίο "Η Μάσκα του Καπιτάνο", βραβευμένο με
Κρατικό Βραβείο Εφηβικού Νεανικού Βιβλίου, ακουμπάει πολύ υπαρκτά και αρκετές
φορές επώδυνα για τους εφήβους θέματα. Πώς ο μασκοφόρος ήρωας κόμικς βοηθάει
τον έφηβο ήρωά σας να αντιμετωπίσει τους φόβους του, τον τραυλισμό αλλά και τη
σχέση με τους γονείς και τους γύρω του, να αντιμετωπίσει την ταυτότητα του, να
διακρίνει την ομορφιά του διαφορετικού αλλά και τη δύναμη της αγάπης και της
συγχώρεσης;
*Η μάσκα είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο. Και ακριβώς το γεγονός πως η χρήση της
έχει τόσους αιώνες τώρα επιζήσει, αλλά και με πολλούς τρόπους εκφραστεί,
αποδεικνύει πως είναι σύμβολο που μπορεί πάνω τους ένας συγγραφέας να
‘ακουμπήσει’ αυτό που θέλει να πει. Στη περίπτωση του δικού μου ήρωα, η μάσκα
χρησιμοποιείται για να αποκρύψει τον ίδιο του τον εαυτό. Ένας νεαρός που δεν
πιστεύει στον εαυτό του μιας και οι πιο δικοί του άνθρωποι ποτέ δεν έδειξαν πως
τον εμπιστεύονται. Καταφεύγει, λοιπόν, στην κάλυψη μιας μάσκας, στο να υποδυθεί
κάποιον άλλον που θα τολμήσει να κάνει αυτά που ο ίδιος δεν τολμά. Αλλά αυτό
δεν είναι απελευθέρωση, είναι μια μορφή
δουλείας. Η ταυτότητά του χάνεται πίσω από την ταυτότητα ενός άλλου. Πόσο
μπορεί κάποιος να ικανοποιηθεί όταν αυτό που πράττει δεν τον εκφράζει, αλλά
γίνεται κάτω από τη σκιά ενός άλλου; Αυτό ήταν το ζήτημα που θέλησα να διαχειριστώ.
Και τελικά οδήγησα τον ήρωά μου σε δρόμους όπου η μάσκα αφαιρείται. Κάτι που το
πετυχαίνει καθώς ανακαλύπτει πως υπάρχει πάντα ένας τρόπος να υποστηρίξεις την
ιδιαιτερότητά σου και να κάνεις τους άλλους να τη σεβαστούν.
-Οι έμφυλες σχέσεις βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του βιβλίου. Σε μια
περίοδο που η ορατότητα αλλά και ο αποκλεισμός κινούνται σε τεντωμένο σχοινί,
και ταυτόχρονα σε μια περίοδο όπου ένα σύστημα ολόκληρο δείχνει να μισεί τη
νεότητα, πως αντιμετωπίζετε αυτό το ευαίσθητο θέμα;
*Οι έμφυλες σχέσεις είναι πάντα στο επίκεντρο σχεδόν όλων των βιβλίων μου,
μα και είναι ακόμα -αυτό πιστεύω- παρούσες στην καθημερινότητα όλων μας και
κυρίως των νέων. Λέτε πως υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που δείχνει να μισεί τη
νεότητα. Λογικό δεν είναι; Μιας και νεότητα πάντα σήμαινε επανάσταση και
αμφισβήτηση. Μα εγώ ακριβώς το στοιχείο αυτό στοχεύω να προβάλω. Δεν είναι
τυχαίο πως όχι μόνο γράφω βιβλία για νέους, αλλά και τα ‘ενήλικα’ μυθιστορήματά
μου πάντα φωτίζουν τα νεανικά χρόνια των ενήλικων ηρώων μου. Η παιδική και
εφηβική περίοδος κάθε ανθρώπου είναι η πατρίδα του. Όλοι έχουμε υποχρέωση να
περιφρουρούμε τη νεότητα.
-Ταυτόχρονα σ' αυτό το βιβλίο δεν δαιμονοποιειτε τη νοσταλγία, και βάζετε σε
ευκρινές πλάνο την ποίηση. Δεν φοβάστε μήπως σας πουν ντεμοντέ;
*Είπα πιο πριν πως ο ήρωάς μου αποδέχεται την ιδιαιτερότητά του καθώς
ανακαλύπτει πως υπάρχει ένας τρόπος πρώτα ο ίδιος να την εκτιμήσει και να τη
σεβαστή. Κι αυτό το πετυχαίνει καθώς γνωρίζεται με μια μεγαλύτερή του γυναίκα
που συνηθίζει να χρησιμοποιεί στον λόγο της και στίχους παλιών ποιητών. Η
διαχρονικότητα του ποιητικού λόγου. Και παράλληλα το απόλυτα μοντέρνο της.
Ελπίζω να έπεισα για τη θέση μου αυτή. Τουλάχιστον η βράβευση αυτού του
μυθιστορήματος κάτι τέτοιο με κάνει να πιστεύω πως συνέβη.
