Παυλίνα Παμπούδη "Χάρτινη ζωή"

 

Παυλίνα Παμπούδη

«Χάρτινη ζωή»

Μυθιστόρημα

Εκδόσεις Ροές

 

 

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα της Παυλίνας Παμπούδη «Χάρτινη ζωή».

Στην ουσία πρόκειται για την επανακυκλοφορία ενός μυθιστορήματος που είχε δει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας το 2002 και που εφέτος, έρχεται και πάλι στα ράφια  των βιβλιοπωλείων με μια παρόμοια μεν δομή, αλλά πολύ περισσότερο επαυξημένη με ποικίλα στοιχεία και ντοκουμέντα, όπως και με τους ίδιους, μεν, ήρωες, αλλά με τα πραγματικά τους ονόματα.

Στην ουσία πρόκειται για μια μεγάλη εξιστόρηση των ζωών δυο οικογενειών -η μια με καταγωγή από την Κρήτη, από τη Χαλκίδα η άλλη- από το 1900 έως το 2000 και που τώρα τεκμηριώνεται με περισσότερες πληροφορίες.

Η ίδια η Παυλίνα Παμπούδη -που συνδέεται άμεσα με τις δυο αυτές οικογένειες μέσω των γονιών της- σε μια πρόσφατη συνέντευξή της, ερμήνευσε τον τίτλο του έργου της αυτού.

Είπε χαρακτηριστικά: Ο τίτλος κυριολεκτεί. Το βιβλίο βασίστηκε στην ιδέα αυτής της παράλληλης ζωής, της χάρτινης, που μας ακολουθεί όλους από το χαρτί της ληξιαρχικής πράξης γέννησης μέχρι το χαρτί της ληξιαρχικής πράξης θανάτου: Ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο ημερομηνίες συσσωρεύονται τα άφθονα χάρτινα ντοκουμέντα, που πιστοποιούν διαρκώς την ύπαρξή μας. Έγγραφα επίσημα και ιδιωτικά, δημοσιεύσεις, προκηρύξεις, ανακοινώσεις, ενημερώσεις, σημειώματα, γράμματα, κ.ο.κ. Οι ζωές μας, οι σκέψεις και οι πράξεις, αφήνουν ίχνη και στην καρδιά και στο χαρτί. (συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, diastixo.gr)

Οι προσωπικές ιστορίες επηρεάζονται από τη γενική Ιστορία, αλλά με τον δικό τους τρόπο και αυτές, πιο πριν και πιο μετά, τη διαμορφώνουν.

Και είναι γεγονός πως τον τελευταίο καιρό, τόσο σε ελληνικό επίπεδο όσο και σε διεθνές, οι συγγραφείς  αναζητούν την όποια ταυτότητα (ατομική, κοινωνική, εθνική  κλπ.) ανιχνεύοντας και ανασυνθέτοντας τις καθημερινές στιγμές καθημερινών ανθρώπων του χτες.

Ως σχετικά και πρόσφατα παραδείγματα αναφέρω τα έργα  του Τζόναθαν Κόου «Bournville: Το διαιρεμένο βασίλειο» (Εκδόσεις Πόλις) και της Μάνιας Παπαδημητρίου «Σμύρνη, Μανίτσα μου» (Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο)

Μα φαίνεται πως η Παυλίνα Παμπούδη είχε προηγηθεί μιας και η «Χάρτινη ζωή» της είχε κάνει την εμφάνισή της από το 2002. Και πρέπει να αναγνωριστεί πως για εκείνα τα χρόνια και για τα ελληνικά δεδομένα, το εγχείρημα είχε μια πρωτοπορία και πρωτοτυπία.

Πολυσέλιδο και πολυπρόσωπο έργο, με πολλές πληροφορίες για ιστορικά γεγονότα του τότε, για κοινωνικές νόρμες του παρελθόντος, για τα πάθη που δείχνουν πως έχουν πεθάνει μα στην ουσία μεταλλάσσονται.

Θέλει προσεχτικό χειρισμό η διαχείριση ενός τόσο πλούσιου υλικού, έτσι ώστε να μπορέσει να ‘δεθεί’ σε μια ενιαία μορφή και να προσφέρει στον αναγνώστη του και αυτά που τυχόν θα ζητά από ένα μυθιστόρημα χαρακτήρων, όσο και αυτά που θα θέλει να βρει σε ένα βιβλίο γεμάτο με αρχεία (έγγραφα, δημοσιεύματα, φωτογραφίες, αλληλογραφία κλπ.) που συνυπάρχουν με λογοτεχνικές κατασκευές.

