26.10.18

"Ολομόναχος" Νίκος Παναγιωτόπουλος



Το φάντασμα του πατέρα



 Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος γράφει μυθιστορήματα, βιβλία για παιδιά, σενάρια, μεταφράζει… ‘Ένα ανήσυχο άτομο που κυκλοφορεί ανάμεσα σε κατασκευές που τις δημιουργούν οι λέξεις.  Αναζητώντας τρόπο να πλησιάσω το νέο του βιβλίο, στάθηκα στον χαρακτηρισμό που ο ίδιος του έχει δώσει. Όχι μυθιστόρημα – πώς θα μπορούσε, άλλωστε,  να ισχυριστεί κανείς κάτι τέτοιο για ένα  κείμενο που μόλις και απλώνεται σε 100 σελίδες και αυτές αρκούντως αραιογραμμένες; Αφήγημα, τότε; Σίγουρα. Όμως ο ίδιος ο συγγραφέας του δίνει ένα  πλέον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό– αυτοβιογραφική προφητεία. Δυο λέξεις που στην ουσία η μια αμφισβητεί την άλλη. Κάθε τι αυτοβιογραφικό αναφέρεται στο παρελθόν. Κάθε τι προφητικό έχει να κάνει με το μέλλον. Ανάμεσα στο χτες και το αύριο υπάρχει το τώρα. Κι σ΄ αυτή τη διαδοχή -αν θέλουμε να της προσδώσουμε κάτι περισσότερο εσωτερικό, κάτι που θα την μετατρέψει από μια απλή παράθεση γεγονότων σε μια βασική ανάπτυξη στενών, στενότατων σχέσεων-  μπορούμε να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας στο κέντρο (το τώρα) και τον πατέρα μας από την μια άκρη (το παρελθόν) και το γιο μας από την άλλη (το αύριο). Να, λοιπόν, και το θέμα του κειμένου. Ο γιος αναζητά το παρελθόν του πατέρα για να μπορέσει να διαμορφώσει με μεγαλύτερη υπευθυνότητα το πώς ο δικός του γιος θα σταθεί μπροστά στη ζωή εκείνου που τον γέννησε. Τρεις γενιές και μια από τις πλέον δυνατές σχέσεις που μπορεί να συνδέσουν άντρες μεταξύ τους. Αυτή του πατέρα με τον γιο… Ή του γιου με τον πατέρα. Ο ίδιος ο Παναγιωτόπουλος θα αναφέρει φράσεις του Μπρικνέρ από το έργο ‘ ’Ένας καλό γιος’. «Δεν υπάρχει δυσκολότερο απ’ το να είναι κανείς πατέρας. Αν είναι ήρωας, συντρίβει με τη δόξα του, αν είναι κάθαρμα, με την αχρειότητά του, κι αν είναι συνηθισμένος άνθρωπος, με την μετριότητά του. Ό,τι κι αν κάνει έχει άδικο -είτε είναι υπερβολικό είτε δεν είναι αρκετό».  Το ‘Ολομόναχος’ είναι ένα κείμενο που, με εφόδια την απλότητα μα και το βάθος των συναισθημάτων, κρατά αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον, ενώ παράλληλα φέρνει στο φως ουσιαστικούς  και διαχρονικούς προβληματισμούς που έχουν να κάνουν με την κοινωνική θέση του άντρα ως πατέρα και ακόμα με τις μορφές επικοινωνίας ανάμεσα σε γονείς και παιδιά του ίδιου φύλου. Παράλληλα αναζητά τρόπους αμφισβήτησης του θανάτου, διεκδικεί το δικαίωμα σε μια ανατροφή χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις βασισμένες σε παλαιότερες προκαταλήψεις. Ο Παναγιωτόπουλος γράφει την ιστορία του δικού του πατέρα μια φορά έτσι όπως εκείνος νόμιζε πως την ήξερε και άλλη μια φορά έτσι όπως τα ίδια τα γεγονότα την είχαν διαμορφώσει. Στο τέλος θα αναγνωρίσει και θα συμφιλιωθεί με το πεπρωμένο κάθε ύπαρξης –τη μοναξιά. Μόνοι ζούμε και συναισθανόμαστε την ίδια ώρα που προσφέρουμε τους εαυτούς μας στους αγαπημένους άλλους. Μοίρα της συνύπαρξης; Νόμος που διέπει κάθε σχέση; Ό,τι κι αν είναι, αξίζει να την αναγνωρίσουμε.  Να συγχωρέσουμε και να συγχωρεθούμε. «Θα με μισήσεις θα δεις… Όπως μίσησα εγώ τον πατέρα μου, για να τον ξαναγαπήσω κάποτε –πολύ αργά. Όπως μίσησε κι εκείνος τον δικό του. Θα με μισήσεις και θα μου φύγεις. Θα νιώσεις ολομόναχος. Θα νιώσεις αδικημένος. Δεν θα είναι δικό σου το φταίξιμο. Ούτε δικό μου ήταν. Ούτε δικό του. Κανείς μας δεν θα μπορούσε να κάνει αλλιώς…» Κανείς δεν θα μπορούσε; Το φάντασμα του πατέρα πάντα θα συντροφεύει τους απογόνους; Στο ερώτημα αυτό  ο Νίκος Παναγιωτόπουλος προσπαθεί να απαντήσει αμφισβητώντας αυτό το ‘κανείς’, όπως πριν από αυτόν κι άλλοι δημιουργοί προσπάθησαν- από τον Σοφοκλή ως τον Σαίξπηρ, από τον Ντοστογιέφσκι ως τον Ροθ. «… Αλλιώς, θα έρθει το φάντασμά μου να σε βρει, μια μέρα που θα’  σαι ολομόναχος, και θα σου πιάσει τρυφερά το χέρι και θα σου πει όσα εγώ δεν πρόφτασα. Ή θα διαβάσεις αυτό το βιβλιαράκι»  
Πρώτη ανάρτηση:

Ο Φωκίων στο Elniplex Και στο Talk





Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι, του Μάνου Κοντολέων
Από Απόστολος Πάππος - 24/10/2018

Πριν σαράντα χρόνια, ο Φωκίων ήταν ελάφι. Ζούσε σε μια χώρα που υπέφερε από τη βία των Αρχόντων της κι όταν στάθηκε με περηφάνια έναντι της καταπίεσης και του παραλογισμού τους, αναγκάστηκε να ξενιτευτεί για να αποφύγει την τιμωρία που του επιφύλασσαν. Τότε ήταν που ταξίδεψε και γνώρισε χώρες και λαούς, σκέψεις και ιδέες, τότε ήταν που αντάμωσε με πλάσματα σαν κι αυτόν που αγωνίζονταν για την ελευθερία και στέκονταν πάντα όρθιοι απέναντι σε κάθε αδικία, βία, αυθαιρεσία. Κατάφερε ο Φωκίων ως ελάφι εκείνη την πρωταρχική επανάσταση που συμβαίνει μέσα μας, όταν συνειδητοποιείς έννοιες και ιδέες, τις κατοχυρώνεις σημασιολογικά κι ύστερα τις διεκδικείς στον κόσμο για σένα και για όλους. Κι έγινε ο Φωκίων, το ελάφι, ένας ταχύς δρομέας που κουβάλησε στη ράχη του πολέμους και εξεγέρσεις, τραγωδίες και καταστροφές: Βιετνάμ, Χούντα και Πολυτεχνείο, Αττίλας και Κύπρος. Ήταν βλέπεις 1979 τότε και εκείνα τα γεγονότα είχαν μόλις κατακαθίσει μπροστά στα βλέμματα όσων έβλεπαν κι ένιωθαν, με χώμα, άρτι αφιχθέν νέφος και αίμα. Κι αν τα δύο πρώτα ίσως τα συνηθίζεις, το τρίτο κόμπο σε δένει κι ας είσαι ο Φωκίων το ελάφι με τη μεγάλη καρδιά και τα μακριά κανιά.

Σαράντα χρόνια μετά, ο Φωκίων μεγάλωσε. Κι όταν μεγαλώνεις γίνεσαι από ελάφι άνθρωπος. Γιατί ο συγγραφέας που τον γέννησε, πάτησε στέρεα στη γη των λέξεων και των ιδεών, τον πήρε και τον μεταμόρφωσε για να τρέξει τις αλήθειες του πιο γρήγορα κι από τα ελάφια. Ο Φωκίων είναι άνθρωπος. Ζει σε μια όμορφη, τοσηδά πολιτειούλα που ανήκε στους ακατάδεκτους και κατσούφηδες Άρχοντες, την πιο Παλιά Οικογένεια του τόπου, οι οποίοι κυβερνούσαν με άδικους φόρους, κατασχέσεις σοδειών, φρουρούς και σπιούνους, επιβολή και αυθαιρεσία. Κι ύστερα ο Φωκίων φεύγει για την Άλλη Χώρα, θέλει να σπουδάσει, εδώ δεν υπάρχει χώρος για γράμματα και μόρφωση. Μα και πέρα από τη δική του πολιτειούλα, ο κόσμος δεν ήταν όπως θα περίμενε. Ίσως πουθενά δεν είναι όπως τον περιμένεις.

