Βαγγέλης Ηλιόπουλος Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ

-Το ΓΙΑΤΙ των παιδιών φέρνει την ελπίδα

-ΔΕΝ έχουν όλα τα παιδιά ίσες ευκαιρίες

-ΟΛΑ μπορείς να τα ζήσεις σε ένα βιβλίο

Εικονογράφηση:  Έφη Λαδά

Εκδόσεις Πατάκη

Είναι γεγονός πως αυτό που θεωρούμε λογοτεχνία για παιδιά συχνά ταυτίζεται με τον όρο βιβλίο για παιδιά.

Κοινά στοιχεία ανάμεσα στα δυο είδη υπάρχουν, αλλά επίσης υπάρχουν και ουσιαστικές διαφορές.

Ως λογοτεχνία για παιδιά θα πρέπει να θεωρούμε κάθε κείμενο που, πρώτα απ’ όλα, έχει την ικανότητα να μπορεί να επικοινωνήσει μ’ ένα παιδί γιατί χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο που το μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί κτήμα του νεαρού αναγνώστη, αλλά και –κατά κύριο λόγο– γιατί αναπτύσσει συναισθήματα, αναλύει χαρακτήρες και υποστηρίζει ιδέες με έναν τέτοιο τρόπο που, παρά το ότι ελέγχεται από την ενήλικη ταυτότητα του δημιουργού, μπορεί και να επικοινωνεί με τον ψυχικό κόσμο ενός παιδιού χωρίς να θέλει να το νουθετήσει, ενώ αντιθέτως λαχταρά να το ευαισθητοποιήσει. Και βέβαια όλα αυτά μέσα από μια αρκούντως έντονη πλοκή που τη δημιουργούν κοινωνικές καταστάσεις και ατομικές αναζητήσεις.

Ως βιβλίο για παιδιά θα πρέπει να θεωρούμε κάθε κείμενο που θέλει να μεταφέρει στον αναγνώστη του μια εμπειρία άλλοτε κοινωνικού περιεχομένου, άλλοτε οικογενειακών καταστάσεων, άλλοτε ατομικών προβληματισμών.

Συνήθως στην κατηγορία των βιβλίων για παιδιά μπορούμε να εντάξουμε τα βιβλία γνώσεων και κάποια ακόμα που, αν και δείχνουν να έχουν μια υποτυπώδη έστω πλοκή, στην ουσία, στόχο τους δεν έχουν την παρουσίαση των εσωτερικών συναισθημάτων που με τη σειρά τους επιφέρουν εξωτερικές συμπεριφορές, αλλά την αποκομμένη από ένα γενικότερο ψυχολογικό περιβάλλον υποστήριξη ή καταγγελία συγκεκριμένων κανόνων που πρέπει το παιδί να γνωρίσει και να τους ακολουθήσει στη συνέχεια.

Σε παλαιότερα χρόνια, αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα στη λογοτεχνία για παιδιά και στο βιβλίο για παιδιά ήταν σχεδόν ανύπαρκτος. Εκείνη την εποχή επικρατούσε ο απόλυτος διδακτισμός και κάτω από τη σκιά του γραφόντουσαν ακόμα και κείμενα που ονομάζονταν μυθιστορήματα για παιδιά. Κάποιες εξαιρέσεις – π.χ. Ξενόπουλος, Δέλτα– απλώς φωτίζανε τον δρόμο που θα έπρεπε να ακολουθηθεί από όσους θέλανε να γράφουν τη σωστή λογοτεχνία για μικρής ηλικίας αναγνώστες.

Σήμερα, αν και ένας νεοδιδακτισμός επανακάμπτει, παράλληλα ολοένα και περισσότερα είναι τα βιβλία για παιδιά που γράφονται και κυκλοφορούν και τα οποία προσπαθούν να βγάλουν από πάνω τους τον ασφυκτικό κλοιό μια γραφής που θέλει μόνο να διδάξει χωρίς παράλληλα και να ευαισθητοποιεί.

Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος είναι ένας γνωστός συγγραφέας βιβλίων για παιδιά. Και παράλληλα είναι ένας ιδιαίτερα δραστήριος δάσκαλος.

Η συνύπαρξη των δύο αυτών ιδιοτήτων συνήθως εκφράζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο εκπαιδευτικός να υπερισχύει του λογοτέχνη. Αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην περίπτωση του Ηλιόπουλου.

Θα έλεγα, μάλιστα, πως οι δυο ιδιότητες με αρμονία συνυπάρχουν και γι’ αυτό και τα καθαρώς λογοτεχνικά του έργα τα διακρίνει η γραφή ενός ανθρώπου που ξέρει να επικοινωνεί με το παιδί, ενώ τα κείμενά του που στρέφονται προς την κατηγορία των βιβλίων γνώσεων διαθέτουν μια εσωτερικότητα που τους τη χαρίζει η λογοτεχνική θέαση του κόσμου.

Πάμπολλα τα έργα που έχει γράψει και που καλύπτουν μια μεγάλη γκάμα επιμέρους ειδών τόσο της λογοτεχνίας για παιδιά όσο και των βιβλίων για παιδιά.

