5.5.21

Το παιχνίδι του διπλού εαυτού και Η μάσκα του Καπιτάνο του Μάνου Κοντολέων


 από την Βίκυ Πάτσιου

Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

“Dreams that come true / Can happen to you”

(Fr. Schubert, “Serenade”, διασκευή Della Reese)

 

Ο Μάνος Κοντολέων, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, τεχνουργεί την αφήγηση και δοκιμάζει, διαρκώς, χωρίς να καταργεί, τα όρια του πεζογραφικού λόγου. Η γραφή του αξιοποιεί ποικιλόμορφα τις αφηγηματικές συμβάσεις και ανανεώνει τις αφηγηματικές τεχνικές συνθέτοντας αφηγήματα που μπορούν να διαβαστούν εξίσου από νεαρούς και ενήλικους αναγνώστες. Τα πεζογραφικά έργα του αποτυπώνουν άλλοτε με ρεαλιστικό και ιδιαίτερα τολμηρό τρόπο σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και άλλοτε με λυρικό-ποιητικό ύφος υποκαθιστούν την εμπειρική πραγματικότητα και τη λογική με το όνειρο και τη φαντασία. Πολύ συχνά τα έργα του αποτελούν μια μείξη και των δύο.

            Αυτή η συμπόρευση πραγματικού και φανταστικού διακρίνεται και στο νέο μυθιστόρημά του με τίτλο Η μάσκα του Καπιτάνο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη (2021). Το αφήγημα, που μπορεί να διαβαστεί εξίσου από μεγάλους και νεαρούς αναγνώστες, αφορά στη ζωή ενός νεαρού εφήβου, του Φιλ, ο οποίος εγκαθίσταται στο αφιλόξενο και απρόσωπο σπίτι του παππού του, καθώς οι γονείς του δεν μπορούν να αναλάβουν την κηδεμονία του για λόγους επαγγελματικούς. Ο ήρωας καλείται όχι μόνο να προσαρμοστεί σε ένα νέο περιβάλλον –διαβίωσης και σχολικής ζωής– αλλά έρχεται αντιμέτωπος και με τις ίδιες τις ανασφάλειές του, οι οποίες επιτείνονται από τη δυσκολία του στην εκφορά του λόγου, δηλαδή από έναν επίκτητο τραυλισμό, συνέπεια των υψηλών προσδοκιών του πατέρα του σε σχέση με τις πραγματικές δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα του γιού του.

            Ο Κοντολέων οργανώνει ένα αφήγημα σε έναν τόπο ξενικό, καθώς όλα τα ονόματα (Τόνι, Σύνθια, Τζόνι, κ.ά.), οι περιγραφές του τόπου (χωράφια με καλαμπόκια και κογιότ), οι παραδόσεις (η γιορτή της Ημέρας των Νεκρών με κυρίαρχο το στοιχείο της μεταμφίεσης και της χρήσης μάσκας), οι ενδυματολογικές συνήθειες (καπέλα με πλατύ γείσο), οι διατροφικές επιλογές (μαρμελάδα από φρούτα γκουάβα), αλλά και το επάγγελμα των γονιών του κεντρικού ήρωα (η μητέρα εργάζεται στην Ακαδημία Πολιτικής του Διαστήματος και ο πατέρας είναι στρατιωτικός και βρίσκεται στο πεδίο του πολέμου) παραπέμπουν σε κάποια αμερικανική επαρχιακή πόλη. Το σκηνικό αυτό δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα να πραγματευτεί ζητήματα που σχετίζονται με τον κοινωνικό ρατσισμό, τη σεξιστική συμπεριφορά, την οπλοχρησία και την πολεμοχαρή γενικότερα διάθεση.

            Ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας βρίσκεται σε μια συνεχή εσωτερική πάλη με τις φοβίες και τα άγχη του μέσα σε μια εχθρική γενικότερα κοινωνία που επιβάλλει την εξίσωση και αποτρέπει τη διαφορετικότητα. Η Λάουρα, μια εξηνταπεντάχρονη γυναίκα, που αντιμετωπίζει τις δικές της ανασφάλειες, όταν βρίσκεται έξω από το εσωτερικό του σπιτιού της, με την ανάκληση στίχων από ποιήματα και τραγούδια ελλήνων αλλά και ξένων δημιουργών διαφόρων περιόδων, θα αποτελέσει το καταφύγιο και το μητρικό υποκατάστατο για τον Φιλ. Η Λάουρα είναι εκείνη, που στην προσπάθειά της να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση του νεαρού ήρωα, θα τον εφοδιάσει με παλιά κόμικ ηρώων, όπως ο Ζορό, ο Σπάιντερμαν, ο Μπάτμαν και ο Καπιτάνο. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των εικονογραφημένων ηρώων είναι η μαύρη μάσκα που φορούν στο πρόσωπό τους και οι διαρκείς παρεμβάσεις τους για την προστασία των αδικημένων.

