Εγχειρίδιο ενηλικίωσης
Γράφει η Νάντια Τράτα
«Μάσκα στο φεγγάρι»
του Μάνου Κοντολέων, Εκδόσεις Πατάκη
Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για παιδιά και νέους για το 1998
για ένα υψηλής έντασης, διαλογικό και ψυχολογικά διεισδυτικό λογοτεχνικό έργο
ενηλικίωσης το οποίο αποτυπώνει χωρίς ταμπού τις απρόσμενες διαδρομές προς την
αναζήτηση, την απόκρυψη ή και την άρνηση της ταυτότητάς μας έτσι όπως αυτή
καθρεφτίζεται πάνω στα μάτια των άλλων, επιστρέφοντάς μας την παραμορφωμένη,
αλλαγμένη, τροποποιημένη μας εικόνα, με μία αφήγηση καθηλωτική, ζωντανή,
σύγχρονη που μιλά με ευαισθησία και λεπτότητα, με στιβαρή ειλικρίνεια μα και
αισθαντικότητα, αποπνέοντας πείσμα και αισιοδοξία, μα πάνω απ’ όλα,
επιτρέποντας μία αδιασάλευτη βεβαιότητα: η ωραιότερη εποχή στη ζωή μας είναι
ίσως και η πιο βασανιστική, τα χρόνια της εφηβείας, καθώς περπατάμε με τα μάτια
σχεδόν κλειστά, συμμετέχοντας σ’ ένα παιγνίδι τυφλόμυγας ψαχουλεύοντας με τα
χέρια μας κάπου κάτι ν’ αγγίξουμε, η αφή κάποτε γίνεται σκληρή, άγρια,
απωθητική, παραπατάμε, σκοντάφτουμε μα κρατιόμαστε από τη χαραμάδα φωτός που
διαπερνά τα σφιχτοσφαλισμένα μας μάτια, αφουγκραζόμενοι ήχους που σαν κύματα
έρχονται από το αφανέρωτο ακόμη μέλλον μας.
Δύο έφηβοι, ο Νικήτας και η Κλειώ στα δεκαεπτά τους χρόνια,
μαθητές της Β’ τάξης Λυκείου λυγίζουν κάτω από την παγωμένη ανάσα ενός άπληστου
βοριά που περονιάζει τις νεανικές ψυχές τους έτοιμος να ξεριζώσει κάθε μίσχο
που τολμηρά ξεπετάγεται από τα γεμάτα σφρίγος ανθοστολισμένα νιάτα τους. Η
Έλλη, εικοσιπεντάχρονη νεοδιοριζόμενη φιλόλογος, με τη διεισδυτική της ματιά
και τη νεανική της ενσυναίσθηση αναγνωρίζει ότι κάτι σκοτεινό κρύβεται πίσω από
την παραίτηση και την επιθετικότητα που εκδηλώνουν οι δύο νέοι εντός του
σχολικού περιβάλλοντος ως ασυνείδητα αντίποινα για την ψυχολογική και σωματική κακοποίηση που υφίστανται στον
οικογενειακό τους μικρόκοσμο. Η ίδια η Έλλη εδώ και μία δεκαετία περίπου
βασανίζεται από το φάντασμα του αυτόχειρα ηθοποιού Λουκά Αλεξίου, οι
παροιμιώδεις ερμηνείες του οποίου στοιχειώνουν τη νεαρή κοπέλα. Ένας αγώνας
ξεκινά για τους τρεις ήρωες καθώς με αφορμή μία έρευνα που ιχνηλατεί τα κρυφά
αίτια και τα περίπλοκα αιτιατά μίας βιωτής που επέλεξε την επώδυνη παύση, ο
συναρπαστικός κόσμος του θεάτρου εισβάλλει απροσδόκητα στη ζωή τους,
λειτουργώντας ως σωσίβια λέμβος στην ανταριασμένη τους καθημερινότητα.
