Πιερ Ασουλίν
«Το υπερωκεάνιο»
Μετάφραση: Μαριάνθη Πάσχου
Εκδόσεις Πόλις
Σημαντικό πρόσωπο των Γαλλικών Γραμμάτων είναι ο Πιερ
Ασουλίν. Μυθιστοριογράφος, βιογράφος και
κριτικός λογοτεχνίας, παράλληλα είναι και μέλος της κριτικής επιτροπής του
Βραβείου Goncourt.
Στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει έξι ακόμα έργα του, γεγονός
που αποδεικνύει πως το ελληνικό κοινό έχει εκτιμήσει την ιδιαίτερη γραφή αυτού
του συγγραφέα. Μια γραφή όπου τη διακρίνει μια στυλιζαρισμένη σύνταξη και οι
συχνές απρόοπτες σκέψεις.
«Όσο κι αν λατρεύουμε τη φυγή -τη μέθη της αναχώρησης, τη
συγκίνηση της άφιξης- πρέπει παρ΄ όλα αυτά να επιστρέφουμε» -Από τις πρώτες
φράσεις του μυθιστορήματος «Το υπερωκεάνιο» που κυκλοφόρησε το 2022 στη Γαλλία
και μετά από ένα χρόνο και στη χώρα μας.
Πρόκειται ένα συνδυασμό μυθιστορηματικής αφήγησης και
ιδιότυπου κειμένου βιογραφικών τάσεων. Το υπερωκεάνιο ‘Ζορζ Φιλιππάρ’ υπήρξε
και η τραγωδία που το συνοδεύει επίσης είναι ένα ιστορικό γεγονός.
Ο ίδιος ο Ασουλίν έχει δηλώσει: Παρακολουθώ τη συνύπαρξη ιστορίας και λογοτεχνίας. Αυτές είναι τα δύο
πάθη μου. Κι έτσι γράφω μυθιστορήματα που δραματοποιούν την ιστορία.
Ο Ασουλίν, λοιπόν, περιγράφει μέσα σε 373 σελίδες το παρθενικό
και τελευταίο ταξίδι του ‘Ζορζ Φιλιππάρ’, όπως και τη μοίρα όσων επιβατών, αλλά
του πληρώματος που μαζί του διέσχιζαν τον ωκεανό κατευθυνόμενοι από την
Μασσαλία στην Ιαπωνία.
Μια πληθώρα προσώπων -κυρίως επιβατών της Α’ θέσης- θα
γνωρίσει ο αναγνώστης. Αναμεσά τους και κάποια άτομα που υπήρξαν, όπως για
παράδειγμα ο διάσημος εκείνα τα χρόνια Αλμπέρ Λοντρ, η παρουσία του οποίου και θα
προσδώσει στο όλο έργο και το ιστορικό στοιχείο. Υπήρχαν φήμες πως ο Λοντρ είχε
στην κατοχή του στοιχεία έρευνας που φώτιζαν την επερχόμενη παγκόσμια σύρραξη.
Η χρονιά που το δυστύχημα
συμβαίνει είναι το 1932, η χρονιά δηλαδή που ο Χίτλερ παίρνει τα ηνία
της εξουσίας στη Γερμανία.
Οπότε -αν ακολουθήσουμε τον ειρμό της δήλωσής του Ασουλίν-
το ‘Ζορζ Φιλιππάρ’ μπορούμε να το αντιστοιχήσουμε με την ίδια την Ευρώπη που
εκείνη την ίδια χρονιά ξεκίνησε το δικό της ναυάγιο* τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με λεπτομερείς περιγραφές όλου του πλοίου -τα σαλόνια του,
τις καμπίνες του, τους διάφορους χώρους αναψυχής, τα καταστρώματα- ο Ασουλίν
ζωντανεύει το σκηνικό εντός του οποίου κυκλοφορεί η αφρόκρεμα της αριστοκρατίας
και της ανώτερης αστικής τάξης της εποχής. Πλούσιοι επιχειρηματίες, ανώτεροι εκπρόσωποι
αποικιακών κυβερνήσεων, όμορφες γυναίκες. Ένας κόσμος κοσμοπολίτικος, ανέμελος
και ανάμεσά τους ο αφηγητής της όλης ιστορίας -στην ουσία είναι τα ημερολόγια
του που θα διαβάσουμε- ο Ζακ-Μαρί Μποέρ. Παλαιοβιβλιοπώλης που μεταφέρει σπάνια
έκδοση διαλόγων του Πλάτωνα, ιδιαίτερα καλλιεργημένος (συχνά αναφέρεται σε έργα
μεγάλων στοχαστών της εποχής του) και που θα χαρίσει -κατά κάποιον τρόπο- στον
Ασουλίν τη δική του ματιά μέσα από την
οποία και θα γίνει η επιζητούμενη σύνδεση του μικρόκοσμου ενός πλοίου με μια
ολόκληρη Ήπειρο.
