«ΤΟ ΜΕΣΟ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ» -συνέντευξη ΟW Ε. Μπουλιά

 

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ: «ΤΟ ΜΕΣΟ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, ο Μάνος Κοντολέων, ο σπουδαίος Έλληνας συγγραφέας που μεγαλώνει πλέον την τρίτη γενιά μικρών αναγνωστών, μιλά στο OW για την ανάγκη της αφήγησης, που δεν πρέπει να καταλαγιάσει.

Είναι μεγάλη η συγκίνηση όταν από την κεντρική βιβλιοθήκη του σπιτιού, το παιδί σου –που δεν είναι πια τόσο παιδί– αναζητά το κάτι παραπάνω. Βλέπω τη μεγάλη μου κόρη να έχει σκύψει στα πολύ χαμηλά ράφια, εκεί που φυλάω σαν θησαυρούς τα βιβλία που διάβαζα εγώ ως έφηβη και που δεν χάρισα ποτέ μεγαλώνοντας στα μικρότερα ξαδέρφια μου, λες και ήξερα ότι μια μέρα θα τα κληροδοτούσα στα παιδιά μου. Και να τη τώρα να τραβά έξω ένα που είχα να δω πάρα πολλά χρόνια, ρωτώντας με αν θα της αρέσει. «Γεύση πικραμύγδαλου», Μάνος Κοντολέων. Έτος έκδοσης 1996. Ήμουν ακριβώς 13 – όσο είναι η κόρη μου σήμερα. Την πρωταγωνίστρια τη λένε Φαίδρα – την κόρη μου το ίδιο. «Καταλαβαίνεις ότι είναι σημαδιακό, ε;» της λέω.

 

Μάνος Κοντολέων. Οι γονείς μου είχαν μόλις χωρίσει όταν έπεσε στα χέρια μου το «Οι δύο τους κι άλλοι δύο», με πρωταγωνιστές έναν μπαμπά και μια κόρη που πρώτος αναγκάζεται να μεγαλώσει μόνος του. Βούτηξα μέσα του χωρίς σωσίβιο. Το «Γεύση πικραμύγδαλου» με συγκλόνισε, τότε έμαθα τι σημαίνουν τα γράμματα AIDS. Ζήτησα από τον μπαμπά μου κι άλλα. Με πήγε στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Πατάκη, στην Εμ. Μπενάκη, και πήρα το «33» και τη «Μάσκα στο Φεγγάρι», που χάρισε στον Κοντολέων το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για το 1998.

Τα βιβλία αυτά με πέρασαν στο επόμενο στάδιο. Είχα ήδη πάρει μια γεύση από τον κόσμο των μεγάλων, όμως τα βιβλία αυτά με αγκάλιασαν, μου έδειξαν πως δεν είμαι μόνη σε αυτή την τρικυμία, λειτούργησαν ως πυξίδα με τον δείκτη στραμμένο στο Σωστό, ακόμα κι αν δεν μου ήταν πάντα εύκολο να προσανατολιστώ. Τα βιβλία αυτά ήταν η συντροφιά μου τα κυριακάτικα πρωινά που ο μπαμπάς διάβαζε εφημερίδα, ήταν το καταφύγιο τα μοναχικά μεσημέρια των διακοπών. Ο Μάνος Κοντολέων έγινε τότε φίλος μου. Μετά ήρθε η ενηλικίωση και τον έχασα. Και τα χρόνια πέρασαν, έγινα μαμά και τυχαία κάποιος μου χάρισε το χριστουγεννιάτικο «Κόκκινο καραβάκι, κόκκινο ποδήλατο», όταν η κόρη μου ήταν πολύ μικρούλα, οπότε Κοντολέων από την αρχή!

Ο Μάνος Κοντολέων, ο πολυβραβευμένος συγγραφέας της παιδικής και εφηβικής (μας) ηλικίας που έχει βέβαια γράψει χίλια δύο άλλα (βιβλία ενηλίκων, άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά και sites, σενάρια τηλεοπτικών προγραμμάτων), μίλησε στο OW με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2024.