Ο Μάνος Κοντολέων ίσως δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις
καθώς αποτελεί μία λογοτεχνική σταθερά στο ελληνικό συγγραφικό σύμπαν,
συνομιλώντας εδώ και δεκαετίες με τους φανατικούς αναγνώστες του που
εξακολουθεί, ευτυχώς, να τους ξεσηκώνει και να τους προσκαλεί σε λογοτεχνικές
διαδρομές με έργα γεμάτα δροσιά, νεανικότητα, τόλμη, ρεαλισμό, πρωτοτυπία,
γλωσσική και δημιουργική virtuosité, όντας, εν τέλει, ένας grand maître της
σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας, με την κυριολεκτική ανάλυση του όρου, ως
πρώτος τη τάξει αλλά και ως μέγας Διδάσκαλος. Πολλαπλά βραβευμένος, κατέχει μία
ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μας ως συνοδοιπόρος μας στους μεμονωμένους, μικρούς
ή μεγαλύτερους, αγώνες μας για προσωπική αυτοδιάθεση και κοινωνική τελείωση,
προάγοντας την αλληλεγγύη και την αποδοχή ως φωτεινούς οδοδείκτες.
Ήδη το εξώφυλλο προδιαθέτει τον αναγνώστη και προοικονομεί
τις εξελίξεις : ένα πρόσωπο κρύβεται πίσω από μία μάσκα σε σχήμα ολόγιομου
φεγγαριού η οποία, με τη σειρά της, κρύβεται κάτω από μία ακόμη μάσκα, ένα
φεγγάρι στη χάση του. Θηλυκό και αρσενικό, η γέννηση και ο θάνατος, το φως και
το σκοτάδι, το «είναι» και το «φαίνεσθαι», η ζωή μας μέσα από το πρίσμα μίας
άλλης, ξένης ματιάς, ποιος υποδύεται ποιον, ποιος κρύβει ποιον, ένα παιγνίδι με
τις σκιές, τις εναλλαγές ρόλων, τη χρήση προσωπείου ως μέσο μύησης στην
ενηλικίωση, οι ήρωες του αρχαιοελληνικού, του σκανδιναβικού, του αμερικάνικου,
του ισπανικού θεάτρου γίνονται παραστάτες σε μία αλλόκοτη παρέλαση.
Τολμηρά μα πάντα με στοχασμό και λεπτότητα, ήδη από το 1997,
ο Μάνος Κοντολέων θα εισάγει μέσα στην αφήγησή του το θέατρο, ένα theatre in a
box, πολλαπλές αφηγήσεις εναλλάσσονται, έρχονται σαν δροσερό υπόγειο ρεύμα που
κυλά αυτόνομα χωρίς να μπλέκεται με τη φορτισμένη κυματισμένη επιφάνεια. Ένα ζωντανό,
παλλόμενο κύτταρο, μία κυψέλη συναισθημάτων, ένας κόσμος που καθώς ξεδιπλώνεται
αποκαλύπτει τη βαθιά, υπαρξιακή του σημασία: Ρωμαίος, Λεονάρντο, Άμλετ,
Όσβαλντ, Οιδίποδας, Ηλέκτρα, ρόλοι-σταθμοί όχι μόνο για τον ίδιο τον Λουκά, από
καιρό χαμένο στη λήθη του χρόνου, μα και για τους νεαρούς ήρωες που θα
διανύσουν την απόσταση που μεσολαβεί μεταξύ εφηβείας και ωριμότητας, κρατώντας
σταθερά σαν φώτα πορείας τα πολύτιμα ευρήματα που αποκομίζουν από τη μελέτη της
ζωής και του έργου του Λουκά Αλεξίου.
Μέγας μύστης της λογοτεχνίας, δεινός storyteller, ο Μάνος
Κοντολέων ενσωματώνει σε κάθε του έργο προσωπικές αναζητήσεις και ουσιαστικές
προτάσεις μιλώντας με τρόπο αβίαστο και προσιτό σε όλους τους αναγνώστες, κάθε
ηλικίας και φύλου, ενσωματώνοντας στα βιβλία του τις κατακτήσεις του δικού του
νου και τις ευαισθησίες της δικής του καρδιάς, φτιάχνοντας ένα σύμπαν ποιητικό,
συγκινητικό μα την ίδια στιγμή ηλεκτροφόρο όπου όλα τα μέσα υπηρετούν γλαφυρά
την δική μας βασική ανάγκη να διαβάζουμε ιστορίες.
