Περί
έρωτος
Γράφει
η Γιούλη Τσακάλου
https://www.fractalart.gr/erotiki-agogi/
Ο
Μάνος Κοντολέων μπορεί να θεωρηθεί ως ο πλέον σημαντικός σύγχρονος έλληνας
συγγραφέας της λογοτεχνίας για παιδιά και εφήβους, ενώ είναι και ο πρώτος
συγγραφέας που έγραψε ελληνικά μυθιστορήματα που ανήκουν στο είδος του cross
over, δηλαδή λογοτεχνικών έργων που στηρίζονται στην ‘περιπέτεια της
ενηλικίωσης’.
Παράλληλα
όμως, ο Μάνος Κοντολέων έχει εκδώσει και δώδεκα μυθιστορήματα και τρεις
συλλογές διηγημάτων της ‘καθαρόαιμης’ λογοτεχνίας για ενήλικες αναγνώστες.
Τα
έργα αυτά έχουν μια ενδιαφέρουσα θεματική ποικιλία και μια ακόμα πλέον ενδιαφέρουσα
τοποθέτηση ως προς διαχρονικά μα και σύγχρονα ζητήματα κοινωνίας, διαπροσωπικών
σχέσεων, έμφυλων ταυτοτήτων, ερωτικών σχέσεων, πολιτικών αναζητήσεων κ.α.
Μια
βασική ιδιαιτερότητα του Κοντολέων είναι ο τρόπος που χειρίζεται τη γλώσσα
-συχνές όσο και απροσδόκητες παρομοιάσεις, ανορθόδοξη χρήση της θέσης του
ρήματος μέσα στη φράση, σύμπλευση λογοτεχνικής και δοκιμιακής καταγραφής.
Ανάμεσα
στα δώδεκα μυθιστορήματα που έως σήμερα έχει δώσει στη δημοσιότητα, κεντρική
θέση κατέχει αναμφίβολα και το έργο «Ερωτική Αγωγή», που για πρώτη φορά
κυκλοφόρησε το 2002 και εφέτος οι Εκδόσεις Πατάκη φρόντισαν να ανανεώσουν την
εμφάνισή του με ένα νέο εξώφυλλο και να το στείλουν στις προθήκες και στα ράφια
των βιβλιοπωλείων.
Αν
και έχουν περάσει δεκαοχτώ έτη από τη χρονιά της πρώτης κυκλοφορίας της, η
¨Ερωτική Αγωγή» δείχνει όχι μόνο να διατηρεί τη φρεσκάδα της, αλλά και να έχει
εμπλουτιστεί από την επιβεβαίωση των θέσεων που υποστηρίζει.
Αν
και μυθιστόρημα πολλαπλών θεματικών ταυτοτήτων -κοινωνικό, ερωτικό, πολιτικό,
φιλοσοφικό, ιστορικό- εντούτοις καταφέρνει να έχει το δικό του διακριτό στίγμα
και θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως είναι μάλλον και το μόνο λογοτεχνικό
έργο που καταγράφει την ταυτότητα του
20ου αιώνα μέσα από μια ανορθόδοξη ανίχνευσή του – από την αρχή ο συγγραφέας
μας δηλώνει πως ο 20ος αιώνας εγγράφεται στην Ιστορία ως –ο αιώνας που θα ξεκινούσε με τα πιο μεγάλα
κινήματα ανθρωπιστικών ιδεών και θα
κατέληγε στις πιο οργανωμένες τάσεις κυριαρχίας των ελαχίστων πάνω στους
πάμπολλους* ο αιώνας που αφού θα γεννούσε, πρώτα, τις μεγάλες ανατροπές της
Τέχνης, στη συνέχεια θα υλοποιούσε την
εφαρμογή της απόλυτης εμπορευματοποίησής τους. Ο αιώνας που με το λίκνισμα του έρωτα θα άνοιγε τα μάτια του και θα τα
έκλεινε με τους τριγμούς του ηδονισμού –την Ευρώπη, αρχές του 1900 την
κατακτούσαν τα τανγκό του Εντουάρντο Μπιάνκο* μετά από ογδόντα με ενενήντα
χρόνια, οι κάτοικοι των πρωτευουσών της θα τρώγανε aux poivre παρακολουθώντας σε video wall τη
Μαντόνα σε εικονικό οργασμό -σαν αστήρ
διάττων, σαν ήρως ανεξήγητων … θαυμάτων.
20ος
αιώνας -ο αιώνας της θεοποίησης, μα και της μετάλλαξης των αστών.