-Γιατί επιλέγεται ένα κάθε άλλο παρά ελληνικό περιβάλλον για την εξέλιξη της
αφήγησης;
*Γιατί ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και είτε το θέλουμε είτε όχι
και τα προβλήματα και οι λύσεις τους είναι σχεδόν παρόμοια σε κάθε μέρος του
δυτικού κόσμου. Έπειτα θέλησα και να δημιουργήσω μια μυθιστορηματική αλήθεια,
ένα μυθιστορηματικό κόσμο χωρίς τη βοήθεια συγκεκριμένων χωρικών αναφορών. Ως
συγγραφέας έλκομαι να δημιουργώ δικούς μου κόσμους.
-Είστε από τους ελάχιστους λογοτέχνες που έχουν βραβευτεί τρεις φορές με
Κρατικό Βραβείο. Αλήθεια αυτός ο θεσμός, πέραν της τιμής που αποδίδει στον
συγγραφέα, διευκολύνει, θεωρείτε, τη σχέση τη διείσδυση του συγγραφικού
έργου στο αναγνωστικό κοινό;
* Κάθε βραβείο και ειδικά ένα Κρατικό, δημιουργεί ένα θετικό κλίμα για τον
τίτλο που βραβεύτηκε. Αλλά ας μην ξεχνούμε πως η όποια επιλογή έχει να κάνει με
την γνώμη οχτώ ή εννιά ανθρώπων. Κάποια άλλοι θα επέλεγαν ίσως κάποιο άλλο
βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση το Κρατικό Βραβείο έχει αξία μιας και είναι η
αναγνώριση της Πολιτείας στο έργο όχι μόνο εκείνου που βραβεύεται αλλά και σε
όλους όσους ασχολούνται με τη γραφή. Αλλά χρειάζεται να αναθεωρηθεί ο τρόπος
που εφαρμόζεται. Θα σας πρότεινα κάποια στιγμή να ξεκινήσετε μια έρευνα πάνω σε
αυτό το θέμα.
-Έχετε μακρά και συχνά δια ζώσης σχέση με τους αναγνώστες σας, κυρίως τα
παιδιά και τους εφήβους. Αυτή είναι αναγκαία συνθήκη για έναν συγγραφέα;
*Βοηθητική θα τη χαρακτήριζα και για τον συγγραφέα και για τον αναγνώστη.
Αλλά όχι αναγκαία. Εμένα με βοηθά να είμαι κοντά στη ψυχοσύνθεση των αναγνωστών
μου. Είναι μια γνώση που συχνά με βοηθά όταν γράφω, χωρίς και να την αφήνω να
μου επιβάλλεται. Όσον αφορά τους αναγνώστες και γι αυτούς είναι μια
ενδιαφέρουσα εμπειρία… Τουλάχιστον τις περισσότερες φορές.
-To διαδίκτυο διευκολύνει αυτή τη σχέση; Επαρκεί;
* Ως προς την αμεσότητα της επαφής συγγραφέα – αναγνώστη, ξεκάθαρα όχι. Αλλά
από την άλλη οι διαδικτυακές αυτού του
είδους συναντήσεις έχουν το πλεονέκτημα πως μπορούν να ‘μαζέψουν’ αναγνώστες
από διάφορα σημεία της χώρας, κάποτε και από το εξωτερικό. Επίσης έχουν το
πλεονέκτημα πως ο χρόνος που αμφότερα τα μέρη αφιερώνουν σε μια τέτοια
συνάντηση είναι καθαρός και εύκολα πραγματοποιήσιμος -εννοώ πως δεν χρειάζονται χρονοβόρες και
συχνά κοστοβόρες μετακινήσεις κλπ.
-Αλήθεια τι σας λένε τα παιδιά και οι έφηβοι για τα βιβλία σας;
*Άλλα λένε τα παιδιά κι άλλα ρωτάνε οι έφηβοι. Στις μικρές ηλικίες η εμπειρία
της συνάντησης έχει κάτι το ζεστό, σαν κι αυτό που ένας μικρό παιδί παίρνει και
δίνει όταν συνομιλεί με ένα ενήλικο. Μπορεί να υπάρχουν αφελείς ερωτήσεις, αλλά
νομίζω πως μέσα στη ψυχή του παιδιού εγγράφεται το ίδιο το γεγονός της
συνάντησης και όχι το τι ειπώθηκε. Στους εφήβους είναι διαφορετικές οι
συνθήκες. Εκεί η συζήτηση και οι προβληματισμοί έχουν την ένταση, το πάθος και
τη δυναμική της εφηβείας. Μα και την αμφισβήτηση, συχνά και την αδιαφορία. Ιδιαίτερο κοινό και γι αυτό μεγάλη εμπειρία μα
και μεγάλη χαρά η συνάντηση με μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αλλά στο
σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσω πως καθώς πλησιάζουμε προς το τέλος αυτού του
κύκλου σπουδών, ολοένα και η ευκαιρία πραγμάτωσης μιας τέτοιας συνάντησης
λιγοστεύει. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα μάλλον φοβάται τη συνάντηση εφηβείας
και λογοτεχνίας. Φοβάται τις εκρήξεις που ίσως θα τη συνοδεύουν. Και βέβαια -ας
το αναφέρω και αυτό- οι φιλόλογοι στην πλειονότητά τους μάλλον αγνοούν, αν και δεν απαξιώνουν, τα έργα εκείνα που
μπορούν να συνομιλήσουν άμεσα με τους νέους. Κι έτσι αυτά τα βιβλία που
προτείνουν δεν έχουν τα στοιχεία εκείνα που θα τα κάνουν αγαπητά στους εφήβους.