            Η ανάγνωση αυτών των αναγνωσμάτων και ιδίως του Καπιτάνο θα οδηγήσει τον Φιλ στην αναγκαία ταύτιση, αν και μη συνειδητά ηθελημένη, που θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει την αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού του και κατ’ επέκταση τη δυσκολία της ομιλίας: «Θα σ’ το ξαναπώ και πάψε να ξεγελάς τον εαυτό σου... Θέλω αυτό που θες, κάνω ό,τι εσύ θες να κάνεις... Όταν το κάνω εγώ, είναι που εσύ...» (σ. 156), θα πει ο Καπιτάνο σαν ένας άλλος εαυτός του Φιλ και παρακάτω «Είμαι κάποιος που τώρα θαυμάζεις κι αύριο θα έχεις γίνει αυτό που εγώ είμαι τώρα... Το μέλλον σου, μικρέ!... Ακόμα δεν το κατάλαβες;» (σ. 156). Ο Καπιτάνο λειτουργεί ως μια εικόνα του εαυτού του ήρωα (mirror image). H προβαλλόμενη εικόνα δεν είναι απλώς ένας παρόμοιος εαυτός (similar self) αλλά ένα ακριβές αντίγραφο (exact duplicate) που υποκρύπτει και μια πνευματική επικοινωνία: «Μεσάνυχα. Στην κάμαρά του ο Φιλ. Στον ολόσωμο καθρέφτη της παλιάς ντουλάπας το είδωλο...εκείνου» (σ. 133). Ο Καπιτάνο λειτουργεί ως άλλη σκιά (shadow / double) ή αντανάκλαση (mirror image / imago), που κατά τον C.-G. Jung, πρόκειται για την ψυχή που εκφράζει το ασυνείδητο, την απρεπή, αντικοινωνική, συναισθηματική αλλά και την αυθόρμητη πλευρά της προσωπικότητας του ατόμου. Η παιγνιώδης και αυτοανακλαστική συμπεριφορά, η ρητορική δηλαδή της ίδιας της σκιάς, αποκαλύπτει πως η διττότητα δεν είναι παρά ένα παιχνίδι της γλώσσας.

            Ο Καπιτάνο αποτελεί μια ευρηματική επινόηση του Κοντολέων, ένα «σχέδιο μαυρόασπρου κόμικ τριών διαστάσεων» (σ. 104), που ως δικαστής, αναλαμβάνει μόνος του να δικάζει και να εκτελεί την ποινή του κάθε εγκληματία. Ο Καπιτάνο ως «φιγούρα εικονογραφημένης ιστορίας μυστηρίου, σκοτεινής εκδίκησης, εκρηκτικού θυμού» (σ.104) και αρρενωπής γοητείας εκφράζει τις βαθύτερες επιθυμίες του Φιλ και σηματοδοτεί το πέρασμά του στην ωριμότητα και τη σταδιακή ενηλικίωση. Με την εύστοχη παράθεση στίχων του ποιήματος του Walt Whitman, «Καπετάνιε! Ω Καπετάνιε μου!», τους οποίους απαγγέλει η Λάουρα στον Φιλ, αιτιολογείται από τη μια η επιλογή του ονόματος του Καπιτάνο (/Καπετάνιου) και από την άλλη εκδιπλώνεται μια ιστορία που στον πυρήνα της τοποθετείται το μήνυμα πως: «Το άγριο ταξίδι μας έχει πια τελειώσει / Το καράβι μας άντεξε τα άγρια χτυπήματα / Αυτό που θέλαμε να κερδίσουμε το κρατάμε πια στα χέρια...» (σ. 43).