Αυτή
τη μετάλλαξη σε καθαρά μυθιστορηματική μορφή αναλαμβάνουν να την παρουσιάσουν
στον αναγνώστη ένας πατέρας και ένας
γιος. Ο πρώτος, ο Χρήστος Βαλλής θα κατεβεί, κάπου εκεί στα 1920, από τα βουνά
της Ηπείρου για να κερδίσει την αστική ταυτότητα του και αμέσως μετά να
υποστηρίξει με κάθε τρόπο της πίστη του
στη πολλαπλή δυναμική που έχει το σεξουαλικό ένστιχτο στην καθημερινότητα του
κάθε ανθρώπου.
Για
τον Χρήστο Βαλλή η φράση ‘Ερωτ΄ Εράν’ (που σημαίνει να είναι ερωτευμένος με τον
ίδιο τον έρωτα) αποκτά διαστάσεις κοινωνικού έργου και έτσι δημιουργεί ένα
ιδιόμορφο δίκτυο προσφοράς σεξουαλικής κάλυψης προς κάθε άτομο που για τον
οποιοδήποτε λόγο στερείται την απόλαυσή της.
Την
θέση του αυτή την μεταβιβάζει στον γιο του Άρη, μόνο που αυτός όταν θα κληθεί
να συνεχίσει το πατρικό έργο, θα βρεθεί μπροστά σε αλλαγές της ερωτικής
ταυτότητας ως στοιχείο κοινωνικής έκφρασης -στην ουσία ο έρωτας από
διαπροσωπική σχέση μετατρέπεται σε διαδικτυακή. Ο νεότερος Βαλλής
θα αναγκαστεί να διαφοροποιήσει τους χώρους ερωτικής εκτόνωσης που
κληρονόμησε κάτω από την πίεση της εξάπλωσης της εικονικής ερωτικής έκφρασης και
έτσι θα οδηγηθεί -μαζί με τον αιώνα που τον γέννησε- σε μια πλήρη μετάλλαξη και
εν τέλει καταστροφή του.
Πάνω
σε αυτό το γενικό πλάνο, ο Μάνος Κοντολέων έχει δημιουργήσει και μια πληθώρα
ολοζώντανων χαρακτήρων, αλλά και μια μοναδική σύνδεση της ατομικότητας με τη
συλλογικότητα. Γυναίκες που άλλες από αυτές υπηρετούν ανιδιοτελώς τον έρωτα,
άλλες τον χρησιμοποιούν, άλλες τον διδάσκουν κι άλλες μαθητεύουν σε αυτόν*
άνδρες που μετατρέπουν την ερωτική τους διάθεση σε σχεδόν ιερό σκοπό, άλλοι σε
επαγγελματική άνοδο, ενώ κάποιοι άλλοι αποφασίζουν να μετατρέψουν την ερωτική
πράξη σε επαναστατική ενέργεια.
Το
μυθιστόρημα αν και γραμμένο για να κρίνει τον 20ο αιώνα μόλις εκείνος
αποχωρούσε από την Ιστορία, δείχνει -κοντά 20 χρόνια μετά- πως όχι μόνο οι
επισημάνσεις του δεν είναι βιαστικά διατυπωμένες, αλλά αντίθετα έχουν απολύτως
επιβεβαιωθεί.
Έργο
τολμηρό -ίσως το πλέον τολμηρό κείμενο
της σύγχρονης λογοτεχνίας μας, δίπλα στον αιρετικό ‘Μεγάλο Ανατολικό’ του
Εμπειρίκου, αλλά αυτό με ξεκάθαρη μυθιστορηματική οντότητα.
Αξίζει
κανείς πέρα από τις άλλες ιδιαιτερότητες
της ‘Ερωτικής Αγωγής» να σταθεί και στη καθαρή γλωσσική της ενσάρκωση.
Ο
Μάνος Κοντολέων χρησιμοποιεί μια γλώσσα εύπλαστη, άλλοτε τρυφερή, άλλοτε
καυστική, άλλοτε περιγραφική και ανακαλεί στην επικαιρότητα λέξεις της
αρχαιότητας -λέξεις από αυτές που θα τις χαρακτηρίζανε τότε ως και ‘βρώμικες’,
που όμως σήμερα δείχνουν να έχουν την γοητεία ξεχασμένων ήχων.
Εν
τέλει ένα μυθιστόρημα που μπορεί κανείς να θεωρήσει πως ήδη έχει εγγραφεί στο
κεντρικό corpus της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
