8.3.20

Άλκη Ζέη -μια πρώτη κοινωνική αποτίμηση του έργου της




Με το βιολογικό τέλος ενός συγγραφέα, ολοκληρώνεται και τελεσίδικα το συγγραφικό του έργο.
Αυτό συμβαίνει και με την περίπτωση της Άλκης Ζέη, της οποίας το τελευταίο μυθιστόρημα κυκλοφόρησε λίγο πριν τον θάνατό της.
Ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν ένα συγγραφικό προφίλ έτσι όπως εισπράττεται από το αναγνωστικό κοινό;
Μέσα στα πλαίσια ενός σύντομου σημειώματος, όπως αυτού εδώ, θα επέλεγα: την ιδεολογία, τη γραφή και την κοινωνική παρουσία.
Η ιδεολογία της Ζέη υπήρξε εκείνη της Ανανεωτικής Αριστεράς. Όταν λίγο πριν την επιβολή της Δικτατορίας κυκλοφορεί το πρώτο της μυθιστόρημα –«Το καπλάνι της βιτρίνας»- το όλο κλίμα ξεκινά να είναι γόνιμο να δεχτεί μια αριστερή ματιά να διαπερνά ένα κείμενο που με απλότητα την υποστηρίζει και μάλιστα να αποφασίζει πως αυτό το μυθιστόρημα μπορεί κάλλιστα να ενταχθεί στο είδος της Λογοτεχνίας για Παιδιά.
Έτσι -το 1963 ήταν- η Ζέη αποκτά το πρώτο δομικό στοιχείο που θα χαρακτηρίζει το έργο της.
Η γραφή -το δεύτερο δομικό υλικό- κι αυτή από το «Καπλάνι της βιτρίνα» καταθέτει μια νεωτερικότητα.  Είναι η μέσω της ματιάς ενός παιδιού κριτική της υποκρισίας του ενήλικου κόσμου, αλλά και ο φωτισμός των αξιών με τις οποίες θα πρέπει να διαμορφώνονται οι συνειδήσεις. Ο όποιος διδακτισμός έχει εξαφανιστεί και μαζί με αυτόν και η ασφυκτική αυτολογοκρισία.  Και ασφαλώς μια τέτοια γραφή ενώνεται με το πρώτο δομικό στοιχείο -την ιδεολογία- και έτσι πλέον η ουσία του λογοτεχνικού έργου με σφαιρικότητα παγιώνεται.
Υπενθυμίζω πως όλα αυτά ξεκινούν μέσα στη σύντομη Χαμένη Άνοιξη του ’60 και θα αποκτήσουν την απόλυτη υποστήριξη ενός πλατύτεροι κοινού από τα χρόνια της Μεταπολίτευσης και μετά.
Ως προς το τρίτο δομικό στοιχείο, θα ήθελα να θυμηθούμε τα πρώτα σαράντα περίπου χρόνια του 20ου αιώνα . Αν τότε, λοιπόν, η αστική /βενιζελική κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ελίτ αναγνώριζε στο έργο και στο πρόσωπο της Πηνελόπη Δέλτα μια  ηγετική φυσιογνωμία στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά, η αντίστοιχη ελίτ της Ανανεωτικής Αριστεράς μα και των ευρύτερων  Δημοκρατικών Δυνάμεων   της μεταπολίτευσης και της δεκαετίας του ’80 συνάντησε την συγγραφική ενσάρκωση των απόψεών της στο λογοτεχνικό αυτό πεδίο, στο πρόσωπο της Ζέη (και ασφαλώς και της Ζωρζ Σαρή)
Παράλληλα, όπως η Δέλτα, έτσι και οι Ζέη και Σαρή μαζί με την ποιότητα του έργου τους διέθεταν και ένα αναγνωρίσιμο κοινωνικό εκτόπισμα. Η Δέλτα μεγαλοαστή και φίλη πνευματικών αναμορφωτών, οι Ζέη – Σαρή μέλη μιας ευρείας ομάδας αριστερών και μετέπειτα βασικών διαμορφωτών της ελληνικής πολιτικής και πολιτιστικής σκηνής.
Δεν είναι τυχαίο πως και οι τρεις αυτές γυναίκες αναγνωρίστηκαν ως ισότιμες συγγραφείς με εκείνες και εκείνους που, την ίδια περίοδο, έγραψαν λογοτεχνία για ενήλικες και μόνο.
Τα τρία, λοιπόν,  δομικά χαρακτηριστικά που προανέφερα, έχουν πληρέστατα εκφραστεί στην περίπτωση της Ζέη. Και με αυτών την ύπαρξη η Άλκη και μαζί της οι ηρωίδες και οι ήρωές της  έχουν πάρει την σημαντική θέση που δικαιωματικά τους ανήκει όχι μόνο στην παιδική αλλά και στην γενικότερη ελληνική λογοτεχνία του 20ου αιώνα.
(Πρώτη δημοσίευση στο ένθετο "Πρόσωπα" της εφημερίδας "Τα Νέα", 7/3/2020)