            Είτε υπήρξε ως οπτασία είτε ως παραίσθηση είτε ως όνειρο, ο Καπιτάνο εξαφανίστηκε αθόρυβα από τη ζωή του Φιλ, όταν ο τελευταίος ενσωμάτωσε ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά του πλάσματος της φαντασίας του στη δική του προσωπικότητα, όπως τον δυναμισμό, το θάρρος να υπερασπίζεται τη γνώμη του, την  αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, η άρνηση του Φιλ να μετέχει σε οποιαδήποτε εκδήλωση βίας θα σημάνει και το ξεθώριασμα του «εικονογραφήματος»: «Βλέπει τον Καπιτάνο που έχει μισανοίξει την πόρτα. Μια απλή, μαύρη σκιά. Που ενώνεται, χωνεύεται μέσα στη νύχτα. “Τελικά τις έβγαλες τις μάσκες” η Σύνθια γυρνά και ψιθυρίζει στο αυτί του Φιλ» (σ. 180).

            Ο Μάνος Κοντολέων συνθέτει δημιουργικά μια ακόμη αφήγηση για να θίξει φλέγοντα ζητήματα που αφορούν μικρούς και μεγάλους. Η αποξένωση, ο σχολικός εκφοβισμός, η διαμόρφωση της σεξουαλικής ταυτότητας, η αναζήτηση ταυτότητας, ο ρατσισμός οποιασδήποτε μορφής, η απάνθρωπη συμπεριφορά απέναντι στα ζώα, η φιλοπόλεμη διάθεση, κ.ά. είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα που θίγονται στο άρτι αφιχθέν μυθιστόρημα. Ο έρωτας, η αγάπη για τον άλλον και η ομορφιά της τέχνης, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από έναν μεγάλο αριθμό διακειμενικών αναφορών στην ποίηση, είναι εκείνα τα στοιχεία που βοηθούν το άτομο να έρθει σε συμφιλίωση και αρμονία με τον εαυτό και τους γύρω του, όταν θα μπορέσει, με άλλα λόγια, να κατανοήσει «τη δύναμη που κάνει την αγάπη εφάμιλλη του θανάτου», όπως γράφει και ο «παλιός ποιητής» (σ. 192).

 

 

Βιβλιογραφία

Jung C.-G., Αιών. Έρευνες στη φαινομενολογία του εαυτού, μετάφραση Αργυρώ Εμμανουήλ, Αθήνα: Ίσις, 2014.

Rogers R., A Psychoanalytic Study of the Double in Literature, Detroit: Wayne State University Press, 1970.

Slethaug G.E., The Play of the Double in Postmodern American Fiction, Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press, 1993.

 




https://www.elniplex.com/%cf%84%ce%bf-%cf%80%ce%b1%ce%b9%cf%87%ce%bd%ce%af%ce%b4%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b4%ce%b9%cf%80%ce%bb%ce%bf%cf%8d-%ce%b5%ce%b1%cf%85%cf%84%ce%bf%cf%8d-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%bc%ce%ac%cf%83/

Μάνος Κοντολέων- Μια συνέντευξη σε πέντε πράξεις (στο https://www.elniplex.com/)



 Ένας οξυδερκής εξερευνητής του καινούριου, ένας αέναα ευρηματικός ιδεογράφος που διανύει κατά την πέμπτη δεκαετία της συγγραφικής του διαδρομής μια δεύτερη εφηβεία, όπου ως λογοτέχνης Μπένζαμιν Μπάτον συνδέεται ολοένα και πιο δυναμικά, σύγχρονα, πρωτοπόρα, με τον ψυχισμό των σύγχρονων παιδιών, εφήβων και νέων.

Ο Μάνος Κοντολέων, θεμελιωτής και αγγελιαφόρος της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο πιο δυναμικό και απαιτητικό κοινό, μιλά με αφορμή το νέο του, καθηλωτικό, εμβριθές, πολυεπίπεδο μυθιστόρημα Η μάσκα του Καπιτάνο που περπατά τα δύσβατα και καίει τα άκαυστα.

Α Ενότητα (απαντήσεις με επίθετα)

Κάποτε, σε μια εποχή και σ' ένα μεγάλο τόπο ζούσε ο Μάνος Κοντολέων ως

·       Παιδί – προσκολλημένο

·       Ενήλικας – δισυπόστατος

·       Πατέρας - συντροφικός

·       Σύντροφος - ισότιμος

·       στίχος σε έναν τοίχο – ουτοπικός

………………………………………………………………………………………………………………………

Β Ενότητα  (απαντήσεις 2-3 προτάσεων)

·       Ποιος είναι ο Μάνος Κοντολέων; Ποιος δεν είναι ο Μάνος Κοντολέων;

Ο Μάνος Κοντολέων έχει ένα αντικειμενικό βιογραφικό, αλλά από εκεί και πέρα άλλος ο Μάνος Κοντολέων που ο ίδιος αναγνωρίζει  και άλλος  -ή μάλλον  άλλοι – για τον κάθε άνθρωπο που ή τον ξέρει προσωπικά  ή τον έχει γνωρίσει από τα βιβλία του.