Η Μάσκα στο φεγγάρι είναι ένα εγχειρίδιο ενηλικίωσης, χωρίς
οδηγίες, χωρίς διδακτισμό, χωρίς αυθεντία μα γεμάτο από την αγάπη του ίδιου του
συγγραφέα για το θέατρο και τη βεβαιότητα πως τα μεγάλα έργα δεν έχουν ηλικία,
ζουν μαζί μας σε κάθε εποχή, αντιστέκονται στο χωροχρόνο διατηρώντας μία δική
τους αυτόνομη προσωπικότητα, εκφεύγουν από τον δημιουργό τους και αναπτύσσονται
ανεξάρτητα, αέναα, παραδίδοντας σε κάθε εποχή τα μαθήματα που καθένας μας
χρειάζεται να αντλήσει από αυτά. Την ίδια περίπου περίοδο με το χρονικό
διάστημα της πρώτης έκδοσης του βιβλίου, ξεκινούν ολοένα και πιο δραστήριες
ενέργειες για την πιστοποίηση και την καθιέρωση
της θεατρικής εκπαίδευσης ως αναπόσπαστου τμήματος της καθιερωμένης
συστημικής σχολικής παρακολούθησης των εγκύκλιων σπουδών.
Οι νεαροί ήρωες στο έργο Μάσκα στο φεγγάρι χρησιμοποιούν τη
μάσκα του τραγικού ηθοποιού ως είδωλο (με την έννοια του λατρευτικού
αντικειμένου) μέσω του οποίου ενώ φαίνεται πως προσεγγίζουν εξωτερικά τις
ερμηνείες και τα κρυφά τραύματα της βασανισμένης βιωτής του Λουκά Αλεξίου, την
ίδια στιγμή συντελείται μία άλλη διαδρομή, ανυποψίαστη και ανεπαίσθητη, μία
διαδρομή προς έναν ωριμότερο, πιο ολοκληρωμένο, πιο κατασταλαγμένο, πιο
σταθερό, πιο σίγουρο εαυτό. Η θεατρική παιδεία δίνει το έναυσμα για να
μελετήσουν τις προκλήσεις που θέτουν τα κοινωνικά στερεότυπα, εκπροσωπούμενα
από την καθεστηκυία τάξη στο σχολικό περιβάλλον, να αντιμετωπίσουν τα ευάλωτα
συναισθήματά τους καθώς είναι θύματα, ο Νικήτας και η Κλειώ, της απαράδεκτης
συμπεριφοράς από τον εκφραστή μίας διεστραμμένης αρρενωπότητας (ο πατέρας της
Κλειώς), τη συνθλίβουσα έγνοια της μητέρας του Νικήτα που δεν διστάζει να
εκμηδενίσει κάθε επιθυμία του γιου της, την υποταγμένη θηλυκή συμπεριφορά της
μητέρας της Κλειώς και την μάλλον αδιάφορη και χλιαρή τοποθέτηση του πατέρα του
Νικήτα.
Μα και η Έλλη, νεαρή φιλόλογος στα εικοσιπέντε της χρόνια,
που κουβαλά εδώ και μία δεκαετία το
άχθος της δικής της ατελεύτητης εφηβείας που στοιχειώνεται από έναν ακατανόητο
πλατωνικό έρωτα για έναν ηθοποιό που ελάχιστα γνώρισε μα κατάφερε να γίνει η
εμμονή της και να υπαγορεύει σχεδόν τους βηματισμούς και τις επιλογές της,
ψηλαφίζει τις ερμηνείες και τις αλήθειες που αγνοούσε έως σήμερα, καταφέρνει να
αποστασιοποιηθεί από το ξόρκι και να ορίσει τη δική της ανεξάρτητη πλέον πορεία
προς ένα μέλλον πιο φωτεινό, πιο ανάλαφρο, απαλλαγμένο από τη γητειά που την
κρατά μαγεμένη και σφαλίζει την πόρτα της ψυχής της σε κάθε έκφραση νεανικής
φρεσκάδας.
