Παλιές Βιενέζικες Ιστορίες
Μετάφραση: Β. Χ. Παλιγγίνης
Εκδόσεις Οδός Πανός
Η παγκόσμια ιστορίας της λογοτεχνίας διαθέτει κομβικά σημεία
-άλλοτε είναι έργα, άλλοτε συγγραφείς. Αλλά ως ιστορία δεν μπορεί να έχει μόνο
κόμβους, μα και πορείες -τάσεις, επιστροφές, ανασχέσεις, αδιέξοδα, ανοίγματα.
Λένε πως ο χρόνος είναι εκείνος που τελικά καθορίζει την
αξία ενός λογοτεχνικού έργου και το ταλέντο ενός δημιουργού.
Ο χρόνος που ακολουθεί τη στιγμή της κυκλοφορίας του έργου.
Μια πολύ πρόχειρη ματιά στους συγγραφείς που έχουν τιμηθεί
με Nobel να αποδεικνύει, άραγε, αυτή τη σκέψη;
Ο Γάλλος ποιητής Συλί Προυντόμ ήταν ο πρώτος που τιμήθηκε με
αυτό το βραβείο, το 1901. Ποιητής -ελάχιστοι από εμάς έχουν διαβάσει έστω και
ένα δικό ποίημα. Κι όμως την εποχή του αναγνωριζόταν ως μεγάλος ποιητής.
Η Νορβηγίδα μυθιστοριογράφος Σίγκριντ Ούντσετ τιμήθηκε με το
Nobel το
1928. Τα έργα της διαβάστηκαν στην εποχή της και η ίδια είχε εξασκήσει μια
σημαντική αντιναζιστική δράση. Σήμερα, παραμένει άγνωστη.
Δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο με πολλούς άλλους συγγραφείς
-τον Χάμσουν, τον Μαν, τον Πιραντέλλο, τον Φώκνερ ή τον Έλιοτ.
Σημαντικότεροι οι δεύτεροι από τους πρώτους ή μήπως κάποιοι
άλλοι λόγοι έχουν επέμβει στη διαμόρφωση και το ποσοστό αθανασίας;
Δύσκολη η όποια απάντηση κι άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως πολύ
συχνά συγγραφείς που μετά τον θάνατό τους λησμονήθηκαν, μετά από κάποια χρόνια,
οι νεότερες γενιές τους λάτρεψαν.
Δε κάθε περίπτωση, ζούμε πλέον σε μια εποχή πληθώρας
εκδόσεων και πληθώρας νέων συγγραφέων και είναι λογικό -όσο και τραγικό ή συχνά
απλώς άδικο- το νέο να παραμερίζει το παλαιό.
Αλλά τα έργα γραφτήκανε και για κάποια χρόνια επηρέασαν
άλλους συγγραφείς, διαμόρφωσαν τα κριτήρια των αναγνωστών. Συμμετείχαν στην
Ιστορία της Λογοτεχνίας.
Κάτω από μια τέτοια λογική, η κυκλοφορία ενός μικρού τόμου
διηγημάτων παλιών βιεννέζων συγγραφέων από τις Εκδόσεις της Οδού Πανός, έχει το
δικό της ενδιαφέρον καθώς μας γνωρίζει -μάλλον μια γεύση μας δίνει- του τρόπου
γραφής συγγραφέων που έζησαν και έγραψαν στην Αυστρία τον 19ο και
τον 20ο αιώνα
Του τρόπου γραφής ή πιο σωστά των κοινωνικών ηθών και
συγγραφικών ανησυχιών που επικρατούσαν σε μια από τις μεγάλες πρωτεύουσες της
Ευρώπης στα χρόνια της παντοδυναμίας της.
Τελικά στην Ιστορία μυείσαι και μέσα από τις ιστορίες.
Η επιλογή και η μετάφραση έχει γίνει από τον Β. Χ. Παλιγγίνη
(1937 -2020) έναν βασικό συνεργάτη των Εκδόσεων της Οδού Πανός, ιδιαίτερο
γνώστη των λογοτεχνικών και φιλοσοφικών ρευμάτων των γερμανόφωνων χωρών.