·       Τι σας εκνευρίζει περισσότερο; Τι σας γοητεύει περισσότερο;

Πολλά με εκνευρίζουν -κυρίως η χυδαιότητα, η βία, η φτήνια, η υποκρισία. Με γοητεύουν ελάχιστα… Σίγουρα κάθε τι που μπορεί να αξίζει το επίθετο ‘όμορφο’

·       Τι φοβάστε; Τι ελπίζετε;

Φοβάμαι την ένδεια, την αρρώστια, την ανημποριά  και τον θάνατο. Ελπίζω πως δεν θα γνωρίσω όσα φοβάμαι… Αν και κάποιο από αυτά είναι αναπόφευκτο να το συναντήσω.

·       Τι ονειρεύεστε; Τι απεύχεστε;

Ονειρεύομαι πολλά -γιατί να κάνω οικονομία στα όνειρα; Μα ουσιαστικά ένα και μόνο -υγεία των δικών μου και δική μου. Και την όποια μορφής αρρώστια απεύχομαι.

·       Ποια είναι η πιο αξέχαστη φράση που έχετε ακούσει από παιδί;

Ένας στίχος του Κώστα Ουράνη: Θα πεθάνω ένα πένθιμο του φθινοπώρου δείλι…

………………………………………………………………………………………………………………………

Γ Ενότητα  (απαντήσεις 1-2 παραγράφων)

·       Το παιδικό βιβλίο στο ξεκίνημα σας και το παιδικό βιβλίο σήμερα.

Μπορεί ως παιδί να είχα πολλά -πάντα στα πλαίσια εκείνης της εποχής- βιβλία, αλλά την έννοια της Παιδικής Λογοτεχνίας όπως και τη δυναμική της  τη γνώρισα στην εφηβεία μου όταν έτυχε να μένουμε στην ίδια πολυκατοικία με τη Γαλάτεια Γρηγοριάδου (ακόμα τότε δεν είχε προσθέσει και το επίθετο Σουρέλη)  -μια δυναμική παρουσία τόσο ως γυναίκα όσο και ως συγγραφέας. Κι έτσι ξεκίνησα τη συγγραφική μου καριέρα με τρόπο που ποτέ δεν τον υποψιαζόμουνα. Γράφοντας τα τρία πρώτα μου βιβλία για παιδιά. Άλλωστε ήταν που και τότε γινόμουνα πατέρας. Άρα μέσα από τα κείμενά μου επιζητούσα να επικοινωνήσω με το παιδί μου.

Ήταν τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, που στον τομέα της Π. Λ. θεωρούνται ως τα χρόνια της μεγάλης ανανέωσης. Σημαντικά έργα -κυρίως μυθιστορήματα- από συγγραφείς που στα μετέπειτα χρόνια σφράγισαν την νέα ποιότητα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Αυτοί που ακολούθησαν -εκτός λίγων εξαιρέσεων- θα έλεγα πως μίκρυναν, στένεψαν το όρια της. Ένας νεοσυντηριστισμός και νεοδιδαχτισμός άρχισε να παρουσιάζεται. Τον τελευταίο καιρό διαφαίνεται μια νέα άνθηση. Αλλά είναι νωρίς ακόμα για να την εορτάσουμε. Μοναχά ας την ευχηθούμε. Ξέρετε, πάντα η άνθηση της Τέχνης συνοδεύεται με την άνθηση των Ιδεών…

·       Η ελληνική πολιτεία ως αρωγός της λογοτεχνίας

Κάτι ουσιαστικό πήγε να γίνει στα χρόνια που δρούσε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Μελέτες, συνέδρια, βιβλιοθήκες, ηχογραφήσεις, προγράμματα φιλαναγνωσίας. Μετά το κλείσιμο -το βίαιο και επαίσχυντο κλείσιμο- του ΕΚΕΒΙ, αυτά που συνεχίζονται είναι ελάχιστα. Και τα διακρίνει όχι μια τάση να μάθει το παιδί να αγαπά τη λογοτεχνία, αλλά  μια διάθεση να χρησιμοποιείται το λογοτεχνικό κείμενο ως εργαλείο μάθησης.

