Αφηγούμαι σημαίνει παραμένω νέος

Αφηγούμαι σημαίνει παραμένω νέος «Άσε τώρα τα παραμύθια!» λένε αρκετοί και θέλουνε να πούνε με αυτό «Άσε τώρα τα ψέματα!», λες και το παραμύθι είναι ψέμα. Λοιπόν, όχι! Εγώ στην Άννα, την κόρη μου, λέω πάντα την αλήθεια. Κάθεται εδώ δίπλα μου, με τον Λούσια τον σκύλο της, ανάμεσα στα πόδια της και με ακούει… Με ακούει να της αφηγούμαι για νεράιδες και ξωτικά, για ζώα που μπορούν να γελάνε, για λουλούδια που χορεύουν, για πουλιά που αγαπούνε… Και μέσα σε όλα αυτά υπάρχει η αλήθεια. Μια αλήθεια ντυμένη στα χρώματα της φαντασίας. Και γι’ αυτό πιο ζωντανή, πιο μαχητική, πιο γνήσια. Στην Άννα και σε μένα αυτή η αλήθεια αρέσει. Το ίδιο και στον Λούσια. Τους μιλώ, λοιπόν, γι αυτήν, γράφοντας παραμύθια. Με αυτά τα λόγια προλόγιζα -ήταν το μακρινό 1980- ένα από τα πρώτα μου βιβλία με παραμύθια, το «Η Άννα και το τζιτζίκι» (Εκδόσεις Καστανιώτη). Λόγια που εξέφραζαν μια άποψη -μια στάση ζωής πρέπει πιο σωστά να πω- που από τότε και μέχρι σήμερα πιστεύω και απόλυτα ακολουθώ. Γιατί η κάθε αφήγηση είναι ένας μύθος και μέσα από τον κάθε μύθο που αφηγείσαι (προφορικά ή γραπτά) όχι μόνο εκφράζεις την αλήθεια σου, αλλά και την μοιράζεσαι με άλλους. Μικρούς και μεγάλους. Τελικά είναι η φαντασία που μας κρατά ζωντανούς και νέους. Μπορεί το σώμα να φθίνει, να ρυτιδιάζει το δέρμα, κάποια όργανα να δυσλειτουργούν, αλλά ο νους παραμένει πάντα νεανικός, δημιουργικός. Θέλει πάντα να ανακαλύπτει κάτι νέο. Πέρασα όλη την ενήλικη ζωή μου αφοσιωμένος στη γραφή. Είμαι από εκείνους τους ιδιαίτερα παραγωγικούς συγγραφείς. Πολλά, πάρα πολλά είναι τα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει με την υπογραφή μου. Τα περισσότερα ανήκουν στην κατηγορία της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Κι αυτό γιατί αν θέλω να είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου, θα πρέπει να ομολογήσω πως αναζητώ την επαφή με άτομα μικρών ηλικιών, αναζητώ τις ευκαιρίες να χρωματίσω με ζωηρές αποχρώσεις τις ενήλικες σκέψεις μου, με τα ξαφνιάσματα που έχουν οι σκέψεις των παιδιών. Και, πιστέψτε με, δεν μπορώ να κατανοήσω γιατί κάτι παρόμοιο δεν κάνουν και άλλοι συγγραφείς. Το να μπορείς -χωρίς να αποποιείσαι την εμπειρία σου- να επανανακαλύπτεις τον κόσμο είναι χάρισμα και δώρο. Χάρισμα και δώρο που κάνεις εσύ ο ίδιος στον εαυτό σου. Αλλά όχι μόνο για εμάς τους συγγραφείς. Χάρισμα και δώρο του κάθε ηλικιωμένου. Όλοι αναγνωρίζουμε το πόσο σημαντική είναι η παρουσία ενός παππού ή μιας γιαγιάς στη σωστή ανάπτυξη του παιδιού. Μα ξεχνάμε να υπενθυμίσουμε και το πόσο σημαντικό είναι και για τον ίδιο τον ηλικιωμένο να έχει δίπλα του ένα εγγόνι. Με ρωτάνε συχνά -ιδίως τα παιδιά στις τάξεις που επισκέπτομαι- γιατί γράφω παραμύθια και ιστορίες για μικρούς αναγνώστες. Τα κοιτώ -κοιτώ γύρω μου καμιά εικοσαριά φρέσκα προσωπάκια, κοιτώ τα ανήσυχα ή τρυφερά βλέμματά τους και τους ζητώ να ρίξουν κι αυτά μια ματιά ολόγυρά τους. Να δούνε τις δικές τους εικόνες, έτσι όπως εγώ τις βλέπω. Και στη συνέχεια τα ρωτώ: «Λοιπόν, λέτε να μου άρεσε περισσότερο αντί να έχω ολόγυρά μου τα δικά σας φωτεινά πρόσωπα, τις ματιές σας που είναι έτοιμες να ξεκινήσουν ταξίδια, να έχω απέναντί μου πρόσωπα σκυθρωπά, πρόσωπα που έχουν κουραστεί και που κανένα πλέον όνειρο δεν τα ερεθίζει;» Τα παιδιά, τότε, μου χαμογελούνε. Συμφωνούν μαζί μου. Και θυμάμαι μια φορά ένα αγόρι -της Τρίτης Δημοτικού πρέπει να ήταν- που στράφηκε και με ενημέρωσε: «Εγώ κ. Κοντολέων, μόλις θα πάω σπίτι μου, θα τρέξω να βρω τον παππού μου και θα του ζητήσω να φτιάξουμε μαζί ένα παραμύθι… Και μετά να το σχεδιάσουμε…» Έτσι μου δήλωσε εκείνο το αγοράκι. Κι εγώ του πρότεινα «Και στη συνέχεια να το ζήσετε μαζί… Εσύ ο δεκάχρονος με εκείνο τον εβδομηντάχρονο!» Το αγόρι κούνησε το κεφάλι και μου χαμογέλασε. Ελπίζω και εύχομαι ότι μου είπε πως θα έκανε με τον παππού του, να το έκανε. Το ελπίζω και το εύχομαι… Κυρίως για τον παππού. https://justanumber.gr/afigoymai-simainei-parameno-neos-m/

«Κόντρα ρόλος» -θα μπορούσε να ήταν και ο τίτλος μιας αυτοβιογραφίας μου

«Κόντρα ρόλος», λοιπόν ο τίτλος του τελευταίου μου μυθιστορήματος που από τις αρχές Ιουλίου του 2025 βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Θα είναι το δέκατο πέμπτο μυθιστόρημά μου που απευθύνεται εκδοτικά σε ενήλικο κοινό. Οι τίτλοι όλων των προηγούμενων από εμένα είχαν επιλεγεί. Και όπως όλοι οι τίτλοι επιχειρούν, έτσι κι εκείνοι περιγράφανε με δυο, τρεις λέξεις το κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος ή κάτι σχετικό με την προσωπικότητα του ήρωα ή της ηρωίδας. Αλλά για πρώτη φορά ο τίτλος ‘Κόντρα ρόλος’ αφορά τόσο τον κεντρικό ήρωα του μυθιστορήματος όσο και εμένα τον ίδιο. Ναι, ακριβώς αυτό -μιας και σε ολόκληρη τη ζωή μου ένα ‘κόντρα ρόλο’ ερμηνεύω. Κι αυτό το συνειδητοποίησα αφού πρώτα είχε γίνει η επιλογή του τίτλου. Έτσι όπως τον είχα πληκτρολογήσει και τον κοιτούσα, ξαφνικά φαντάστηκα πως θα μπορούσε ο τίτλος αυτός να ήταν και τίτλος μιας αυτοβιογραφίας μου (αν ποτέ αποφασίσω να την γράψω). Αλλά ας πάρω τα πράγματα από την αρχή. Οι γονείς μου μου θα θέλανε να είχα γεννηθεί κορίτσι. Ήταν γιατί ο πατέρας μου, περίπου δέκα χρόνια πιο πριν και με τραγικές συνθήκες, είχε χάσει σε δυστύχημα των γυναίκα του και την επτάχρονη κορούλα του. Μέσα από τον δεύτερο γάμο του είχε την ελπίδα πως μαζί με μια νέα σύντροφο θα αποκτούσε και μια νέα κόρη. Και η νέα του σύντροφος -η μητέρα μου- δεν είχε λόγο να μην έχει την ίδια με εκείνον ελπίδα. Αλλά εγώ ‘προτίμησα΄ να γεννηθώ αγόρι. Και να ξεκινήσω τη ζωή του με ένα ‘κόντρα ρόλο’: στη θέση ενός επιθυμητού θηλυκού πλάσματος υποκατάστατο ενός άδικα χαμένου κοριτσιού, έπαιξα τον ρόλο ενός αρσενικού διαδόχου και μάλιστα πρωτοεμφανιζόμενου στο οικογενειακό πάλκο. Και μπορεί να πέρασα την παιδική μου ηλικία παίζοντας με τα αγαπημένα μου μολυβένια στρατιωτάκια και ζητώντας να φοράω στις Απόκριες στολές ιππότη ή καουμπόυ, αλλά απέφευγα να κυλιέμαι στα χώματα παλεύοντας με τα αγόρια της ηλικίας μου. Η μητέρα μου έκανε φιλότιμες, αλλά και ανεπιτυχείς, προσπάθειες να με κάνει να αγαπήσω τις μεταλλικές κατασκευές του Μεκανό, μιας κι εγώ προτιμούσα να σχεδιάζω στα μπλοκ μου τις υποψήφιες Σταρ Ελλάς που τις φωτογραφίες τους έβλεπα στην ‘Απογευματινή’ του έφερνε στο σπίτι ο θείος. Στο σχολείο οι ώρες της Γυμναστικές ήταν για μένα αγχωτικές -τη μακριά γαϊδούρα ποτέ δεν την πήδηξα και θεωρούσα γελοία τα άλλα παιδιά καθώς κουνούσαν πάνω από κεφάλι τους τα χέρια τους προσπαθώντας να εμποδίσουν τους συμμαθητές τους να σημαδέψουν με την μπάλα το καλάθι κατά τη διάρκεια των αγώνων μπάσκετ. Μου άρεσαν τα μοναχικά παιχνίδια που μπορούσα να αναπτύσσω μια δημιουργική όσο και προσωπική φαντασία -ένα παλιό βαρέλι γινότανε ο ελέφαντας του Ταρζάν και η κληματαριά ο δράκος που κρατούσε φυλακισμένη την βασιλοπούλα / τσαμπί σταφυλιού που εγώ με το σπαθί μου θα την απελευθέρωνα /έκοβα. Και βέβαια λάτρευα με πάθος τα βιβλία –όλα τα βιβλία, κάθε μορφής εξιστόρηση. Κι εδώ, στις αναγνωστικές μου επιλογές, ένας ‘κόντρα ρόλος’. Πάντα προτιμούσα τη αγέρωχη βασίλισσα του χιονιού από την γλυκιά Γκέρτα. Και μετέφερα τις προτιμήσεις μου αυτές στην καθημερινή ζωή μου -μου άρεσαν τα δυναμικά κορίτσια περισσότερο από τα τρυφερά και υποταγμένα στους κανόνες των μαμάδων τους. Μα ενώ ήμουνα μέγας λάτρης της λογοτεχνίας, ήμουνα φοβερά ανορθόγραφος, μισούσα το συντακτικό, οι εκθέσεις μου δεν ικανοποιούσαν τους φιλολόγους μου, ενώ αντίθετα -κι άλλος ‘κόντρα ρόλος’- ήμουνα πολύ καλός στα μαθηματικά και στην τριγωνομετρία. Τί θα σπούδαζα; Όνειρο μου να γίνω συγγραφέας και κριτικός. Μα επέλεξα την σταθερή λογική της Φυσικής Επιστήμης. Ένα ακόμα ΄κόντρα ρόλος’. Πέρασα τα φοιτητικά μου χρόνια όχι με την παθιασμένη αναρχία ενός φοιτητή, αλλά με τη συνέπεια ενός μαθητή που δεν έπρεπε να μείνει σε κανένα μάθημα. Και στη βιβλιοθήκη μου -άλλος πάλι ‘κόντρα ρόλος’- δίπλα στη Μηχανική και τον Ηλεκτρισμό, οι ‘Ακυβέρνητες Πολιτείες’ του Τσίρκα και οι ‘Ποιητική Ανθολογία’ του Αποστολίδη. Στον στρατό κατάφερνα να αποφεύγω την χαρτοπαιξία με τους άλλους δόκιμους αξιωματικούς και βυθιζόμουνα στους ‘Πανθέους’, ενώ σχεδίαζα να φτιάξω μια σταθερή δική μου οικογένεια. Κι έτσι ενώ μουρμούριζα του στίχους του Καβαδία «Θα μείνω πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων», παντρευόμουνα και έβρισκα εργασία στην Ολυμπιακή Αεροπορία. Οπότε, να ένας ακόμα ‘κόντρα ρόλος’. Είχα πλέον μια σταθερή και χωρίς απαιτήσεις εργασία, άρα ήμουνα έτοιμος να εισέλθω στην περιοχή της λογοτεχνικής συγγραφής -κόντρα σε όλα τα προηγούμενα, δεν εγκατάλειπα τα όνειρό μου. Μα αντί για κάτι τέτοιο, πήρα την απόφαση να παίξω έναν άλλον ‘κόντρα ρόλο΄-αυτόν του πατέρα. Κι όμως εδώ, η τάση μου να επιλέγω ‘κόντρα ρόλους’ με βοήθησε λες και μ΄ έκανε να ανακαλύψω ένα τρόπο συνδυασμού της πατρικής αγάπης με τη λογοτεχνική έκφραση. Και να πως ξεκινώ να γράφω και να εκδίδω τα πρώτα μου βιβλία που ήταν όλα τους για παιδιά. Αλλά και ως συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας ‘κόντρα ρόλο΄ αποφασίζω να παίξω. Τα παιδικά βιβλία μου μιλάνε για απελευθερωτικούς αγώνες, αντιστάσεις σε αυταρχικά πολιτεύματα, για απεργιακές κινητοποιήσεις. Πολύ σύντομα, πάντως, θα επιστρατεύσω και την μόνιμη αγάπη μου για τη λογοτεχνία των ενηλίκων και θα εκδοθούν τα πρώτα μου βιβλία και σε αυτό το είδος. Και η συγγραφική ταυτότητα μου πλέον θα είναι μια δυναμική ενσάρκωση ‘κόντρα ρόλων’. Ο γνωστός συγγραφέας και ο άσημος υπάλληλος* ο συγγραφέας που γράφει για παιδιά και ο συγγραφέας που γράφει για ενήλικες -όλοι τους ένα και το αυτό πρόσωπο. Ο ένας σε ‘κόντρα ρόλο΄ ως προς τον άλλον. Στοιχείο πλέον της ιδιωτικής και δημόσιας ταυτότητάς μου. Αποδεχτό και από τους άλλους; Οι ηθοποιοί που επιλέγουν να ερμηνεύσουν ‘κόντρα ρόλους’ δεν είναι εύκολο να γίνουν από ένα πλατύ κοινό αποδεχτοί και με τους δυο ρόλους τους. Η κοινωνία μας, γενικότερα, θέλει ξεκάθαρες τοποθετήσεις. Το κάθε τι που αυτό το ξεκάθαρο δείχνει να το αμφισβητεί, παράλληλα και εισπράττεται ως επικίνδυνο ή ως έκφραση τσαρλατανισμού. Καιρό τώρα δεν με ξαφνιάζει πως οι περισσότεροι από όσους γράφουν για παιδιά αγνοούν τα βιβλία μου για ενήλικες, όπως και όσοι γράφουν ή κρίνουν την ‘ενήλικη λογοτεχνία’ απαξιώνουν να ασχοληθούν με τα ‘ενήλικα’ μυθιστορήματα και διηγήματά μου. Ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς -η παλιά ρήση πάντα εν ισχύ… Ακόμα και στην εποχή της ΑΙ. Το ίδιο συμβαίνει, άλλωστε και σε άλλους τομείς. Ένας από αυτούς και εκείνος που έζησε ο ήρωας του τελευταίου μου μυθιστορήματος. Δεν πρόκειται περισσότερα πάνω στην υπόθεση να γράψω (spoiler δεν θα κάνω), αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως λογικό είναι τελικά να οδηγείται στην απομόνωση. Μα και να με οδηγήσει να στηρίξω πάνω του τον τίτλο του τελευταίου μου μυθιστορήματος. Και παράλληλα -η εκδίκηση του δημιουργήματος στον δημιουργό του- να με κάνει να κατανοήσω το γιατί συγγραφικά είμαι κι εγώ απομονωμένος (προσοχή: την λέξη ‘απομονωμένος’ χρησιμοποίησα, όχι κάποια άλλη, ας πούμε ‘απογοητευμένος’ ή ‘αποτυχημένος’). «Κόντρα ρόλος», λοιπόν, ο τίτλος του τελευταίου μου μυθιστορήματος. «Κόντρα ρόλος» θα μπορούσε να ήταν και ο τίτλος της αυτοβιογραφίας μου. Ναι, αν ποτέ αποφασίσω να την γράψω, έτσι και με απόλυτη συνείδηση, αυτόν τον τίτλο θα της δώσω. Καλό καλοκαίρι Μάνος Κοντολέων https://diastixo.gr/en/aprosopo-2/24891-manos-kontoleon-a-prosopo