 

 

– Σπουδάσατε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πώς βρεθήκατε από έναν αμιγώς θετικό κλάδο στη λογοτεχνία;

Το ανάποδο θα έλεγα πως συνέβη. Από μικρός λάτρευα τη λογοτεχνία και ήθελα συνέχεια με αυτήν να ασχολούμαι. Αλλά παράλληλα δεν μπορώ να πω πως με ενθουσίαζε και ο τρόπος με τον οποίο στο σχολείο μας την δίδασκαν. Κι όπως παράλληλα μου άρεσαν τα μαθηματικά, στράφηκα προς τις θετικές επιστήμες. Μα τελικά οι παλιές αγάπες δεν ξεχνιούνται.

 

– Ήσασταν, λοιπόν, παιδί που διάβαζε. Ποια βιβλία θα λέγατε ότι «κίνησαν» κάτι μέσα σας, ωθώντας σας να ασχοληθείτε κι εσείς με τη συγγραφή;

Ναι, διάβαζα πολλά βιβλία. Τα κλασικά που εκείνα τα χρόνια φτάνανε στα χέρια των παιδιών – Ντίκενς, Τουαίην. Μα και πολλά ιπποτικά και ιστορικά μυθιστορήματα. Και στην εφηβεία μου πια, κατάλαβα πως ήθελα να γίνω κι εγώ συγγραφέας.

 

– Τα παιδιά σήμερα δείχνει να έχουν απομακρυνθεί από το βιβλίο. Θα πρέπει να μας ανησυχεί αν μεγαλώνουμε ένα παιδί που δεν διαβάζει; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στη ζωή του;

Όχι, δεν με ανησυχεί. Άλλωστε, δεν είμαι παιδοψυχολόγος για να πω ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στη ζωή ενός ανθρώπου από το γεγονός πως ως παιδί δεν διάβαζε λογοτεχνικά έργα. Μα σίγουρα  μπορώ να πω πως η λογοτεχνία έχει πολλά να προσφέρει στη διαμόρφωση χαρακτήρα. Και όχι μόνο κατά την παιδική ηλικία.

– Τι είναι αυτό που σας ωθεί σε ένα νέο βιβλίο κάθε φορά; Κάποιο κοινωνικό φαινόμενο; Κάποιο συναίσθημα; Και τι ετοιμάζετε τώρα, μετά τα «Ποτέ πιο πριν» και «Με το ίδιο όνομα»;

Δεν ξέρω ποτέ ποιο θα είναι το επόμενο βιβλίο μου. Σίγουρα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου είναι μια «αποθήκη» ιδεών για ένα νέο έργο. Μα πρέπει να περάσουν πιο βαθιά μέσα στη σκέψη  και στην ψυχή μου για να διεκδικήσουν τη μετατροπή τους σε έργο. Ασφαλώς σημαντικό ρόλο παίζουν και τα όσα σε προσωπικό επίπεδο βιώνω.

 

Όσον αφορά το τι ετοιμάζεται δικό μου να κυκλοφορήσει, μπορώ να σας πω πως μέσα σε αυτή τη χρονιά θα βγουν στα βιβλιοπωλεία ένα εικονογραφημένο, που θα αναφέρεται στη σχέση που είχα ως παιδί με ένα μικρό κατοικίδιο, και ένα μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά, που με χιούμορ θα καταγράφει την καθημερινότητα μιας οικογένειας. Παράλληλα γράφω ένα «ενήλικο» μυθιστόρημα γύρω από τη σχέση έρωτα και γήρατος.

– Όταν δεν γράφει ο Μάνος Κοντολέων, τι του αρέσει να κάνει;

Συνεχώς γράφω. Τα δικά μου βιβλία ή κριτικές για βιβλία άλλων.