Αλλά η λογοτεχνία δεν θα πρέπει να ζητά να γίνει εκπαιδευτικό υποστήριγμα, μα βάση εξόρμησης της ενσυνείδησης και της κοινωνικοποίησης. Και επειδή όταν μιλάμε για την ύπαρξη λογοτεχνικού κειμένου στην ουσία αναφερόμαστε σε ιστορίες που απλώνονται σε κάμποσες σελίδες και υλοποιούνται με ένα πλούσιο λεξιλόγιο, για αυτό θα σημειώσω:  Όχι ολιγοσέλιδα βιβλία που απλώς αγγίζουν θέματα λίγο ή περισσότερο καυτά (πχ. μπούλινγκ), αλλά έργα με ανάπτυξη χαρακτήρων βασισμένων σε ψυχολογικές και κοινωνιολογικές αναλύσεις.

·       Ο κορονοϊός στη ζωή μας/σας.

Είμαι ως συγγραφέας πάντα έτοιμος να καταγράψω τον τρόπο που ένα σημαντικό τραγικό  γεγονός επιδρά στους ανθρώπους και στον ίδιο μου τον εαυτό. Δεν θέλω να έχω χρονολογική απόσταση από το γεγονός. Αφήνω το πάθος μου να ενωθεί με το πάθος άλλων και να γεννήσει ένα έργο -διήγημα, παραμύθι, μυθιστόρημα. Έτσι έγραψα όταν ακόμα ξεκινούσε το θέμα των μεταναστών ένα μυθιστόρημα με ηρωίδα μετανάστρια* προτού φουντώσει το προσφυγικό, νουβέλα με ήρωα προσφυγόπουλο* καθώς η νεολαία έβγαινε στους δρόμους, εγώ κατέγραφα τις εσωτερικές διεργασίες μια νεαρής διαδηλώτριας* και όταν η οικονομική κρίση διέλυσε οικογένεια και κοινωνία, εγώ ‘γεννούσα’ δυο εφήβους που στεκόντουσαν απέναντί της και περιέγραφα το μάτωμά από τις πληγές τους.

Αλλά τώρα ακόμα δεν έχω τολμήσει να γράψω για τη ζωή αυτόν τον ένα χρόνο του κορονοϊού. Κι αυτό γιατί ακόμα δεν έχω -δεν έχουμε- κατανοήσει το που σταματά ο φόβος για την υγεία και τη ζωή μας και που αρχίζει η εκμετάλλευση αυτού του φόβου. Το ‘πού; και το ‘από ποιους;’. Μα χωρίς απαντήσεις στο ‘που’ και στο ‘από ποιους’ δεν μπορείς να γράψεις λογοτεχνία.

·       Η κριτική παιδικών βιβλίων.

Μεγάλο θέμα αυτό. Τεράστιο. Ο κριτικός λόγος είναι μεν δευτερογενής λόγος, αλλά από τη στιγμή που θα αρθρωθεί ξεκινά μια συνομιλία με τον πρωτογενή που είναι η λογοτεχνία. Αυτή η συνομιλία αξίζει να είναι επικερδής και για τις δυο πλευρές. Για την μεν κριτική να έχει ως αποτέλεσμα να της περιορίζει την διάθεση ηγεμονίας, τη δε λογοτεχνία να τη βοηθά να αναγνωρίζει τον ίδιο της τον εαυτό.

Μα κριτική -τέτοια μορφής κριτική- σπάνια θα συναντήσουμε στα γενικότερα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα, στο δε κάπως πλέον συγκεκριμένο χώρο της παιδικής / νεανικής λογοτεχνίας, σχεδόν απουσιάζει. Κι όταν υπάρχει, περισσότερο αναζητά την διαπαιδαγωγική δύναμη του κειμένου και λιγότερο την καλλιτεχνική.

Αλλά χωρίς κριτικό λόγο, ο λογοτεχνικός σιγά, σιγά αρρωσταίνει… Ή τουλάχιστον κινδυνεύει να αρρωστήσει.

Στη δεκαετία του ’80 και μέσα στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’90, υπήρχαν τρεις με τέσσερις σταθερές παρουσίες κριτικών Π. Λ.  Πολλά μπορεί κανείς σήμερα να τους καταλογίσει, αλλά δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός πως αντιμετωπίζανε την παιδική λογοτεχνία ως λογοτεχνία και για παιδιά.