To καινούργιο μου βιβλίο ( "Αυγή της Κυριακής" -22/9/2024)

«Το καινούργιο μου βιβλίο» Πάνω από τέσσερα χρόνια έχουν περάσει από τότε που είχε κυκλοφορήσει ένα δικό μου καθαρόαιμα παιδικό βιβλίο. Αυτό, λοιπόν το καλοκαίρι επανέρχομαι στην ίσως πλέον αγαπημένη μου μορφή λογοτεχνίας, αυτή μου με βοηθά να επικοινωνώ με παιδιά αναγνώστες, μα και με όσους, αν και ενήλικοι πλέον, δεν έχουν ξεχάσει να χρησιμοποιούν την Παιδικότητα για να συνομιλούν με τον εαυτό τους και με τους άλλους. Ο δωδεκάχρονος Μάρκος και ο μικρότερος αδελφός του Νέστωρας, που σίγουρα μέσα στα ράφια της βιβλιοθήκης τους υπάρχουν τα τρία -προηγουμένων ετών- βιβλία μου της σειράς «Ο αδελφός της Ασπασίας», με πείσανε για μια ακόμα φορά να αφήσω τα δάχτυλά μου να πληκτρολογούν αφηγήσεις καθημερινών καταστάσεων έτσι όπως τις ζούνε και τις σχολιάζουν άτομα που διαθέτουν το παιδικό χιούμορ, μα και την επίσης παιδική ικανότητα να επισημαίνουν ότι εμείς οι ενήλικες δεν του δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή. Δίπλα μου για μια ακόμα φορά οι εικόνες της Τέτης Σώλου -γνήσια χιουμοριστικές και με τις δικές τους σκανταλιάρικες νότες. Αλλά καθώς πλέον ετοιμάζομαι να τοποθετήσω και αυτό το βιβλίο μου στο ράφι εκείνης της βιβλιοθήκης μου που είναι αφιερωμένη σε δικούς μου και μόνο τίτλους (κοντεύουν τα 100 τα βιβλία που κυκλοφόρησαν με τη δικιά μου υπογραφή), αναλογίζομαι για πολλοστή φορά πως έχει γίνει και εγώ άλλοτε γράφω για παιδιά, άλλοτε για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες και άλλοτε για ενήλικες. Συγγραφικό φαινόμενο είμαι ή μήπως ένας τσαρλατάνος της λογοτεχνίας; Εντάξει, αστειεύομαι -το ξέρω πόσο μικροί και μεγάλοι αναγνώστες, όπως και εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, αλλά και ένα μεγάλο μέρος γενικά των ανθρώπων του βιβλίου με αγαπούν και εκτιμούν το έργο μου. Αλλά υπάρχουν κι άλλοι -κυρίως σοβαροφανείς φιλολογούντες κριτικοί μα και γενικότεροι αυτοχριζόμενοι ειδικοί επί της λογοτεχνίας- που δεν μπορούν να ανιχνεύσουν ποιότητα στα έργα κάποιου που άλλοτε γράφει παραμύθια όπως αυτά που υπάρχουν στο «Χιονάνθρωπο που δεν ήθελε να λιώσει», άλλοτε ιστορίες για πρόσφυγες όπως στο «Δε με λένε Ρεγγίνα, Άλεχ με λένε» κι άλλοτε πάλι μυθιστορήματα όπως ας πούμε το «Ερωτική Αγωγή» ή το «Σαν Μήδεια». Οφείλω πάντως να παραδεχτώ πως η διττή παρουσία μου στα λογοτεχνικά δρώμενα της χώρας μας είναι μάλλον μοναδική. Σαφέστατα υπάρχουν κι άλλοι συγγραφείς με βιβλία και στη μια και στην άλλη κατηγορία, αλλά εγώ προσωπικά υλοποιώ με μεγαλύτερη ένταση αυτήν την διπλή συγγραφική προσωπικότητα. Τέτοιες, λοιπόν, δύσπιστες αντιδράσεις συχνά αντιμετωπίζω. Αλλά εγώ απλώς χαμογελώ… Τί άλλο να κάνω αφού για αυτούς τους ‘επικριτές’ μου δεν είναι κατανοητό πως όπως όλοι μας, έτσι κι εγώ κάποτε υπήρξα και παιδί και έφηβος και σαραντάρης και τώρα πια ένας ηλικιωμένος άντρας. Με μια όμως διαφορά από τους περισσότερους άλλους. Πως όχι μόνο δεν έχω ξεχάσει τα γεγονότα και τα συναισθήματα που κατά τη διάρκεια αυτών την ηλικιών μου βίωνα, αλλά κυρίως πως όλα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν ολοζώντανα μέσα μου όχι τόσο ως μνήμη, μα κυρίως ως εμπειρία ζωής. Και γι αυτό και έχω την ανάγκη να συνομιλώ μαζί τους -μαζί με το παιδί και τον έφηβο και τον σαραντάρη που κάποτε ήμουνα. Μαζί και με τον ηλικιωμένο που τώρα είμαι. Στον Μάρκο μου, λοιπόν -αυτόν τον δωδεκάχρονο νέο μου ήρωα- είχα κάτι να του πω… Μα κι αυτός είχε πολλά περισσότερα να πει σε μένα… Γιατί η Παιδικότητα είναι στάση ζωής… Ίσως μια ολόκληρη φιλοσοφική πρακτική κι εγώ αισθάνομαι τυχερός που αποτελεί βασική πηγή των συγγραφικών εμπνεύσεών μου.

6+1 ερωτήσεις στο Fractal.gr

6+1 ερωτήσεις | Μάνος Κοντολέων: «Είχα καιρό να γράψω ένα μυθιστόρημα όπου μέσα στο ένδυμα της παιδικής ματιάς κρύβεται μια περιγραφή ενδοοικογενειακών σχέσεων» Συνέντευξη στον Άγγελο Χαριάτη // -Ποιο είναι το τελευταίο σας βιβλίο και τι πραγματεύεται; Στα μέσα Ιουλίου κυκλοφόρησε το βιβλίο μου «Ο Μάρκος τα λέει όλα». Πρόκειται για ένα καθαρώς παιδικό μυθιστόρημα με πολύ χιούμορ που έχει να κάνει με τη ζωή μιας τετραμελούς μέσης οικογένειας και για το πως ένα προέφηβος κρίνει την καθημερινότητα τη δική του και των άλλων. Είχα καιρό να γράψω ένα μυθιστόρημα όπου μέσα στο ένδυμα της παιδικής ματιάς κρύβεται μια περιγραφή ενδοοικογενειακών σχέσεων. -Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος που προτιμάτε ως συγγραφέας και κάποιο που προτιμάτε ως αναγνώστης; Όχι. Τόσο ως αναγνώστης όσο και ως συγγραφέας δεν έχω κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος να προτιμώ. Αυτό που αναζητώ -πάντα και ως αναγνώστης και ως συγγραφέας- είναι από τη μια η λογοτεχνική ποιότητα και από την άλλη να καλύπτω τις εκάστοτε προσωπικές μου εσωτερικές ανάγκες. -Μικρή φόρμα ή μεγαλύτερη. Ποια σας ενδιαφέρει ή σας ταιριάζει καλύτερα; Θα έλεγα η μεγαλύτερη. Μου δίνεται με αυτήν η ευκαιρία να αναπτύξω χαρακτήρες, να εισέλθω βαθύτερα και για περισσότερο χρόνο στις ζωές των άλλων. -Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές ή αγαπημένη θεματολογία; Αγαπημένη όχι… Εμμονές όμως σίγουρα. Ας σημειώσω την αναζήτηση ταυτότητας, τον έρωτα, τις ερωτικές και οικογενειακές σχέσεις. -Έχετε επιρροές από Έλληνες ή/και ξένους συγγραφείς; Και έχω και είχα και θα έχω. Δε γίνεται διαφορετικά. Δεν ζούμε αποκλεισμένοι από τους άλλους. Από τους άλλους -αυτούς που κάποτε υπήρξαν και από όσους υπάρχουν ακόμα- παίρνουμε τα στοιχεία που με αυτά σχηματίζουμε και συνεχώς ανανεώνουμε την προσωπικότητά μας. -Εάν είχατε τη δυνατότητα να καλέσετε σε τραπέζι τέσσερις λογοτέχνες, ποιοι θα ήταν αυτοί και για ποιο λόγο; Αυτούς που κάποτε μαζί τους βρέθηκα γύρω από ένα τραπέζι και που τώρα δυστυχώς δεν μπορούν πια να αποδεχτούν την πρόσκληση μου. Με άλλα λόγια τους αγαπημένους -όχι και κατ’ ανάγκη σημαντικότερους- συγγραφείς που υπήρξαν φίλοι μου. Δεν μετρώ τους ανθρώπους με το ταλέντο τους, αλλά με την προσωπικότητά τους. -Ποια κατά τη γνώμη σας είναι τα χαρακτηριστικά ενός έργου το οποίο χαρακτηρίζεται παγκόσμιο ή/ και κλασικό; Η αλήθεια του… Ό,τι μπορεί για τον καθένα μας να σημαίνει αυτό.

«ΤΟ ΜΕΣΟ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ» -συνέντευξη ΟW Ε. Μπουλιά

 

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ: «ΤΟ ΜΕΣΟ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, ο Μάνος Κοντολέων, ο σπουδαίος Έλληνας συγγραφέας που μεγαλώνει πλέον την τρίτη γενιά μικρών αναγνωστών, μιλά στο OW για την ανάγκη της αφήγησης, που δεν πρέπει να καταλαγιάσει.

Είναι μεγάλη η συγκίνηση όταν από την κεντρική βιβλιοθήκη του σπιτιού, το παιδί σου –που δεν είναι πια τόσο παιδί– αναζητά το κάτι παραπάνω. Βλέπω τη μεγάλη μου κόρη να έχει σκύψει στα πολύ χαμηλά ράφια, εκεί που φυλάω σαν θησαυρούς τα βιβλία που διάβαζα εγώ ως έφηβη και που δεν χάρισα ποτέ μεγαλώνοντας στα μικρότερα ξαδέρφια μου, λες και ήξερα ότι μια μέρα θα τα κληροδοτούσα στα παιδιά μου. Και να τη τώρα να τραβά έξω ένα που είχα να δω πάρα πολλά χρόνια, ρωτώντας με αν θα της αρέσει. «Γεύση πικραμύγδαλου», Μάνος Κοντολέων. Έτος έκδοσης 1996. Ήμουν ακριβώς 13 – όσο είναι η κόρη μου σήμερα. Την πρωταγωνίστρια τη λένε Φαίδρα – την κόρη μου το ίδιο. «Καταλαβαίνεις ότι είναι σημαδιακό, ε;» της λέω.

 

Μάνος Κοντολέων. Οι γονείς μου είχαν μόλις χωρίσει όταν έπεσε στα χέρια μου το «Οι δύο τους κι άλλοι δύο», με πρωταγωνιστές έναν μπαμπά και μια κόρη που πρώτος αναγκάζεται να μεγαλώσει μόνος του. Βούτηξα μέσα του χωρίς σωσίβιο. Το «Γεύση πικραμύγδαλου» με συγκλόνισε, τότε έμαθα τι σημαίνουν τα γράμματα AIDS. Ζήτησα από τον μπαμπά μου κι άλλα. Με πήγε στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Πατάκη, στην Εμ. Μπενάκη, και πήρα το «33» και τη «Μάσκα στο Φεγγάρι», που χάρισε στον Κοντολέων το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για το 1998.

Τα βιβλία αυτά με πέρασαν στο επόμενο στάδιο. Είχα ήδη πάρει μια γεύση από τον κόσμο των μεγάλων, όμως τα βιβλία αυτά με αγκάλιασαν, μου έδειξαν πως δεν είμαι μόνη σε αυτή την τρικυμία, λειτούργησαν ως πυξίδα με τον δείκτη στραμμένο στο Σωστό, ακόμα κι αν δεν μου ήταν πάντα εύκολο να προσανατολιστώ. Τα βιβλία αυτά ήταν η συντροφιά μου τα κυριακάτικα πρωινά που ο μπαμπάς διάβαζε εφημερίδα, ήταν το καταφύγιο τα μοναχικά μεσημέρια των διακοπών. Ο Μάνος Κοντολέων έγινε τότε φίλος μου. Μετά ήρθε η ενηλικίωση και τον έχασα. Και τα χρόνια πέρασαν, έγινα μαμά και τυχαία κάποιος μου χάρισε το χριστουγεννιάτικο «Κόκκινο καραβάκι, κόκκινο ποδήλατο», όταν η κόρη μου ήταν πολύ μικρούλα, οπότε Κοντολέων από την αρχή!

Ο Μάνος Κοντολέων, ο πολυβραβευμένος συγγραφέας της παιδικής και εφηβικής (μας) ηλικίας που έχει βέβαια γράψει χίλια δύο άλλα (βιβλία ενηλίκων, άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά και sites, σενάρια τηλεοπτικών προγραμμάτων), μίλησε στο OW με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2024.

 

 

– Σπουδάσατε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πώς βρεθήκατε από έναν αμιγώς θετικό κλάδο στη λογοτεχνία;

Το ανάποδο θα έλεγα πως συνέβη. Από μικρός λάτρευα τη λογοτεχνία και ήθελα συνέχεια με αυτήν να ασχολούμαι. Αλλά παράλληλα δεν μπορώ να πω πως με ενθουσίαζε και ο τρόπος με τον οποίο στο σχολείο μας την δίδασκαν. Κι όπως παράλληλα μου άρεσαν τα μαθηματικά, στράφηκα προς τις θετικές επιστήμες. Μα τελικά οι παλιές αγάπες δεν ξεχνιούνται.