Η Παμπούδη το είχε επιτύχει αυτό από το 2002. Οπότε μένει το ερώτημα γιατί τάχα προχώρησε σε μια επανέκδοση του έργου, αυτή τη φορά με περισσότερα στοιχεία, αλλά κυρίως με τα πραγματικά ονόματα των ανθρώπων που κυκλοφορούν μέσα στις σελίδες του.

Και είναι ερώτημα που το θέτω εντός ενός κριτικού σημειώματος και όχι με πρόθεση ψυχανάλυσης. Αλλά και από την άλλη, δεν γίνεται να μην αναζητήσω συναισθηματικά  και ψυχαναλυτικά αποτυπώματα σε ένα τόσο σύνθετο έργο που φωτίζει οικογενειακά μυστικά και ερμηνεύει πορείες και αποφάσεις πολλών ζωών.

Μα όποιος κι αν υπήρξε ο μοχλός με τον οποίο επαναλειτούργησε η ανάγκη επανέκδοσης, το γεγονός πως έχουμε στα χέρια μας ένα σπαρταριστό κείμενο που περιγράφει έναν αιώνα και μαζί με αυτόν τις ερμηνείες διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών τριών γενεών, είναι καλοδεχούμενο.

Καθώς έχουμε πλέον εισέλθει στην εποχή των διαδοχικών και ταχύτατων ενημερώσεων κάθε ανθρώπινης πράξης, ο κίνδυνος όλες αυτές να μετατρέπονται σε μια ασαφή και χωρίς παλμό μάζα πληροφοριών, είναι πλέον υπαρκτός. Οικογενειακά μυστικά δεν υπάρχουν, ατομικές απομονώσεις εξαφανίστηκαν, όλα σε μια παγκόσμια εικονική οθόνη  προβάλλονται και οι θεατές δεν προλαβαίνουν να πάρουν θέση για την όποια περίπτωση. Αμέσως μετά μια άλλη, άλλες τους αποσυντονίζουν.

Αλλά ο γραπτός λόγος μένει. Έχει μια σταθερότητα. Και για αυτόν στον οποίο απευθύνεται, αλλά και για εκείνον από τον οποίο γράφεται.

Τα ντοκουμέντα πρέπει να βγουν από κλειστά σεντούκια ή σκοτεινές βιβλιοθήκες. Και οι άνθρωποι πρέπει να διεκδικήσουν τη θέση τους στη μνήμη των επερχόμενων γενεών με το δικό του όνομα ο καθένας. Και ο καταγραφέας όλων αυτών, αξίζει να τολμά να λειτουργεί ως ένας άνθρωπος που θέλει να μιλήσει ξεκάθαρα για αυτούς που τον γέννησαν και για όσους τον διαμόρφωσαν, μα και για όσους ο ίδιος μέσα στην πορεία της ζωής του  επηρέασε.

Η Παυλίνα Παμπούδη πριν από 23 χρόνια το είχε τολμήσει. Τώρα ολοκληρώνει την τόλμη της. Έτσι κι αλλιώς είναι μια λογοτεχνική περσόνα που δεν μπορείς εύκολα να την εντάξεις σε ένα είδος. Και ποιήτρια και πεζογράφος και δημιουργός ΄’δήθεν παιδικών κειμένων΄ και στιχουργός και μεταφράστρια και ζωγράφος.

Πριν από 23 χρόνια είχε κλείσει το μάτι στους αναγνώστες της και τους είχε δείξει πως μπορεί να συνεργαστούν κοινωνία, οικογένεια, χαρακτήρες για να δημιουργήσουν μια ατομική  σελίδα ιστορίας. Τώρα το νεύμα γίνεται πιο ξεκάθαρο. Όλα στο φως.

Και όλα και πάλι να ειπωθούν από την αρχή. Άλλωστε –

Ένα άηχο βουητό ανέβηκε από την άβυσσο. «Εγώ. Χωρίς εγώ, χωρίς ονόματα και ιδιότητες. Χωρίς υπάρχοντα, σάρκα, όργανα, γλώσσα. Νου. Ιστορίες. Όλη η οικογένεια του ανθρώπου απ΄΄την αρχή του χρόνου κι ως το τέλος του κόσμου. Σε υποδέχομαι στην πύλη ως μαμά γιατί επικαλέστηκες μαμά, σχεδόν 90 χρόνων μωρό»

Οι τελευταίες προτάσεις του βιβλίου φωτίζουν συγγραφικές προθέσεις και καλύπτουν αναγνωστικές αγωνίες.

