Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα

1)Κύριε Κοντολέων, ζείτε τις χρονιές της απόλυτης καταξίωσης, ημερίδες για σας στο Πανεπιστήμιο, ειδικές βραβεύσεις, διθυράμβους για την «Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο», μαζί σας ξαναδιαβάζουμε τους κλασικούς, το παιδικό βιβλίο έχει το όνομά σας, τι απομένει να κατακτηθεί; Υπάρχει όνειρο ανεκπλήρωτο; Υπάρχουν ακόμα επιδιώξεις;

-Ομολογώ πως κι εγώ έχω βρεθεί να διαβάζω με κάποια έκπληξη όλα αυτά που με τόση αγάπη προς εμένα και το έργο μου περιγράφετε. Αλλά από την άλλη σκέφτομαι πως  αυτά τα 40 χρόνια απόλυτης αφοσίωσής μου στη λογοτεχνία είναι λογικά να έχει έρθει η ώρα να καταμετρηθούνε.

Δεν ξέρω αν έχω κάτι κατακτήσει. Ξέρω πως πάντα έγραφα αυτά που πίστευα. Πως σεβόμουνα πρώτα τα έργα μου και μετά τους αναγνώστες μου. Δεν έκανα όνειρα… Έγραφα… Και συνεχίζω να γράφω. Ναι, αυτό μπορεί να θεωρηθεί η μόνιμη μου επιδίωξη. Η οποία -πρέπει να το παραδεχτώ- με οδήγησε να έχω δημιουργήσει ένα έργο που -ασχέτως αν είναι ή όχι  σημαντικό- σίγουρα δεν είναι συνηθισμένο. Εννοώ πως τα βιβλία μου ξεκινάνε από παραμύθια  και καταλήγουν σε μυθιστορήματα. Δεν περιορίστηκα σε είδη γραφής. Πειραματίστηκα. Νομίζω πως στον ίδιο βαθμό, ο μόνος άλλος Έλληνας συγγραφέας που έχει μια τέτοια πολυμορφία το έργο του, είναι ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.

2)«40 χρόνια» γράφετε «έψαχνα πάντα την Ταυτότητα, έψαχνα πάντα την Αιτία, έψαχνα πάντα την Φαντασία, έψαχνα πάντα τον Άλλον», να υποθέσουμε ότι αυτά ακριβώς είναι ο πυρήνας του συγγραφικού σας σύμπαντος;

- Η ταυτότητα, ο έρωτας, ο άλλος… Οι εμμονές μου και οι άξονες όλων των έργων μου. Και όπως και πιο πριν είπα, η διάθεσή μου να μπορώ να επικοινωνώ συγγραφικά με αναγνώστες κάθε ηλικίας.

3)Και σήμερα; Τι απ’ εκείνα μπορούμε να πούμε ότι παραμένουν συγγραφικές εμμονές σας;

- Μα νομίζω τα ίδια. Σκέφτομαι πως αν αισθανθώ πως δεν έχω πλέον αυτές τις εμμονές, θα είναι γιατί θα έχω σταματήσει να αναπνέω.. Και το λέω με την απόλυτη κυριολεξία της έννοιας της μη αναπνοής.

4)«1979 - 2019:  Σαράντα Χρόνια... Έψαχνα πάντα τις λέξεις»
«Όταν είμαι -ή θέλω να είμαι- αισιόδοξος, τότε γράφω για παιδιά.
Όταν ονειρεύομαι μια επανάσταση, τότε γράφω για τους εφήβους.
Όταν φοβάμαι, τότε είναι που γράφω για τους ενήλικες.
Κι όμως, τελικά... Τίποτε από εμένα δε φαίνεται.» Κύριε Κοντολέων, πόσα βιβλία έχετε γράψει;

- Πολλά βιβλία. Πολλές λέξεις… Γίνεται να μετρηθούνε;  Μετρά κανείς τα χρόνια που έχει ζήσει. Τις αντίστοιχες μέρες δεν τις μετρά.

5)Τι πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να γίνει βιβλίο σας;

- Φαντάζομαι πως με ρωτάτε για τα βιβλία που έχω διαβάσει… Λοιπόν, δεν ξέρω να σας πω… Θα έλεγα όμως πως το πλέον βασικό που μπορεί να έχει το βιβλίο ενός άλλου συγγραφέα και για το οποίο θα ήθελα να ήταν δικό μου, είναι… Να το ζηλεύω!

6)Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει η ηρωίδα ή ο ήρωάς σας;

- Να έχει κάτι δικό μου. Και να μου δώσει κάτι δικό του ή δικό της.