 

– Ήσασταν, λοιπόν, παιδί που διάβαζε. Ποια βιβλία θα λέγατε ότι «κίνησαν» κάτι μέσα σας, ωθώντας σας να ασχοληθείτε κι εσείς με τη συγγραφή;

Ναι, διάβαζα πολλά βιβλία. Τα κλασικά που εκείνα τα χρόνια φτάνανε στα χέρια των παιδιών – Ντίκενς, Τουαίην. Μα και πολλά ιπποτικά και ιστορικά μυθιστορήματα. Και στην εφηβεία μου πια, κατάλαβα πως ήθελα να γίνω κι εγώ συγγραφέας.

 

– Τα παιδιά σήμερα δείχνει να έχουν απομακρυνθεί από το βιβλίο. Θα πρέπει να μας ανησυχεί αν μεγαλώνουμε ένα παιδί που δεν διαβάζει; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στη ζωή του;

Όχι, δεν με ανησυχεί. Άλλωστε, δεν είμαι παιδοψυχολόγος για να πω ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στη ζωή ενός ανθρώπου από το γεγονός πως ως παιδί δεν διάβαζε λογοτεχνικά έργα. Μα σίγουρα  μπορώ να πω πως η λογοτεχνία έχει πολλά να προσφέρει στη διαμόρφωση χαρακτήρα. Και όχι μόνο κατά την παιδική ηλικία.

– Τι είναι αυτό που σας ωθεί σε ένα νέο βιβλίο κάθε φορά; Κάποιο κοινωνικό φαινόμενο; Κάποιο συναίσθημα; Και τι ετοιμάζετε τώρα, μετά τα «Ποτέ πιο πριν» και «Με το ίδιο όνομα»;

Δεν ξέρω ποτέ ποιο θα είναι το επόμενο βιβλίο μου. Σίγουρα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου είναι μια «αποθήκη» ιδεών για ένα νέο έργο. Μα πρέπει να περάσουν πιο βαθιά μέσα στη σκέψη  και στην ψυχή μου για να διεκδικήσουν τη μετατροπή τους σε έργο. Ασφαλώς σημαντικό ρόλο παίζουν και τα όσα σε προσωπικό επίπεδο βιώνω.

 

Όσον αφορά το τι ετοιμάζεται δικό μου να κυκλοφορήσει, μπορώ να σας πω πως μέσα σε αυτή τη χρονιά θα βγουν στα βιβλιοπωλεία ένα εικονογραφημένο, που θα αναφέρεται στη σχέση που είχα ως παιδί με ένα μικρό κατοικίδιο, και ένα μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά, που με χιούμορ θα καταγράφει την καθημερινότητα μιας οικογένειας. Παράλληλα γράφω ένα «ενήλικο» μυθιστόρημα γύρω από τη σχέση έρωτα και γήρατος.

– Όταν δεν γράφει ο Μάνος Κοντολέων, τι του αρέσει να κάνει;

Συνεχώς γράφω. Τα δικά μου βιβλία ή κριτικές για βιβλία άλλων.

 

– Οι ειδικοί χτυπούν καμπανάκια τα τελευταία χρόνια ανησυχώντας για τις επιπτώσεις μιας παιδικότητας βυθισμένης στις οθόνες. Ποια είναι η άποψή σας;

Σκέφτομαι πως δεν μπορούμε να σταματήσουμε την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αυτό που θα πρέπει να προσπαθήσουμε –ή, πιο σωστά, να ευχηθούμε– είναι το να διατηρηθεί η ανάγκη των ανθρώπων να αφηγούνται οι ίδιοι, μα και να θέλουν να παρακολουθούν τις αφηγήσεις των άλλων. Το μέσο αφήγησης του μέλλοντος μπορεί να μην είναι η γραφή αλλά η εικόνα. Μικρή ίσως σημασία θα έχει. Φτάνει να υπάρχει, να συνεχίσει να υπάρχει, η ανάγκη αφήγησης. Γιατί όταν αναζητώ την αφήγηση, στην ουσία αναζητώ την επικοινωνία με τον άλλον.

– Εσάς τι σας ανησυχεί αναφορικά με τα σημερινά παιδιά;

Το ότι μεγαλώνουνε σε έναν κόσμο χωρίς όραμα ιδεολογικό. Και με μια αβεβαιότητα για το αύριο.

 

– Ποια είναι τα βιβλία ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας που θεωρείτε απαραίτητο να διαβάσει μεγαλώνοντας το παιδί;

Αδύνατον να τα καταγράψω. Είναι τόσα πολλά και συνεχώς έρχονται και νέα. Κι άλλωστε, καθένας ας κάνει μόνος του τις επιλογές του.

 

– Θα μας γράψετε μία ευχή για τα σημερινά παιδιά με αφορμή την Ημέρα Παιδικού Βιβλίου;

Να ζήσουν σε έναν κόσμο που θα τα φροντίζει.

 

https://www.ow.gr/empnefsi/gia-tin-imera-paidikou-vivliou-o-manos-kontoleon-efxetai-ta-paidia-na-zisoun-se-enan-kosmo-pou-tha-ta-frontizei/?fbclid=IwAR1vwG9-gcij97P53Ag5B1j9V3AS3ETrUCDxcSrBUEvqPRB9nFgeXOJMvZ0_aem_AXDLI7owCe_aG40T0GwYK3Wi7cRl71U-_aboKXQ2biVNRHXGLY-bmPKjSGkOECMcp-naFCRbrj_6oNgkoMqRSJBn

Στην Εφημερίδα των Συντακτών, κάποιες σκέψεις μου -απαντήσεις σε ερωτήσεις του Μισέλ Φάις

 

Σήμερα, 3/4/2024 στην Εφημερίδα των Συντακτών, κάποιες σκέψεις μου -απαντήσεις σε ερωτήσεις του Μισέλ Φάις

● Γράφετε συνεχώς το ίδιο βιβλίο ή στο έργο σας εντοπίζετε τομές και ασυνέχειες;

-Αν και έχω γράψει πάρα πολλά βιβλία και διαφόρων ειδών, εντούτοις πιστεύω πως στην ουσία γύρω τα ιδία θέματα με ενεργοποιούν. Ο έρωτας, η ταυτότητα και η παιδική ηλικία. Μα στην ουσία -ας το σκεφτούμε αυτό- και τα τρία αυτά θέματα αποτελούν μια ιδιαιτέρως κλειστή ενότητα.

● Εκτός από τη λογοτεχνία, τι άλλο καθορίζει και φωτίζει το έργο σας;

-Οι ιδέες μου γύρω από τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις κοινωνικές και τις πολιτικές. Γενικά θα έλεγα πως αν και δεν είμαι από τους συγγραφείς των μεγάλων συνθέσεων (ένα μόνο μυθιστόρημά μου θα το χαρακτήριζα ως τέτοιο) εντούτοις θέλω να κατανοώ τους ήρωές μου μέσα στην κοινωνία όπου ζούνε.

● Υπάρχει κάποιο βιβλίο που βιαστήκατε να το παραδώσετε στον εκδότη σας και κάποιο άλλο που το απωθείτε, το «φοβάστε» μέχρι σήμερα;

-Γενικά είμαι από τους συγγραφείς εκείνους που σε καθημερινή βάση ασχολούνται με τη γραφή. Κι αν σε κάποιο σημείο της συγγραφικής πορείας ενός μυθιστορήματος μπορεί να με διακατέχει μια αγωνία να ολοκληρώσω το έργο, αυτή δεν έχει να κάνει παρά με κάποιον υπαρξιακό φόβο μου μήπως και κάτι μου συμβεί και το έργο μου θα μείνει ημιτελές -ως ένα παιδί που δεν πρόλαβε να γεννηθεί Όταν, όμως, ολοκληρώνω ένα βιβλίο, σταματώ να ασχολούμαι μαζί του έως ότου εκδοθεί αλλά και στη συνέχεια όταν πια κυκλοφορεί. Αλλά πάντα φοβάμαι το βιβλίο που ξεκινώ να γράφω. Με άλλα λόγια ένας κύκλος -το φίδι που δαγκώνει την ουρά του.

● Τρεις τίτλοι βιβλίων που σας σφράγισαν, στο πέρασμα του χρόνου, εντός κι εκτός κειμένου.

-Σε μια σελίδα του ημερολογίου μου, κάπου προς τα μέσα της εφηβείας μου, έχω σημειώσει μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του μυθιστορήματος του Αντρέ Μωρουά «Η Γη της Επαγγελίας» την ευχή να μπορέσω κι εγώ να γίνω συγγραφέας -και τι περίεργο που ποτέ δεν θέλησα να το ξαναδιαβάσω! Πολύ λίγα χρόνια αργότερα βυθίστηκα στον κόσμο του Γκαλσγουόρθι και της τριλογίας του «Ο θρύλος των Φορσάιθ». Εκεί ανακάλυψα το τι σημαίνει μυθιστορηματική δομή. Αλλά πρέπει να ομολογήσω πως ο αληθινά πρώτος μου εφηβικός συγγραφικός έρωτας -μη εξηγήσιμος όπως πολλά της εφηβείας- ήταν η «Ντεζιρέ» της Σελίνκο. Έργο που πρέπει να το είχα διαβάσει πάνω από επτά φορές… Και απανωτά, μάλιστα! Αλλά είπαμε -ποιος μπορεί να εξηγήσει εφηβικές αντιδράσεις;

• Υπάρχουν αρνητικές κριτικές που σας βοήθησαν και θετικές που υπομειδιάσατε;

-Ενώ το έργο μου έχει μελετηθεί σε Πανεπιστημιακό επίπεδο, οι μεμονωμένοι κριτικοί δεν έχουν ιδιαίτερα ασχοληθεί με τα βιβλία μου. Οπότε μπορώ να πω πως θεωρώ μάλλον τυχερό τον εαυτό μου μιας και απερίσπαστος, ακούω τις κρίσεις του ίδιου μου του εαυτού και κάποιων πολύ προσεχτικά επιλεγμένων προσώπων. Και ας μη θεωρηθεί υπεροψία, αλλά ως ο ίδιος κριτικός έργων άλλων συγγραφέων, ξέρω να ακολουθώ τα νήματα που θα με βοηθήσουν να κρίνω και τα δικά μου έργα. Τελικά πιστεύω πως όσο κι αν δε θέλουμε δημόσια να το ομολογήσουμε, ο κριτής που περισσότερο εμπιστευόμαστε είναι ο ίδιος μας ο εαυτός.

● Υπάρχει κάποιος παλαιότερος και κάποιος νεότερος Έλληνας συγγραφέας που σας έλκει η γραφή του;

-Στην νεότητά μου πέρασα κι εγώ από την εξουσία του Καζαντζάκη. Μετά από την γοητεία του Ρίτσου. Λίγο αργότερα από την σεξουαλική ερμηνεία του Καραγάτση. Εδώ και χρόνια, πλέον, στη γοητεία πολλών συγγραφέων υποκύπτω. Που στη συνέχεια όμως με κριτική ματιά τους επανατοποθετώ.

● Σήμερα, υπάρχουν λογοτεχνικές συντροφιές που διαμορφώνουν το πνευματικό κλίμα της εποχής;

- Μα ασφαλώς. Όπως πάντα έτσι και σήμερα. Απλώς δεν ξέρω αν και στο παρελθόν όπως και στο παρόν είναι οι συντροφιές που διαμορφώνουν το πνευματικό κλίμα ή αυτό εκείνες.

● Για ποιο λόγο η παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας, εκτός συνόρων, είναι τόσο νωθρή και αποσπασματική;

- Πολλά και κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί πάνω σε αυτό το θέμα. Προσωπικά θεωρώ πως είναι θέμα γλώσσας, μα και έλλειψη σωστής κρατικής υποστήριξης. Αλλά ας έχουμε και μια υποψία μήπως η ελληνική λογοτεχνία είναι τελικά επικίνδυνα ενδοσκοπούμενη.

● Η πολιτική συγκυρία, εντός και εκτός της χώρας, αλλά και η γλώσσα και ο τρόπος της ενημέρωσης αγγίζουν το συγγραφικό εργαστήρι σας;

- Σε ένα σημαντικό βαθμό. Μα αφού πρώτα περάσουν από το προσωπικό μου φίλτρο.

● Σας απασχολεί αν, μετά θάνατον, θα σας θυμούνται μέσα από το έργο σας;

- Κάποτε ναι, με απασχολούσε. Μέχρι που διάβασα τη φράση του Σαρτρ: ‘Ο θάνατός μου αφορά τους άλλους’.

Συνέντευξη για το 'Σαν Μήδεια" στο Fractal

 

Συνέντευξη στη Γεωργία Χαδρά

-Μιλήστε μας για τον τίτλο του νέου σας βιβλίου.  Γιατί επιλέξατε την παρομοίωση «Σαν Μήδεια» για τον τίτλο;

* Ο  αρχικός τίτλος ήταν «Υγρό, σκοτεινό θηλυκό σαν Μήδεια». Η φράση θεωρήθηκε κάπως μεγάλη για να είναι τίτλος, αλλά και ίσως παραπλανητική. Οπότε αποφασίστηκε να κρατηθεί μόνο το «Σαν Μήδεια», που υπονοεί ό,τι το μυθιστόρημα αναφέρεται σε πράξεις οι οποίες καθορίστηκαν από την προσωπικότητα της ίδιας της Μήδειας. Μα αναγνωρίζω πως η απόλυτη κατανόηση αυτού του ‘σαν’ προαπαιτεί και την ανάγνωση του έργου μου, ώστε να μπορέσει κάποιος να καταλάβει την διαφορετική ερμηνεία που επιχειρώ σχετικά με τις αποφάσεις της Μήδειας. Ελπίζω πως στη συνέχεια της συζήτησής μας να μου δοθεί η ευκαιρία να γίνω περισσότερο σαφής.

 

- Είναι το τρίτο βιβλίο και ουσιαστικά ολοκληρώνετε την τριλογία σας με τις κεντρικές ηρωίδες από την Αρχαία Τραγωδία. Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε και την επιλέξατε;

* Και με τα τρία αυτά έργα μου θέλησα να καταθέσω μια προσωπική, ως ένα βαθμό, προσέγγιση κεντρικών ηρωίδων των αρχαίων τραγωδιών. Η Κασσάνδρα του πρώτου μυθιστορήματος για μένα είναι το σύμβολο του συνετού ανθρώπου που ενώ ο ίδιος βλέπει που οδηγεί το τυφλό πάθος των άλλων, δεν καταφέρνει να τους πείσει. Η Κλυταιμνήστρα, του δευτέρου έργου, είναι για μένα το σύμβολο μιας ηγέτιδας που δεν μπόρεσε να εκφράσει το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας. Τώρα, με το τρίτο, προτείνω ένα διαχωρισμό ανάμεσα στη σχέση άντρα – γυναίκας και σε εκείνη του αρσενικού – θηλυκού. Η πρώτη έχει κοινωνικό πρόσημο, ενώ η δεύτερη αποτελεί την ίδια τη δημιουργία της ζωής.

Σε κάθε περίπτωση θεωρώ πως αν αυτά τα πρόσωπα, αυτές οι γυναίκες έχουν καταφέρει να παραμένουν ‘ζωντανές’ μέχρι τις μέρες μας, είναι γιατί προσφέρονται σε συνεχώς νέες, μικρές ή πιο μεγάλες, επαναγνώσεις. Η δε Μήδεια ίσως περισσότερο στις μέρες μας, όπου εμφανίζεται μια έντονη βία μέσα στις σχέσεις των ανθρώπων και τα έμφυλα πρότυπα ή αναιρούνται ή και επαναπροσδιορίζονται.

