Βασίλης Παπαθεοδώρου
«Τη νύχτα που έσβησαν τ΄ αστέρια»
Εκδόσεις Καστανιώτη
Το είδος εκείνου του μυθιστορήματος που οι μελετητές της
λογοτεχνίας το κατατάσσουν στον χώρο της Νεανικής Λογοτεχνίας, δεν είναι και
ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ελλάδα.
Το εκπαιδευτικό μας
σύστημα μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως ενώ με διάφορους τρόπους
ενισχύει τη φιλαναγνωσία των παιδιών του Δημοτικού, στη συνέχεια αφήνει τους
έφηβους του Γυμνασίου και του Λυκείου χωρίς μια ουσιαστική ενημέρωση για τους
τίτλους που αφορούν έργα τα οποία με τα δικά τους προβλήματα ασχολούνται.
Και βέβαια, θα πρέπει ακόμα να αναγνωρίσουμε το γεγονός πως
κάτω από τον τίτλο ‘Νεανική Λογοτεχνία’ εκδίδονται και βιβλία που θα μπορούσαν
να ενδιαφέρουν ακόμα και μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού, ενώ άλλα
έχουν στραμμένες τις λογοτεχνικές αναζητήσεις τους προς ώριμους ηλικιακά
έφηβους .
Οι προσπάθειες να εδραιωθούν στο ελληνικό κοινό ορισμοί όπως
«λογοτεχνία για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες» ή «cross overμυθιστορήματα» δεν έχουν
ιδιαίτερα καρποφορήσει και τους συναντά κανείς σε κείμενα κυρίως θεωρητικά.
Χωρίς να ξεχνώ πως κάθε γενίκευση ενέχει τον κίνδυνο της
ελλιπούς πληροφόρησης, θα ισχυριστώ πως στην Ελλάδα το πρώτα
μυθιστορήματα μιας γνήσιας σύγχρονης νεανικής λογοτεχνίας, μεταφράζονται μέσα
στη δεκαετία του ’90 (είναι του μεγάλου μάστορα του είδους, Ρόμπερτ Κόρμιερ)
και στη συνέχεια θα ακολουθήσουν και έργα γραμμένα από Έλληνες συγγραφείς
(Ψαράκη, Σαρή, Πέτροβιτς, Τίγκα, Κοντολέων κ.α.), ενώ το 1998 η μετάφραση του
εμβληματικού μυθιστορήματος του Μέλβιν Μπέρτζες “Junk” θα καθορίσει τις ουσιαστικές τεχνικές με τις
οποίες αναπτύσσεται ένα μυθιστόρημα που έχει ως κέντρο του την ύστερη εφηβεία.
Όλες αυτές οι εκδόσεις δεν μπόρεσαν να συναντήσουν, με την
πληρότητα που τους άξιζε, το κοινό τους – αναφέραμε πιο πριν τις ευθύνες του
εκπαιδευτικού μας συστήματος, ας προσθέσουμε και τη συντηρητικότητα της
Ελληνικής Κοινωνίας.
Παρόλα αυτά και σποραδικά μεταφράζονται έργα αυτής της κατηγορίας και -το πλέον σημαντικό- έχουν εμφανιστεί και
καθιερωθεί και Έλληνες συγγραφείς συνεχιστές αυτού του είδους.
Από αυτούς οι πρώτοι χρονολογικά που ξεχώρισαν (αρχές της
δεκαετίας του 2000) είναι ο Βασίλης Παπαθεοδώρου και ο Φίλιππος Μανδηλαράς, ενώ με λίγα
χρόνια καθυστέρηση τους ακολουθεί και ο
Πολυχρόνης Κουτσάκης.
