6.6.15

Σκέψεις σκόρπιες για το "Δάχτυλα πάνω στο σώμα της"

Γράφει η Βασιλική Ρεσβάνη -εκπαιδευτικός





Σκέψεις  σκόρπιες, έτσι σαν άνεμος ή σαν τις νότες που η Λία παίζει όταν τελικά αποφασίσει να  γίνει σολίστ στη ζωή της.

Σε μια εποχή ανακατατάξεων, αλλαγών, διαφοροποιήσεων, ο Μάνος Κοντολέων έρχεται να “διαδηλώσει” με ένα βιβλίο αλλιώτικο από τα άλλα, υπέρ της διαφορετικότητας. Πρόκειται για πολιτική πράξη η επιλογή συντρόφου; Είναι μια συμπεριφορά, μια στάση απέναντι στην κοινωνία; Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί και να μην ήταν. Για τη Λία είναι και μάλιστα αποτελεί μονόδρομο ίσως.

Από την πρώτη στιγμή που έπιασα στα χέρια μου το βιβλίο ένιωσα ότι θα διάβαζα κάτι εντελώς διαφορετικό  από τα άλλα έργα του συγκεκριμένου συγγραφέα.
Γραφή ιδιαίτερη όπως άλλωστε όλα τα έργα του. Ύφος θα το έλεγα λιτό, ανιχνεύοντας τη γυναικεία φύση, φωτίζοντας τις πιο κρυφές σκέψεις μια κοπέλας που όλη της η ζωή και οι επιλογές της  έχουν σχεδιαστεί και σχηματοποιηθεί από τον πατέρα της. Πλοκή  στρωτή, αναμενόμενη μέχρι ένα σημείο και με κινητήρια δύναμη τον πατέρα που αν και ουδέτερος στην εκδήλωση των συναισθημάτων του απέναντί της, είναι αυτός που θα στιγματίσει την πορεία της.
Είναι για μένα ίσως ένας πατέρας που ενώ την αγαπούσε και ήθελε το καλύτερο για αυτήν εντούτοις η ουδέτερη συμπεριφορά  και στάση του απέναντί της δεν την βοηθούν να διαμορφώσει την δικής της προσωπική ταυτότητα. Μήπως από την αρχή γνώριζε; Μήπως όλα αυτά που κάνει γίνονται για να την προστατέψει;
Πρόσωπα του έργου
Λία είναι η ηρωίδα του βιβλίου. Νιώθω ότι στο εξώφυλλο ίσως είναι η πιο σκεπτική η μελαχρινή… Πινελιές μένουν στο χαρτί για την μελλοντική ταυτότητα της Λίας. Γυαλιά ηλίου συχνά καλύπτουν το πρόσωπό της από τους άλλους; ή από τον ίδιο της τον εαυτό; “…κρατούσε σταθερό το βλέμμα και δίχως την έντονη παρόρμηση να σκύψει το κεφάλι, να κρυφτούν ματιές που μαρτυρούνε συσπάσεις του προσώπου που θα προδίδουν”(σελ232).
Στέλλα το πρώτο σκίρτημα, η πρώτη  γυναίκα που την ελκύει. Στέλλα (η λάμψη) το άστρο στα Λατινικά που θα φωτίσει το δρόμο προς την αυτογνωσία, τη φανέρωση της ταυτότητας της Λίας. Λία (Ήλια) ένας ήλιος που πρέπει να φωτίσει τη νέα πραγματικότητα που ζούμε; Ερωτήματα όλα του αναγνώστη.
Λάμπρος ο πατέρας αλλά παρόλο που επιδιώκει να φωτίσει τα δικά του ιδανικά και στερεότυπα δεν κατορθώνει να οδηγήσει την κόρη του στο φως που αυτός θέλει.
Ορέστης, το καλό παιδί, το προδιαγεγραμμένο μέλλον. Είναι “…ο γιος που δεν είχε αποκτήσει (ο πατέρας της) ή ο άντρας που θα βοηθούσε την κόρη του να αποδεχτεί την πατροπαράδοτη ταυτότητα του φύλου της;…” Διερωτάται και ο συγγραφέας. Μάλλον ο Ορέστης προσπαθούσε να βρει στη Λία στοιχεία της μητέρας του, προσπαθούσε να καλύψει δικά του κενά από την πατρική μορφή και τελικά πάλευε άνισα. Αυτός γνώριζε την ταυτότητά του, η Λία ακόμη δε γνώριζε, πάλευε με τον εαυτό της να θέλει αυτό που οι άλλοι ήθελαν να δουν σε αυτήν.