 

-Εστιάζετε  στην ψυχολογία της γυναίκας και στην ουσία δημιουργήσατε μια Μήδεια που γίνεται σιγά σιγά αγαπητή στον αναγνώστη ή τουλάχιστον αντιλαμβανόμαστε τους λόγους που την οδήγησαν στην αποτρόπαια πράξη της.  Ήταν αυτός ο σκοπός σας ; Να εξηγήσετε δηλαδή κάτω από ποιες συνθήκες και  συναισθήματα έδρασε;

* Όπως σας είπα θέλησα και στην περίπτωση της Μήδειας να αναζητήσω τους λόγους που οδήγησαν στην πλέον αποτρόπαιη πράξη, αυτή της παιδοκτονίας. Η ερωτική ζήλεια, όπως και η εκδίκηση μιας προδομένης γυναίκας  δεν με έπειθαν. Από την άλλη δεν μπορούσα να αγνοήσω το γεγονός πως στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η Μήδεια όχι μόνο δεν τιμωρείται, αλλά ο θεός Ήλιος την παίρνει μαζί του. Οπότε ποια μπορεί να ήταν μια άλλη προσέγγιση  των συναισθημάτων της;  Μετά από πολλές μελέτες, αλλά και σύγχρονες εκδοχές ανεβασμάτων της τραγωδίας, μα κυρίως με τον προβληματισμό που μου δημιούργησε η σκηνή του φόνου στην ταινία Medea του Λαρς φον Τρίερ, κατέληξα στη δική μου ερμηνεία και έτσι είδα τη Μήδεια όχι ως γυναίκα μέσα σε μια κοινωνία, αλλά ως τελευταία απόγονο μια θηλυκής θεότητας που επιζητά  την ένωσή της με κάποιον καθαρό απόγονο διαχρονικής αρσενικής ταυτότητας και την δημιουργία μαζί του ενός νέου ανθρώπινου γένους

-Ποια είναι η πιο ξεχωριστή πλευρά της Μήδειας;

* Μα ολόκληρη μια ξεχωριστή οντότητα είναι. Επιζητά τη γονιμοποίησή της. Θέλει τα πλάσματα που θα γεννήσει να έχουν το ήθος που πρέπει να διαθέτουν οι γνήσιοι απόγονοι αρχέγονων θεών όπως ο Ουρανός και η Γαία. Θέλει να συνεργαστεί με τον Ιάσωνα γι αυτόν τον σκοπό. Στο πρόσωπο του εραστή της βλέπει τον ίδιο τον θεό Ήλιο, ενώ εκείνη είναι η Σελήνη. Είναι υγρή και σκιερή και ζητά το φως για να γονιμοποιήσει τα σπλάχνα της.

 

-Το βιβλίο σας έχει πάθος , έρωτα , πόθους ,μάχες, αίμα και θάνατο. Μου άρεσε επίσης που εμφανίζετε την ανθρώπινη πλευρά της. Πόσο δύσκολο είναι να αντιμετωπίσει κάποιος τα δαιμόνια του εαυτού του και της μοίρας του;

* Πολύ εύστοχα θέτε το θέμα. Γιατί τι άλλο είναι -ή έστω θα έπρεπε να είναι- η ανθρώπινη πλευρά μιας γυναίκας  από την ανάγκη για την ελευθερία έκφρασης του θηλυκού εαυτού της και με αυτόν να σαγηνεύσει εκείνον με τον οποίο θα φέρει στη ζωή τους απογόνους της; Αλλά και πόσο δύσκολο να αντιμετωπίσει τους άλλους που θέλουν να την κρατήσουν μέσα στη μιζέρια μιας προγραμματισμένης μοίρας. Αλλά ας το πω με άλλα λόγια -για μένα η Μήδεια είναι η διαχρονική εκπρόσωπος της θηλυκής αξιοπρέπειας

 

-«Υπέκυψε-η πρώτη φορά τότε ήταν και από τότε κι άλλες ακολούθησαν που υπέκυπτε στη γοητεία εκείνου του επίλεκτου άρρενος. Δηλαδή, αν και ταγμένο θηλυκό η ίδια , αγνοούσε την πτώση και αντιδρούσε σαν γυναίκα;»

Αναρωτήθηκα διαβάζοντας αυτές τις φράσεις πόσο βαθιά καταφέρατε να μπείτε στην ψυχή της ;

*Δεν είμαι εγώ που μπορώ να πως το πόσο βαθιά μπήκα στην ψυχή της. Αυτό είναι κάτι που θα το κρίνει ο αναγνώστης του έργου. Εγώ εκείνο που μπορώ να βεβαιώσω είναι πως τόσο στην περίπτωση της Μήδειας, όσο και στις περιπτώσεις και προηγουμένων ηρωίδων άλλων έργων μου, προσπάθησα με κάθε τρόπο όχι μόνο να μπω μέσα στις ψυχές τους, αλλά να μετατρέψω τη δική μου ύπαρξη στην ύπαρξη καθεμιάς από αυτές. Αλλά πάντα αυτό είναι και ένα από τα στοιχήματα του συγγραφέα. Την ώρα που πλάθει ένα νέο χαρακτήρα, να λησμονεί -όσο αυτό είναι μπορετό- τον δικό του.

 

-«Και τώρα ξανά το έργο δικό της. Και η απόφασή της βαμμένη στο κόκκινο του αίματος, στο κόκκινο του φόνου. Μπορεί το μέλλον να προαναγγέλλεται από το παρελθόν, αλλά ο χρόνος είναι πάντα το τώρα και ο τόπος θα είναι πάντα το εδώ». Βαθιά φιλοσοφημένες φράσεις. Μπορείτε να μας τις αναλύσετε λίγο περισσότερο;

* Οι πράξεις του παρελθόντος είναι εκείνες που πάνω τους θα στηριχτούν όσες θα ακολουθήσουν, οι του μέλλοντος δηλαδή. Αλλά ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον υπάρχει το παρόν. Μπορεί να είναι στιγμιαίο, αλλά έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πορεία των γεγονότων. Να το εκφράσω διαφορετικά; «Ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου» μας υπενθυμίζει ο Σολωμός. Που σημαίνει πως μπορεί το στιγμιαίο παρόν να αναστρέψει τους σχεδιασμούς του παρελθόντος και να δημιουργήσει ένα νέο μέλλον.

 

-Στο τέλος του βιβλίου ο Ιάσωνας απευθύνεται στη Μήδεια. Της λέει «Σ’ αγάπησα» κι εκείνη του αποκρίνεται με παράπονο «Σαν άντρας». Αυτό άραγε συνδέει την παρομοίωση του τίτλου  με την αγάπη του Ιάσωνα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα αντρικά όρια;

* Να που δίνετε και μια άλλη ερμηνεία στον τίτλο. Σας ευχαριστώ!

 

-Σε κάθε κεφάλαιο έχετε μια φράση από τη Μήδεια του Ζαν Ανουίγ. Σε αυτή στηριχτήκατε περισσότερο;

* Ναι. Αφού βασίστηκα πρώτα στο κείμενο του Ευριπίδη, θέλησα -το είπα και πιο πριν- να αναζητήσω τη Μήδεια και άλλων δημιουργών. Αυτή του Ανούιγ με βοήθησε να πλησιάσω περισσότερο τον ψυχισμό του Ιάσωνα. Γιατί πέρα από τις θεωρίες, ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα πάθους και συγκρούσεων. Έπρεπε, λοιπόν, να στραφώ και προς την πλευρά εκείνου. Ο Ανούιγ με βοήθησε μιας και ο δικός του Ιάσωνας έχει κάτι το γήινο… Το ανθρώπινο. Δεν τον δικαιολογεί, αλλά τον καταλαβαίνει… Μπορούμε να ισχυριστούμε πως ήταν ένας άντρας που χωρίς βαθύτερες σκέψεις αφέθηκε στη γοητεία μιας θηλυκής προσωπικότητας; Αν ναι, τότε έχει και αυτός ένα μερίδιο στην κατανόησή μας; Δεν ξέρω… Αυτό ας το πούνε και πάλι οι αναγνώστες μου. Ο δικός μου ρόλος έχει τελειώσει πλέον.

 

-Πρώτα γράψατε την «Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο», στην συνέχεια «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας και τέλος το βιβλίο «Σαν Μήδεια». Σας δυσκόλεψε κάποια από τις τρεις τραγικές ηρωίδες και αν ναι ποια;

* Και οι τρεις, η κάθε μια με τον δικό της τρόπο. Η Κασσάνδρα γιατί ήταν η πρώτη και μαζί της έμπαινα σε άγνωστα νερά. Μα από την άλλη ήταν και μια προσωπικότητα που την είχα δίπλα μου από τον καιρό της νεότητάς μου. Η Κλυταιμνήστρα, όσο κι αν σας ξαφνιάζει, ήταν πλέον μυθιστορηματική. Πολλά τα γεγονότα της ζωής της που πάνω τους ένα μυθιστόρημα μπορεί να απλωθεί. Απλώς στην δική της περίπτωση χρειάστηκα και τη συνδρομή εκείνου που τη σκότωσε, του γιου της δηλαδή. Άλλη αυτή μορφή δυσκολίας -να μιλήσεις για μητροκτονία. Πάντως σίγουρα η πιο απροσπέλαστη ήταν η Μήδεια. Δεν είναι εύκολο, θα έλεγα πως είναι σπαρακτικό να προσπαθήσεις να αναπτύξεις ένα έργο βασισμένο σε ηρωίδα που σκοτώνει τα παιδιά της. Αλλά ίσως και γι αυτό η  όλη προσπάθεια τελικά με συνεπήρε.

 -Γιατί είναι πάντα επίκαιρα τα πρόσωπα από την Αρχαία Τραγωδία;

*Όλα όσα καθορίζουν τις σχέσεις μας, όλες οι βασικές αρχές και ιδέες του πολιτισμού μας έχουν υπάρξει και έχουν διατυπωθεί στις Αρχαίες Τραγωδίες. Παράλληλα τα πρόσωπα αυτών των έργων έχουν θα έλεγα μια διπλή ταυτότητα -αυτή του ανθρώπινου πάθους και την άλλη του διαχρονικού συμβόλου. Από τον Προμηθέα έως τον Οιδίποδα, από την Εκάβη έως την Κασσάνδρα, από την Ελένη έως την Κλυταιμνήστρα και από τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα έως τον Έκτορα και τον Πρίαμο -όλοι τους είναι και σύμβολα, μα και άνθρωποι της εκάστοτε σύγχρονης καθημερινότητας. Τολμώ να ισχυριστώ πως όλη τη Λογοτεχνία και το Θέατρο από τη μια και όλη η Ψυχολογία και η Φιλοσοφία από την άλλη πάνω στα θέματα και τους χαρακτήρες των Αρχαίων Τραγωδιών έχουν χτιστεί.

-Τι συμβολίζει σήμερα η Μήδεια;

*Το αίτημα της ισότητας των φύλων, μα και το πάθος της ανθρώπινης ψυχής να ολοκληρώσει τον προορισμό της.

 

-Ποιος θα είναι ο επόμενος γυναικείος χαρακτήρας που θα σας απασχολήσει;

* Έχω την εντύπωση πως ο επόμενος χαρακτήρας που θα με απασχολήσει συγγραφικά δεν θα είναι γυναικείος. Ίσως είναι θέμα ατομικής ανάγνωσης της ηλικίας μου… Όσο μεγαλώνει κανείς, λένε πως γίνεται και περισσότερο εγωκεντρικός.

 Σας ευχαριστώ πολύ ,είναι μεγάλη χαρά και τιμή αυτή η συνέντευξη

*Κι εγώ σας ευχαριστώ για τα όσα με κάνατε να βάλω σε μια σειρά σχετικά με το «Σαν Μήδεια». Όταν έχεις ολοκληρώσει ένα μυθιστόρημα, αξίζει να επανέρχεσαι σε αυτό. Είναι, κατά κάποιο τρόπο,  μια πορεία αυτογνωσίας.

20/12/2023

(1600 λέξεις)

https://www.fractalart.gr/manos-kontolewn-interview/

Συνέντευξη για το 'Σαν Μήδεια" στο bookpress

 

Συνέντευξη με τον συγγραφέα Μάνο Κοντολέων με αφορμή το νέο του μυθιστόρημα «Σαν Μήδεια» (εκδ. Πατάκη) με το οποίο ολοκληρώνεται η τριλογία του με κεντρικές ηρωίδες μεγάλες γυναικείες μορφές από την Αρχαία Τραγωδία: Κασσάνδρα, Κλυταιμνήστρα, Μήδεια. 

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο

Δίχως να έχω πρόχειρα στοιχεία, πρέπει να είναι από τους λίγους άντρες συγγραφείς που έχουν καταπιαστεί τόσο πολύ με τη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Ο Μάνος Κοντολέων, έπειτα από τόσα χρόνια στη λογοτεχνία, δικαίως, μπορεί να θεωρεί πως ελάχιστα πράγματα που αφορούν τον άνθρωπο δεν έχουν περάσει από τα βιβλία του.

Προσφάτως κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Σαν Μήδεια (εκδ. Πατάκη), με το οποίο κλείνει μια τριλογία με ηρωίδες που προέρχονται από το αρχαίο δράμα, κι εκείνος τις μετέφερε στο σήμερα με έναν δικό του –δημιουργικό– τρόπο. Μας μίλησε γι’ αυτό το εγχείρημα, αλλά και για τη συνολική του πορεία στα Γράμματα.

Μήδεια, Κλυταιμνήστρα, Κασσάνδρα. Τρεις γυναίκες με έντονη προσωπικότητα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η τριλογία προέκυψε ή ήταν ένα συγγραφικό σχέδιο που το συλλάβατε ως τέτοιο εξαρχής;

Όχι. Όλα ξεκίνησαν από την Κασσάνδρα. Όπως αναφέρω και στο σημείωμα του συγγραφέα που υπάρχει στο μυθιστόρημα Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο, η συγκεκριμένη πριγκίπισσα της Τροίας με είχε συγκλονίσει από τα εφηβικά μου χρόνια. Στο πρόσωπό της από τότε διέκρινα τη μοίρα και το δράμα του ανθρώπου που μπορεί να σκέφτεται με λογική αλλά δεν μπορεί να πείσει τους πολλούς που πράττουν παρορμητικά και δίχως βαθύτερο προβληματισμό. Μια εντελώς σύγχρονη μορφή – αυτή είναι για μένα η Κασσάνδρα. Και κάτω από αυτή τη διάθεση κάποια στιγμή θέλησα πάνω της να στήσω ένα ολότελα δικό μου μυθιστόρημα.

Ολότελα δικό μου με την έννοια πως δεν έμεινα στα ελάχιστα που για την Κασσάνδρα γνωρίζουμε, αλλά στηριζόμενος και σε άλλες πηγές και επιστρατεύοντας τις αρχές της ψυχολογίας της εποχής μας, έπλασα μια εντελώς δική μου μυθιστορηματική ηρωίδα. Μα η επαφή μου με την Ιλιάδα και τις Αρχαίες Τραγωδίες, με έκανε να θελήσω αυτά τα συγγραφικά του «πειράματα» να τα δω να συνεχίζονται και να εφαρμόζονται πρώτα στην Κλυταιμνήστρα και τώρα στη Μήδεια. Γιατί σε αυτές τις δύο; Μα γιατί τα όσα γι' αυτές γνωρίζουμε, τους χαρίζουν όχι μόνο μια διαχρονικότητα, αλλά και μια επικαιρότητα. Αυτή της βίας.

