1. Δεκαεπτά
χρόνια μετά την πρώτη έκδοση της «Ερωτικής Αγωγής», τι σηματοδοτεί αυτή η νέα
συνομιλία μαζί της;
Ένας συγγραφέας συνομιλεί μέσω των βιβλίων του με τους
αναγνώστες του. Το βιβλίο παραμένει το ίδιο, ίδια και τα θέματα προς συζήτηση
που θέτει, αλλά καθώς περνούνε τα χρόνια αλλάζουν οι αναγνώστες του -έρχονται
νέοι. Κάποτε τα βιβλία που εκδίδονταν ήταν λίγα σε σχέση με τον αριθμό αυτών
που τώρα κυκλοφορούν. Όποτε οι νέοι αναγνώστες δεν προλαβαίνουν να
΄συνομιλήσουν’ με παλαιότερα βιβλία. Αν όμως ο συγγραφέας αυτών των κάπως
παλαιοτέρων κειμένων θέλει να συνεχίσει να ανταλλάσσει ιδέες και απόψεις, τότε
αποφασίζει να επανακυκλοφορήσει το έργο του.
Η «Ερωτική Αγωγή» είχε
αρκετά εντυπωσιάσει όταν για πρώτη φορά συνάντησε το κοινό της. Ο τρόπος
που ‘διάβαζε’ τον 20ο αιώνα προξένησε μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτός ο
τρόπος συνεχίζει να έχει αξία; Το συμμερίζονται, άραγε, οι νέοι αναγνώστες των
πρώτων χρόνων του 21ου;
Με αυτές τις
σκέψεις επεδίωξα την επανέκδοση.
2. «Πολλά από τα μελλούμενα συχνά οι
συμπτώσεις τα προλέγουν». Το βιβλίο αυτό κάτω από ποιες,
ενδεχόμενες, συμπτώσεις δρομολογήθηκε;
Ναι, το πιστεύω αυτό. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση η
σύμπτωση που δρομολόγησε την συγγραφή της ‘Ερωτικής Αγωγής’ ήταν η ανάγνωση του
μυθιστορήματος του Μισέλ Ουελμπέκ «Τα στοιχειώδη σωματίδια». Όταν διάβασα το
συγκεκριμένο βιβλίο εντυπωσιάσθηκα από την αποτελεσματική ευστοχία της ιδέας να
καταγράψεις μια κοινωνία μέσα από τη σεξουαλική συμπεριφορά της. Και πολύ
σύντομα αποφάσισα να το επιχειρήσω κι εγώ και να γράψω το δικό μου μυθιστόρημα
που θα στηρίζεται στην ιδέα της μετάλλαξης του 20ου αιώνα από αιώνα
του έρωτα σε αιώνα του ερωτισμού.
3. «Δύσκολο να θες να συνταιριάζεις όσα
το κοινωνικό status
κρατά απόμακρα μεταξύ τους». Πόσο σας δυσκόλεψε αυτή η
επιτυχής, ομολογουμένως, παρουσίαση του γονιού-εραστή; Υπήρξαν κατά τη συγγραφή
«εσωτερικές» αντιδράσεις από, ίσως, εδραιωμένα ταμπού;
Όταν είμαστε παιδιά, τις περισσότερες φορές δεν
μπορούμε να αποδεχτούμε την ιδέα πως ο γονιός μας έχει και μια ερωτική
συμπεριφορά. Καθώς μεγαλώνουμε, ασφαλώς και αποδεχόμαστε κάτι τέτοιο, αλλά στην
ουσία ποτέ δε θεωρούμε απόλυτα απενοχοποιημένη την εικόνα ενός γονιού -πατέρα ή
μητέρα- εραστή. Το κορμί του γονιού μας είναι δύσκολο να του αναγνωρίσουμε το
δικαίωμα να προκαλεί και να απολαμβάνει σεξουαλική ηδονή. Κάτω από αυτήν την
άποψη, θα περίμενε κανείς να αντιμετώπισα κάποιες ‘εσωτερικές’, όπως τις
χαρακτηρίζετε, αντιδράσεις. Όμως δεν αντιμετώπισα καμιά απολύτως. Ως συγγραφέας
συχνά χρησιμοποιώ ως πειραματόζωα κοντινούς μου ανθρώπους. Και βασισμένος πάνω
σε αρκετά ευρήματα κατασκευάζω τους δικούς μου ήρωες. Οι οποίοι βέβαια δεν
έχουν καμιά σχέση με τα άτομα που πάνω τους στήριξα τα πειράματά μου. Ας μην
λησμονάμε πως ο Φλωμπέρ δήλωσε πως ο ίδιος ήταν η ηρωίδα του και όχι η μητέρα
του.