Γιατί βέβαια όσες μέρες θα κρατά ο πλους, διάφορες
συζητήσεις θα λαμβάνουν χώρα ανάμεσα στους επιβάτες, ποικίλλων μορφών σχέσεις
θα αναπτυχθούν, κρυμμένες φιλοδοξίες και φιλόδοξοι σχεδιασμοί θα φανερώνονται,
ενώ παράλληλα η παρουσία κάποιων Γερμανών θα φέρει μέσα στον ξέγνοιαστο κόσμο
των σαλονιών και των πλούσιων γευμάτων στις τραπεζαρίες, τον ήχο της μπότας του
ναζισμού.
Οι πολιτικές αναταράξεις δίνουν με αυτόν τον τρόπο το παρόν
τους στο ταξίδι και μαζί με κάποιο πρώτα προβλήματα στις τεχνικές υποδομές του
πλοίου, λες και προειδοποιούν για την επερχόμενη καταστροφή.
Μα κανείς -εντός του πλοίου- δεν θα λάβει σοβαρά υπ΄ όψιν το
τρεμούλιασμα κάποιων λαμπτήρων. Κι όταν πλέον το βραχυκύκλωμα θα δημιουργήσει
την καταστροφική πυρκαγιά, θα είναι αργά για όλους.
Το πλοίο θα βυθιστεί και από τους εφτακόσιους εξήντα εφτά
ανθρώπους που επέβαιναν, μόνο σαράντα από αυτούς θα έχουν χαθεί… Μόνο που, ως
απόλυτος αριθμός, το σαράντα είναι πολύ.
Αλλά αν αυτό είναι το αφηγηματικό περιεχόμενο του
μυθιστορήματος, στην ουσία ο αναγνώστης έχει πολλά περισσότερα να ανακαλύψει.
Κυρίως μια πληθώρα χαρακτηριστικών τύπων της -του τότε, μα και του τώρα-
άρχουσας τάξης, που συζητούν, συνυπάρχουν, ζούνε μέσα σε ένα πλοίο και μακριά από κάθε ακτή. Μια
ομάδα ανθρώπων που λες και επέλεξαν τη φυγή
και αγνόησαν τον τρόπο αντίδρασης σε κάτι που θα καθόριζε το μέλλον
τους.
Από εκεί και πέρα είναι θέμα αναγνωστικής επιλογής αν θέλει
κανείς να ακολουθήσει αυτό που ο ίδιος ο Ασουλίν έχει δηλώσει. Πως δηλαδή τα
μυθιστορήματα δραματοποιούν την ιστορία… Και με τον δικό τους τρόπο
προειδοποιούν -ας μου επιτραπεί να προσθέσω εγώ.
Θα πρέπει, τέλος, να σταθώ και στη μετάφραση του έργου στη
γλώσσα μας. Η γλώσσα του Πιερ Ασουλίν είναι ιδιόμορφη. Αναστοχάζεται όσο
περιγράφει* αυτό που δείχνει πως αποδέχεται, ίσως και να το αναιρεί
συγχρόνως. Απαιτεί μια δυναμική
αντιμετώπισή της από εκείνον που θα επιχειρήσει να την μεταγράψει σε μιαν άλλη.
«Ίσως έχω φτάσει σ΄ αυτό το μεσοστράτι της ζωής όπου
νιώθεις ότι αρχίζεις να μπαίνεις σε κόντρα ρόλο: αφού έχεις ζήσει ό,τι ήταν να
ζήσεις, γίνεσαι πια παρατηρητής. Το μόνο που επιδιώκω είναι η σωστή λέξη: αλλά και η σωστή σιωπή, εκεί όπου τα πάντα κοπάζουν. Το τι σου
προσφέρει, ιδίως τις νύχτες, είναι ανεκτίμητο»
Αυτό το σύντομα απόσπασμα θεωρώ πως αποδεικνύει την
μεταφραστική επιτυχία της Μαριάνθης Πάσχου.
(812 λέξεις)
(Βιβλιοδρόμιο, 13/1/2024)