Η επανερμηνεία των αρχαίων μύθων δεν είναι κάτι ξένο. Εντούτοις πολλές από αυτές τις προσπάθειες ισοπεδώνουν την αρχική σύλληψη. Τα δικά σας βιβλία, αντίθετα, επιδιώκουν μια συνομιλία. Πώς δουλέψατε και στα τρία βιβλία;

Το καθένα με τον τρόπο που ορίζανε οι τρεις ηρωίδες. Για την Κασσάνδρα σας είπα. Η Κλυταιμνήστρα για μένα δεν είναι μόνο η βασίλισσα που φτάνει στο φόνο για να διατηρήσει την εξουσία, μήτε και η προδομένη σύζυγος. Είναι κυρίως η γυναίκα εκείνη που ζει μια τραγική στιγμή – να τη σκοτώνει το ίδιο το παιδί της. Αλλά μια τέτοια προσέγγιση αυτομάτως έφερε στο μυθιστορηματικό προσκήνιο και τον μητροκτόνο – τον Ορέστη. Που κι αυτός είχε την τραγική μοίρα να σκοτώνει τη μάνα του. Η περιγραφή του πώς αυτοί οι δυο άνθρωποι έφτασαν σε μια τέτοια στιγμή, είναι στην ουσία και όλο το μυθιστόρημα που αποφάσισα να το ονομάσω Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας.

Τώρα, όσον αφορά τη Μήδεια, εδώ θέλησα να ψάξω –και το έψαξα, πιστέψτε με, πολύ– το γιατί από τη μια έχουμε μια παιδοκτόνο και από την άλλη μια γυναίκα που δεν τιμωρείται από τη θεία δίκη. Τελικά προτείνω μια δικιά μου ερμηνεία – αυθαίρετη ίσως, αλλά από την άλλη πιστεύω πως μέσα στο μυθιστόρημά μου Σαν Μήδεια την τεκμηριώνω.

Τώρα που έχετε ολοκληρώσει την τριλογία, ποια από τις τρεις ηρωίδες έθεσε τα πιο δύσκολα ερωτήματα σ’ εσάς; Ποια σας δυσκόλεψε περισσότερο;

Νομίζω πως από αυτά που μέχρι τώρα σας είπα, είναι φανερό πως εκείνη που περισσότερο μου αντιστάθηκε ήταν η Μήδεια. Για να πλάσω τη δική μου εκδοχή του φόνου, αναγκάστηκα να φτάσω στις αρχές της Δημιουργίας, έτσι όπως περιγράφεται στη Μυθολογία μας.

Η Μήδεια είναι ακόμη παρεξηγημένη στις μέρες μας; Για πολλούς ενσαρκώνει την ιδέα της αρνητικής ηρωίδας...

Ναι, είναι παρεξηγημένη. Μα από την άλλη και ιδιαίτερα ελκυστική. Ιδίως στην εποχή μας που οι σχέσεις των φύλλων επαναπροσδιορίζονται. Που η βία έχει απλωθεί μέσα στην καθημερινότητά μας. Που ενώ όλοι λέμε πως αποδεχόμαστε την οποιαδήποτε διαφορετικότητα, από την άλλη μας τρομάζει ο «άλλος». Η Μήδεια με μια έννοια μπορεί να συμβολίζει τον «άλλον». Αλλά ίσως κι εκείνη να αντιμετώπιζε κάποιον δικό της «άλλον».

Είναι εμφανές στο βιβλίο σας πως η εξήγηση της παιδοκτονίας λόγω ερωτικής εκδίκησης δεν είναι επαρκής. Τη βρίσκετε κοινότοπη; Πολύ προφανή για να είναι η μόνη ορθή;

Ακριβώς αυτό – πολύ προφανής για να είναι η μόνη ορθή. Κι ενώ αναζητούσα το τι άλλο μπορεί να πυροδότησε την πράξη της Μήδειας, έτυχε να δω την ταινία του Λαρς Φον Τρίερ, σε σενάριο του Ντράγιερ, «Medea». Στην ταινία αυτή ο θάνατος των παιδιών παρουσιάζεται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Στην ουσία είναι ο μεγάλος γιος που ζητά από τη μητέρα να τον βοηθήσει πρώτα να κρεμάσουνε το μικρότερο παιδί και στη συνέχεια να τον σηκώσει για να μπορέσει μόνος του να περάσει τη θηλιά στο λαιμό του. Η Μήδεια υπακούει μα και συμφωνεί. Πάντα σπαράζοντας. Καταλαβαίνεται πως μια τέτοια προσέγγιση θέτει το ζήτημα του «γιατί» σε μια άλλη βάση. Και εγώ αισθάνθηκα απελευθερωμένος να μορφοποιήσω τη δική μου άποψη, που στην ουσία στηρίζεται στον διαχωρισμό της σχέσης άρρενος – θήλεος με εκείνη του άνδρα – γυναίκας.

Σε ποια Μήδεια στηριχθήκατε περισσότερο; Στου Ευριπίδη, στου Ανούιγ ή του Τρίερ;

Η Μήδεια των Τρίερ-Ντράγιερ μου πρόσφερε μια ελευθερία να τολμήσω τη δική μου ερμηνεία. Μα στη συνέχεια και καθώς σχεδίαζα πια όλο το μυθιστόρημα, διαπίστωσα πως για λόγους οικονομίας αλλά και –κυρίως– υποστήριξης της θέσης μου, θα έπρεπε να μην σταθώ στα γεγονότα που αφορούν τις πράξεις Μήδειας και Ιάσονα από την ώρα που φεύγουν από την Κολχίδα έως τη μέρα που φτάνουν στην Κόρινθο. Είναι γεγονότα ασφαλώς έντονα, αλλά θα χρωμάτιζαν τη μυθιστορηματική εκδοχή της Μήδειας με αποχρώσεις γοτθικού μυθιστορήματος. Κι άλλωστε δεν είναι τυχαίο που ο Ευριπίδης μόνο με τις μέρες στην Κόρινθο μας μιλά. Το ίδιο κάνει και ο Ανούιγ. Προσωπικά λατρεύω τον Ευριπίδη, αλλά εδώ προτίμησα την πλέον ανθρώπινη εκδοχή του Ανούιγ. Γι' αυτό και φράσεις από το δικό του έργο έχω ως μότο στα επιμέρους κεφάλαια.

Υπάρχει ένα αίτημα στις μέρες μας για συνύπαρξη των φύλων επί ίσοις όροις. Ο φεμινισμός μπαίνει, πλέον, σε νέες βάσεις. Το βιβλίο σας είναι στην καρδιά του έχει αυτό το αίτημα. Ήταν αυτό το ζητούμενό σας;

Θα έλεγα πως ναι… Και όχι μόνο στο Σαν Μήδεια. Ένας σύγχρονος προβληματισμός πάνω στη σχέση του φεμινισμού τόσο με τις εφαρμογές της εξουσίας, όσο και με τις εκφράσεις του έρωτα υπάρχει και στα άλλα δυο που προηγήθηκαν. Ξέρετε είναι θαυμαστό το ότι τέτοιες σκέψεις μας δημιουργούνται καθώς διαβάζουμε κείμενα γραμμένα αιώνες πιο πριν. Και στο σημείο αυτό θα ήθελα να υπενθυμίσω πως όλα αυτά τα πρόσωπα –αρχετυπικά πλέον για τον Δυτικό Πολιτισμό– στην ουσία τα γνωρίζουμε έτσι όπως τα «έπλασαν» κάποιοι συγγραφείς. Προσωπικά με συνεπαίρνει η διαπίστωση πως ένας ολόκληρος πολιτισμός έχει δομηθεί πάνω σε πρόσωπα–ήρωες θεατρικών έργων. Μια τρανταχτή απόδειξη της θεμελιώδους επέμβασης της Τέχνης στις κοινωνικές εξελίξεις.

Τελικά πόσο συχνά η πεζογραφίας μας αναζητά τους ήρωές της στα πρόσωπα των αρχαίων τραγωδιών;

Στο βαθμό που γνωρίζω, θα έλεγα μάλλον σπάνια. Με έχει απασχολήσει το γιατί και μάλιστα έχω κάποια στιγμή δημοσιοποιήσει αυτές τις σκέψεις μου. Θα έλεγα πως οι πεζογράφοι μας έχουν μια δισταχτικότητα στο να αγγίξουν αυτά τα πρόσωπα. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει με το θέατρο. Εκεί οι σκηνοθέτες τολμούν να προτείνουν τις δικές τους ερμηνείες. Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει αυτό. Μήπως ο κόσμος του θεάτρου είναι πιο τολμηρός, ενώ αυτός της λογοτεχνίας μας πιο συντηρητικός;

Μπορούμε να βρούμε «μικρές» Μήδειες στις μέρες μας; Ζουν τριγύρω μας και δεν τις βλέπουμε;

Το όνομα της Μήδειας, όπως κι αυτό της Κασσάνδρας, χρησιμοποιείται πολύ συχνά και με εντελώς λάθος τρόπο. Όπως η Κασσάνδρα δεν μπορεί να κατηγορηθεί πως μάντευε μόνο το κακό, αλλά αντίθετα μπορούσε να δει με τη λογική αυτό που οι άλλοι δεν μπορούσαν να αποδεχτούνε, έτσι και το να ονομάζουμε Μήδεια κάθε γυναίκα που έχει σκοτώσει τα παιδιά της είναι μια εύκολη στάση, μια προκατασκευασμένη και προαποφασισμένη θέση της εξουσίας των πολλών απέναντι στο δράμα του ενός.

Το κλισέ λέει πως οι άντρες συγγραφείς δεν μπορούν να διαχειριστούν τους γυναικείους χαρακτήρες. Εσείς έχετε αρκετές γυναίκες στα βιβλία σας. Τι απαντάτε;

Πως είναι... κλισέ. Από άντρες συγγραφείς γνωρίσαμε μια Καρένινα, μια Μποβαρύ, μια Νόρα, μια Μπλανς, μια Φραγκογιαννού… Δεν ξέρω για τους άλλους πεζογράφους, αλλά εγώ προσωπικά προτιμώ να ανιχνεύω τον εσωτερικό κόσμο εκπροσώπων του άλλου φύλου –των άλλων φύλων να πω καλύτερα, καθώς η εποχή μας έχει κάνει σαφές πως άλλο το βιολογικό και άλλο το κοινωνικό φύλο– μιας και ένας καλός τρόπος να αναγνωρίσεις τον ίδιο σου τον εαυτό είναι να προσπαθήσεις να τον δεις με τα μάτια των άλλων. Και για να το πετύχεις αυτό πρέπει να πλησιάσεις πολύ αυτούς τους άλλους… Τις άλλες, για να είμαι πιο κοντά στην ερώτησή σας.

Έχετε τέσσερις δεκαετίες ευδόκιμης πορείας στα γράμματα. Τι κρατάτε, τι αφήνετε ή τι θα αλλάζατε;

Η ερώτηση αυτή με κάνει να επιστρέψω στην παιδική, στην εφηβική, στη νεανική εποχή μου. Από εκεί πρέπει να ξεκινήσει ο απολογισμός. Και ομολογώ πως από τότε, αυτό που ήθελα να γίνω τελικά με τον δικό μου τρόπο έγινε. Από παιδί ως λογοτέχνη έβλεπα τον ενήλικο εαυτό μου. Τώρα τί είδους λογοτέχνη, αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Πάλεψαν μέσα μου η ποίηση και η πεζογραφία. Νίκησε η δεύτερη, αλλά αυτή η εξέλιξη έγινε καθώς ανακάλυπτα πως μέσω του πεζού λόγου μπορούσα να επικοινωνήσω άμεσα και ουσιαστικά και με την προσωπική μου ευαισθησία με το παιδί μου. Κι ενώ είχαν δημοσιευθεί σε διάφορες συλλογές τα πρώτα μου διηγήματα για ενήλικες, ξαφνικά τα πρώτα μου βιβλία ήταν για παιδιά.

Από εκεί και πέρα αυτή η διπλή κατά κάποιον τρόπο συγγραφική ταυτότητα έγινε και το αποτύπωμά μου μέσα στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι του τόπου μας. Ένα αποτύπωμα που μου έχει χαρίσει και μεγάλες χαρές, μα και κάποιες πικρίες. Αυτή –ας την πούμε– η συγγραφική μου ιδιαιτερότητα, ασφαλώς και δεν είναι η μοναδική στη χώρα μας. Όπως βέβαια και πολύ συχνά απαντούμενη σε λογοτεχνίες άλλων χωρών. Αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι η χώρα μας είναι μικρή και όπως κάθε τι το μικρό δείχνει δισταγμό να αναγνωρίσει το κάπως διαφορετικό, όταν μάλιστα δεν πριμοδοτείται από ποικιλόμορφα κέντρα εξουσίας… Μα για επιστρέψω στην ερώτηση σας… Κρατώ τα πάντα και τίποτε δεν θα άλλαζα μήτε και αφήνω. Δεν μου αρέσουν οι προδοσίες.

 https://bookpress.gr/sinenteuxeis/ellines/18854-manos-kontoleon-i-mideia-einai-pareksigimeni-alla-kai-elkystiki?fbclid=IwAR0WIaiM02g7vPLN4ogNYQ1cMFeqbtvUhk6LaUP68aaJfi_R8EIYbE62JIA

Το "Σαν Μήδεια" στον Ελεύθερο Τύπο

 

Ο Μάνος Κοντολέων με το τελευταίο του βιβλίο συμπληρώνει μια μυθιστορηματική τριλογία βασισμένη σε ηρωίδες των αρχαίων τραγωδιών.

«Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο» το 2018, «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας» το 2021 και τώρα το «Σαν Μήδεια».

Όλα κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Στόχος του συγγραφέα να προσεγγίσει με μια σύγχρονη οπτική γυναίκες που τα πάθη και οι πράξεις τους σημάδεψαν τον πολιτισμό της Δύσης.

Και αν με την Κασσάνδρα, ο Κοντολέων θέλησε να φωτίσει το δράμα του ανθρώπου που διαθέτει εκείνη τη λογική την οποία στερούνται τα φανατισμένα πλήθη και αν με την Κλυταιμνήστρα περιέγραψε το αδιέξοδο που οδηγεί η απόλυτη υποταγή στους κανόνες της εξουσίας, με την Μήδεια -τη γυναίκα που διέπραξε το πλέον φρικτό έγκλημα- τί άραγε θέλει να μας προτείνει ως ερμηνεία της διπλής παιδοκτονίας;

Στην απορία μας αυτή, ο ίδιος ο Μάνος Κοντολέων, μας απάντησε:

«Παγίδα παιδικών ματιών, μικρά φιλύποπτα τέρατα, κεφάλια αντρικά…» η φράση αυτή από το θεατρικό έργο του Ζαν Ανούϊγ «Μήδεια», υπήρξε η φράση κλειδί για να ξεκλειδώσω το μυστήριο που είχε για μένα η παιδοκτονία της Μήδειας.

Ήταν λίγοι μήνες μετά από τότε που είχε κυκλοφορήσει το μυθιστόρημα μου «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας» και τρία, ίσως τέσσερα χρόνια από τον καιρό που είχα ολοκληρώσει το άλλο μου βιβλίο, «Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο».