Η Ρίτα (Μαργαρίτα) η συγκάτοικός της στα φοιτητικά χρόνια είναι η άνοιξη που με τις μυρωδιές και μόνο θα την οδηγήσει στην δική της άνοιξη χωρίς αυτή να συνάψει ερωτική σχέση μαζί της.  Είναι η κινητήρια δύναμη όπως άλλωστε κάθε άνοιξη;  Πυροδοτεί την αλλαγή, το νέο αλλά δεν είναι αυτή η ίδια η αλλαγή….
Γεωργία η αιτία για τη διαμόρφωση της ταυτότητας της Λίας, η γυναίκα που ξεκάθαρα φανερώνει ότι ξέρει που είναι, ποια είναι και που πάει. Δυναμική, αυτόφωτη, αληθινή. Η εξέλιξη της σχέσης τους, προάγγελος μιας άλλης. Δοκιμασία ενηλικίωσης.
Άλκη, ο μεγάλος έρωτας, ή η αγάπη; Είναι ή τελικά αποτελεί τη διέξοδο από το αδιέξοδο με τον Ορέστη; Έχει μια αλήθεια η Άλκη και σε πολλά θυμίζει τη Γεωργία αλλά η Γεωργία έχω την αίσθηση ότι αγάπησε περισσότερο τη Λία. Η Λία ήταν τότε ανέτοιμη να δεχτεί τη διαφορετικότητά της.  Η Άλκη ξέρει τη διαφορετικότητά της αλλά έχει τοποθετήσει πιο πάνω από τα συναισθηματικά θέλω της, τον αγώνα της για την οργάνωση που υπηρετεί. Μερικές φορές η αληθινή αγάπη μας συναντά πολύ νωρίς αλλά εμείς δεν είμαστε έτοιμοι να τη δούμε…. Μας βοηθά όμως να “δούμε” αυτό το πρωτόγνωρο συναίσθημα που είναι η αγάπη, ο έρωτας.
Φιλιώ, τα θαμπά πρόσωπα στις σχέσεις ή το λιμανάκι; Η Φιλιώ είναι ο απομηχανής θεός που θα βάλει σε τάξη τις σκέψεις της Λίας, θα καταλαγιάσει την ανταριασμένη λογική της. Είναι η Φιλιώ αυτή που δέχτηκε την ταυτότητά της ή ενώ τη δέχτηκε κρύφτηκε πίσω από μια κουρτίνα κοινωνικής λογικής; Τη ζηλεύει την Άλκη που τόλμησε; Τι σκέφτεται για τη Λία; Είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται σε αυτή την περίεργη και άβολη θέση να εξηγεί;
Τελικά έχει τόλμη η τελική απόφαση της Λίας ή ακολουθεί την γραμμή μιας άλλης;  Είχε ασκηθεί η Λία από μικρή να διεκδικεί, να κρίνει, να αποφασίζει μόνη της; Δεν μπορώ να κρίνω τη Λία; Δεν έχω αυτό το δικαίωμα. Όσα διαβάζουμε είναι όσα η ίδια θέλησε να μοιραστεί. Δεν είμαι σίγουρη αν τελικά ήταν απόλυτα δική της η απόφαση. Κινήθηκε γρήγορα ή τελικά είχε αργήσει πολύ να ακούσει τον ίδιο της τον εαυτό;  Πιστεύω  ότι δεν αποδέχτηκε απλώς τη ταυτότητά της αλλά  προχώρησε πιο πέρα… και σε αυτό βοήθησε η εικόνα που είδε από τη ζωή της Φιλιώς….

Εκτός από τα πρόσωπα, οι πόλεις, οι εποχές, οι υφές κινούν το έργο αυτό. Πολλές φορές τονίζεται στο έργο η υγρασία της Θεσσαλονίκης, η βροχή. Καθόλου τυχαία η επιλογή. “ Γιατί η βροχή – νεροποντή ή ψιλόβροχο- έχει πάντα συγκεκριμένη ταυτότητα. Πάντα πέφτει….” Η εξέλιξη μιας γυναίκας είναι γνωστή, είναι περιχαρακωμένη, αναμενόμενη και με χρονοδιακόπτη. Κάποιες σπουδές, δουλειά (ίσως), γάμος, παιδιά, συντροφικότητα, φροντίδα. Μια βροχή, που ποτίζει τη γη, τη γεμίζει με τη χαρά των παιδιών; Υπάρχουν όμως και γυναίκες σαν τη Λία που είναι ιδιαίτερες, διαφορετικές. Αποκλίνουν από τα στεγανά; Η Λία τι θα κάνει τελικά; Να προσποιηθεί; Να ακολουθήσει; Τι θέλει;

Η Λία παρόλο που όλα τα χρόνια βρίσκεται να παίζει σε μια ορχήστρα στα δεύτερα βιολιά, βρίσκεται τώρα να παίζει μια άρπα που με τα δάχτυλά της δημιουργεί  τα ακούσματα της ζωής της.

