Βασίλης Κουτσιαρής
«Μ΄ αγαπάς, μπαμπά;»
Εικονογράφηση: Κατερίνα Βερούτσου
Ελληνοεκδοτική
Οι σύγχρονες θεωρίες σχετικά με τον προσδιορισμό των φύλων,
έτσι όπως έχουν εδραιωθεί στα πλαίσια των ανθρωπιστικών σπουδών, διαχωρίζουν με
σαφήνεια το βιολογικό φύλο από το αντίστοιχο κοινωνικό.
Το βιολογικό φύλο μπορεί να είναι ή αρσενικό ή θηλυκό και
καθορίζεται από την παρουσία των αντίστοιχων γεννητικών οργάνων
Το κοινωνικό φύλο είναι ο άνδρας και η γυναίκα. Είναι μια
κοινωνική, κατά κάποιο τρόπο, ταξινόμηση, με την έννοια πως η ίδια η κοινωνία
προσδίδει τα βασικά χαρακτηριστικά του ενός ή του άλλου εκπροσώπου. Χαρακτηριστική
η φράση της Σιμόν Ντε Μπωβουάρ «Γυναίκα
δε γεννιέσαι, γυναίκα γίνεσαι»
Πέρα όμως από το καθαρά ανδρικό ή γυναικείο προφίλ, οι σύγχρονες κοινωνίες αναγνωρίζουν το
δικαίωμα στα άτομα να εκφράζουν το καθένα
με το δικό του εντελώς προσωπικό τρόπο την σεξουαλική του ταυτότητα. Και
τελικά να την αναγνωρίζουν ως μια βασική παράμετρο της γενικότερης έκφρασης της
παρουσίας μας μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Με άλλα λόγια δεν υπάρχουν δύο μόνο
κοινωνικά φύλα, αλλά τόσα όσοι και οι άνθρωποι που ζήσανε, ζούνε και θα ζήσουν.
Κατάκτηση όλα αυτά της Επιστήμης και μια αποδοχής εκ μέρους
της κοινωνίας του δικαιώματος κάθε ανθρώπου να έχει τη δική του ταυτότητα, η
οποία θα είναι αποδεχτή και από όλους τους άλλους.
Το Δικαίωμα σε μια Tαυτότητα είναι ένα από τα βασικά δικαιώματα και της Χάρτας των
Δικαιωμάτων των Παιδιών που υποστηρίζει η Unicef.
Η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία για παιδιά εδώ και πολλά
χρόνια υποστηρίζει με τις θεματικές της επιλογές όλα τα δικαιώματα των παιδιών
και σίγουρα κι αυτό που αφορά το δικαίωμα σε μια ταυτότητα. Αλλά ενώ πολύ συχνά
διαβάζουμε βιβλία που υποστηρίζουν την εθνική ταυτότητα, τη γλωσσική, την
γενικότερα πολιτιστική, ακόμα και την θρησκευτική, σπάνια έχει τύχει να δούμε
συγγραφείς να ασχολούνται με την ταυτότητα που αφορά της σεξουαλική συμπεριφορά
των παιδιών.
Ακόμα και ανάμεσα στα βιβλία που ιδιαίτερα ασχολήθηκαν με
τον φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν βρέθηκε ένα (ως στο σημείο που
προσωπικά γνωρίζω και στα πλαίσια μιας εικονογραφημένης έκδοσης) που να μίλησε
για τον εκφοβισμό λόγω αποκλίνουσας ως προς τις καθιερωμένες απόψεις συμπεριφοράς
αγοριών ή κοριτσιών.
Ίσως τα κοινωνικά αντανακλαστικά να μην έχουν ολότελα
απαλλαγεί από στρεβλώσεις του παρελθόντος. Ίσως οι έλληνες συγγραφείς να μην
είναι αρκούντως τολμηροί ώστε να σκεφτούν την χρησιμοποίηση ένας μικρού παιδιού
–κυρίως αγοριού- με αποκλίνουσες
φυλετικές συμπεριφορές ως κεντρικό πρόσωπο μιας ολιγοσέλιδης ιστορίας τους.
Ο Βασίλης Κουτσιαρής –από τις πλέον δραστήριες παρουσίες στο
χώρο κυρίως των εικονογραφημένων βιβλίων- μπορεί μήτε κι αυτός να τόλμησε να γράψει
με τρόπο ρεαλιστικό και απόλυτα ξεκάθαρο για το θέμα αυτό, σίγουρα όμως
εγγράφεται στα ιδιαιτέρως θετικά στοιχεία των συγγραφικών βημάτων του το ό,τι ασχολείται
με το ζήτημα του πως αντιμετωπίζεται μέσα στην οικογένεια ένα παιδί που
διεκδικεί τον δικό του τρόπο χαράς και απόλαυσης στην καθημερινότητά του.