Η επιλογή και μετάφραση αυτών των διηγημάτων ήταν η
τελευταία του πρόταση προς τον εκδότη και αυτό μας κάνει να πιστεύουμε πως η
ανάγνωση των διηγημάτων μας προσφέρει μια χαρακτηριστική ποικιλία των
λογοτεχνικών τάσεων που κυριάρχησαν στη γερμανική γλώσσα πριν από ένα και
περισσότερο αιώνα.
Το πρώτο διήγημα της συλλογής –«Περπάτημα στις κατακόμβες»-
έχει την υπογραφή του Adalbert Stifter
(1805 – 1868), ενός Αυστριακού συγγραφέα, ποιητή, ζωγράφου και παιδαγωγού.
Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στο γερμανικό κοινό για τις
ζωντανές περιγραφές του -κυρίως τόπων. Και το συγκεκριμένο κείμενο το
αποδεικνύει καθώς ο αφηγητής μας ξεναγεί στις κατακόμβες του Αγίου Στεφάνου στη
Βιέννη και παράλληλα με τις ολοζώντανες περιγραφές του, καταθέτει και κάποιους
ουσιαστικούς προβληματισμούς πάνω στην θνητότητα του ανθρώπου από τη μια και
την υπεροψία του από την άλλη.
Ο Franz Grillparzer (1791
– 1872), που ακολουθεί με το διήγημα «Ο φτωχός οργανοπαίχτης» ήταν Αυστριακός
ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Διακρινόταν από μία προδιάθεση προς την
κατήφεια και τη μελαγχολία, που επηρέασε το έργο του. Στο γράψιμό του
συνδυάζονται ο ιδεαλισμός και ο ρομαντισμός· οι ήρωές του ταλαντεύονται ανάμεσα
στο πάθος για τη ζωή και στην έφεση προς την ψυχική ηρεμία.
Εδώ αυτά τα στοιχεία -ιδεαλισμός και ρομαντισμός- βρίσκουν
την απόλυτη έκφραση τους και συνταιριάζονται στην εξομολόγηση ενός πλανόδιου
οργανοπαίχτη που η αγάπη του για την ίδια την έννοια της μουσικής τον οδηγεί
στην απόλυτη εξαθλίωση αλλά και στην απόλυτη αρμονία με τις αρχές του.
Ακολουθεί ο Rainer-Maria RilkeΡάινερ (1875 – 1926) -ίσως
ο πιο γνωστός από τους ανθολογούμενους. Φημισμένος λυρικός ποιητής και
πεζογράφος του 20ού αιώνα. Οι εικόνες του εστιάζονται στη δυσκολία της
κοινωνίας σε μια εποχή δυσπιστίας, μοναξιάς, και βαθιάς ανησυχίας - θέματα που
τον τοποθετούν ως ποιητή με εξέχουσα θέση μεταξύ της παραδοσιακής και νεότερης
ποίησης.
Το κείμενο που τον εκπροσωπεί είναι από τα πλέον σύντομα και
διαθέτει μια αρκούντως σύγχρονη δομή,
καθώς περιγράφεται η μοναξιά του αληθινού καλλιτέχνη που ζει ανάμεσα σε
ανθρώπους που χρησιμοποιούν την Τέχνη τους για κοινωνικές συναναστροφές.
Ο Ferdinand von Saar
(1833-1906) που υπογράφει το διήγημα με τίτλο «Η βιολίστρια» ήταν κι αυτός αυστριακός
πεζογράφος , θεατρικός συγγραφέας και ποιητής . Θεωρείται ως ένας από τους
σημαντικότερους ρεαλιστές αφηγητές στην αυστριακή λογοτεχνία στα τέλη του 19ου
αιώνα. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από ανθρωπιστικό ήθος και κοινωνική κριτική
.
Από τα άλλα διηγήματα της συλλογής, το δικό του είναι εκείνο
που έχει τα περισσότερα στοιχεία μιας νουβέλας. Με διακριτικότητα ο αφηγητής
παρακολουθεί το κατρακύλισμα μιας νέας γυναίκας με ταλέντο βιολίστριας, που
αυτοκαταστρέφεται προσδεμένη πάντα σε μια κυριαρχική ανδρική παρουσία δίπλα
της. Ένας πρώιμος φεμινισμός το χαρακτηρίζει, που όμως παραμένει πάντα ιδωμένος
από την ανδρική ματιά του τέλους του 19ου αιώνα.