Κρυμμένη μέσα μου η παρόρμηση να συμπληρώσω μια τριλογία με κεντρικά πρόσωπα ηρωίδες από τον αρχαίο μας θέατρο. Και λέω κρυμμένη μιας και ήξερα πως αν επιχειρούσα κάτι τέτοιο, μόνο μια ηρωίδα ήταν εκείνη που δικαιούτο να κλείσει μια πιθανή τέτοια τριλογία.

Η Μήδεια.

Πρόκληση να ζητήσω να ερμηνεύσω με τα δικά μου κριτήρια τις πράξεις της και κυρίως, βέβαια, την παιδοκτονία.

Πρόκληση που δεν μπορούσα, δεν τολμούσα,  να ανταποκριθώ… Κι όμως ζητούσα να βρεθεί τρόπος και να εξαναγκαστώ να πάρω το ρίσκο.

Κι έτσι κι έγινε όταν έτυχε να παρακολουθήσω την ταινία Medea  σε σκηνοθεσία του  Lars von Trier και σε σενάριο του Carl Theodor Dreyer.

Μια συγκεκριμένη σκηνή του έργου ήταν αυτή που με έσπρωξε  να συνομιλήσω κι εγώ με την  πριγκίπισσα της Κολχίδας.

Κι όπως σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις, αναζήτησα κάθε μορφής πληροφορία για τη νέα μου αυτή ηρωίδα.

Αλλά η Μήδεια, στην ουσία,  είναι γνωστή τόσους αιώνες τώρα για εκείνες τις μέρες που βρέθηκε πρόσφυγας στην Κόρινθο, που ο Ιάσονας την εγκατέλειψε και εκείνη για να τον εκδικηθεί σκοτώνει τα δυο παιδιά τους.

Τα πιο πριν γεγονότα της ζωής της εντάσσονται στην εξιστόρηση της Αργοναυτικής Εκστρατείας, που σημαίνει πως έχουν να κάνουν με τα σχέδια του ίδιου του Ιάσονα και τη βοήθεια που η Μήδεια του προσέφερε.

Βοηθός εκείνου η ίδια, ασπίδα προστασίας του.

Ποιες οι δικές της σκέψεις; Ποια τα δικά της όνειρα;

Μια γυναίκα που παίρνει απάνω της τη ρετσινιά της σατανικής μάγισσας για να εξυπηρετήσει τον εραστή της και που στη συνέχεια βάφει τα χέρια της με το αίμα των παιδιών της για να εκδικηθεί τον προδότη του έρωτά της.

Παιδοκτονία για λόγους ερωτικής εκδίκησης.

Δεν με έπειθε αυτή η ερμηνεία -τουλάχιστον ο Lars von Trier και ο Carl Theodor Dreyer δεν μου το επέτρεπαν.

Παράλληλα, βέβαια,  ολοένα και χωνόμουνα πιο βαθιά στα δυο θεατρικά έργα που την έχουν ηρωίδα τους.

Το ένα γραμμένο από τον Ευριπίδη κάπου στα 431 πΧ , το δεύτερο γραμμένο από τον Ζαν Ανούϊγ το 1946 μΧ

Η ίδια ιστορία φωτισμένη με άλλες αποχρώσεις.

Στο Ευριπίδη η Μήδεια φεύγει πάνω στο άρμα του Ήλιου. Στον Ανούϊγ αυτοκτονεί, ενώ ο Ιάσονας ερμηνεύει την πράξη του μέσα από το πρίσμα μιας απωθημένα προδομένης εφηβείας.

Αλλά και πάλι ο Ανούϊγ θα βάλει στο στόμα της Μήδειας τη φράση : ‘Παγίδα παιδικών ματιών, μικρά φιλύποπτα τέρατα, κεφάλια αντρικά…’

Για μένα φράση κλειδί και μάλιστα όταν πρόσεξα πως και ο Ευριπίδης επίσης βάζει στο στόμα της δικιάς του Μήδειας, τα λόγια: ‘Παιδιά μου, η αρρώστια σας ήταν το αίμα του πατέρα σας’, τότε πλέον θεώρησα πως είχα βρει την αρχή του νήματος για να πλέξω το δικό μου έργο.

Ήμουνα πλέον σίγουρος πως είχα κι εγώ το δικαίωμα να καταθέσω τη δικιά μου εκδοχή.

Πέρα όμως από την δομή του μυθιστορήματος, θα πρέπει να αναφέρω και τον προβληματισμό μου όσον αφορά την ίδια την αφήγηση της ιστορίας της Μήδειας σε σχέση με τις αντίστοιχες αφηγήσεις των ιστοριών της Κασσάνδρας και της Κλυταιμνήστρας.

Γι αυτές τις δύο πολλά έχουν γραφτεί, η Ιλιάδα τις περιλαμβάνει, υπάρχουν πολλές αναφορές και σε άλλα κείμενα, εν τέλει όλες οι πράξεις τους εντάσσονται μέσα σε μια ρεαλιστική μα και ‘ιστορική’ καταγραφή.

Η Μήδεια -η οποία είχε προηγηθεί αυτών- κινείται περισσότερο στο χώρο του μύθου και του παγανισμού.

Είναι δε χαρακτηριστικό πως και τόσο ο Ευριπίδης, όσο και ο Ανούϊγ αν και αναφέρουν τις μαγικές της ικανότητες, την ανθρώπινη και μάλιστα τη γυναικεία της πλευρά φωτίζουν.

Αν προσπαθούσα να συμπεριλάβω με αφηγηματικές λεπτομέρειες μέσα στο μυθιστόρημά μου όλα όσα είχε η Μήδεια κάνει πριν την άφιξή της στη Κόρινθο, τότε θα ολοκλήρωνα μια γοτθική μυθοπλασία. Και κάτι τέτοιο δεν ήταν στις προθέσεις μου.

Τελικά οι δυο εκείνες φράσεις καθόρισαν την ταυτότητα του τρίτου μέρους της άτυπης αυτής τριλογίας μου.

Που όπως και τα δυο άλλα, έτσι κι αυτό είναι μια ψηλάφηση της γυναικείας ταυτότητας, μια ιδεατή -ουτοπική, αν προτιμάτε- πρόταση ισότιμης συνύπαρξης των δύο φύλων.

(Ελεύθερος Τύπος, 5/11/2023)

(860 λέξεις)

 

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη -'Αυγή της Κυριακής' 9/7/2023

 

 

-Έχετε ήδη στο ενεργητικό σας πάνω από 70 βιβλία. Τι σας προσφέρει, τι σας έχει διδάξει αυτή η περιπέτεια με τις λέξεις;

*Η σχέση μου με τη δημιουργική γραφή (άλλοτε πεζό, άλλοτε ποίηση, κάποτε και κριτικά σημειώματα) ξεκίνησε από την εφηβεία μου. Ίσως γιατί μου άρεσε στην αρχή να ταξιδεύω στους τόπους των έργων, πολύ σύντομα να συνυπάρχω με τους ήρωες και τελικά να ανακαλύπτω μορφές εμπειριών και τρόπους ατομικών μα και κοινωνικών αντιδράσεων που η καθημερινότητα δεν μου τους πρόσφερε. Οπότε οι λέξεις έγιναν -έτσι χωρίς καλά, καλά να το καταλάβω- στοιχεία της πιο προσωπικής μου ταυτότητας. Για μένα η συγγραφή είναι στάση ζωής και προσπάθεια επαφής μου με τον άλλον.

-Τα θέματα της ταυτότητας, ο άνθρωπος σε σχέση με τον εαυτό,  τους φόβους, την εποχή και την κοινωνία του αλλά και μεγάλα ζητήματα που απασχολούν παιδιά, εφήβους και ενήλικες, βρίσκονται διαρκώς στο πεδίο των συγγραφικών ενδιαφερόντων σας. Γιατί επιμένετε; Θεωρείτε ότι η τέχνη της γραφής έχει κοινωνικό αντίκτυπο στις μέρες μας;

*Μα δεν επιμένω, απλώς συνεχίζω με αυτόν τον τρόπο να ζω. Δεν επιμένω, για παράδειγμα,  να εισπνέω οξυγόνο, απλώς χωρίς αυτό δεν θα ζούσα. Από εκεί και πέρα, αν και θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου ως ‘ήρεμο πολίτη’, τη συγγραφική μου παρουσία δεν μπορώ να τη δω αποκομμένη από αυτά τα θέματα που λέτε. Γιατί χωρίς ταυτότητα δεν υπάρχει κοινωνία όντων με στοιχειώδη έστω νόηση, μα και επίσης δεν υπάρχει η δυνατότητα επαφής με τους άλλους. Τώρα αν αυτό που εγώ πιστεύω και έτσι όπως το εκτελώ έχει ένα γενικότερο αντίκτυπο στις μέρες μας, δεν μπορώ να το ξέρω… Ή μάλλον αυτό που γνωρίζω είναι πως σε μια εποχή όπως η δική μας που τόσο συχνά και ολοένα και περισσότεροι τη χαρακτηρίζουν ως εποχή του τέλους των ιδεολογιών, η Τέχνη της Γραφής με περιεχόμενο ιδεολογικό σαφέστατα κινδυνεύει. Και μαζί με αυτήν κινδυνεύουν και άλλα πολλά… Όλα αυτά που έχουν δημιουργήσει τον Πολιτισμό μας, τουλάχιστον όπως ο τελευταίος έχει διαμορφωθεί κάτω από την καθοδήγηση του Διαφωτισμού.

-Γράφοντας για όλα αυτά θεωρείτε ότι έχετε γίνει καλύτερος άνθρωπος;

*Όχι… Κι άλλωστε δεν ξέρω τι σημαίνει καλύτερος άνθρωπος. Καλύτερος ως προς τι; Απλούστατα εγώ θεωρώ τον εαυτό μου ως ένα ασυμβίβαστο ιδεολόγο, μα ξέρω πως για κάποιους άλλους τύποι όπως εγώ θεωρούνται ξεπερασμένοι. Απομεινάρια μιας άλλης εποχής. Παρόλα αυτά είμαι -δε γίνεται να μην είμαι αισιόδοξος. Ο κάθε δημιουργός, από την ώρα που δημιουργεί, αυτομάτως και αισιοδοξεί. Μια και η δημιουργία αμφισβητεί την νεκρική ακαμψία.

-Αν σας ζητούσε κάποιος να τον ξεναγήσετε στα ενδότερα της προσωπικής συγγραφικής σας διαδικασίας, πού θα σταθμεύατε, πού θα επικεντρωνόσαστε; 

*Σχεδόν κάθε μου βιβλίο σηματοδοτεί μια περίοδο της ζωής μου. Άλλοτε σύντομη, άλλοτε μακροχρόνια, συχνά μπερδεμένη, κάποτε αισιόδοξη, κάποτε φοβισμένη. Όλα αυτά τα συναισθήματα ζητάνε να μορφοποιηθούν σε κείμενα -αισιόδοξα, φοβισμένα, επαναστατικά. Σε ποιο απ΄όλα μπορώ να επικεντρωθώ; Το ένα στην ουσία έχει δημιουργηθεί από το προηγούμενό του και με τη σειρά του θα δημιουργήσει κάποιο νέο. Κι άλλωστε, τα τόσα βιβλία που έχω γράψει και γενικότερα όλα τα κείμενα μου που τόσο συχνά δημοσιεύονται σε διάφορα μέσα, αποδεικνύουν πως μπορεί να κάνω στάσεις κατά τη διάρκεια μιας πορείας ζωής, αλλά μάλλον αποφεύγω δρομολόγιο με κοντινό τέρμα. Απόφαση κι αυτό επιλογών, αλλά -ας μην είμαι και αχάριστος- και θέμα καλής τύχης. Τελικά, καθώς κανείς μεγαλώνει, συνειδητοποιεί την αξία της υγείας.

-Πως θα χαρακτηρίζατε το έργο σας εν τέλει;

*Θέλω να πιστεύω πως διαθέτει ένα προσωπικό στοιχείο. Μπορεί να μην είναι  -και σίγουρα δεν είναι- ότι το σημαντικότερο έχει γραφτεί, αλλά πιστεύω πως διαθέτει έντονα την συγγραφική μου ταυτότητα. Άλλωστε το γεγονός πως γράφω βιβλία και για παιδιά και για νέους και για ενήλικες -κάτι που στην ελληνική συγγραφική συντροφιά μήτε συχνό είναι μήτε και πάντα καλοδεχούμενα αναγνωρίσιμο- νομίζω πως επιβεβαιώνει ότι το έργο μου στο σύνολό του έχει κάτι το ιδιαίτερα προσωπικό και με επιλεγμένη ποικιλία ύφους και στόχων, μάλιστα.

-Το τελευταίο σας βιβλίο "Η Μάσκα του Καπιτάνο",  βραβευμένο με Κρατικό Βραβείο Εφηβικού Νεανικού Βιβλίου, ακουμπάει πολύ υπαρκτά και αρκετές φορές επώδυνα για τους εφήβους θέματα. Πώς ο μασκοφόρος ήρωας κόμικς βοηθάει τον έφηβο ήρωά σας να αντιμετωπίσει τους φόβους του, τον τραυλισμό αλλά και τη σχέση με τους γονείς και τους γύρω του, να αντιμετωπίσει την ταυτότητα του, να διακρίνει την ομορφιά του διαφορετικού αλλά και τη δύναμη της αγάπης και της συγχώρεσης;

*Η μάσκα είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο. Και ακριβώς το γεγονός πως η χρήση της έχει τόσους αιώνες τώρα επιζήσει, αλλά και με πολλούς τρόπους εκφραστεί, αποδεικνύει πως είναι σύμβολο που μπορεί πάνω τους ένας συγγραφέας να ‘ακουμπήσει’ αυτό που θέλει να πει. Στη περίπτωση του δικού μου ήρωα, η μάσκα χρησιμοποιείται για να αποκρύψει τον ίδιο του τον εαυτό. Ένας νεαρός που δεν πιστεύει στον εαυτό του μιας και οι πιο δικοί του άνθρωποι ποτέ δεν έδειξαν πως τον εμπιστεύονται. Καταφεύγει, λοιπόν, στην κάλυψη μιας μάσκας, στο να υποδυθεί κάποιον άλλον που θα τολμήσει να κάνει αυτά που ο ίδιος δεν τολμά. Αλλά αυτό δεν  είναι απελευθέρωση, είναι μια μορφή δουλείας. Η ταυτότητά του χάνεται πίσω από την ταυτότητα ενός άλλου. Πόσο μπορεί κάποιος να ικανοποιηθεί όταν αυτό που πράττει δεν τον εκφράζει, αλλά γίνεται κάτω από τη σκιά ενός άλλου; Αυτό ήταν το ζήτημα που θέλησα να διαχειριστώ. Και τελικά οδήγησα τον ήρωά μου σε δρόμους όπου η μάσκα αφαιρείται. Κάτι που το πετυχαίνει καθώς ανακαλύπτει πως υπάρχει πάντα ένας τρόπος να υποστηρίξεις την ιδιαιτερότητά σου και να κάνεις τους άλλους να τη σεβαστούν.