(882 λέξεις)

https://bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/17876-xartini-zoi-tis-pavlinas-pampoydi-kritiki-ola-sto-fos

Η Μαρίζα Ντεκάστρο στο oanagnostis

 

Ποτέ πιο πριν

της Μαρίζας Ντεκάστρο

 Ένας συγγραφέας ωριμάζει όταν δεν αυτολογοκρίνεται, είναι ειλικρινής στις προθέσεις του, σέβεται την ιδιαιτερότητα του κοινού του (ας πούμε την ηλικία των δυνητικών αναγνωστών), όταν δεν φλυαρεί, δεν μπουκώνει το κείμενο με υπερβολές και λεπτομέρειες, δεν γράφει με εκζήτηση, δεν αγωνιά για την επικαιρότητα, επιλέγει θέματα- επίκαιρα ή μη- που τον συγκινούν, δεν νοιάζεται για τις τάσεις προσπαθώντας να είναι main stream. Και οπωσδήποτε όταν συνθέτει με οικονομία λόγου- που δε σημαίνει συντομία και ξερά λόγια-η οποία απελευθερώνει το λογοτεχνικό κείμενο από βαρίδια συντηρητισμού, διδακτισμού, σκοπιμότητας, χαϊδέματος, κ.ά.

Τους προτείνει με τον τρόπο του να σκεφτούν. Στοχάζεται μαζί με αναγνώστες και ήρωες!

Δεν υπαινίσσομαι ότι Μάνος Κοντολέων, που για το πρόσφατο νεανικό του μυθιστόρημα γράφω στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ, δεν είναι ώριμος συγγραφέας. Το αντίθετο! Η γραφή του Κοντολέων είναι αναλυτική και συμπυκνωμένη όπου χρειάζεται!

Ποτέ πιο πριν… Τα πρόσωπα

Η  15χρονη Ανίκα μετανάστρια σε υπερβόρεια χώρα, με τον πατέρα και την εκ πατρός θεία της, βρίσκεται αντιμέτωπη με τα πολύ  διαφορετικά (απελευθερωμένα) ήθη της χώρας υποδοχής και τη μοναξιά της ως σκουρόχρωμης ξένης ανάμεσα σε πλήθος ξανθούς, όμορφα παλικάρια και τολμηρές έφηβες. Ο μοναδικός τρόπος για να μπει στη κοινωνία τους είναι να γίνει μία απ’ αυτούς. Όταν ο ξανθός έρωτας χτυπάει την καρδιά της, συμπτωματικά κόκκινες κηλίδες βάφουν το εσώρουχό της, που σημαίνει ότι η λογοδοσία που είχε κανονιστεί στην πατρίδα πριν να φύγει πρέπει να πραγματοποιηθεί. Ακολουθεί ο γάμος, το ‘κανονικο’ σύμφωνα με τα έθιμα της κοινωνίας από την οποία προέρχεται. Γλυκά φιλιά, όνειρα, αλλά και ποτέ πιο πριν...

Είναι μπερδεμένη. Σκοτισμένη παραπαίει, ανάμεσα στις προτροπές της θείας και τη ζωή που τρέχει.

Η θεία είναι η θεματοφύλακας των παραδόσεων, οι οποίες εκ των πραγμάτων δεν επιτρέπουν την ένταξη στη νέα χώρα, ή, για να το πω αλλιώς, συντηρούν την ελπίδα για την ‘όπως πρέπει’ επιστροφή στην πατρίδα. Το οικογενειακό ‘μυστικό’, ενώ θα μπορούσε να έχει ρόλο teaser στο μυθιστόρημα, επιβεβαιώνει τις παραδόσεις. Σωστά ο συγγραφέας το εγκιβώτισε στην ιστορία αποκαλύπτοντας μία από τις πτυχές της παράδοσης.

 Ο πατέρας κατηγορείται από την αδελφή του ως ανίκανος για αρχηγός της οικογένειας επειδή κάνει τα στραβά μάτια στην κορασίδα του, της επιτρέπει να βγαίνει αργούτσικα και της αγοράζει κινητό(!). Κατά βάθος όμως είναι ρεαλιστής και έχει συνειδητοποιήσει ότι εκεί που βρίσκονται έτσι έχουν τα πράγματα με αποτέλεσμα να αποδέχεται τα πετάγματα της κόρης του.