 

– Οι ειδικοί χτυπούν καμπανάκια τα τελευταία χρόνια ανησυχώντας για τις επιπτώσεις μιας παιδικότητας βυθισμένης στις οθόνες. Ποια είναι η άποψή σας;

Σκέφτομαι πως δεν μπορούμε να σταματήσουμε την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αυτό που θα πρέπει να προσπαθήσουμε –ή, πιο σωστά, να ευχηθούμε– είναι το να διατηρηθεί η ανάγκη των ανθρώπων να αφηγούνται οι ίδιοι, μα και να θέλουν να παρακολουθούν τις αφηγήσεις των άλλων. Το μέσο αφήγησης του μέλλοντος μπορεί να μην είναι η γραφή αλλά η εικόνα. Μικρή ίσως σημασία θα έχει. Φτάνει να υπάρχει, να συνεχίσει να υπάρχει, η ανάγκη αφήγησης. Γιατί όταν αναζητώ την αφήγηση, στην ουσία αναζητώ την επικοινωνία με τον άλλον.

– Εσάς τι σας ανησυχεί αναφορικά με τα σημερινά παιδιά;

Το ότι μεγαλώνουνε σε έναν κόσμο χωρίς όραμα ιδεολογικό. Και με μια αβεβαιότητα για το αύριο.

 

– Ποια είναι τα βιβλία ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας που θεωρείτε απαραίτητο να διαβάσει μεγαλώνοντας το παιδί;

Αδύνατον να τα καταγράψω. Είναι τόσα πολλά και συνεχώς έρχονται και νέα. Κι άλλωστε, καθένας ας κάνει μόνος του τις επιλογές του.

 

– Θα μας γράψετε μία ευχή για τα σημερινά παιδιά με αφορμή την Ημέρα Παιδικού Βιβλίου;

Να ζήσουν σε έναν κόσμο που θα τα φροντίζει.

 

https://www.ow.gr/empnefsi/gia-tin-imera-paidikou-vivliou-o-manos-kontoleon-efxetai-ta-paidia-na-zisoun-se-enan-kosmo-pou-tha-ta-frontizei/?fbclid=IwAR1vwG9-gcij97P53Ag5B1j9V3AS3ETrUCDxcSrBUEvqPRB9nFgeXOJMvZ0_aem_AXDLI7owCe_aG40T0GwYK3Wi7cRl71U-_aboKXQ2biVNRHXGLY-bmPKjSGkOECMcp-naFCRbrj_6oNgkoMqRSJBn

Διονύσης Μαρίνος: «Σαν Νορμάλ»

  

Διονύσης Μαρίνος: «Σαν Νορμάλ», Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Μεταίχμιο

 

«Όταν έρχεται η ώρα, μου βγαίνει φυσικό να γράφω σαν κάποιος να μου υπαγόρευε· για αυτό και κάπου κάπου επιβάλλω αυστηρούς κανόνες στον εαυτό μου, δίκην παραλλαγών ενός πράγματος που μάλλον θα κατέληγε μονότονο» -αυτά είναι λόγια του συγγραφέα Χούλιο Κορτάσαρ και θεωρώ πως απόλυτα εκφράζουν τον τρόπο με τον οποίο ο Διονύσης Μαρίνος δόμησε το νέο του σπονδυλωτό μυθιστόρημα που έχει τον περίεργο -μα και απόλυτα επιτυχημένο- τίτλο «Σαν Νορμάλ»

Και ισχυρίζομαι ότι ταιριάζουν μιας και ο ίδιος ο συγγραφέας – αφηγητής της ιστορίας με τον Χούλιο Κορτάσαρ κάποια στιγμή συνδιαλέγεται, ενώ παράλληλα ο ήρωάς του -ακολουθώντας τα μυθιστορηματικά ευρήματα του Κορτάσαρ- παίρνει στα δικά του χέρια την εξιστόρηση των συμβάντων.

Αλλά ας δούμε με μια πλέον βατή εξιστόρηση τα γεγονότα που περιέχονται σε αυτό το σπονδυλωτό μυθιστόρημα.

Μυθιστορηματικός τόπος μια πόλη, η Σαν Νορμάλ. Πόλη που δε θα πρέπει να την αναζητήσει κανείς στον όποιο χάρτη, γιατί μπορεί να είναι η όποια πόλη βάζει κανείς στο νου του, ενώ παράλληλα και δε θα είναι.

Αυτά που συμβαίνουν στην πόλη αυτή, κάλλιστα υπάρχει η πιθανότητα να συμβαίνουν και στην όποια άλλη πόλη. Αλλά όχι ακριβώς τα ίδια. Ή τουλάχιστον όχι με τον όποιο ρεαλιστικό τρόπο γνωρίζουμε.