-Οι έμφυλες σχέσεις βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του βιβλίου. Σε μια περίοδο που η ορατότητα αλλά και ο αποκλεισμός κινούνται σε τεντωμένο σχοινί, και ταυτόχρονα σε μια περίοδο όπου ένα σύστημα ολόκληρο δείχνει να μισεί τη νεότητα, πως αντιμετωπίζετε αυτό το ευαίσθητο θέμα;

*Οι έμφυλες σχέσεις είναι πάντα στο επίκεντρο σχεδόν όλων των βιβλίων μου, μα και είναι ακόμα -αυτό πιστεύω- παρούσες στην καθημερινότητα όλων μας και κυρίως των νέων. Λέτε πως υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που δείχνει να μισεί τη νεότητα. Λογικό δεν είναι; Μιας και νεότητα πάντα σήμαινε επανάσταση και αμφισβήτηση. Μα εγώ ακριβώς το στοιχείο αυτό στοχεύω να προβάλω. Δεν είναι τυχαίο πως όχι μόνο γράφω βιβλία για νέους, αλλά και τα ‘ενήλικα’ μυθιστορήματά μου πάντα φωτίζουν τα νεανικά χρόνια των ενήλικων ηρώων μου. Η παιδική και εφηβική περίοδος κάθε ανθρώπου είναι η πατρίδα του. Όλοι έχουμε υποχρέωση να περιφρουρούμε τη νεότητα.

-Ταυτόχρονα σ' αυτό το βιβλίο δεν δαιμονοποιειτε τη νοσταλγία, και βάζετε σε ευκρινές πλάνο την ποίηση. Δεν φοβάστε μήπως σας πουν ντεμοντέ;

*Είπα πιο πριν πως ο ήρωάς μου αποδέχεται την ιδιαιτερότητά του καθώς ανακαλύπτει πως υπάρχει ένας τρόπος πρώτα ο ίδιος να την εκτιμήσει και να τη σεβαστή. Κι αυτό το πετυχαίνει καθώς γνωρίζεται με μια μεγαλύτερή του γυναίκα που συνηθίζει να χρησιμοποιεί στον λόγο της και στίχους παλιών ποιητών. Η διαχρονικότητα του ποιητικού λόγου. Και παράλληλα το απόλυτα μοντέρνο της. Ελπίζω να έπεισα για τη θέση μου αυτή. Τουλάχιστον η βράβευση αυτού του μυθιστορήματος κάτι τέτοιο με κάνει να πιστεύω πως συνέβη.

-Γιατί επιλέγεται ένα κάθε άλλο παρά ελληνικό περιβάλλον για την εξέλιξη της αφήγησης;

*Γιατί ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και είτε το θέλουμε είτε όχι και τα προβλήματα και οι λύσεις τους είναι σχεδόν παρόμοια σε κάθε μέρος του δυτικού κόσμου. Έπειτα θέλησα και να δημιουργήσω μια μυθιστορηματική αλήθεια, ένα μυθιστορηματικό κόσμο χωρίς τη βοήθεια συγκεκριμένων χωρικών αναφορών. Ως συγγραφέας έλκομαι να δημιουργώ δικούς μου κόσμους.

-Είστε από τους ελάχιστους λογοτέχνες που έχουν βραβευτεί τρεις φορές με Κρατικό Βραβείο. Αλήθεια αυτός ο θεσμός, πέραν της τιμής που αποδίδει στον συγγραφέα, διευκολύνει, θεωρείτε, τη σχέση  τη διείσδυση του συγγραφικού έργου  στο  αναγνωστικό κοινό;

* Κάθε βραβείο και ειδικά ένα Κρατικό, δημιουργεί ένα θετικό κλίμα για τον τίτλο που βραβεύτηκε. Αλλά ας μην ξεχνούμε πως η όποια επιλογή έχει να κάνει με την γνώμη οχτώ ή εννιά ανθρώπων. Κάποια άλλοι θα επέλεγαν ίσως κάποιο άλλο βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση το Κρατικό Βραβείο έχει αξία μιας και είναι η αναγνώριση της Πολιτείας στο έργο όχι μόνο εκείνου που βραβεύεται αλλά και σε όλους όσους ασχολούνται με τη γραφή. Αλλά χρειάζεται να αναθεωρηθεί ο τρόπος που εφαρμόζεται. Θα σας πρότεινα κάποια στιγμή να ξεκινήσετε μια έρευνα πάνω σε αυτό το θέμα.

-Έχετε μακρά και συχνά δια ζώσης σχέση με τους αναγνώστες σας, κυρίως τα παιδιά και τους εφήβους. Αυτή είναι αναγκαία συνθήκη για έναν συγγραφέα;

*Βοηθητική θα τη χαρακτήριζα και για τον συγγραφέα και για τον αναγνώστη. Αλλά όχι αναγκαία. Εμένα με βοηθά να είμαι κοντά στη ψυχοσύνθεση των αναγνωστών μου. Είναι μια γνώση που συχνά με βοηθά όταν γράφω, χωρίς και να την αφήνω να μου επιβάλλεται. Όσον αφορά τους αναγνώστες και γι αυτούς είναι μια ενδιαφέρουσα εμπειρία… Τουλάχιστον τις περισσότερες φορές.

-To διαδίκτυο διευκολύνει αυτή τη σχέση; Επαρκεί;

* Ως προς την αμεσότητα της επαφής συγγραφέα – αναγνώστη, ξεκάθαρα όχι. Αλλά από την άλλη οι διαδικτυακές  αυτού του είδους συναντήσεις έχουν το πλεονέκτημα πως μπορούν να ‘μαζέψουν’ αναγνώστες από διάφορα σημεία της χώρας, κάποτε και από το εξωτερικό. Επίσης έχουν το πλεονέκτημα πως ο χρόνος που αμφότερα τα μέρη αφιερώνουν σε μια τέτοια συνάντηση είναι καθαρός και εύκολα πραγματοποιήσιμος  -εννοώ πως δεν χρειάζονται χρονοβόρες και συχνά κοστοβόρες μετακινήσεις κλπ.

-Αλήθεια τι σας λένε τα παιδιά και οι έφηβοι για τα βιβλία σας;  

*Άλλα λένε τα παιδιά κι άλλα ρωτάνε οι έφηβοι. Στις μικρές ηλικίες η εμπειρία της συνάντησης έχει κάτι το ζεστό, σαν κι αυτό που ένας μικρό παιδί παίρνει και δίνει όταν συνομιλεί με ένα ενήλικο. Μπορεί να υπάρχουν αφελείς ερωτήσεις, αλλά νομίζω πως μέσα στη ψυχή του παιδιού εγγράφεται το ίδιο το γεγονός της συνάντησης και όχι το τι ειπώθηκε. Στους εφήβους είναι διαφορετικές οι συνθήκες. Εκεί η συζήτηση και οι προβληματισμοί έχουν την ένταση, το πάθος και τη δυναμική της εφηβείας. Μα και την αμφισβήτηση, συχνά και την αδιαφορία.  Ιδιαίτερο κοινό και γι αυτό μεγάλη εμπειρία μα και μεγάλη χαρά η συνάντηση με μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αλλά στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσω πως καθώς πλησιάζουμε προς το τέλος αυτού του κύκλου σπουδών, ολοένα και η ευκαιρία πραγμάτωσης μιας τέτοιας συνάντησης λιγοστεύει. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα μάλλον φοβάται τη συνάντηση εφηβείας και λογοτεχνίας. Φοβάται τις εκρήξεις που ίσως θα τη συνοδεύουν. Και βέβαια -ας το αναφέρω και αυτό- οι φιλόλογοι στην πλειονότητά τους μάλλον αγνοούν,  αν και δεν απαξιώνουν, τα έργα εκείνα που μπορούν να συνομιλήσουν άμεσα με τους νέους. Κι έτσι αυτά τα βιβλία που προτείνουν δεν έχουν τα στοιχεία εκείνα που θα τα κάνουν αγαπητά στους εφήβους. Με άλλα λόγια, είναι καλά μεν βιβλία, που όμως δεν συνομιλούν, δεν φωτίζουν την εφηβεία. Κι έτσι αφήνουν αδιάφορους τους εφήβους. Κάποιους τους μετατρέπουν σε αρνητές της λογοτεχνίας. Κρίμα. Στην ηλικία που μπορεί να εδραιωθεί η φιλαναγνωσία, το  ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν κάνει τίποτε το ουσιαστικά αποτελεσματικό.

-Είστε από τους συγγραφείς που αντιμετωπίζετε τη γραφή και ως πολιτική πράξη. Τι διαπιστώνετε για την εποχή μας, για τη χώρα μας, για τον σύγχρονο άνθρωπο αυτή την περίοδο; Ο συγγραφέας έχει, θεωρείτε, τη θέση που του αξίζει στις σημερινές κοινωνίες;

*Στην εποχή μας η ατομική προβολή δείχνει να είναι εύκολα πραγματοποιήσιμη. Αλλά παράλληλα είναι και παραπλανητική. Και γι αυτόν που προβάλλεται και για όσους αποδέχονται αυτήν την προβολή. Η πληθώρα ‘αναγνωρίσιμων’ δημιουργών / καλλιτεχνών τελικά οδηγεί σε ένας είδος παραμερισμού του ίδιου του έργου. Δεν είναι αυτό που αναγνωρίζεται αλλά εκείνος που το εκτελεί.   Κι έτσι έχουμε μια επιφανειακή σχέση με τα πάντα -από την Πολιτική έως την Τέχνη.

-Οι πρόσφατες εκλογές, οι εξελίξεις στην αξιωματική αντιπολίτευση τι αντίκτυπο έχουν στη χώρα και τους πολίτες της;

* Μιλώντας ως άτομο με πίστη προς το δημοκρατικό πολίτευμα, λέω πως τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών στη χώρα μας είναι πάρα πολύ δυσάρεστα. Κι αυτό γιατί αν το όποιο κόμμα που κυβερνά δεν αισθάνεται στην πλάτη του την ανάσα του αντίπαλου κόμματος, τότε είναι βέβαιο πως θα εφαρμόσει μια πολιτική αλαζονική, πολιτική πολλαπλά διαβλητή. Αλλά κάτι που επίσης με ανησυχεί -κι αυτό ισχύει και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο- είναι η απροκάλυπτη επανεμφάνιση στα βουλευτικά έδρανα εκπροσώπων φασιστικής και ναζιστικής νοοτροπίας. Μπορεί αυτή η κατάσταση να αλλάξει; Και πότε; Ομολογώ πως δεν ξέρω. Αν μελετήσουμε τη νεότερη  ιστορία μας θα διαπιστώσουμε πως οι μεγάλες ανατροπές ήρθαν μετά από μεγάλες κρίσεις. Κι αν συμβούν… Θα τις αντέξουμε; Πως θα αντιδράσουμε;

-Χρειαζόμαστε, λέτε, κι εμείς οι ενήλικες έναν μασκοφόρο ήρωα κόμικ, να μας βοηθήσει αυτή την περίοδο;

*Θα έλεγα ακριβώς το αντίθετο. Πλήρη χαρτογράφηση των ιδεών μας και σχεδιασμό των εφαρμογών τους. Αν κάτι μπορεί να μας βοηθήσει σε ατομικό μα και σε συλλογικό επίπεδο δεν είναι η επιλογή μιας κάποιας μάσκας, αλλά η εμπιστοσύνη στα δικά μας χαρακτηριστικά. Ας καταλήξω με μια άποψη: αρκετά επαναπαυτήκαμε στις πνευματικές και πολιτικές δόξες των αρχαίων προγόνων μας* καιρός πλέον να στρωθούμε και να δημιουργήσουμε τις δικές μας. Διαφορετικά το πνευματικό και πολιτικό κενό που αφήνουμε να γιγαντώνεται στο τέλος θα μας ρουφήξει. Με άλλα λόγια, η κληρονομιά σπαταλήθηκε και η ένδεια έχει ήδη πλησιάσει. Επικινδύνως. 

Συνέντευξη στο Ταλκ

 

Η Ανίκα ζει μαζί με τον πατέρα της και τη θεία της πάνω από δεκαπέντε χρόνια σε μια χώρα του Βορρά. Η ίδια, όπως βέβαια και οι δικοί της, έχει γεννηθεί σε μακρινή χώρα της Ανατολής, αλλά ένα τραγικό γεγονός, που συνέβη όταν ήταν ακόμα δύο χρονών, ανάγκασε όλη την οικογένεια να μεταναστεύσει και να μετακομίζει διαρκώς ολοένα πιο βόρεια. Η Ανίκα καταπιέζεται από τα αυστηρά ήθη της πατρίδας της, τα οποία οι δικοί της θέλουν να της επιβάλουν. Είναι στην εφηβεία, αναζητά τρόπους να εκπληρώσει τα προσωπικά της όνειρα, ο έρωτας μπαίνει στη ζωή της… Κι ενώ προσπαθεί να βρει τον δικό της βηματισμό, το παλιό οικογενειακό μυστικό έρχεται να υπενθυμίσει πως, σε κάποιες περιοχές της Γης, η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων είναι κάτι απαγορευμένο. Ο Μάνος Κοντολέων, εξαιρετικός όπως πάντα, έγραψε το Ποτέ πιο πριν, μια ιστορία για τις ατομικές ελευθερίες και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, που στάθηκε η αφορμή για μια βαθιά και ουσιαστική συζήτηση.Κ. Κοντολέων, πιστή στο ετήσιο ραντεβού μας, φέτος θα σας «ανακρίνω» για το crossover μυθιστόρημά σας με τίτλο «Ποτέ πιο πριν». Χαίρομαι πολύ που το κείμενο αυτό το έγραψε άνδρας και θέλω καταρχάς να ρωτήσω πώς μπορείτε (γιατί ισχύει στο σύνολο της δουλειάς σας) να συλλαμβάνετε και να αποδίδετε με τόση ακρίβεια τη γυναικεία ψυχοσύνθεση.

Η ερώτησή σας μου θυμίζει μιαν άλλη, κάπως παρόμοια, που συχνά μου θέτουν. Πώς μπορείτε και άλλοτε γράφετε για μικρής ηλικίας αναγνώστες, άλλοτε για νεαρούς ενήλικους και άλλοτε για ενήλικους;  Βέβαια, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να σας απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση. Σχετικά με τη δική σας, έχω να σας πω πως, ως άνδρα, με ενδιαφέρει πολύ να πλησιάζω την ψυχοσύνθεση του άλλου φύλου. Άμα έχεις καταλάβει καλά τον άλλον, εκείνον μέσα από τον οποίον αυτόπροσδιορίζεσαι, τελικά ζεις μέσα σε μια συναισθηματική και πολιτιστική ισορροπία. Πάντα έτσι αισθανόμουν. Για να καταλάβετε, το πρώτο μου «ενήλικο» διήγημα, με το οποία μάλιστα έκανα το 1969 την επίσημη είσοδό μου στη λογοτεχνία, είχε ως ηρωίδα του μια γυναίκα που βίωνε το τέλος της περιόδου της. Και τότε είχαν σταθεί στο παράξενο φαινόμενο ένας εικοσιτριάχρονος νεαρός άνδρας να στέκεται σε ένα καθαρά «γυναικείο» θέμα. Αλλά… Ναι, ας αναλογιστούμε πως άνδρας έπλασε τη Μαντάμ Μποβαρύ, άνδρας και την Άννα Καρένινα…  Για μένα, λοιπόν, είναι κάτι όχι απλώς φυσιολογικό· εκφράζει την ουσία της ισότητας των φύλων. Αγαπώ και κατανοώ τη γυναίκα σημαίνει σέβομαι και κατανοώ τον εαυτό μου.

