31.12.22

Άντζεϊ Σιπιόρσκι «Η ωραία κυρία Ζάϊντενμαν»

 Άντζεϊ Σιπιόρσκι

«Η ωραία κυρία Ζάϊντενμαν»

Μετάφραση Ιουστίνα Σλόβικ

Εκδόσεις Μέδουσα

 

                   


O Άντζεϊ Σιπιόρσκι (1928 -2000) ήταν ένα  Πολωνός διανοούμενος με έντονη και σημαντική πολιτική σταδιοδρομία, τολμηρός στις επισημάνσεις του αρθρογράφος και συγγραφέας αρκετών μυθιστορημάτων και δοκιμίων.

Το μυθιστόρημα του «Η ωραία κυρία Ζάϊντενμαν» θα έλεγα πως συμπυκνώνει όλες αυτές τις ιδιότητες.

Έχει πολιτική θέση* κάνει απρόσμενες συνδέσεις παρελθόντος και μέλλοντος* διαθέτει μια πληθώρα χαρακτήρων που τους διακρίνει η ψυχαναλυτική και κοινωνική προσέγγισή τους.

Παράλληλα το συγκεκριμένο μυθιστόρημα έχει και μια ασυνήθιστη δομή. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως είναι και μια συλλογή διηγημάτων, που το καθένα από αυτά εστιάζει την προσοχή του σε ένα πρόσωπο, το οποίο με  ακρίβεια χειρουργικής επέμβασης ο συγγραφέας το φέρνει μπροστά μας.

Κι όμως δεν θα τολμούσα να το χαρακτηρίσω ούτε ασφαλώς συλλογή διηγημάτων, μήτε και σπονδυλωτό  μυθιστόρημα.

Κι αυτό γιατί τελικά υπάρχει και ο κεντρικός πρωταγωνιστής και η με απόλυτη συνέπεια παρουσίασή του μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα -είναι μια πόλη, η Βαρσοβία, μέσα στην περίοδο 1939 – 1945.

Με κέντρο της χρονιά 1943, όπου η Ναζί εφαρμόζουν την ‘Τελική Λύση’ στον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης, ο Άντζεϊ Σιπιόρσκι παρακολουθεί κάποιους κατοίκους της πόλης -Πολωνούς, Εβραίους, Γερμανούς και Ρώσους- και απλώνει αυτήν την ματιά του και στο μέλλον, ενώ δεν παραλείπει και να της στρέφει συχνά προς το παρελθόν.

Μέλλον  και παρελθόν μια πόλης, μιας χώρας. Τελικά μέλλον και παρελθόν ανθρώπων.

Αυτό που θα συμβεί αύριο, ήδη έχει ξεκινήσει από χθες -μια τέτοια θέση υποστηρίζεται στο έργο, χωρίς όμως να μιλά για μοιρολατρία, αλλά αντίθετα για το αποτέλεσμα πράξεων που με συνείδηση ή αυθόρμητα κάποιος κάνει, αγνοώντας πως με αυτόν τον τρόπο καθορίζει τα μελλούμενα.

Αλλά αυτή δεν είναι και η σωστή πολιτική ανάλυση; Σίγουρα ναι!

Και ο Άντζεϊ Σιπιόρσκι μας το επιβεβαιώνει συνθέτοντας μια αφήγηση όπου το δράμα συνυπάρχει με τον σαρκασμό, η συμπάθεια δεν επιλέγει συγκεκριμένα μόνο άτομα, ο φιλοσοφικός στοχασμός  απλώνεται από τον άνθρωπο έως τον ίδιο τον Θεό.

Κι όλα αυτά πλέκονται πάνω στον κεντρικό άξονα του μυθιστορήματος που δεν είναι παρά η όμορφη κυρία Ζαϊντενμαν, μια εβραία που το πρόσωπό της δεν έχει τα χαρακτηριστικά γυναικών του έθνους της κι έτσι έχει καταφέρει να διαφύγει τη σύλληψη και τον εγκλεισμό της στο γκέτο. Έως ότου κάποιος την αναγνωρίσει, την καταγγείλει και η Γκεστάπο τη συλλαμβάνει. Μα υπάρχουν αρκετοί που θα θελήσουν να την βοηθήσουν. Γιατί;

Επειδή είναι όμορφη; Επειδή δεν θυμίζει εβραία; Επειδή ο νεκρός σύζυγός της ήταν σημαντικός επιστήμονας;

Όλα μπορεί να ισχύουν, κυρίως όμως γιατί στον καθένα μπορεί να υπάρξει μια στιγμή όπου θα δράσει ενάντια στο μικρό και ασήμαντο ίδιο όφελός του. Θα είναι η στιγμή όπου θα αποφασίζει πως η ατομική ευθύνη αποκτά τις διαστάσεις της συλλογικής -αν δεν το κάνω εγώ, μήτε και κανείς άλλος θα το κάνει.

Γύρω από αυτόν τον άξονα, τριγυρνάνε τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου: ο νεαρός Παβέλεκ, που είναι κρυφά ερωτευμένος με την ηρωίδα, ο συμμαθητής του Χένιο Φίχτελμπαουμ που επιστρέφει στο φλεγόμενο γκέτο, ο σιδηροδρομικός Φιλίπεκ που μισεί τους δημαγωγούς, ο πλούσιος ράφτης Κουγιάφσκι που υποστηρίζει κρυφά τους καλλιτέχνες και την Αντίσταση, ο Ωραίος Λόλο, ένας πετυχημένος προδότης, ο αλήτης Σουχόβιακ που φυγαδεύει Εβραίους από το γκέτο, ο δικαστής Ρομνίτσκι που λατρεύει το ημίφως και η ανώνυμη πόρνη που κατοικεί στο κέντρο της γης…

Κάπως έτσι -με όλους αυτούς και άλλους ακόμα- ο Άντζεϊ Σιπιόρσκι αναλύει μια χώρα, προβλέπει το μέλλον της και όταν αυτό γίνει παρόν με απόλυτη συνείδηση προσπαθεί να προβλέψει το νέο μέλλον.

Ως επιβεβαίωση της παραπάνω σκέψης, αντιγράφω ένα σύντομο απόσπασμα από τη σελίδα 93 (αναφέρεται σε ένα από τα πρόσωπα του έργου, κάποιον κακοποιό)

Ο Βίκτορ Σουχόβιακ εργαζόταν πάντα σύμφωνα με τον κανόνα ‘τα λεφτά σου ή τη ζωή σου’, κάτι που έδινε στους πελάτες του τη δυνατότητα επιλογής. Οι ολοκληρωτισμοί έμελλε να κλέβουν την αξιοπρέπεια , την ελευθερία, την περιουσία, ακόμα και τη ζωή, δίχως να αφήνουν καμμιά επιλογή στα θύματά τους…

Μυθιστόρημα που προσφέρεται σε πολλαπλές αναγνώσεις.

Αξίζει να σημειωθεί πως η έκδοση αυτή των Εκδόσεων Μέδουσα ( η μεταφράστρια Ιουστίνα Σλόβικ έχει γράψει και την κατατοπιστική εισαγωγή) δεν είναι η πρώτη που κυκλοφορεί στη χώρα μας. Είχε προηγηθεί μια άλλη από τις εκδόσεις Aquarious, σε μετάφραση Μαρίας Γεωργουσοπούλου.

(770 λέξεις)

Βιβλιοδρόμιο, 31/12/2022