4. «Οι άντρες φτιάχνουν οικογένεια δίχως
να έχουν αυτόβουλα αποφασίσει πως θέλουν να γίνουν οικογενειάρχες», αναφέρετε
σε κάποιο σημείο. Σήμερα κατά πόσο έχει αλλάξει η οπτική αυτή από την εποχή του
Χρήστου Βαλλή;
Δεν θα το έλεγα πως είναι θέμα οπτικής, όσο
κοινωνιολογίας. Εννοώ πως πέρα από την έτσι κι αλλιώς δεδομένη διαφοροποίηση της
συμμετοχής στη διαδικασία της αναπαραγωγής μεταξύ αρσενικού και θηλυκού,
υπάρχει και η στάση της κοινωνίας. Το αρσενικό από τη φύση του είναι ο σπορέας που
σημαίνει πως έχει τη δυνατότητα να αποχωρεί μετά την σπορά. Αυτό η κοινωνία
αιώνες τώρα το έχει αποδεχτεί και μάλιστα το έχει και ως ένα βαθμό
θεσμοθετήσει. Ασφαλώς και η δυτική κοινωνία μας έχει επιβάλλει περιορισμούς
στην αποχώρηση, αλλά από την άλλη η ίδια αυτή κοινωνία διατηρεί με μια
συντηρητική διάθεση τους ρόλους του κυνηγού και του θηράματος. Ή αν προτιμάται,
διαφοροποίηση ανάμεσα στους ρόλους των δύο φύλων μέσα στην οικογένεια. Το ένα
μέλος πρέπει να διαθέτει ρώμη και δύναμη, το άλλο πρέπει να έχει εικόνα που
έλκει και προκαλεί* το ένα να προστατεύει, το άλλο να περιθάλπει. Μέσα σε αυτήν την υπόγεια δυναμική (που ίσως
να δείχνει πως υποχωρεί, αλλά ακόμα ισχύει) κάθε τι το αυτόβουλο μάλλον -και
συνήθως- απουσιάζει.
5. Η
ιστορία του τόπου αλλά και του κόσμου γενικότερα, περνά στις σελίδες παράλληλα
με τη ζωή του Χρήστου και του Άρη, χωρίς όμως την παραμικρή σύγκρουσή τους με
το κοινωνικό γίγνεσθαι. Γιατί επιλέξατε οι δύο μύστες της ερωτικής αγωγής να μην
έχουν καμιά είδους παρέκκλιση από τους ερωτικούς τους… αγώνες;
Διαφωνώ με αυτό που λέτε. Ασφαλώς και η επιλογή,
αρχικά, του Χρήστου συγκρούεται με το κοινωνικό γίγνεσθαι μιας και υποστηρίζει
την ερωτική απόλαυση να την χαίρονται κι εκείνοι που κοινωνικά τη στερούνται. Και στη συνέχεια ο γιος, ο
Άρης, προχωρά ακόμα περισσότερο και αμφισβητεί τους παραδοσιακούς ρόλους συμμετοχής στην ερωτική συνεύρεση. Κι
έτσι ενώ από δεκαετία σε δεκαετία ο έρωτας μεταπίπτει σε ερωτισμό, αυτοί οι δυο
προσπαθούν, έως τελικής πτώσης, να επαναφέρουν σε ισχύ την πρόταση «Έρωτ΄ Εράν»
-δηλαδή να είσαι ερωτευμένος με τον ίδιο τον έρωτα.