Με άλλα λόγια, είναι καλά μεν βιβλία, που όμως δεν συνομιλούν, δεν φωτίζουν την
εφηβεία. Κι έτσι αφήνουν αδιάφορους τους εφήβους. Κάποιους τους μετατρέπουν σε
αρνητές της λογοτεχνίας. Κρίμα. Στην ηλικία που μπορεί να εδραιωθεί η
φιλαναγνωσία, το ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα δεν κάνει τίποτε το ουσιαστικά αποτελεσματικό.
-Είστε από τους συγγραφείς που αντιμετωπίζετε τη γραφή και ως πολιτική
πράξη. Τι διαπιστώνετε για την εποχή μας, για τη χώρα μας, για τον σύγχρονο
άνθρωπο αυτή την περίοδο; Ο συγγραφέας έχει, θεωρείτε, τη θέση που του αξίζει
στις σημερινές κοινωνίες;
*Στην εποχή μας η ατομική προβολή δείχνει να είναι εύκολα πραγματοποιήσιμη.
Αλλά παράλληλα είναι και παραπλανητική. Και γι αυτόν που προβάλλεται και για
όσους αποδέχονται αυτήν την προβολή. Η πληθώρα ‘αναγνωρίσιμων’ δημιουργών /
καλλιτεχνών τελικά οδηγεί σε ένας είδος παραμερισμού του ίδιου του έργου. Δεν
είναι αυτό που αναγνωρίζεται αλλά εκείνος που το εκτελεί. Κι έτσι έχουμε μια επιφανειακή σχέση με τα
πάντα -από την Πολιτική έως την Τέχνη.
-Οι πρόσφατες εκλογές, οι εξελίξεις στην αξιωματική αντιπολίτευση τι
αντίκτυπο έχουν στη χώρα και τους πολίτες της;
* Μιλώντας ως άτομο με πίστη προς το δημοκρατικό πολίτευμα, λέω πως τα
αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας είναι πάρα πολύ δυσάρεστα. Κι
αυτό γιατί αν το όποιο κόμμα που κυβερνά δεν αισθάνεται στην πλάτη του την
ανάσα του αντίπαλου κόμματος, τότε είναι βέβαιο πως θα εφαρμόσει μια πολιτική
αλαζονική, πολιτική πολλαπλά διαβλητή. Αλλά κάτι που επίσης με ανησυχεί -κι
αυτό ισχύει και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο- είναι η απροκάλυπτη επανεμφάνιση στα
βουλευτικά έδρανα εκπροσώπων φασιστικής και ναζιστικής νοοτροπίας. Μπορεί αυτή
η κατάσταση να αλλάξει; Και πότε; Ομολογώ πως δεν ξέρω. Αν μελετήσουμε τη
νεότερη ιστορία μας θα διαπιστώσουμε πως
οι μεγάλες ανατροπές ήρθαν μετά από μεγάλες κρίσεις. Κι αν συμβούν… Θα τις
αντέξουμε; Πως θα αντιδράσουμε;
-Χρειαζόμαστε, λέτε, κι εμείς οι ενήλικες έναν μασκοφόρο ήρωα κόμικ, να μας
βοηθήσει αυτή την περίοδο;
*Θα έλεγα ακριβώς το αντίθετο. Πλήρη χαρτογράφηση των ιδεών μας και
σχεδιασμό των εφαρμογών τους. Αν κάτι μπορεί να μας βοηθήσει σε ατομικό μα και
σε συλλογικό επίπεδο δεν είναι η επιλογή μιας κάποιας μάσκας, αλλά η
εμπιστοσύνη στα δικά μας χαρακτηριστικά. Ας καταλήξω με μια άποψη: αρκετά
επαναπαυτήκαμε στις πνευματικές και πολιτικές δόξες των αρχαίων προγόνων μας*
καιρός πλέον να στρωθούμε και να δημιουργήσουμε τις δικές μας. Διαφορετικά το
πνευματικό και πολιτικό κενό που αφήνουμε να γιγαντώνεται στο τέλος θα μας
ρουφήξει. Με άλλα λόγια, η κληρονομιά σπαταλήθηκε και η ένδεια έχει ήδη πλησιάσει.
Επικινδύνως.
