Αλεχάντρο Παλόμας «Μια μητέρα»

 

Αλεχάντρο Παλόμας

«Μια μητέρα»

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Γκολφινοπούλου

Opera, 2020

 

 (Βιβλιοδρόμιο      26/9/2020)

 

Ο Αλεχάντρο Παλόμας (Alejandro Palomas) γεννήθηκε το 1967 στη Βαρκελώνη. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και ολοκλήρωσε τις σπουδές του με ένα Master in Poetics στο New College του Σαν Φρανσίσκο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και μετέφρασε έργα σημαντικών συγγραφέων όπως η Κάθριν Μάνσφιλντ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, η Γερτρούδη Στάιν, ο Τζακ Λόντον κ.ά. Το 2018 έλαβε το βραβείο Nadal για το βιβλίο του Un amor. Για το μυθιστόρημα του "Ένας γιος" (Opera, 2018) έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία μεταξύ των οποίων και το Εθνικό Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας της Ισπανίας (2016). Βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες.

Το «Μια μητέρα» είναι το δεύτερο μυθιστόρημά του  μεταφρασμένο στα Ελληνικά.

Γύρω από ένα τραπέζι μια νύχτας παραμονής Πρωτοχρονιάς είναι μαζεμένα τα μέλη μιας οικογένειας. Η μητέρα, ο αδελφός της, ο γιος της, οι δυο της κόρες, η φίλη μιας από αυτές και τα δυο σκυλιά τους.

Έξι άτομα και επτά καρέκλες. Η τελευταία για κάποιον που απουσιάζει -ναι, πάντα θα υπάρχει στην κάθε οικογένεια κάποιος σημαντικός απόντας.

Πάνω σε αυτό το σκηνικό και μέσα στη διάρκεια των πρώτων ωρών της πρώτης μέρας μιας χρονιάς, ο Παλόμας στήνει το έργο του και καταφέρνει να μιλήσει… Για την απώλεια και την παρουσία, για την προσφορά και τη στέρηση, για την ελευθερία και τη δέσμευση, για την κατανόηση και την καταπίεση, για το γέλιο και το δάκρυ, για την αγάπη και τον θυμό… Για την ίδια τη ζωή, εν τέλει.

Ιδιότυπος συγγραφέας ο Παλόμας. Τον γνωρίσαμε στην Ελλάδα με τη νουβέλα του «Ένας γιος» πριν από δυο χρόνια περίπου και τότε είχαμε εντοπίσει την δυναμική με την οποία ανιχνεύει τις διαπροσωπικές σχέσεις, και τώρα, με το πλέον σύνθετο μυθιστόρημά του «Μια μητέρα», αυτή η ικανότητα απλώνεται με τρόπο καθηλωτικό.

Οι σχέσεις αναπτύσσονται την ίδια ώρα που η απώλεια προσπαθεί να τις τραυματίσει.

Και εδώ υπάρχει ένα από τα δυο κεντρικά χαρακτηριστικά του συγγραφικού αποτυπώματος του Ισπανού πεζογράφου -η μετατροπή της απουσίας σε πηγή όπου αναβλύζει η συνύπαρξη.

Στην περίπτωση του «Ένας γιος» ήταν ο θάνατος της μητέρας που ωρίμασε τη σχέση πατέρα και γιου.

Στο «Μια μητέρα»  με τα έξι -εξ ίσου κεντρικά- πρόσωπα της αφήγησης έχουμε πολλούς και ποικίλους αποχωρισμούς, πολλές και πολυσήμαντες απώλειες που όμως αν κα τραυματίζουν δεν σκοτώνουν.

Ο ίδιος ο Παλόμας, στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του έργου, θα χρησιμοποιήσει ως εισαγωγή τα πιο κάτω λόγια ένας άλλου συγγραφέα, του Μ. Άλμπομ:

«Όλα τα πράγματα στη ζωή μας έχουν κάποιο νόημα* κάθε τέλος είναι και αρχή. Απλώς δεν το αντιλαμβανόμαστε τη στιγμή που συμβαίνει.»