Δεν θα μπορούσα να μη σταθώ με θλίψη σε μία ακόμη σχέση, μία
σχέση που περιγράφεται ίσως λιγότερο γλαφυρά από άλλες μέσα στο βιβλίο, μία
σχέση μητέρας-γιου, καταπιεστική, εξουσιαστική, απορριπτική, που ισορροπεί σε
ένα τεντωμένο σχοινί που ολοένα τραντάζεται έως ότου κοπεί ολοκληρωτικά και
βυθίσει στο χάος τον πιο αδύναμο, τον πιο εξαρτημένο, τον περισσότερο
ευαίσθητο. Η Θάλεια Αλεξίου παρά την αγάπη της προς τον γιο της, παρασύρεται
από τη δική της μεγαλύτερη αυταρέσκεια, δεν τολμά να χάσει όσα με κόπο και πόνο
κατέκτησε, κανείς, ούτε ακόμη ο ίδιος της ο γιος δεν θα επιτρέψει να σταθεί
εμπόδιο σε όσα έχει κατακτήσει. Κρύψου, του ζητά, γίνε κάποιος άλλος, βάλε τη
μάσκα όχι πια πάνω στη σκηνή αλλά στην καθημερινή σου ζωή, κάνε πως είσαι
κάποιος άλλος, γίνε εσύ ο ίδιος η σκηνή και ο πρωταγωνιστής ενός έργου όπου θα
υποδυθείς έναν ρόλο, τον εαυτό σου. Αυτό θα γίνει η σπουδαιότερη ερμηνεία του……
μα και η καταστροφή του……
Ένα, εν τέλει, σπουδαίο έργο, με αντισυμβατική προσέγγιση,
ψυχολογικά ειλικρινές και συγγραφικά δεξιοτεχνικό συγγραφικό οδοιπορικό
ενηλικίωσης δοσμένο με έναν απόλυτα μοντέρνο τρόπο καθώς εκπλήξεις διαδέχονται
η μία την άλλη, η αλήθεια έρχεται σταδιακά στο φως και το αληθινό πρόσωπο του
δράματος δεν αποκαλύπτεται παρά στο συγκινητικό απελευθερωτικό φινάλε στο οποίο
μας οδηγεί μία σοφή, ψύχραιμη όσο και βαθιά τρυφερή ανθρωποκεντρική προσέγγιση
των προβληματισμών που μοιράζεται αφειδώλευτα με τους αναγνώστες του.
Μικρές λεπτομέρειες αποκαλύπτουν πολύτιμες πληροφορίες,
αντιφατικά συναισθήματα κυριεύουν χορογραφημένες σκηνοθετικά συζητήσεις,
ολόκληρο το μυθιστόρημα πάλλεται αφενός μεν από τη δύναμη και την αμεσότητα της
θεατρικής πράξης ως ενός αποτελεσματικού εργαλείου για τη διαδικασία της
ενηλικίωσης αφετέρου δε από τη σημασία της μάσκας που καθένας μας φορά σχεδόν
καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής μας, όπου πραγματικότητα και θεατρική
σκηνή μπλέκονται μεταξύ τους και τα όρια
μεταξύ αλήθειας και ψέματος γίνονται τόσο δυσδιάκριτα όσο και η σημερινή
εικονική ταυτότητα που οι περισσότεροι υιοθετούν καθώς γεμάτοι πείσμα και
αποφασιστικότητα διανύουμε τις λεωφόρους της νέας ιντερνετικής πραγματικότητας
και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καθώς
οι περισσότεροι προσπαθούμε να κρυφτούμε πίσω από λαμπερές μάσκες ενώ,
την ίδια στιγμή, πασχίζουμε να λύσουμε δύσκολες εξισώσεις στην καθημερινή μας
ζωή….
https://www.fractalart.gr/maska-sto-feggari/
Μάιος 2023