7)Στα θέματά σας, πιστεύετε πως έχουν παίξει ρόλο οι σπουδές σας και η καταγωγή σας;

-Οι σπουδές μου έχουν επέμβει στο ότι με ενδιαφέρει πολύ η δομή του βιβλίου που γράφω. Η Μικρασιάτικη καταγωγή των δικών μου και το ότι εγώ είμαι γέννημα θρέμμα της Αθήνας, έχουν επέμβει στην επιλογή των θεμάτων μου και στον τρόπο που τα διαχειρίζομαι. Νομίζω πως είμαι ένας γνήσιος αστός συγγραφέας -συγγραφικοί μου πρόγονοι θεωρώ πως είναι ο Καραγάτσης, ο Πολίτης και ο Κουμανταρέας. Μπορεί να έτυχε και να μένω τα τελευταία χρόνια σε μονοκατοικία, αλλά στην ουσία αισθάνομαι πάντα κάτοικος μιας πολυκατοικίας.

8) Αλήθεια δεν φοβάστε και την… συγκατοίκηση! Λένε ότι δυο συγγραφείς δεν χωρούν στο ίδιο σπίτι, εσείς είστε τρεις; Να βάλουμε εκτός από την Κώστια και την Άννα σας; Αλλά και η δημοσιογραφία του Δομήνικου; Μάλλον δεν είστε καθόλου… ανταγωνιστικός τύπος!

- Όχι ανταγωνιστικός τύπος δεν υπήρξα ποτέ. Μήτε ως κοινωνικό άτομο μήτε ως συγγραφικό. Δεν κατανοώ την ανταγωνιστικότητα. Ίσως γιατί πιστεύω πολύ στην συγκατοίκηση, που λέτε κι εσείς. Όλοι έχουμε χώρο να υπάρχουμε. Και όλοι οι όροφοι έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Δεν προσπάθησα να κάνω τα μέλη της οικογένειάς μου συγγραφείς. Τουλάχιστον όχι συνειδητά. Αλλά ίσως γιατί ‘γράφω’ για μένα σημαίνει ‘ζω’ και ‘ζω’ σημαίνει ‘γράφω’, να ήρθαν έτσι τα πράγματα και να έχω δίπλα μου  άλλους ακόμα τρεις συγγραφείς… Γιατί τελικά κι ο Δομήνικος δεν ξέφυγε. Γράφει θεατρικά έργα κι αυτός.

9) Εκείνο που βασικά σας χαίρομαι είναι η γενναιοδωρία προς τους άλλους, κύριε Κοντολέων. Τους διαβάζετε! Γράφετε την άποψή σας και δεν διστάζετε να τους επαινείτε; Η άποψή σας για την ελληνική λογοτεχνία σήμερα;

-Δεν θα έλεγα πως είμαι γενναιόδωρος. Έχω απαιτήσεις πρώτα και από τον εαυτό μου και μετά από τους άλλους. Αλλά πιστεύω πως δεν υπάρχει το τέλειο, υπάρχει όμως ο δρόμο προς το τέλειο. Και πάνω απ΄ όλα υπάρχει ο καλός λόγος. Ο κριτικός  λόγος δεν πρέπει να είναι λόγος εξουσίας, αλλά λόγος επικοινωνίας. Και δεν ξεχνώ πως και ο κρίνων κρίνεται.

Όσον αφορά την σημερινή ελληνική λογοτεχνία εκείνο που έχω να πω είναι πως καθρεφτίζει αυτό που ακριβώς συμβαίνει και στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Μια αναμονή…

10)Για το παιδικό βιβλίο;

- Κι εδώ έχουμε κάτι παρόμοιο. Σαφέστατα βλέπω άνθηση, αλλά παράλληλα και μια επαναφορά συντήρησης και διδαχτισμού. Και το κυριότερο μια κατά κάποιο τρόπο κυριαρχία των μικρών κειμένων  σε βάρος των μεγάλων. Κι αυτό είναι που με προβληματίζει. Τα μεγάλα κείμενα βοηθούν το νέο αναγνώστη να δει με ένα πλέον σύνθετο τρόπο της ζωή.

Αλλά όλα αυτά είναι σημεία της εποχής μας. Και που βέβαια και σε πολλές άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές μας εκφράσεις τα διαπιστώνω.