Στην πόλη Σαν Νορμάλ οι άνθρωποι ερωτεύονται, έχουν κατοικίδια, συνυπάρχουν ποικιλοτρόπως με αλλοδαπούς, πάνε διακοπές, ονειρεύονται εφιάλτες…

Άνθρωποι κανονικοί… Νορμάλ. Κι όμως όχι ακριβώς νορμάλ, μα… σαν νορμάλ. Αφήνονται να τους οδηγούν τα πάθη τους, εμπλέκονται σε πράξεις ατελέσφορες, μετατρέπουν τα όνειρά τους σε εφιάλτες, εξαφανίζονται οικειοθελώς, συνομιλούν, συμπλέκονται, αυτοαναιρούνται. Κι όλα αυτά μέσα  στα πλαίσια μιας αποκλείνουσας ρεαλιστικής κατάστασης.

Με άλλα λόγια είδωλα, αντανακλάσεις της πραγματικότητας που όπως όλα τα είδωλα… αν και ρεαλιστικής εικόνες εν τέλει είναι προϊόντα μιας φαντασίωσης… Δηλαδή μιας συγγραφικής σύνθεσης.

Κάτω από μια τέτοια συνθήκη ο Διονύσης Μαρίνος συνέθεσε τις ιστορίες του, έπλασε τους χαρακτήρες των ηρώων του και κάποια στιγμή ολοκλήρωσε τη μαθητεία του στην ιδιότυπη γραφή του Χούλιο Κορτάσαρ βάζοντας μέσα στις σελίδες του τη διαμάχη ανάμεσα στο δημιούργημα και στον δημιουργό του. Και μας ξαφνιάζει καθώς αναγνωρίζουμε την απολύτως μη λογική συνθήκη ο ένας να είναι ο συγγραφέας του άλλου και να διαφωνούν πάνω στο πως θα πλάσουν την κεντρική ηρωίδα μιας από τις  ιστορίες που ο ένας συνέλαβε και ανέθεσε στον άλλον να την περιγράψει:

«Ο Μπαρτλ ήταν ανένδοτος, αλλά συγγραφείς σαν τον Μπαρτλ δεν θα μπορούσαν να είναι κάτι άλλο. Ακόμα και τη στιγμή που έγραφα την ιστορία γελούσα με την εμμονή του Μπαρλτ στην καθαρότητα των συγγραφικών προθέσεων του και την εριστική διακήρυξη της απόλυτης ελευθερίας του να χαράξει εκείνος -και κανένας άλλος- την πορεία της ιστορίας. Λίγο θα τον ενδιάφερε αν τον πληροφορούσε κάποιος ότι και ο ίδιος γέννημα της μυθοπλασίας ήταν, τίποτε παραπάνω από ήρωας ενός συγγραφέα, που όμως λειτουργούσε περισσότερο δημοκρατικά από εκείνον.  Διατηρώ στον εαυτό μου το δικαίωμα της τελικής απόφασης, αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, ένα κείμενο δεν γράφεται μόνο του, χρειάζεται η επενέργεια του συγγραφέα, όμως, κατά τη διάρκεια της γραφής αφήνω πάντα μια ανοιχτή χαραμάδα στην επιείκεια να αφυπνιστεί από την ίδια την πλοκή. Οι ήρωές μου είναι κάτι άλλο από εμένα και τους αντιμετωπίζω ως ανθρώπους που τους γνωρίζω για πρώτη φορά, επομένως θέλω να μάθω πρώτα πως σκέφτονται κι ύστερα, πολύ ύστερα, να τους βοηθήσω να αλλάξουν τροπάρι» (σελ. 275)

 

Διονύσης Μαρίνος

 

Έχουμε λοιπόν, ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα όπου ο ρεαλισμός αν και υπάρχει αυτοαναιρείται και παράλληλα διαβάζουμε για τους υπαρξιακούς νόμους που καθορίζουν τη διαδικασία της συγγραφής.