Σήμερα, αν και υπάρχουν τόσες ιστοσελίδες που φιλοξενούν κριτικά σημειώματα για βιβλία αυτού του είδους, στην ουσία αναζητούν το αν υπάρχει και ποιος μπορεί να είναι ο διδακτικός λόγος ύπαρξης των κειμένων. Νομίζω το έχω και πιο πάνω αναφέρει -η λογοτεχνία όταν αντιμετωπίζεται ως ράβδος της εκπαίδευσης πεθαίνει.

·       Η επίσκεψη συγγραφέα σε ένα σχολείο.

και

·       Οι τηλε-συναντήσεις συγγραφέων.

 

‘Άλλο θέμα μεγάλο κι αυτό. Μέχρι πριν από ένα χρόνο, οι επισκέψεις στα σχολεία ήταν ένα καθεστώς, για κάποιους δε από εμάς σχεδόν μια καθημερινότητα.

Αλλά όπως σε πολλά ζητήματα, έτσι κι εδώ η ποσότητα συχνά αγνοεί την ποιότητα. Δεν θέλω να υπενθυμίσω αναλυτικά εδώ τα όσα πρέπει να έχουν προηγηθεί της επίσκεψης του συγγραφέα. Είναι, λίγο ή πολύ, γνωστά. Με κύριο και πρώτιστο τα παιδιά να γνωρίζουν τουλάχιστον ένα έργο του προσκεκλημένου στη τάξη ή στο σχολείο. Κι έτσι και αφού έχει προηγηθεί η επαφή με το έργο, ως επιστέγασμα να έρθει και η γνωριμία με τον δημιουργό. Μια τέτοια κατάσταση πολύ συχνά καταστρατηγείτο. Στη θέση της -επίσης πολύ συχνά-  είχαμε την παρουσία του συγγραφέα ως διασκεδαστή. Μέγα σφάλμα. Άλλη η μια ιδιότητα και άλλη η άλλη. Και τώρα που οι επισκέψεις γίνονται διαδικτυακά, αυτήν την προϋπόθεση της γνωριμίας έστω και ενός βιβλίου ολοένα και πιο σπάνια κανείς τη συναντά.

Βέβαια, μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως τίποτε δεν πάει χαμένο. Κάποιος ή κάποιοι μαθητές ίσως και  ανακαλύψουν τη μαγεία της ανάγνωσης. Αλλά γιατί κανείς να αρκείται στο ελάχιστο και τυχαίο και να μην προγραμματίζει το μέγιστο δυνατόν;

 

……………………………………………………………………………………………………………………

Δ Ενότητα  (απαντήσεις χωρίς περιορισμό)

·       Έχετε αναγκαστεί ποτέ να φορέσετε μάσκα;

Υποθέτω πως η ερώτηση αυτή σχετίζεται άμεσα με την πρόσφατη κυκλοφορία του νέου μου μυθιστορήματος «Η μάσκα του Καπιτάνο». Οπότε κι εγώ θα σας απαντήσω με κάποιες ήδη διατυπωμένες σκέψεις μου πάνω στο θέμα αυτό.