«Είπες· «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.» *

Μόνο που εδώ δε φταίει η Πόλις που κουβαλάς μέσα σου εσύ, μα οι άνθρωποι που τις φτιάχνουν. Πόλεις με στρατιώτες Σαύρες που φυλακίζουν τους ελεύθερα εκλεγμένους ηγέτες τους και αρπάζουν την εξουσία για λογαριασμό υστερόβουλων τυχοδιωκτών. Πόλεις που τις καταστρέφει ο πόλεμος, νησιά που χωρίζονται στα δυο κι όσοι ζούσαν κάποτε μονιασμένα τώρα βρήκαν λόγους να πολεμούν μεταξύ τους.

«Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους». **

Για ακόμα μία φορά, ένας από τους σημαντικότερους τεχνίτες του λόγου που έχουμε στην Ελλάδα, ο Μάνος Κοντολέων, προβαίνει σε μια τολμηρή συνομιλία με ένα παλιό του βιβλίο (το πρώτο του και βραβευμένο μάλιστα, 1979), το ξαναδιαβάζει, το επαναγράφει με τη σημερινή του ωριμότητα και δεξιότητα, το αναιρεί με ένα ΔΕΝ ήδη από τον τίτλο και αμέσως αναιρεί την αναίρεσή του, καθώς η ιστορία διατηρεί τους ίδιους κώδικες και τον ίδιο εννοιολογικό χάρτη και με νέα θεμέλια προχωρά σε σθεναρές δηλώσεις. Θα μπορούσε να φέρει τον τίτλο ή υπότιτλο «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος»***, καθώς ο Φωκίων, και ο παλιός και ο καινούριος, είναι ένας αλληγορικός οδηγός αξιοπρέπειας και μια αισιόδοξη ωδή στους ανθρώπους που αντιστέκονται στα νοσηρά αποφθέγματα «έτσι τα βρήκαμε» και «δε θα αλλάξουμε εμείς τον κόσμο». Ο Φωκίων, άνθρωπος πια, σαράντα χρόνια μετά, μας βεβαιώνει πως είτε αλλάξει, είτε όχι, εμείς θα έχουμε σταθεί έντιμοι και όρθιοι απέναντι στη φθορά της απραξίας.

Αν λοιπόν, νέε αναγνώστη ή μεγαλύτερε, που διαβάζεις αυτές τις αράδες, θέλεις να εξηγήσεις τι έγινε στην Κύπρο το 1974, στην Ελλάδα το 1967-1973, στο Βιετνάμ το 1973-1975 και κυρίως να αισθανθείς τι σημαίνει και που σωβεί η λέξη ελευθερία, εμπιστεύσου ετούτον τον Φωκιώνα και τον συγγραφέα του, που δεν ανήλθε στο θρόνο ενός ώριμου σοφού για να διδάσκει, δεν διαβαίνει τους σίγουρους δρόμους και δεν μοιράζει συγκινητικά αποφθέγματα για καρτ ποστάλ στα social media. Γιατί εδώ η συν-κίνηση είναι πάντα παρούσα.

Με ένα φανταστικό εξώφυλλο και τα ασπρόμαυρα σχέδια με την εικαστική αρτιότητα της Μυρτώς Δεληβοριά να κρέμονται στην αρχή κάθε κεφαλαίου, Ο Φωκίων Δεν Ήταν Ελάφι σαγηνεύει και γεμίζει την ψυχή με αξίες μεστές. Τα υπόλοιπα τα λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, στο βιβλίο και λίγα εδώ, παρακάτω…



THE BOOK SECRET
Ο Μάνος Κοντολέων στο ELNIPLEX για το βιβλίο «Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι«:

«Καθώς σε λίγο συμπληρώνονται 40 χρόνια από την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου που έγραψα –«Ο Φωκίων ήταν ελάφι», εικονογράφηση της Διατσέντας Παρίση, Εκδ. Καστανιώτη- θέλησα να επιστρέψω σε αυτό και να προσπαθήσω να το επαναγράψω τόσο σε επίπεδο γλωσσικών εκφράσεων, όσο όμως -και κυρίως- με τη τωρινή μου άποψη πάνω στα θέματα που αναπτύσσονται μέσα στην ιστορία.
Και όσον αφορά τη γλώσσα διαπίστωσα τις ατέλειες ενός πρωτοεμφανιζόμενου πεζογράφου και τις επεξεργάστηκα με την εμπειρία που πλέον διαθέτω.
Αλλά η στάση μου πάνω στην ιδεολογική ουσία του έργου όχι μόνο παραμένει η ίδια, αλλά έχει γίνει και πιο απαιτητική.
Η αξιοπρέπεια του ατόμου, η ελευθερία των λαών και η τόλμη να αγωνίζεσαι όχι μόνο για το δικό σου δίκιο, αλλά και των άλλων εξακολουθεί να είναι βάση των ‘πιστεύω’ μου. Κι αν τότε αυτή τη στάση με μια διστακτικότητα θέλησα να την καλύψω χρησιμοποιώντας ως φορείς της ζώα για ήρωές μου, τώρα με μια –τολμώ να πω- προκλητικότητα τη φωτίζω άπλετα. Γιατί δεν μας παίρνει άλλο να μη λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.
Οπότε … Ο Φωκίων ΔΕΝ ήταν ελάφι. Αυτό το ΔΕΝ είναι μια ξεκάθαρη δήλωση. Ίσως είναι και η προτροπή μιας σαραντάχρονης συγγραφικής εμπειρίας προς τους σημερινούς νέους – αναζητήστε την αληθινή σας ταυτότητα και απαιτείστε από τους άλλους να τη σεβαστούνε.»

* & ** Η Πόλις, Κ.Π. Καβάφης, Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984

*** Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος, Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, Κέδρος, 1979

Soundtrack

Την πόρτα ανοίγω το βράδυ

Βιετνάμ γιέ-γιέ

Για την Κύπρο





Ο ΦΩΚΙΩΝ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΛΑΦΙ

Πελιώ Παπαδιά/ Οκτώβριος 11, 2018
https://www.talcmag.gr/vivlio/o-fokion-den-itan-elafi/

Ένα γεμάτο δράση, αλλά και συναίσθημα παραμύθι, που ανήκει πλέον στα κλασικά κείμενα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά ανανέωσε μ’ έναν εντελώς απροσδόκητο τρόπο ο συγγραφέας Μάνος Κοντολέων.  Το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα κυκλοφόρησε το 1979 µε τίτλο «Ο Φωκίων ήταν ελάφι», του οποίου απόσπασμα θα βρείτε και στο βιβλίο της γλώσσας της Πέμπτης Δημοτικού. Καθώς συµπληρώνονται σαράντα χρόνια από τότε, το ίδιο εκείνο βιβλίο επανακυκλοφορεί αλλά µε µια εντελώς νέα µορφή, τόσο ως προς το κείµενο όσο και ως προς την εικονογράφηση, και µε άλλον τίτλο – «Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι» (εκδόσεις Πατάκη, εικονογράφηση Μυρτώ Δεληβοριά). Τι σημαίνει, όμως, αυτό το δεν που εισχώρησε στον τίτλο;
Μέσα στα σαράντα αυτά χρόνια ο Μάνος Κοντολέων έχει γράψει πάρα πολλά βιβλία (για παιδιά, νέους, ενήλικες). Κάποια από αυτά έχουν µεταφραστεί σε άλλες γλώσσες. Κάποια έχουν βραβευτεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο ίδιος απέκτησε παιδιά κι εγγόνι. Από τότε µέχρι σήµερα έχει γίνει πιο µαχητικός – υποστηρίζει µε πάθος τις αξίες της ελευθερίας και του σεβασµού. Οπότε και αποφάσισε µε ένα δεν αυτό το πιστεύω του να το εκφράσει.


«Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι» είναι μια συµβολική ιστορία που μεταφέρει στο σήμερα και στο αύριο μια ιστορία 45 χρόνων και αναφέρεται στον οικουμενικό αγώνα των ανθρώπων για δικαιοσύνη και ελευθερία. Ο Φωκίων -ένα παλικάρι που μοιάζει με ελάφι- έρχεται από μια φανταστική χώρα, όπου οι άνθρωποι συνομιλούν με τα ζώα. Ο Φωκίων συνειδητοποιεί πως υπάρχουν τόποι όπου κάποιοι στερούν την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των άλλων κατοίκων. Και αποφασίζει να δράσει. Οι περιπέτειες οι δικές του και των φίλων του φέρνουν στον νου του αναγνώστη συνθήκες παρόμοιες με αυτές που έχουμε ζήσει και στον τόπο μας -χούντα των συνταγματαρχών και εξέγερση του Πολυτεχνείου, τουρκική εισβολή στην Κύπρο- αλλά και σε άλλα μέρη της γης.