Γύρω από τον καμβά των νεανικών σχέσεων, την απαγόρευση ή την αποδοχή τους, του οικογενειακού ‘μυστικού’ που σκιαγραφεί την ισχύ των παραδόσεων στις μη δυτικές κοινωνίες που καταδυναστεύουν τις νεότερες γενιές των κοριτσιών, ξεδιπλώνεται μια ειλικρινής προσέγγιση η οποία υπονοεί τις επιπτώσεις στον ψυχισμό των κοριτσιών, την κοινωνική καταξίωση μέσω της παράδοσης και τις δυσκολίες για την αλλαγή της. Ειλικρινής και ρεαλιστική η ενδοσκόπηση του κοριτσιού, επειδή τίποτα δεν είναι εύκολο. Η Ανίκα αμφιταλαντεύεται, τα ζυγίζει μέχρι να αποφασίσει τον καινούριο βηματισμό που θα την κάνει να νιώσει τη χαρά της ελευθερίας, το οποίο σημαίνει να αντέξει τη σύγκρουση με τη συνείδηση και την οικογένειά της. Μετράει το κόστος! Η ηρωίδα του έχει ως ένα βαθμό εσωτερικεύσει τις απαγορεύσεις που ορίζει η κουλτούρα της, όπως συμβαίνει σε πολλές νέες και μεγαλύτερες γυναίκες. Η Ανίκα αισθάνεται ότι έφτασε η ώρα  να απαλλαγεί από αυτό το βάρος και να εκφράσει τα θέλω της.

Πρόκειται λοιπόν για Μια ιστορία για τις ατομικές ελευθερίες και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως γράφεται στο οπισθόφυλλο, η οποία αποκτά μεγαλύτερο εύρος όταν συνειδητοποιήσει ο αναγνώστης ότι, οι άντρες και οι γυναίκες, ορίζουμε στο μέτρο του δυνατού, τη ζωή μας.

Αντιλαμβάνομαι ότι πρόθεση του Μάνου Κοντολέων δεν είναι η καταγγελία και η κατεδάφιση των συγκεκριμένων παραδόσεων. Θέτει το θέμα με λεπτότητα, πειστικά και εμπλέκεται στη σχετική συζήτηση η οποία άνοιξε τα τελευταία χρόνια. Αναμφίβολα, ως δυτικός άνδρας, και εμείς ως δυτικές γυναίκες, έχουμε θέσεις και απόψεις, αλλά εκτός μυθιστορήματος.

https://www.oanagnostis.gr/pote-pio-prin-tis-marizas-ntekastro/?fbclid=IwAR0-6epDdN0gurxpzY5P8O-nOdjWiwFS_wCTRwTjorlSoq4FDWxo7SOVxXA

Η Λευκή Σαρακινού στο bookpress

 

Ο αγαπημένος και βραβευμένος συγγραφέας μυθιστορημάτων για εφήβους Μάνος Κοντολέων δηλώνει για άλλη μία φορά την παρουσία του στα ελληνικά γράμματα, καταθέτοντας ένα μυθιστόρημα με σύγχρονους προβληματισμούς και θεματικές με τίτλο «Ποτέ πιο πριν» (εκδ. Πατάκη).

Η κατάλληλη στιγμή για αλλαγή

Ποτέ πιο πριν, αλλά ούτε και πιο μετά από την κατάλληλη στιγμή δεν είναι καλό να λαμβάνουμε μία μεγάλη απόφαση σχετικά με τη ζωή μας. Οφείλουμε αντίθετα να μελετάμε προσεκτικά όλες τις συγκυρίες και να αποφασίζουμε προσεκτικά πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να αλλάξουμε κάτι ή να προβούμε σε κάποια συγκεκριμένη ενέργεια που να αφορά το μέλλον μας. Αυτήν ακριβώς τη στιγμή, την κατάλληλη, χωρίς περιττές βιασύνες ούτε καθυστερήσεις, φαίνεται να αναζητά η Ανίκα, η πρωταγωνίστρια στο νέο μυθιστόρημα του Κοντολέων. Η Ανίκα είναι μία νεαρή έφηβη, κόρη μεταναστών από μία μακρινή χώρα της Ανατολής –δεν προσδιορίζεται ονομαστικά, αλλά υπονοείται μία ισλαμική ασιατική χώρα με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και ακόμη χαμηλότερο επίπεδο για τις γυναίκες– που ζει με τον πατέρα και την αδελφή του, τη θεία της σε μια ευρωπαϊκή χώρα του Βορρά. Ούτε αυτή η τελευταία κατονομάζεται, υπονοείται όμως ότι πρόκειται για μία σκανδιναβική χώρα με άφθονες χιονοπτώσεις.