Υπήρξα και είμαι ακόμα ονειροπόλος -μια ιδιότητα που τη θεωρώ ταυτόσημη με την ιδιότητα του συγγραφέα. Το γιατί πιστεύω σε αυτήν την ταύτιση ονειροπόλησης και συγγραφής είναι μια άλλη ιστορία που κάποτε άλλοτε ίσως την καταγράψω. Είμαι, λοιπόν, και ονειροπόλος και συγγραφέας. Και πολλές φορές ως έφηβος ονειρευόμουνα πως ζούσα ως κάποια άλλη προσωπικότητα. Ως άλλος. Ενήλικος πλέον και συγγραφέας αυτό μόνιμα κάνω -πρώτα ζω και μετά καταγράφω τη ζωή κάποιου άλλου. Αυτό το μυστικό της συγγραφής το είχα ανακαλύψει από τα πρώτα διηγήματα που έγραψα και θυμάμαι εκείνο με ήρωα ένα καθημερινό, ασήμαντο τύπο, τον Σπυριδάκη που κανείς δεν του έδινε σημασία κι αυτός για να μπορέσει να επιβιώσει είχε επινοήσει τον Πύρρο -τύπο γοητευτικό και που όλοι τον προσέχανε. Αν δεν είσαι συγγραφέας, για να μεταφερθείς στην προσωπικότητα ενός τρίτου μεταξύ των άλλων χρειάζεσαι και μια μάσκα. Μια μάσκα σε μετατρέπει σε κάποιον άλλον. Κάποτε μου άρεσε να φοράω μάσκες… Έπαιζα με τις ψευδαισθήσεις μου και παράλληλα αισθανόμουνα πως οι μάσκες με προφυλάσσανε από τον ίδιο μου τον εαυτό. Μπορεί απλώς εμένα να με καλύπτανε, αλλά παράλληλα οι άλλοι διαφορετικά με αντιμετωπίζανε. Αυτά όλα κάποτε… Ως έφηβος. Έως ότου συνειδητοποίησα πως το να καλύπτεις το εγώ σου είναι κάτι παρόμοιο με το να το καταδικάζεις σε διαρκή φυλάκιση σε ανήλιο κελί. Γιατί τελικά ενώ πιστεύεις πως θα υποδυθείς για λίγο μια άλλη προσωπικότητα, στην ουσία χάνεις τη δική σου. Αυτός ο αυτοεγκλεισμός σκέφτηκα πως ήταν μια όμορφη ιδέα που πάνω της άξιζε να στήσω ένα μυθιστόρημα. Ήταν η εποχή που ο γιος μου ο Δομήνικος είχε γράψει ένα θεατρικό μονόπρακτο με αυτό το θέμα και τότε σκέφτηκα πως η μάσκα παραμένει επίκαιρη και στην νέα γενιά. Άλλωστε και καθώς ολοένα και περισσότερο μελετούσα αυτό το θέμα, συνειδητοποίησα πως  κάτι τέτοιο ήταν και αυτό που απασχόλησε τον Στήβενσον  όταν έγραφε το διαχρονικής αξίας μυθιστόρημα του «Δόκτωρ Τζέκυλ και κύριος Χάιντν»; Πάντα δίπλα στο ‘Εγώ’ στέκεται  ένας ‘Άλλος’. Και ποιανού, στο τέλος,  η ταυτότητα θα επιβληθεί; Κάπως έτσι, λοιπόν, γεννήθηκε ο Φιλ και στη συνέχεια αυτός ήταν που επέλεξε τον Καπιτάνο και μου τον σύστησε.

·       Κοιμάστε με το παράθυρο μισάνοιχτο;

Από τον Καπιτάνο κι αυτό! Λοιπόν, εξαρτάται από την εποχή… Αλλά, ελάτε, κατάλαβα πως άλλο νόημα έχει η ερώτηση. Μισάνοιχτο παράθυρο σημαίνει πως αφήνεις να εισχωρήσει μέσα σου κάτι το φρέσκο που θα συνοδέψει τα όποια όνειρά σου… Ή και τους εφιάλτες σου.  Λοιπόν, ναι! Θέλω, έχω ανάγκη την ανανέωση. Ως συγγραφέας εννοώ. Ως άτομο μάλλον διατηρώ σταθερά αυτά που κάποια στιγμή επέλεξα -ανθρώπους και αντικείμενα Αλλά οι ιδέες αξίζει να έχουν την ευκαιρία να αναγεννιούνται. Οι ιδέες και η Τέχνη. Κι έτσι αναζητώ συνέχεια νέες τεχνικές, νέα θέματα ή αναζητώ τα παλιά και τα κλασικά με νέο τρόπο να τα φωτίσω. Μισάνοιχτο, λοιπόν,  το συγγραφικό μου παράθυρο… Ενίοτε και ολάνοιχτο.

·       Επανέρχεστε συχνά στην σεξουαλική ταυτότητα των νέων. Γιατί τη θεωρείτε σημαντική;

Μα γιατί είναι! Με τη σεξουαλική μας ταυτότητα οδεύουμε μέσα στη ζωή, κυκλοφορούμε δίπλα στους άλλους, συνδιαλεγόμαστε με τον ίδιο μας τον εαυτό. Κι όταν αναφέρομαι στην σεξουαλική ταυτότητα έχω κατά νου όχι βέβαια τον χαρακτηρισμό του φύλλου ανάλογα με τα γεννητικά  όργανα του καθενός και της καθεμιάς, αλλά με την κοινωνική και ψυχολογική διάσταση που τελικά είναι και η πλέον προσωπική μας ταυτότητα.

Αναζητώ, λοιπόν, να γνωρίσω αυτήν την ταυτότητα των ηρωίδων και ηρώων μου και  μέσω αυτής να τους φέρω σε επαφή με τους αναγνώστες μου. Και αν αυτή η διαδικασία για ένα ώριμης ηλικίας αναγνώστη έχει το όποιο αποτέλεσμα, σε  ένα νεαρό άτομο αποκτά και μια πλευρά πολύ ουσιαστικής αυτογνωσίας μα και κοινωνικοποίησής του.