Στα έργα του Κοντολέων έχεις την αίσθηση πάντα ότι μυρίζεις λουλούδια, αρώματα. Σε αυτό το έργο κυρίαρχη αίσθηση που περιγράφεται αριστοτεχνικά είναι η αφή. Τα δάχτυλα του αναγνώστη ακουμπούν το ιδιαίτερο εξώφυλλο  που από την αφή του και μόνο σου προκαλεί ενδιαφέρον. Ενδιαφέρον προκαλεί και ο τίτλος και ακόμη περισσότερο η εικόνα. Είναι το θέμα που προκαλεί ή το γεγονός ότι αυτός που το γράφει είναι ένας άντρας; Τολμηρό εγχείρημα αλλά όταν ξέρεις ποιος το γράφει, μπορείς να περιμένεις και να καταφέρεις μέσα στην ανάγνωση... να δεις….

Πόσο δύσκολο αλήθεια να γράψεις για το πως νιώθει μια γυναίκα; Νιώθω ότι ακόμη και για μια γυναίκα που δεν είναι σαν την Λία είναι δύσκολο να καταλάβει, να αισθανθεί ακόμη περισσότερο να γράψει για αυτό.
Κι όμως ο Κοντολέων τολμά, περιγράφει, αναζητά και διεισδύει στη γυναικεία σκέψη και λογική. Μια ιδιαίτερη λογική που οδηγεί σε μια ετερότητα. Μια διαφορετικότητα που η Λία αν την αποφασίσει θα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει μια κοινωνία που δεν θα την αποδεχτεί. Αν όμως ξέρεις την ταυτότητά σου, η προσωπική ολοκλήρωση σε καθοδηγεί και όχι τα πρέπει και τα στεγανά.

Δεν ένιωσα διαβάζοντας ότι προβάλλεται ένα συγκεκριμένο πρότυπο, αντίθετα από την πρώτη στιγμή έθεσα στον εαυτό μου αυτό που άκουσα σε μία συνέντευξη του Κοντολέων ότι αποτελεί πολιτική πράξη η απόφαση της Λίας. Διάβασα το έργο με την ίδια προσήλωση και αγάπη  που διαβάζω  κάθε έργο του Κοντολέων. Δεν περιορίστηκα να το διαβάσω απέναντι σαν να διαβάζω κάτι ξένο. Οι έντονες περιγραφές άφηναν χώρο για περιγραφές των πόλεων και των ρυθμών τους, τα δάχτυλα ακουμπούσαν στις υφές, στις σκέψεις, στα συναισθήματα.

Ο συγγραφέας ήταν σαν να κρατούσε μια κάμερα που ακουμπούσε στα πράγματα (παλιά ή νέα), έπιανε χέρια, ένιωθε θερμοκρασίες, έσφιγγε δάχτυλα. Η αξία της αφής….

Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις
και τα γραψίματα μου τα πιο σκεπασμένα-
από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν.

Στίχοι , σκέψεις, γραψίματα για να κατανοήσει και ο ίδιος την γυναικεία φύση, σκέψη, για να αποφασίσει τι τελικά θα γίνει η Λία του, που τόσο την πονά αφήνοντάς την (σελ.372) μετά από λίγες σελίδες στους αναγνώστες, να την καταλάβουν, να τη νιώσουν, να την κρίνουν.

Είναι τελικά πολιτική απόφαση η αναζήτηση ταυτότητας, είναι πολιτική απόφαση η αναζήτηση της προσωπικής αλήθειας. Όταν κανείς παίρνει μια όποια στάση απέναντι σε μια κοινωνία που επιβάλλει τα δικά της στερεότυπα και ιδανικά, είναι σίγουρα μια πολιτική πράξη.

Βασιλική Ρεσβάνη
Ιούνιος 2015

Περιμένοντας  το επόμενο βιβλίο…..