«Στη θέση του οδηγού’
Μετάφραση: Χίλντα Παπαδημητριου
Εκδόσεις Κλειδάριθμος
Η Muriel Spark (1918- 2006) ήταν σκωτσέζα μυθιστοριογράφος και παράλληλα
μια γυναίκα με έντονη προσωπικότητα και
αρκετά θυελλώδη ζωή.
Έγραψε μια σειρά μυθιστορημάτων, όπως και άλλων λογοτεχνικών
έργων και πρωταγωνίστησε στην καλλιτεχνική ζωή της Αγγλίας. Τιμήθηκε με πολλές
διακρίσεις τόσο από διάφορα Πανεπιστήμια και Λογοτεχνικές Επιτροπές, όσο και
από την Πολιτεία.
Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί στο παρελθόν αρκετά από τα
βιβλία αυτής της τόσο ιδιόμορφης συγγραφέα.
Το «Στη θέση του οδηγού» κυκλοφόρησε στην Αγγλία το 1970 και
νομίζω πως ο σημερινός αναγνώστης του έργου θα πρέπει να έχει κατά νου την όλη
ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής για να μπορέσει να παρακολουθήσει τα βήματα της
τόσο -φαινομενικά- ανερμάτιστης ηρωίδας του.
Μια νέα γυναίκα, η Λιζ, μετά από 16 χρόνια άχαρης εργασίας,
αποφασίζει να πάρει άδεια και να απολαύσει τις διακοπές της σε μια πολιτεία του
Νότου. Απόφαση που υποκρύπτει ριζική ανατροπή της έως τότε ζωής της.
Η Spark παρακολουθεί βήμα το βήμα την ηρωίδα της και καταγράφει με
πολλές λεπτομέρειες τις συχνά απρόβλεπτες αποφάσεις της.
Από τις πρώτες κιόλας
σελίδες, ο αναγνώστης από τη μια θα γνωρίσει τις εκκεντρικές εξάρσεις
της Λιζ, αλλά και από την άλλη θα ενημερωθεί πως η γυναίκα αυτή πρόκειται να
είναι το θύμα ενός βίαιου εγκλήματος.
Έχουμε, δηλαδή, ένα σύντομο μυθιστόρημα που ενώ δείχνει να
έχει στοιχεία αστυνομικής πλοκής, ποτέ δεν υποκύπτει στο δέλεαρ της
χρησιμοποίησής τους, αλλά αντίθετα αφήνεται σε έναν καταιγισμό καθημερινών
στιγμών που όμως κι αυτές περιγράφονται με ένα τέτοιο τρόπο ώστε να απεμπολούν
την καθημερινότητά τους και να μετατρέπονται σε ένα σχολιασμό κοινωνικών και
ιδεολογικών απόψεων, έτσι όπως αυτές διαμορφώνονταν μέσα στη δεκαετία του ’70.
Η Spark κρίνει την εποχή που γράφει το έργο της.
Αναζητά να φωτίσει την
θεοποίηση του καταναλωτισμού, τη χρήση χημικών προϊόντων, την καταπιεστική
εμφάνιση νέων τρόπων διαβίωσης, την επιθετικότητα του φεμινισμού αλλά και τη
νέο-συντηρητικοποίηση που τον κρίνει,
την πλατιά πλέον επιβολή των ειδώλων, τις -χωρίς σταθερές βάσεις- εξάρσεις κοινωνικών αντιθέσεων και πίσω απ΄ όλα αυτά
αφήνει να αναπνέει η μοναξιά και το αδιέξοδο στο οποίο οδηγείται το άτομο.
Σύμβολο όλων αυτών η Λίζ -μια γυναίκα που δείχνει πως είναι
επιπόλαιη και επιφανειακή, αλλά που στην ουσία είναι ένα άτομο που
συνειδητοποιεί τα τείχη που η ίδια άφησε να χτιστούν ολόγυρά της και που
κατανοεί πως ο μόνος τρόπος διαφυγής είναι η απόφασή της να γίνει ένα από τα
άτομα εκείνα που θα ξεχωρίσουν από τον σωρό, καθώς θα απασχολήσουν -θα
απασχολήσουν με το όποιο τίμημα- την επικαιρότητα ολίγων ημερών.
Ασυνήθιστο μυθιστόρημα, ασυνήθιστη κριτική μιας εποχής, με
γραφή σαφέστατα δωρική, που η μετάφραση της έμπειρης Χίλντα Παπαδημητρίου την
μετέφερε στη γλώσσα μας.
«Δυο κοπέλες, μακριά πόδια και τις πολύ κοντές φούστες
που είναι της μόδας, κοιτάζουν επίμονα τη Λιζ. Δυο γυναίκες που μπορεί να είναι
οι μητέρες τους την κοιτάζουν επίσης. Κα ενδεχομένως το γεγονός ότι συνολάκι της
Λιζ είναι κάπως μακρύ και φτάνει τόσο ασυνήθιστα
για την εποχή κάτω από γόνατο προσθέτει
ένα επιπλέον στοιχείο στο σοκ που
προκαλεί η εμφάνισή της, κάτι που δεν είναι εμφανές στη στιλιστικά λιγότερο
ενημερωμένη πόλη του Βορρά από την οποία ξεκίνησε εκείνο το πρωί. Οι φούστες
φοριούνται πιο κοντές εδώ στο Νότο. Ακριβώς, όπως παλιά, όταν οι ιερόδουλες
ξεχώριζαν από τις κοντές φούστες τους σε σύγκριση με τα συνήθη πρότυπα, έτσι
και η Λιζ αυτή τη στιγμή, με τα ρούχα της να καλύπτουν τα γόνατά της, μοιάζε
παραδόξως σαν να ανήκει στην τάξη των ιερόδουλων του δρόμου δίπλα στις κοπέλες
με τις μίνι φούστες και τις μητέρες
τους, των οποίων τουλάχιστον φαίνονται τα γόνατα.» (σελ. 70)
(590 λέξεις)