Το τελευταίο του βιβλίο «Μ΄ αγαπάς, μπαμπά;» έχει ως
κεντρικό ήρωα ένα δέντρο. Μια λεύκα συγκεκριμένα, που όμως διαφέρει από τα άλλα
παρόμοια δέντρα δίπλα στα οποία έχει
φυτευτεί για να δημιουργηθεί μια αλέα. Εκείνα είναι ευθυτενή, αυτό απλώνει παράλληλα
με το έδαφος τα κλαριά του. Από τη μια έχουμε, λοιπόν, την ένταση της γραμμής
και από την άλλη την απαλότητα του
κύκλου. Αυθόρμητα μας έρχονται στο νου τα δυο σύμβολα για τον άνδρα και τη
γυναίκα. Το δόρυ του Άρη και ο καθρέφτης της Αφροδίτης.
Με συμβολισμούς όμως ο Κουτσιαρής δομεί όλη την ιστορία του.
Δίπλα στο διαφορετικό δέντρο, πρωταγωνιστεί και ο κηπουρός –σπορέας και πατέρας. Με άλλα λόγια
ο εκπρόσωπος μιας στερεοτυπικής και ανδροκρατούμενης κοινωνίας.
Αυτός δεν αποδέχεται την διαφορετικότητα του δέντρου. Ενώ
εκείνο αναζητά τρόπους να του αποδείξει πως μπορεί να διαθέτει τους δικούς του
τρόπους έκφρασης όχι μόνο συναισθημάτων, αλλά και θάρρους.
Η συντροφιά του δέντρου είναι πολύχρωμες πεταλούδες. Των
άλλων αγριωπά και πολεμοχαρή γεράκια και αετοί.
Και βέβαια η παρουσία του ‘περίεργου’ δέντρου χαλάει την
ομοιομορφία της αλέας. Και γι αυτό και γίνεται αποδέκτης καταφρόνιας και
περίγελου.
Ο ίδιος ο κηπουρός – πατέρας θα βιαιοπραγήσει απάνω του σε
μια προσπάθεια να το κάνει να μοιάζει με τα άλλα δέντρα.
Ο Βασίλης Κουτσιαρής
χρησιμοποιεί με σαφή διάθεση αντιστοίχησης τα σύμβολα που παραπέμπουν σε
κοινωνικές καταστάσεις και τύπους. Και η αντιστοίχηση του είναι απολύτως
επιτυχημένη.
Στο τέλος η δικαίωση θα έρθει. Το διαφορετικό δέντρο θα
γίνει σεβαστό από τα άλλα δέντρα, και ο σπορέας – πατέρας θα δηλώσει την αγάπη
του και την αναγνώρισή του.
Θα την δηλώσει;…
Ο συγγραφέας καταφέρνει να αποφύγει το σκόπελο ενός happy end και δεν ξεκαθαρίζει αν
τελικά η αποδοχή του γονιού έγινε στ΄ αλήθεια ή έμεινε μέσα στο όνειρο του
διαφορετικού δέντρου.
Όπως και να είναι το παρελθόν είναι δεδομένο. Όλες οι
ελπίδες έρχονται με το μέλλον –ως ένα γονιός που θα σταθεί δίπλα στο παιδί του
και θα του δηλώσει : Είμαι περήφανος για
σένα. Δηλαδή αναγνωρίζει το δικαίωμα στην διαφορετικότητα ξεπερνώντας τις όποιες
προκαταλήψεις.
Κείμενο, λοιπόν, που φέρνει με τεκμηρίωση τον προβληματισμό
του. Η γραφή διακριτικά περιγραφική, υπόγεια τρυφερή, συχνά υπαινιχτικά
ποιητική.
Και βέβαια οι ζωγραφιές της Κατερίνας Βερούτσου. Από τα χρώματα της Φύσης, η εικονογράφος
επέλεξε αποχρώσεις τους που δεν απογειώνουν τα συναισθήματα. Τα κρατούν πάνω
στο έδαφος, τα βοηθούν να σκληρύνουν ώστε να μπορούν να αντέξουν στις πιέσεις,
να διαθέτουν το απόθεμα μιας στοχαστικής ελπίδας.
Μαζί με το κείμενο, οι εικόνες δηλώνουν πως με το δικό τους
τρόπο πως άλλο το παρόμοιο και άλλο το ομοιόμορφο. Και πως η ομορφιά τη Φύσης
από εκεί ακριβώς πηγάζει. Από την ποικιλία. Όπως και της κοινωνίας.