Τα μυθιστορήματα και των τριών αυτών συγγραφέων (άραγε μήπως
θα πρέπει ξεχωριστά να μελετηθεί το γεγονός πως και οι τρεις είναι άνδρες; )
διακρίνονται από μια κοινωνική δυστοπία και οι περιγραφές τους είτε αφορούν
παρελθούσες εποχές ή και του παρόντος , είναι έντονα ρεαλιστικές. Κάτι, δηλαδή,
που σε ένα μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζει την λογοτεχνία της ενηλικίωσης που
γράφτηκε ή γράφεται και από άλλους συγγραφείς -ξένους μα και έλληνες (ενδεικτικά
θυμίζω τα έργα: ‘Χαρταετοί της νύχτας’ της Μ. Ε. Κερ, ‘Η κλέφτρα των βιβλίων ‘ του Ζούσακ, ‘Μαξ’ της
Κοέν-Σκαλί, ‘Θα σου χαρίσω τον ήλιο’ της Τζάντυ, το δικό μου ‘Αμαρτωλή Πόλη’
κ.α. )
Όλα τα πιο πάνω είναι σκέψεις που δημιουργήθηκαν καθώς
διάβασα του μυθιστόρημα του Παπαθεοδώρου «Τη νύχτα που έσβησαν τ΄ αστέρια».
Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου κάνει την πρώτη του εμφάνιση το 2000
και μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει -αν
καλά μετρώ- 24 δικά του βιβλία. Κάποια
από αυτά ανήκουν στην παιδική λογοτεχνία, κάποια στη νεανική. Αλλά είναι
ακριβώς η τόλμη που διακρίνει αυτά τα
τελευταία που έχει κάνει το συγκεκριμένο συγγραφέα να αναγνωρίζεται ως ένας
ουσιαστικός εκπρόσωπος της νεανικής
λογοτεχνίας μας στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα.
Λοιπόν, 19 χρόνια συγγραφικής
παρουσίας με 24 βιβλία -όλα
αξιόλογα και κάποια από αυτά στάθηκαν η αφορμή ο Παπαθεοδώρου να τιμηθεί με
σημαντικά βραβεία. Να θεωρήσω πως και η περίπτωσή του επιβεβαιώνει την άποψη
πως μπορεί να συνυπάρχει η ποιότητα της γραφής με την ποσότητα των εκδόσεων;
Ναι, το θεωρώ και νομίζω πως είναι μια ακόμα απόδειξη για το πόσο επιπόλαια
κάποιοι ισχυρίζονται πως ο συγγραφέας που εκδίδει συχνά βιβλία είναι κακός
συγγραφέας.
Κάθε δημιουργός έχει τον δικό του ρυθμό έκφρασης και αυτός
με τίποτε δεν θα πρέπει να συνδυάζεται με την ποιότητα ή μη των γραπτών του.
Αλλά επανέρχομαι στο μυθιστόρημα - «Τη νύχτα που έσβησαν τ΄
αστέρια».
Ο Παπαθεοδώρου συνηθίζει να τοποθετεί την πλοκή των νεανικών
μυθιστορημάτων του μέσα στους χώρους όπου ένας έφηβος κινείται και παράλληλα
ζητά να αποδείξει πως οι χώροι αυταί
είναι άμεσα συνδεδεμένοι από τον
γενικότερο κοινωνικό περίγυρο.
Θα χαρακτήριζα τον
συγκεκριμένο συγγραφέα ως κοινωνικά ευαισθητοποιημένο -όχι όμως και πολιτικά
προβληματισμένο.
Ο Παπαθεοδώρου -ως γνήσιος εκπρόσωπος
της γενιάς του (γεννήθηκε το 1967)- προτιμά η σκέψη του να κινείται εκτός των
ορίων της όποιος ιδεολογίας. Είναι ανθρωποκεντρικός -τα άτομα μόνα τους
συνθέτουν τις στάσεις τους απέναντι των άλλων και οι κρίσεις τους προς το
σύνολο χαρακτηρίζονται περισσότερο από
ψυχολογικές αναλύσεις ή συναισθηματικές αντιδράσεις και λιγότερο από
ιδεολογικές τοποθετήσεις.
Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα
αυτός ο ανθρωποκεντρισμός αποκτά τις διαστάσεις
δομής. Το έργο αποτελείται από μονολόγους προσώπων -κανένα τους δεν
είναι το κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος. Ενώ εκείνου που πάνω του θα
στηριχτεί όλη η υπόθεση δε θα ακούσουμε
ποτέ τη δική του άποψη.