Αλλά αν το ένα χαρακτηριστικό συγγραφικό αποτύπωμα του Παλόμας είναι η δημιουργική εκμετάλλευση της απώλειας, το άλλο είναι ο συνδυασμός της απλότητας με την εμβάθυνση. Με λόγια απλά και φράσεις συχνά καθημερινές περιγράφει απλές και καθημερινές στιγμές, την ίδια ώρα που καταφέρνει αυτές τις στιγμές να τις φωτίσει με τρόπο τέτοιο όπου βγάζουν στην επιφάνεια κάθε κρυφή, υπόγεια δομή τους. Για να πετύχει αυτή τη συνύπαρξη απλότητας και σύνθεσης καταφεύγει σε μια θεατρική ενατένιση των περιστατικών που περιγράφει.

Ενώ διαβάζουμε ένα καθαρώς πεζογραφικό έργο, τα πρόσωπα -από την πανταχού παρούσα μητέρα ως τα δυο σκυλιά της οικογένειας- μας παρουσιάζονται με την απτή κυκλικότητα προσώπων πάνω σε μια σκηνή θεάτρου και το δωμάτιο με το στρωμένο τραπέζι συχνά μας ξυπνά μνήμες σκηνικού μιας θεατρικής  παράστασης.

Ναι, ο Αλεχάντρο Παλόμας είναι πληθωρικός συγγραφέας, μα επίσης είναι και ένας τεχνίτης του λόγου όπου ξέρει κάθε τι το πληθωρικό να το συγκρατεί ως το σημείο εκείνο που δεν μετατρέπεται σε μελόδραμα.

Μα υπάρχει και μια ακόμα διάσταση στη γραφή με την οποία ολοκληρώθηκε η συγγραφή του «Μια μητέρα» που αν και δεν τη συναντήσαμε στο «Ένας γιος», είναι τόσο άρτια ολοκληρωμένη ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ως κεντρικό στοιχείο του τρόπου με τον οποίο ο Παλόμας συγγράφει. Αναφέρομαι στη συνύπαρξη χιούμορ και φιλοσοφικής ματιάς.

Υπάρχουν σελίδες όπου το γέλιο έρχεται να επιβληθεί στις αντιδράσεις του αναγνώστη -γέλιο από τη σάτιρα, τον τρόπο με τον οποίο μπορείς να γελάσεις με τα χούγια και τα λόγια ανθρώπου που αγαπάς και επίσης εκτιμάς. Κι αμέσως μετά ακολουθούν άλλες σελίδες -οι περισσότερες αυτές είναι- όπου ο στοχασμός άλλοτε τέμνει με μαεστρία κι άλλοτε κατανοεί με απόλυτη συμπάθεια.

Μυθιστόρημα ασυνήθιστο. Ευρηματικό. Αρκείται στο να αναζητήσει το όποιο ‘γιατί’ έχει διαμορφώσει το ‘τώρα’ – άλλωστε είναι γεγονός πως είμαστε αυτό που έχουμε προηγούμενα ζήσει.

Προσεγμένο στην κάθε του λεπτομέρεια κι όμως ανάλαφρο όπως ένα σύννεφο που άλλοτε σκιάζει τον ήλιο κι άλλοτε δροσίζει το έδαφος.

Αποδεικνύει πως το αναπάντεχο είναι αυτό που θα φέρει την αληθινή γνώση του άλλου και της ίδιας της ζωής -ο ίδιος ο Παλόμας χρησιμοποιεί ως εισαγωγική φράση στο έργο του: Ο καλός σχοινοβάτης γνωρίζει πως το πραγματικό κενό βρίσκεται επάνω.

Πιστεύω πως η μετάφραση μιας τόσο ευαίσθητης γραφής όπως αυτής του Παλόμας δεν πρέπει να είναι μια εύκολη υπόθεση. Η Αλεξάνδρα Γκολφινοπούλου και πάλι αποδεικνύει πως πρέπει να αγάπησε πολύ αυτήν την ευαίσθητη γραφή και με αποτελεσματικότητα την μετέφερε στη γλώσσα μας.