6. Μέσα
από 2 περιστατικά (θάνατος Χρήστου, HIV) αλλάζει άρδην ο κόσμος του Άρη. Κι αν το ένα είναι
απόλυτα προσωπικό, το άλλο επέφερε συνέπειες «καταστατικές» στη ερωτική ζωή. Τι
ακριβώς προσπαθήσατε να δείξετε με τη κατάληξη του Άρη;
Πως ο Άρης έκανε ένα μοιραίο λάθος. Στην προσπάθεια να
συνεχίσει το έργο του πατέρα του και να χαρίζει την απόλαυση της σαρκικής
συνομιλίας σε όλους, υπέκυψε στην εικονική πραγματικότητα. Και στη θέση της
άμεσης επαφής αναζήτησε να τοποθετήσει τη διαδικτυακή. Κατάλαβε, βέβαια, το
λάθος. Αισθάνθηκε πως έπεσε και αυτός θύμα όσων πολεμούσε. Και γι αυτό επέλεξε
ένα τρόπο προσωπικής -όσο και συμβολικής- εξιλέωσης.
7. Πως
οδηγηθήκατε σε αυτή τη καλοστημένη λογοτεχνική αρχιτεκτονική ώστε η ερωτική
εξέλιξη των δύο ανδρών να προβάλλεται συχνά μέσα από την όσμωση της ελληνικής
πραγματικότητας και κληρονομιάς; ****
Όχι μόνο της ελληνικής, μα και της παγκόσμιας. Κι αν
ασφαλώς προβάλλεται περισσότερο η πρώτη είναι γιατί το μυθιστόρημα στην Ελλάδα
εξελίσσεται. Μα είπαμε και πιο πριν πως θέλησα να δω το πως μεταφέρεται η
ερωτική έκφραση μέσα στην κοινωνική. Η περίπτωση του χορού που αναφέρετε είναι
από τις πιο χαρακτηριστικές -ο χορός είναι μια μορφή πολυδύναμης συνομιλίας
ομάδων, ατόμων, φύλων. Οι άνθρωποι με τον χορό και κοινωνικοποιούνται και ερωτοτροπούν.
8. Έχετε
δημιουργήσει με τα βιβλία σας ένα ισχυρό πλέγμα, θα μπορούσε να ισχυριστεί
κάποιος, «Προστασίας στη ζωή» για το παιδί σε πολλούς τομείς, όπως
συναισθηματικής-κοινωνικής-διαπολιτισμικής αγωγής, κοινωνικής και πολιτικής
αγωγής, αλλά και, θεατρικής διαπαιδαγώγησης. Ποιες σκέψεις κατακλύζουν αυτή την
πορεία και ποιοι ήταν οι αρωγοί της;
Για μένα η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος ζωής τόσο
δικός μου όσο και των άλλων. Γενικά εμπιστεύομαι πολύ κάθε μορφή Τέχνης. Αλλά
πρώτιστα την Τέχνη του Λόγου μιας και μέσω αυτής από τη μια καλλιεργείται το
αισθητικό κριτήριο και από την άλλη διαμορφώνονται ιδέες και συνειδήσεις. Έχω
στρέψει την συγγραφική μου έκφραση σε ένα μεγάλο της μέρος προς τα παιδιά και
τους νέους γιατί βέβαια η αισθητική αγωγή και η ιδεολογική διαμόρφωση από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας
ξεκινάνε. Αλλά δεν αισθάνομαι Διδάσκαλος. Ως συγγραφέας νομίζω πως δικαιούμαι
να ονειρεύομαι μια συνύπαρξη παιδείας και επανάστασης, σεβασμού και
αμφισβήτησης.