Τη νύχτα της 20ής Γενάρη η Λένα Μανιέ, μαθήτρια της Τρίτης
Λυκείου, εξαφανίζεται. Κανείς δεν ξέρει το γιατί, κανείς δεν έχει καταλάβει
κάτι, σε κανέναν δεν έχει πει τίποτα. Το γεγονός αυτό δρα καταλυτικά, τις μέρες
που ακολουθούν, στις σχέσεις συγγενών, φίλων και γνωστών της, καθώς όλοι
αναρωτιούνται για το δικό τους ρόλο σε αυτήν την εξαφάνιση, αλλά προπάντων για
το ρόλο των υπολοίπων. Εννιά άτομα, εννιά αφηγητές προσπαθούν να
δικαιολογήσουν, να συγκαλύψουν, να κατηγορήσουν. Και καθώς περνά ο καιρός οι
σχέσεις τους δοκιμάζονται, αλλάζουν, καταρρέουν.
Με αυτά τα λόγια από το οπισθόφυλλο του βιβλίου, ο συγγραφέας
επέλεξε να συστήσει το έργο του στον υποψήφιο αναγνώστη του.
Και εκείνος που θα αποφασίσει να το διαβάσει θα γνωρίσει τον μικρόκοσμο αυτής της μαθήτριας, αλλά πολύ
γρήγορα θα κατανοήσει πως ο συγγραφέας τον παρασέρνει σε μια περιδιάβαση της
σύγχρονης μεσοαστικής κοινωνίας μας.
Συμμαθητές της Λένας, η οικογένειά της, ενήλικες του
ευρύτεροι κύκλου της, καθηγητές και εκπρόσωποι της πολιτείας -όλοι, ο ένας μετά
τον άλλον, θα αναφέρονται σε εκείνη που η εξαφάνισή της θα έχει σταθεί η αιτία να ενδοσκοπηθούν. Με γνησιότητα ή
πάντα με τη διάθεση κάτι να κρύψουν, κάτι να δικαιολογήσουν;
Πολυφωνικό μυθιστόρημα. Στηρίζεται σε πρωτοπρόσωπες
αφηγήσεις, κρατά τη δομή της γλώσσας του
καθενός από τα πρόσωπα που μιλάνε.
Αποφεύγει να φωτίσει τα γεγονότα από την πλευρά ενός παντογνώστη αφηγητή -το κάνει μόνο στο
τελευταίο κεφάλαιο όπου εκεί πλέον ο αναγνώστης θα γνωρίσει τις σκέψεις, τις τελευταίες
σκέψεις της πρωταγωνίστριας.
Για μια ακόμα φορά ο Βασίλης Παπαθεοδώρου δείχνει να γνωρίζει
καλά τον κόσμο των εφήβων και τους
χώρους όπου κινούνται.
Και καθώς σελίδα τη σελίδα και από εξομολόγηση σε εξομολόγηση
προχωρά, ξετυλίγει και τη νοσηρότητα της σημερινής κοινωνίας μας. Κάποια
πρόσωπα θα μπορούσαν ίσως να την
πολεμούσαν. Όμως καθώς μόνο εντός της ατομικότητάς τους κινούνται, η όποια αντίδραση
τους δεν μετατρέπεται σε κοινωνική αλλαγή. Κάπως, δηλαδή, παρόμοια με ότι
βλέπουμε να συμβαίνει στις μέρες μας.
Τελικά -σκέφτομαι - πως και η ανάγνωση του κόσμου μέσα από
τον ανθρωποκεντρισμό ίσως να είναι μια πολιτική πράξη. Αυτό, τουλάχιστον,
νομίζω πως πρεσβεύει ο Βασίλης Παπαθεοδώρου. Και δεν έχω λόγο να διαφωνήσω μαζί
του.
Πρώτη ανάρτηση: https://diastixo.gr/kritikes/efivika/12352-nyxta-esbhsan-asteria