Μα επειδή οι διάφορες θεωρίες δεν είναι από μόνες τους αρκετές για να στήσουν ένα καλό λογοτεχνικό έργο -και το «Σαν Νορμάλ», ένα καλό λογοτεχνικό έργο είναι- θα πρέπει να τονίσουμε την πλούσια και ενδιαφέρουσα παρουσία του γραπτού λόγου, όπως και την καλοδουλεμένη πλοκή των επιμέρους κεφαλαίων / ιστοριών, μα και βέβαια την ευρηματική πινακοθήκη των χαρακτήρων που πολύ συχνά αφήνουν τις δικές τους ιστορίες και εισέρχονται στις ιστορίες άλλων.

Ο Διονύσης Μαρίνος έγραψε ένα εντελώς πρωτότυπο έργο που καταφέρνει να συνδέσει από τη μια τη μυθιστορηματική οντότητα και από την άλλη τις λογοτεχνικές απόψεις περί θανάτου (μα και παντοδυναμίας) του συγγραφέα.

https://www.fractalart.gr/san-normal/

(666 λέξεις)

 

«Μάσκα στο φεγγάρι» – Η προϊστορία της συγγραφής του πρώτου μας ελληνικού μυθιστορήματος crossover

 

Μάνος Κοντολέων, «Μάσκα στο φεγγάρι» – Η προϊστορία της συγγραφής του πρώτου μας ελληνικού μυθιστορήματος crossover

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Όπως κάθε βιβλίο έχει την ιστορία της έμπνευσης και συγγραφής του, έτσι και το μυθιστόρημά μου «Μάσκα στο φεγγάρι» έχει τη δική του. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1997 και εντάχθηκε στη σειρά «Παρουσίες», μια σειρά λογοτεχνίας για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες που εγώ διηύθυνα. Μα ήταν δύο χρόνια περίπου πιο πριν που η έμπνευση και η συγγραφή του είχε ξεκινήσει.

Κάπου στο 1995, κάποιο γεγονός που συνέβη με είχε κάνει να αισθανθώ ιδιαίτερα απογοητευμένος από το όλο κλίμα που υπόγεια καθόριζε την επιτυχία και την αναγνώριση εκ μέρους της κριτικής ενός έργου. Η απογοήτευσή μου είχε να κάνει με το πώς αντιμετωπίστηκε εκ μέρους μερίδας ειδικών αναγνωστών το προηγούμενο έργο μου για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες, το «Γεύση πικραμύγδαλου».

Απογοητευμένος… Πιο σωστά πικραμένος ήμουνα και έτοιμος να πάρω την απόφαση να μη συνεχίσω να γράφω μυθιστορήματα αυτής της κατηγορίας. Αλλά δεν υπολόγιζα στην βοήθεια που θα μου πρόσφερε ένα από τα κεντρικά πρόσωπα προηγούμενου μυθιστορήματός μου. Στην ουσία δεν είχα υποψιαστεί τη βαθιά και ολοζώντανη σχέση που συνδέει τον δημιουργό με τα δημιουργήματά του.

Κι όμως… Ένα βράδυ, καθώς είχα ξαπλώνει για να προσπαθήσω να κοιμηθώ, μα που η πίκρα που πιο πριν ανέφερα με κρατούσε άγρυπνο, ήρθε και ακούμπησε το κεφάλι του στο μαξιλάρι μου, ο Λουκάς Αλεξίου. Ο Λουκάς Αλεξίου ήταν ένα από τα κεντρικά πρόσωπα σε προηγούμενο έργο μου – συγκεκριμένα στο μυθιστόρημα «Με στοιχεία προσωπικών συνεντεύξεων» που είχε κυκλοφορήσει το 1984 από τις Εκδόσεις Καστανιώτη και επρόκειτο να επανακυκλοφορήσει το 1996 από τις Εκδόσεις Πατάκη στη σειρά νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Στο μυθιστόρημα εκείνο η δράση εξελίσσεται κάπου στα πρώτα είκοσι χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και η βασική ηρωίδα ήταν η μητέρα του Λουκά, η Θάλεια Αλεξίου, και εκείνης τη ζωή είχα περιγράψει. Τον Λουκά τον άφηνα κάπου προς το τέλος της εφηβείας του και απλώς στις τελευταίες σελίδες έδινα την πληροφορία πως επρόκειτο να γίνει ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της γενιάς του.