·       Ούτε μία, ούτε δέκα. Πενήντα εγκιβωτισμένες στιγμές ποίησης, κινηματογράφου και μουσικής, από Παλαμά, Σεφέρη και Μπρεχτ,  μέχρι Κοέν, Biohazard και Μάρτιν Μπρεστ. Μιλήστε μας για αυτήν την επιλογή.

Α, δεν τις είχα μετρήσει. Σας ευχαριστώ που και το κάνατε και με ενημερώσατε. Ναι, συνηθίζω να αφήνω τη δική μου έμπνευση καθώς διαμορφώνεται να έρχεται σε επαφή και να συνομιλεί με τις εμπνεύσεις άλλων -συγγραφέων, ποιητών, στιχουργών, μουσικών, ζωγράφων.  Κάτι παρόμοιο άλλωστε συμβαίνει και σε μένα, στη δική μου καθαρώς προσωπική ζωή. Πιστεύω πως η διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας συντελείται και από άλλους ανθρώπους που έτυχε να γνωρίσουμε, αλλά από τα ποικίλα έργα της Τέχνης που έτυχε ή φροντίσαμε  να έρθουμε σε επαφή μαζί τους. Ομοίως τα ίδια τα έργα συνομιλούν μεταξύ τους.

·       Ο Καπιτάνο στην Κομέντια ντελ Άρτε είναι ένας χαρακτήρας που προβάλλει υπερβολές ανδρείας για να κρύψει την πραγματικότητα ότι είναι δειλός. Ο Καπιτάνο του Μάνου Κοντολέων τι είναι;

Επέλεξα τον ήρωα του φανταστικού κόμικ που τεύχος που διαβάζει ο Φιλ, ό ήρωας του μυθιστορήματός μου, να τον πω Καπιτάνο, από τον αντίστοιχο τίτλο βυζαντινών αξιωματούχων. Κα ο ρόλος που του ανέθεσα έχει να κάνει με εκείνον το χαρακτήρα που αν και θέλει να επιβάλει την δικαιοσύνη και να τιμωρεί όσους παραβιάζουν κανόνες δικαίου, στο τέλος καταλήγει σε έναν τύπο που δεν έχει συναισθήματα παρά μόνο εκείνο της απόλυτης εγωκεντρικότητας. Αν θέλετε να βρείτε τον ανάλογο ήρωα μέσα στην παγκόσμια λογοτεχνία, αναζητείστε τον Ιαβέρη στους ‘Αθλίους» του Βίκτωρα Ουγκώ.

Πάντως, ο δικός μου Καπιτάνο – Φιλ ,  πίσω από αυτήν την άτεγκτη συμπεριφορά ίσως να θέλει να κρύψει τις δικές του αδυναμίες. Ίσως γιατί δεν τολμά να εμπιστευθεί τον άλλον…. Ή και τον ίδιο του τον εαυτό.  Μια μάσκα κι αυτός φορά -μια μάσκα πάνω σε μια άλλη μάσκα. Και μετατρέπεται σε ένα απόλυτο αρσενικό.

Θα μπορούσε να κατάφερνε να ζήσει για πάντα έτσι. Μπορεί όμως και να αναγκαζότανε σε μια -την όποιας μορφής- αποχώρηση. Στην περίπτωση του δικού μου έργου αυτό που συμβαίνει…

Αλλά όχι! Δεν θα αποκαλύψω τα πάντα στους  αναγνώστες σας.  Απλώς θα σημειώσω την παρατήρηση της Λάουρας -είναι η κεντρική ηρωίδα του έργου.

Κάποια, λοιπόν, στιγμή η Λάουρα παρατηρεί: Άλλο αρσενική μυρωδιά κι άλλο αρρενωπή…

 

   Κι όμως τελικά… Τίποτε από εμένα δε φαίνεται

Από Μαίρη Μπιρμπίλη και Απόστολο Πάππο

https://www.elniplex.com/%ce%bc%ce%ac%ce%bd%ce%bf%cf%82-ce%ba%ce%bf%ce%bd%cf%84%ce%bf%ce%bb%ce%ad%cf%89%ce%bd-%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%ad%ce%bd%cf%84%ce%b5%cf%85%ce%be%ce%b7-%ce%bc%ce%ac%cf%83%ce%ba%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85/