Ο Franz Viktor Werfel (1890 -1945) ήταν Εβραίος
Αυστρό-Βοημιανός μυθιστορηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής.
Ιδιαίτερα αναγνωρισμένος και στην Ευρώπη. Θεωρείται ως ένας από τους
σπουδαιότερους εκφραστές της γερμανικής και αυστριακής λογοτεχνίας.
Το διήγημα του «Ο θάνατος του μικροαστού» είναι ίσως το
πλέον κοντά σε μια συνύπαρξη κλασικής θυσίας και νεωτεριστικής κριτικής της
μικροαστικής τάξης. Ο κεντρικός ήρωας, ένα μόνιμο θύμα των πολιτικών αλλαγών
και της γραφειοκρατίας, θα καταφέρει να επιτελέσει την μέγιστη ανατροπή της
ζωής του με τον ίδιο τον θάνατό του. Πέρα από το ενδιαφέροντα τρόπο με τον
οποίον χαρακτηρίζεται ο πρωταγωνιστής, ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να θαυμάσει
και την τεχνική με την οποία σκιαγραφούνται και οι άλλοι ήρωες του δράματος.
Ο Alfred Polgar (1873 - 1955) ήταν αυστριακός αρθρογράφος,
κριτικός θεάτρου, συγγραφέας και περιστασιακά μεταφραστής και σεναριογράφος.
Ιδιαίτερα τιμημένος στη χώρα του όσο ζούσε. Κι αυτό άνετα το δικαιολογεί και το
σύντομο διήγημα του με τίτλο «Στον τηλεφωνικό θάλαμο». Με γραφή κοφτή, αγχωμένη
και με μια κινηματογραφική άποψη αφήγησης, μας παρουσιάζει την τραγική εκπομπή
ενός σήματος κίνδυνου ατόμου που πεθαίνει μέσα στο κρύο, μέσα στο κέντρο μιας
πρωτεύουσας, μέσα στην καρδιά μιας ευημερούσας κοινωνίας. Τηρουμένων των
αναλογιών μια εκδοχή της ιστορίας του κοριτσιού με τα σπίρτα.
Ο Georg Trakl, (1887 — 1914) ήταν Αυστριακός εξπρεσσιονιστής
ποιητής. Μια τάση φυγής, μια σχεδόν αναρχική διάθεση δεν του επέτρεψαν να
ενταχθεί σε μια τακτοποιημένη ζωή μέσα στην αυστηρή αστική κοινωνία. Θα πεθάνει
από μεγάλη χρήση κοκαϊνης σε ηλικία 27 χρονών.
Αυτή την άναρχη ζωή, αυτό το άδικο τέλος καταγράφει
-προφητικά;- και το διήγημα «Αποκάλυψη και όλεθρος». Γραφή δίχως έλεγχο,
ασθμαίνουσα, παραπέουσα, αδιάφορη για την όποια λογική συνέπεια, καταθέτει με
τον δικό της τρόπο ακριβώς αυτό που και ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν -τη μη ένταξη
στο όποιο είδος. Η αποκάλυψη και ο όλεθρος μια δίδυμη σχέση καταστροφής.
Μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης όλων των διηγημάτων και
πέρα από την απρόσμενη ομορφιά που συναντάς να σου χαρίζει η λησμονημένη
ποιότητα, αυτό που σου μένει -καθόλου λίγο- είναι πως η ευρωπαϊκή λογοτεχνία
έχει ένα καλά θεμελιωμένο παρελθόν που θωρακίζει τους νεότερους πεζογράφους
της -σαφέστατα όχι μόνο όσους γράφουν
στη γερμανική γλώσσα.
Θα πρέπει να σημειωθεί και η ικανότητα του μεταφραστή να
προσαρμόζει γνώσεις και μεταφραστικό ταλέντο στο ύφος του κάθε κειμένου.
Με έναν περίεργο τρόπο παραμένει αφανής, ενώ από την άλλη η
παρουσία του στην ελληνική έκδοση είναι βέβαιο πως κινεί τα πάντα.
(Βιβλιοδρόμιο, 22/10/22)
(1213 λέξεις)