Με έναν γενικό χαρακτηρισμό μπορεί κανείς να αναφερθεί στον Ηλιόπουλο ως τον συγγραφέα εκείνο που θέλει να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες του ακριβώς στον ίδιο βαθμό που το ίδιο επιχειρεί και ως εκπαιδευτικός.

Κάτω από μια τέτοια συνθήκη έχει εκδώσει βιβλία που στην ουσία –λιγότερο ή περισσότερο– συνδυάζουν τη λογοτεχνία με την πληροφορία. Τα πλέον πρόσφατα, αυτά τα τρία που αποτελούν την «Τριλογία της ενσυναίσθησης».

Ως ενσυναίσθηση ορίζεται η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του. Με άλλα λόγια, είναι μια ατομική διαδικασία όπου από τη μια με τη σκέψη και από την άλλη με το συναίσθημα οδηγείς το εγώ σου στη θέση του εγώ ενός άλλου.

Αλλά αυτό κάνει πάντα η καλή λογοτεχνία, πιάνει από το χέρι τον αναγνώστη και τον πηγαίνει μέσα στα δωμάτια της ψυχής του μυθιστορηματικού ήρωα.

Η ιδέα του Ηλιόπουλου ήταν αυτή τη μετάβαση να την πετύχει με έναν πλέον ξεκάθαρο τρόπο: με λιγότερη πλοκή αλλά με περισσότερη ανάπτυξη των κοινωνικών καταστάσεων.

Η σειρά ξεκίνησε το 2015 με το ΓΙΑΤΙ, ακολούθησε το ΔΕΝ το 2017 και το ΟΛΑ ήρθε μέσα στο 2019.

Και τα τρία βιβλία έχουν την πλούσια και ιδιαίτερη, δεμένη με το κείμενο, εικονογράφηση της Έφης Λαδά.

Την αφήγηση και στα τρία κείμενα τη διακρίνει μια λογοτεχνική διάθεση και στηρίζεται στην ιδιαιτερότητα της «προσωπικότητας» του εκάστοτε «πρωταγωνιστή».

Στο ΓΙΑΤΙ ο τριτοπρόσωπος αφηγητής επιστρατεύει σύμβολα: κομμάτι χαρτιού έως χαρταετό αλλά και καραβάκι έως αστέρι. Τα σύμβολα αυτά θα γίνουν οι μεταφορείς του μηνύματος ή, πιο σωστά, της βασικής ουσίας της ύπαρξης τουΓΙΑΤΙ – της κοινωνικής αδικίας και του πώς αυτή θα πρέπει να αμφισβητείται. Η πλοκή υπάρχει γιατί η συγκεκριμένη λέξη βρίσκει τα σύμβολα ως υποστηρικτές της.

Ένα δάκρυ του που έσταξε τραυμάτισε τη σιωπή και μούσκεψε το χαρτί. «Γιατί» είπε και μετά σηκώθηκε, δίπλωσε το χαρτί σαν σαΐτα και με δύναμη το έστειλε στον ουρανό μαζί με μια ευχή: «Πήγαινε μακριά από τον δυστυχισμένο κόσμο μας! Αν μπορείς…»

Στο ΔΕΝ η δομή γίνεται πιο ευρηματική. Εδώ αφηγητής και πρωταγωνιστής ταυτίζονται. Το αφηγούμενο πρόσωπο (η εικονογράφηση μας το παρουσιάζει ως αγόρι) στοχάζεται πάνω σε διάφορες καταστάσεις :

Όλα τα παιδιά κάνουν πάρτι στα γενέθλιά τους και σε κάθε γιορτή. Γεμίζουν έτσι τον χρόνο με ατέλειωτη διασκέδαση. Όλα; Εγώ δεν…

Το παράπονό του θα το ακούσει ένας χαρταετός (και πάλι το σύμβολο κυριαρχεί) και θα προσφέρει τη λύση – την κατανόηση που έρχεται μετά από τη γνώση.

Στο ΟΛΑ η αφήγηση αποκτά δύο πρωταγωνιστές – ένα παιδί κι έναν περίεργο άνδρα που μαζεύει από τους δρόμους χαμένες σελίδες. Πρόκειται για μια αναζήτηση στην ουσία των μικρών λεπτομερειών που απαρτίζουν την ουσία κάθε καλού βιβλίου και οι οποίες όταν μαζευτούν ολοκληρώνουν τη γνήσια και δημιουργική ανάγνωση. Και μέσα από μιας τέτοιας ποιότητας ανάγνωση, ένας ολόκληρος κόσμος μάς γίνεται γνωστός. Το ΟΛΟ –οι άλλοι κι εμείς– υπάρχει μέσα στα βιβλία. Γιατί: Εδώ κρύβονται ΟΛΑ όσα κατάφερε ο άνθρωπος σε αυτό τον πλανήτη.

Μια αληθινά ενδιαφέρουσα πρόταση συνύπαρξης της λογοτεχνίας με την κοινωνική αγωγή και την ατομική ευθύνη, που βρήκε τον τρόπο να υλοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία, καθώς λέξεις και χρώματα –ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος και η Έφη Λαδά– συνεργάστηκαν αρμονικά και ευρηματικά.

Πρώτη ανάρτηση:

https://www.vivliopoleiopataki.gr/blog/post/16955/H-trilogia-ths-ensunaisthhshs/