Μέχρι εκείνο το βράδυ δε με είχε καθόλου απασχολήσει το τι μπορεί να είχε συμβεί στον Λουκά Αλεξίου, μήτε και μου είχε καν περάσει από τον νου η ιδέα κάποια στιγμή να έγραφα ένα μυθιστόρημα βασισμένο στα όσα εκείνος είχε ζήσει από τη μέρα που τον είχα αφήσει έφηβο στην Αθήνα των αρχών του 1970.

Κι όμως ήταν εκείνος που ήρθε να ξαπλώσει δίπλα μου και να μου ψιθυρίσει πως θα μου αφηγούνταν τη ζωή του όλη για να τη γράψω και να αποκτήσω την εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και να ξεπεράσω την πίκρα μου. Αυτό μου ψιθύρισε και αυτό έκανε – όλη του τη ζωή, τους ρόλους που ερμήνευσε, τις σχέσεις που είχε, τα μυστικά που έκρυβε, το πώς και το γιατί ο ίδιος έδωσε τέλος στη ζωή του.

Το επόμενο πρωινό αφηγήθηκα στην Κώστια, τη σύντροφό μου, το γεγονός αυτό και ακόμα της εξιστόρησα τα όσα είχα ακούσει τον Λουκά Αλεξίου να μου αφηγείται. Η Κώστια εξέφρασε τον θαυμασμό της, μα και την απορία της αν θα μπορούσε όλα αυτά να τα διαχειριστώ και τελικά να τα μετατρέψω σε ένα μυθιστόρημα.

Όταν μετά από έναν περίπου χρόνο τής έδωσα να διαβάσει ό,τι είχα ολοκληρώσει, η Κώστια έκπληκτη δήλωσε πως όσα της είχα πριν από έναν χρόνο αφηγηθεί υπήρχαν μέσα στο έργο με κάθε λεπτομέρεια. Και δε γινόταν να μην υπάρχουν μιας και κατά τη διάρκεια όλης της συγγραφής ο Λουκάς Αλεξίου καθότανε δίπλα μου και μου υπαγόρευε κάθε φράση, κάθε γεγονός.

Μάνος και Κώστια στον καιρό της «Μάσκας»

Ό,τι μόλις τώρα έχω αφηγηθεί και που για πρώτη φορά δημόσια το καταγράφω, δείχνει να έχει στοιχεία… υπερφυσικά. Αλλά ίσως να μην είναι έτσι. Φτάνει να σκεφτεί κανείς και να κατανοήσει τη στενή, ιδιαίτερα στενή σχέση που μπορεί να έχει ένας συγγραφέας με τον ήρωά ενός έργου του. 

Η όλη διαδικασία της συγγραφής, πέρα από την απόλυτη προσήλωσή της στις τεχνικές γραφής, διαθέτει και ένα συναισθηματικό φορτίο που κάλλιστα προσφέρει τη δυναμική υπέρβασης μιας λογικής εξήγησης. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που νομίζω αξίζει να κρατήσει κανείς από την αφήγηση αυτή είναι πως το μυθιστόρημα «Μάσκα στο φεγγάρι» κυκλοφόρησε το 1997, πως ήταν το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα crossover και πως μου χάρισε και το πρώτο μου Κρατικό Βραβείο.

Με άλλα λόγια, ο Λουκάς Αλεξίου είχε κρατήσει την υπόσχεσή του. Το δημιούργημα είχε στηρίξει τον δημιουργό του. 

 https://www.patakis.gr/blog/post/21590/Manos-Kontoleon-Maska-sto-feggari--H-proistoria-ths-suggrafh/?ref_tim=1712472392&ref_a=103876783&ref_b=1713519&fbclid=IwAR3T0OLJpAGeyx2LXg01k3RvrRE-aOuraJjy5BvxScQuecTdFGi2cGHnYck_aem_AUlYXuVYiLRHxg1MOkMrkcUrQmydR-6FnPVtvnUPcOfE95dlHMfw_ppdibs5PNs3w4twDm-4zasWmdgI_ej0ve0F