9. «Η σωστή εκπαίδευση είναι αυτή που
τίποτα δεν κρύβει». Με αυτή τη φράση ολοκληρώνετε μια μεγάλη
ενότητα του βιβλίου. Η ερωτική αγωγή θα μπορούσε να ειδωθεί κι ως ένα μάθημα
ενηλικίωσης για τους μέχρι πρότινος εφήβους αναγνώστές σας ή αποτελεί αποκλειστικά
ένα ιδιότυπο προσωπικό και «ασεβές» μυθιστόρημα, όπως λέτε στο τέλος;
Όπως και πιο πριν είπα δεν αισθάνομαι Διδάσκαλος. Άρα
μαθήματα δεν θέλω να δίνω. Προτιμώ να καταθέτω τις πλέον προσωπικές μου απόψεις,
τα πλέον δικά μου συναισθήματα, τα όνειρα και τους εφιάλτες μου -όλα αυτά να τα
καταθέτω με την υποκειμενικότητα ενός λογοτεχνικού έργου. Και να ελπίζω, να
εύχομαι να συναντηθεί η δική μου υποκειμενικότητα με την υποκειμενικότητα
κάποιου -έστω και ενός- αναγνώστη μου. Άλλωστε το ίδιο αναζητώ να επιτύχω και
με την ιδιότητα του αναγνώστη. Θέλω το απόλυτα δικό μου ‘εγώ’ να συναντιέται με
το αντίστοιχο ‘εγώ’ του συγγραφέα που κάποιο βιβλίο του διαβάζω.
10. «Το παιδί δεν πρέπει ν’ ακούει
προσβολές, γιατί μόνο έτσι μεγαλώνοντας θ’ αποκτήσει αξιοπρέπεια»,
αναφέρει ο φιλόσοφος Friedrich Engels. Σήμερα το παιδί βάλλεται από κάθε είδους
«προσβολή», είτε στο στενό οικογενειακό περιβάλλον, είτε μέσω του σχολικού
εκφοβισμού, είτε πάλι μέσω της τηλεοπτικής γύμνιας. Σ’ αυτά τα μέτρα εξόντωσης
της πνευματικής του ισορροπίας, ποια θα πρέπει να είναι τα αντίμετρα;
Για να αναθρέψει μια κοινωνική ομάδα τα παιδιά της με
τέτοιο τρόπο ώστε να προφυλάξει την πνευματική τους ισορροπία, πρέπει πρώτα η
ίδια η ομάδα να διαθέτει πνευματική ισορροπία. Κάθε μέρα που περνά οι
κοινωνικές ομάδες ολοένα και χάνουν την δυνατότητα να ισορροπούν. Το θέμα είναι
βαθιά πολιτικό. Αλλά δυστυχώς η πολιτική σκέψη είναι σχεδόν εξαφανισμένη.
11. Είστε
ένας συγγραφέας που επαναστατεί, που κατά καιρούς αμφισβητεί, συνεχώς
ανακαλύπτει και πάντα επιβεβαιώνει μέσα από τα κείμενά του το ρόλο του. Τι θα
ανακαλύψουν οι αναγνώστες σας στο προσεχές μέλλον;
Νομίζω πως μετά από 40 τόσα χρόνια συγγραφικής
παρουσίας δεν θα πρέπει να περιμένετε από ένα συγγραφέα νέες ανακαλύψεις. Ας του ευχηθείτε να σταθεί
ικανός μέχρι το τέλος να υποστηρίζει εκείνα για τα οποία επαναστάτησε, να
μάχεται για τα όσα αμφισβήτησε, να επιβεβαιώνει την ουσία του ρόλου που υπηρέτησε.
Και να μπορεί μέχρι την τελευταία στιγμή να δημιουργεί με αξιοπρέπεια.
*** όπως για παράδειγμα ο παραλληλισμός των χορών με
τις ερωτικές επαφές κ.ο.κ