11)Για τα βραβεία; Έχετε βραβευτεί άπειρες φορές, το όνομά σας έχει γραφτεί στον τιμητικό πίνακα Άντερσεν, βιβλία σας έχουν μεταφραστεί… Η λογοτεχνία μας στο εξωτερικό έχει την θέση που της πρέπει;

-Α, τα βραβεία! Σαφέστατα δίνουν χαρά και βοηθούν στο να γίνεις γνωστός. Αλλά ας δούμε πιο αντικειμενικά το όλο θέμα. Κι ας σκεφτούμε σε ποια βραβεία αναφερόμαστε. Τα βραβεία τα απονέμει μια επιτροπή. Πώς δημιουργούνται αυτές οι επιτροπές και ποιοι οι φανεροί ή και κρυφοί στόχοι κάθε μέλους των; Και επίσης  τι να σκεφτούμε για τα βραβεία του κοινού; Για ποιο κοινό μιλάμε και πως η δική του γνώμη μπορεί να μετρηθεί;

Μικρή η βιβλιοφιλική ελληνική κοινότητα και όλα αυτά γίνονται γνωστά.

Μα ας μη μεμψιμηρώ. Ας πούμε πως τα βραβεία είναι μια γιορτή. Μα ας θυμηθούμε πως ζούμε συχνά πιο μεγάλες και ουσιαστικές στιγμές σε μέρες μη γιορτινές.

13)Η ελληνική κρίση ωφέλησε το βιβλίο ή το έβλαψε;

-Ποτέ μια κρίση οικονομική που μετατρέπεται σε κρίση κοινωνική και κρίση αξιών δεν μπορεί να ωφελήσει την Τέχνη. Ίσως μετά από χρόνια. Όταν όλα όσα ζούμε θα είναι Ιστορία… Ίσως…

14)Τους συγγραφείς;

- Είπα λίγο πιο πριν και κρίση αξιών… Άρα…

15)Για το μέλλον, τι είναι εκείνο που φοβάστε;

-Και πάλι να σας υπενθυμίσω το ίδιο… Για κρίση αξιών μιλώ!

16)Και τι σας αναπαύει! Τι σας κάνει να αισιοδοξείτε και να ονειρεύεστε…

-Α, το γεγονός πως η ζωή συνεχίζεται. Πως γεννιούνται νέοι άνθρωποι… Τελικά αν ασχολείσαι με την όποιας μορφή δημιουργία -και πόσο μάλλον με τη συγγραφή- δεν μπορεί παρά να ελπίζεις. Αν αυτό λέγεται και αισιοδοξία… Δεν ξέρω. Προτιμώ τη λέξη Ελπίδα

17)Ξέρω, ξέρω, ένας πατέρας δεν ξεχωρίζει ποτέ του τα παιδιά του, εν τούτοις υπάρχουν κάποια από τα βιβλία σας που ξεχωρίζετε; Γιατί γράφτηκαν κάπως παράδοξα, επειδή δεν τα ξεπεράσατε ποτέ σας…

-Ναι δεν ήταν δυνατόν να μην υπάρχουν. Είναι εκείνα που γεννήθηκαν από τις μεγάλες δικές μου, τις πολύ προσωπικές μου στιγμές. Μα ας μου επιτρέψετε να μη πω περισσότερα. Άλλωστε ο αναγνώστης έχει δικαίωμα να αγαπά το δικό του βιβλίο, αυτό που για τους δικούς  του προσωπικούς   λόγους επέλεξε.

18)«Τριστάνος και Ιζόλδη- Μια ιστορία γλάρων» γράφετε, διαβάζουμε. Και τι ακριβώς έχουμε να περιμένουμε;

-Αναζητώ τις παλιές Ιστορίες και θέλω να τις κάνω δικές μου. Ίσως υλοποιώ αυτό που πιστεύω πως ήταν πάντα η βαθιά μου πίστη:  Ένας συγγραφέας είναι παιδί προηγούμενων συγγραφέων. Ε, ίσως να έχει έρθει η ώρα να συνθέσω την προσωπική μου μυθολογία. Κι έτσι γράφω ξανά για τα παλιά κείμενα -σταθμούς του δυτικού πολιτισμού, όπως επίσης ξαναγράφω τα δικά μου πρώτα, πρώτα κείμενα.

19)Ποιο παραμύθι θα ταίριαζε αν ήταν παραμύθι η εποχή μας;

-Δεν ξέρω ποιο θα ταίριαζε κι αν θα ήταν παραμύθι. Αλλά πιστεύω πως η εποχή μας έχει ανάγκη από τον δικό της Δον Κιχώτη.

20)Να προσπαθούμε να της βάλουμε τίτλο; Αν και περισσότερο με εφηβικό μυθιστόρημα μου φαίνεται…

- Λέτε; Εγώ πάλι προτείνω κάτι πιο… νουάρ. Ίσως και κάτι  το γοτθικό… Τέλος πάντων -αποφάσισα: Μια ιστορία τρόμου!