 

Γιατί επιλέξατε να μπει το βιβλίο στην κατηγορία 16+ (μυθιστόρημα ενηλικίωσης) και όχι στα αμιγώς εφηβικά. Έχω την αίσθηση ότι όχι μόνο θα γίνει απολύτως κατανοητό και από παιδιά γυμνασίου, αλλά ότι θα είναι και ένα σπουδαίο μάθημα πάνω στα στερεότυπα. Θα βάλει κορίτσια και αγόρια να αναστοχαστούν πάνω στις άδικες παραδόσεις, να τις κρίνουν, να τις κατακρίνουν, να τις απορρίψουν. Να έρθουν σε σύγκρουση με τους ενήλικους που έχουν δυσαρεστηθεί με τη γυναικεία χειραφέτηση και της βάζουν διαρκώς τρικλοποδιές. Φυσικά και είναι σκληρό το κείμενο σε πολλά σημεία, όμως νομίζω ότι η σκληρότητά του αυτή είναι που αφυπνίζει. Γιατί αυτή η αφύπνιση να μην έρθει πιο νωρίς;

Επιλογή του εκδότη η αναφορά σε ηλικία. Προσωπικά, πάντα ήμουν αντίθετος με την όποια αναγραφή στο εξώφυλλο της προτεινόμενης ηλικίας αναγνώστη. Αλλά όσο κι αν την πολέμησα, όσο κι αν (μαζί με κάποιους ακόμα συγγραφείς της γενιάς μου) κατάφερα τουλάχιστον να μην υπάρχει το «από…  έως…», εντούτοις δεν μπορέσαμε να ξεφύγουμε από αυτή τη συνήθεια. Για μένα το αληθινό λογοτεχνικό κείμενο δεν πρέπει να αυτοπεριορίζεται από κατατάξεις. Το γνήσια λογοτεχνικό κείμενο απλώς υπάρχει και ο κάθε αναγνώστης, ανάλογα με τη διάθεσή του, τις γνώσεις του, τα ενδιαφέροντά του, την ωριμότητά του, το πλησιάζει ή όχι.

Αυτό, βέβαια, απαιτεί ένα ενημερωμένο κοινό, που θα μπορεί αμέσως να κατανοεί σε ποιον απευθύνεται ένα βιβλίο. Και στις προηγμένες λογοτεχνικά χώρες κάτι τέτοιο συμβαίνει. Αλλά, ας το παραδεχτούμε, το δικό μας κοινό είναι λογοτεχνικά μη επαρκές. Μα υπάρχει και ο παράλογος φόβος των γονιών –και όχι μόνο αυτών– μήπως το παιδί τους πληγωθεί από ένα κείμενο. Εδώ, αναρωτιέμαι αν θα κρύψουμε από το παιδί μας έναν πίνακα του Μποτιτσέλι ή θα το εμποδίσουμε να ακούσει τον «Μεγάλο Ερωτικό» του Χατζιδάκι. Μάλλον ο λόγος θεωρείται περισσότερο μη ελεγχόμενος. Οπότε αν κρίνουν πως κάτι τέτοιο έχει συμβεί με ένα λογοτεχνικό κείμενο, τότε στρέφονται ενάντια ή στον εκδότη ή στον συγγραφέα ή στον βιβλιοπώλη. Κάτω από μια τέτοια σκιά, οι εκδότες και οι βιβλιοπώλες επιλέγουν την αναγραφή της ηλικίας. Κι όχι μόνο γι αυτόν τον λόγο. Ας δούμε και την εμπορικότητα. Ό, τι ταξινομείται κατά είδος πουλά περισσότερο. Προσωπικά στις αναγνωστικές επιλογές (για μένα ή για κάποιον άλλον) δεν κοιτώ την ένδειξη, μα προτιμώ να ξεφυλλίσω το βιβλίο. Κι έτσι να αποφασίσω αν θα το πάρω ή όχι.

 

Επιλέγετε να μην προσδιορίσετε ούτε τη χώρα καταγωγής της οικογένειας της Ανίκα ούτε τη χώρα όπου ζουν πλέον. Φυσικά, μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις, αλλά γιατί δεν γίνατε πιο συγκεκριμένος;

Κάτι παρόμοιο έκανα, αν θυμάστε, και στη «Μάσκα του Καπιτάνο». Δεν θέλω τα θέματα που θίγω να χαρακτηρίζονται από εντοπιότητα, αλλά από την ίδια τους την ιδεολογική θέση. Από τη μια προοδευτικότητα, από την άλλη συντηρητισμός. Επέλεξα ένα γενικότερο διαχωρισμό βορά και νότου. Και με τη χρήση κάποιων ονομάτων και περιγραφών της φύσης αφήνω ένα στίγμα. Μου αρέσει στα κείμενα μου να υπάρχουν και… «σιωπές».  Κενά, αν θέλετε, τα οποία θα τα γεμίσει μόνος του ο κάθε αναγνώστης, ανάλογα με τις δικές του προσλαμβάνουσες. Γενικά, πιστεύω πως στη λογοτεχνία δεν πρέπει όλα να τα εξηγεί ο συγγραφέας. Στην ουσία, μια από τις αρχές μου είναι πως με κάθε ανάγνωση το κάθε βιβλίο ξαναγράφεται.

 

Γράφετε ότι η ιστορία (όχι φυσικά τα πρόσωπα ή η ακριβής πλοκή) βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Από πού την αλιεύσατε και πώς την εντάξατε σε έναν νέο, δικό σας χωροχρόνο;

Συνηθίζω να κρατώ σημειώσεις από διάφορα γεγονότα, είτε διάβασα γι’ αυτά είτε μου τα αφηγήθηκαν είτε τα είδα. Και συχνά από αυτόν τον κατάλογο αντλώ τα θέματά μου. Για πολλά χρόνια παρακολουθούσα το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους. Εκεί είχα δει αρκετές ταινίες που στηρίζονταν στους διαφορετικούς ηθικούς κανόνες από χώρα σε χώρα, από πολιτισμό σε πολιτισμό. Θέμα πολύ δυνατά παρουσιαζόμενο στην εποχή μας, όπου υπάρχουν μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Η μετανάστευση, όπως και η προσφυγιά, φέρνει στην επιφάνεια και τέτοιου είδους συγκρούσεις, αλλά και την πρόθεση αυτές να ξεπεραστούν. Από εκεί και πέρα (όπως και στον «Καπιτάνο»), άφησα τη φαντασία μου να αναπτυχθεί προς όφελος της αφηγούμενης ιστορίας.

 

Πόσο εύκολο είναι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο να ξεφύγουν από αυτό; Ο Αγκίπ μοιάζει να τα καταφέρνει, αντλώντας δύναμη από την κόρη του και ενθυμούμενος τα γεγονότα που τον οδήγησαν στην εξορία –και τη σύζυγό του στον θάνατο. Όμως, η Νεράν, καίτοι γυναίκα, προτιμάει να χάσει την οικογένειά της, παρά να προδώσει τα συντηρητικά, επικίνδυνα, θανατηφόρα έθιμα του τόπου της. Μια γυναίκα που δεν δέχεται μια άλλη γυναίκα, η αγαπημένη της ανιψιά, να έχει δικαιώματα και της έχει προκαθορίσει ένα μέλλον, χωρίς καν να τολμάει να της το αποκαλύψει…

Γιατί υπάρχουν άνθρωποι προοδευτικοί κι άλλοι συντηρητικοί; Οι πρώτοι είναι οι τολμηροί, αυτοί που αναγνωρίζουν πως το μέλλον αλλάζει και πως θα πρέπει να το ακολουθήσουν, αν θέλουν να συνεχίσουν να ζουν. Οι δεύτεροι είναι όσοι φοβούνται την αλλαγή. Δεν τολμούν να γκρεμίσουν τις αρχές, τις δοξασίες που τους μεγάλωσαν. Ό,τι η νέα εποχή χαρακτηρίζει ως δικαίωμα, αυτοί το αντιμετωπίζουν ως κατάρρευση όλου του κόσμου τους.  Συγγραφικά αυτοί οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τραγικά πρόσωπα, καθώς δεν μπορούν να ξεφύγουν από κάτι που στην ουσία τους καταπιέζει και τους πληγώνει. Η Νεράν είναι μια από τις πλέον ζωντανές και αγαπημένες ηρωίδες μου, καθώς υποκύπτει στις αδυναμίες της. Προτού τη χαρακτηρίσω σκληρή προς τους άλλους, είδα πόσο σκληρά συμπεριφέρθηκε στον ίδιο της τον εαυτό.

 

Ο Γιαν και η Ντάφνη δρουν ως καταλύτες για την «επανάσταση» της Ανίκα. Τι, άραγε, θα γινόταν αν δεν τους γνώριζε;

Ο Γιαν και η Ντάφνη, όπως πολύ σωστά επισημαίνετε, λειτουργούν ως καταλύτες. Και η παρουσία τους στη ζωή της Ανίκα ανατρέπει τα πάντα. Αλλά, αργά ή γρήγορα, αυτή η ανατροπή θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς. Η Ανίκα κοιτά προς τα εμπρός. Διστάζει, ματώνεται, αλλά προχωρά. Η παρουσία δυο νέων ανθρώπων τη βοηθά. Μα και μόνη της κάποια στιγμή θα κατάφερνε την απελευθέρωση… Από την άλλη, μυθιστόρημα έγραφα. Έπρεπε να έχει και μια πλοκή και λίγο έρωτα και… Ξέρετε τώρα –η κουζίνα του συγγραφέα.

 

Άνδρες και γυναίκες θα διαβάσουν με διαφορετικό βλέμμα το βιβλίο. Όταν γράφατε, είχατε αυτή τη διάκριση στον νου σας και πώς σας επηρέασε; Και ως συνέχεια, θεωρείτε αυτό το βιβλίο –όχι λογοτεχνικά, μα ως εργαλείο αποδόμησης στερεοτύπων– πιο «χρήσιμο», ας μου επιτραπεί η έκφραση, για άντρες ή για γυναίκες;

Γιατί να το διαβάσουν διαφορετικά οι άνδρες από ότι οι γυναίκες; Σε μια κοινωνία φυλετικών ανισοτήτων θύματα δεν είναι μόνο οι γυναίκες, αλλά και οι άνδρες. Όχι μόνο η Λούρα θύμα, αλλά και ο Μουρχάμ. Και θύτης η Νταμπέμπ, μα θύμα και ο Αγκίπ. Εγώ κάπως έτσι μάχομαι για την ισότητα των φύλων. Αρσενικό και θηλυκό συνυπάρχουν, πρέπει να συνυπάρχουν. Και η ισότητα, που είναι το ζητούμενο, δεν σημαίνει πως διαγράφει τη διαφορετικότητα. Προσπάθησα να τονίσω την ύπαρξη θυμάτων ανάμεσα και στα δυο φύλα. Κι αν θέλετε να συμφωνήσω με τη σκέψη σας, θα έλεγα πως ναι, θέλησα να βοηθήσω όσους άντρες το έχουν ανάγκη να δουν τον ασφυχτικό και άδικο κόσμο μέσα στον οποίο ζουν κάποιες γυναίκες, έστω και σε τόπους μακρινούς. Αλλά και τον ατιμωτικό για τη δική τους ύπαρξη κόσμο, μέσα στον οποίο ζουν αυτοί οι ίδιοι άνδρες.

 

Το θέμα της γυναικείας τιμής, της διατήρησης της παρθενίας μέχρι τον γάμο, θεωρητικά στην Ελλάδα είναι ξεπερασμένο. Είναι, όμως, στην πραγματικότητα; Διότι καθημερινά οι γυναίκες ερχόμαστε αντιμέτωπες με σεξιστικές συμπεριφορές, ενώ ακόμα οι γονείς μεγαλώνουν διαφορετικά τα αγόρια από τα κορίτσια και συνεχίζουν να καλλιεργούν, σε μια διόλου ευκαταφρόνητη πλειονότητα, στερεότυπα όπως ο μάτσο άντρας (ο ανδρισμός μεγαλώνει ανάλογα με τον αριθμό των γυναικών που θα περάσουν από το κρεβάτι του) και η σεμνή γυναίκα (που κρίνεται σαφώς αρνητικά αν έχει μεγάλο αριθμό ερωτικών συντρόφων).

Το θέμα της  παρθενίας είναι ξεπερασμένο. Αλλά, ναι, διαφορετικά αντιμετωπίζεται ο πολυγαμικός άντρας από την πολυγαμική γυναίκα. Τα στερεότυπα σαφώς και υπάρχουν και είναι αυτά που έχουν οδηγήσει σε τόσους φόνους και κακοποιήσεις γυναικών. Ελάτε, τώρα, να σκεφτούμε αν υπάρχει αρσενικό που θα θεωρήσει τον εαυτό του θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. Σίγουρα μια τέτοιου είδους παρενόχληση υπάρχει, υπόγεια. Ή, πιο σωστά, δεν δηλώνεται. Αλλά από ποιον να δηλωθεί; Αν το κάνει ένας άνδρας, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί μα…ας.  Θέλουμε ακόμα πολύ δρόμο σε αυτό το θέμα. Και δεν προλαβαίνουμε να συζητήσουμε τίποτα και για τα πρόσωπα που αναζητούν να εκφραστούν μέσα από το φύλο που τα ίδια έχουν επιλέξει. Ξεπερασμένο, λοιπόν, το θέμα της παρθενίας, αλλά ας πιάσουμε το νήμα από εκεί για να πάμε και πιο πέρα.

 

Εσείς, ως πατέρας, «πιάσατε» τον εαυτό σας να ανατρέφει διαφορετικά την Άννα από τον Δομήνικο, σε μια εποχή ακόμα πιο «δύσκολη» για τα κορίτσια απ’ ό,τι η σημερινή;

Ξεκάθαρα σας απαντώ. Όχι! Για μένα η κόρη μου είναι το πλάσμα που έχει μέσα στις φλέβες της το αίμα της μητέρας μου και της συντρόφου μου. Σεβάστηκα και καμάρωσα και προφύλαξα αυτήν τη συνέχεια της ζωής –μάνα, σύντροφος, κόρη. Κάτι αντίστοιχο και με τον γιο μου. Ο πατέρας μου, εγώ, εκείνος –πόσο υπέροχη κι αυτή η αλυσίδα!

 

Τέλος, είστε αισιόδοξος για την πολυπόθητη ολοκληρωτική κατάκτηση της ισότητας των φύλων; Και όχι μόνο στον Δυτικό Κόσμο…

Η ολοκληρωτική κατάκτηση της ισότητας των φύλων είναι συνάρτηση μιας ολόκληρης σειράς άλλων κατακτήσεων. Όλες έχουν στραμμένο το βλέμμα προς την αναγνώριση της αξιοπρέπειας του άλλου και του εαυτού μας. Όλες απαιτούν δικαιοσύνη. Καλύπτεται αυτή η απαίτηση –κι όχι μόνο στον Δυτικό Κόσμο; Νομίζω πως όχι. Θα καλυφθεί; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι… Μπαίνουμε στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης, οπότε ίσως έπειτα από μερικά χρόνια αυτό το αίτημα της ισότητας να μην έχει κανένα νόημα. Τουλάχιστον με τον τρόπο που εμείς συζητάμε γι αυτό. Προς το παρόν πάντως αγωνιζόμαστε. Όπως και ο πατέρας της Ανίκα λέει στην τελευταία φράση του μυθιστορήματος, ελπίζω κι εγώ πως «Το πότε… Εσύ το αποφασίζεις».

https://www.talcmag.gr/hot/pote-pio-prin/