Θα καταφέρει άραγε να εκφράσει τα συναισθήματά της με τον τρόπο που το επιθυμεί;

Ο ιστορικός χρόνος κατά τον οποίο διαδραματίζονται όλα αυτά επίσης δεν προσδιορίζεται. Υπονοείται και πάλι όμως, εμμέσως πλην σαφώς, η σύγχρονη ιστορική περίοδος. Μόνο η εποχή προσδιορίζεται ως χειμώνας.

«Δεκέμβρης πλέον και τούτη η χώρα –εδώ και μέρες– έχει δοθεί στον ρυθμό μιας γιορτής. Μιας γιορτής που η Ντόνα Νεράν αρνείται να κατανοήσει. Τα έθιμά της μάλλον την ενοχλούν… Είναι το χιόνι που την ενοχλεί. Και το δυνατό κρύο… Μα πώς γίνεται να γιορτάζει ένας θεός μέσα σε τόση παγωνιά; Δεκέμβρης πλέον και η Ντόνα Νεράν –όπως εδώ και χρόνια συνηθίζει– κρατά κλειστές τις κουρτίνες, κλείνει και τα ρολά».

Η Ανίκα δεν έχει μητέρα – αυτή χάθηκε όταν η ίδια ήταν δύο μόλις ετών με ένα τραγικό δυστύχημα, το οποίο αποτελεί και το καλά κρυμμένο μυστικό της οικογένειας. Το γεγονός αυτό είναι που αναγκάζει την οικογένεια της Ανίκα να μεταναστεύει διαρκώς ολοένα και πιο βόρεια. Τώρα που η νεαρή βρίσκεται στο κατώφλι της ενηλικίωσης, αρχίζει να αναζητά απαντήσεις στα ερωτήματα που της θέτει η ίδια η ζωή, προσπαθεί να ανακαλύψει την αληθινή της ταυτότητα, αλλά και αρχίζει να νιώθει τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα. Θα καταφέρει άραγε να εκφράσει τα συναισθήματά της με τον τρόπο που το επιθυμεί;

Τα ονόματα που έχει επιλέξει ο συγγραφέας θυμίζουν παραμύθι: Ανίκα, Γιαν, Αγκίπ Ζιτάν, Ντάφνη, Ντόνα Νεράν. Ίσως μας παραπέμπουν νοερά σε κάποια μακρινή μουσουλμανική, εξωτική χώρα.

Ο Κοντολέων θίγει με έξυπνο τρόπο μία σειρά από ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους του σήμερα: της μετανάστευσης και της προσαρμογής στη χώρα υποδοχής, την εφηβεία μαζί με τις ανησυχίες της, μία δύσκολη περίοδος της ζωής για τα παιδιά, κατά τη διάρκεια της οποίας οι νέοι ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους, την υποδεέστερη θέση των γυναικών σε πολλές σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και το ζήτημα της ελεύθερης έκφρασης και βούλησης και των ατομικών μας ελευθεριών, ακόμη και του δικαιώματός μας στον έρωτα και την ελεύθερη επιλογή ερωτικού συντρόφου.

Η Ανίκα παραμένει το κομβικό πρόσωπο της αφήγησης, στο πρόσωπο της οποίας αποκτά νόημα και η παρελθοντική αφήγηση σχετικά με την τύχη της μητέρα της. Η Ανίκα είναι μία γνήσια έφηβη του σήμερα: άλλες φορές φέρεται δυναμικά, άλλες παθητικά. Άλλες υποτάσσεται στη μοίρα και άλλοτε αντιδρά έντονα. Άλλοτε φέρεται με σύνεση και άλλοτε με παραλογισμό. Και άλλες φορές θα μας δώσει την αίσθηση ότι πραγματικά δεν ξέρει τι θέλει, ούτε τι της γίνεται στην κυριολεξία, κάτι το οποίο παθαίνουν ενίοτε όλοι ανεξαιρέτως οι έφηβοι…

https://bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/17933-pote-pio-prin-tou-manou-kontoleon-kritiki-anazitontas-apantiseis-sto-katofli-tis-enilikiosis?fbclid=IwAR1YikNeHCV1HoHwrRDIl5knO_QCCRJCoMmn5qNJY2914jScfBMxZde0ock