Σοναλάχ Ιμπραήμ "Η Επιτροπή"

Sonallah Ibrahim «Η Επιτροπή» Μετάφραση: Πέρσα Κουμούτση Εισαγωγή: Διώνη Δημητριάδη Εκδόσεις ΑΩ Ο Αιγύπτιος Sonallah Ibrahim (Κάιρο 1937) είναι ένας από τους πλέον ιδιότυπους της ‘Γενιάς του 60’ πεζογράφους της σύγχρονης αιγυπτιακής λογοτεχνίας -μιας σχεδόν άγνωστης λογοτεχνίας στο ελληνικό κοινό. Τα έργα του -μα και η ίδια του η ζωή- χαρακτηρίζονται από αριστερές ιδέες και προσπαθούν να διαμορφώσουν μια προοδευτική συνείδηση σε ένα πλατύτερο κοινό. Ο ίδιος άλλωστε φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, όπως και αρνήθηκε το 2003 να παραλάβει το βραβείο του Υπουργείου Πολιτισμού της χώρας του. Όλη του τη ζωή υπήρξε ένας συνειδητός αμφισβητίας όλων των αιγυπτιακών καθεστώτων, όπως βέβαια και θερμός υποστηρικτής μιας μαρξιστικής σκέψης μέσω της οποίας κρίνει τις παγκόσμιες πολιτικές πρακτικές Δύσης και Ανατολής. Στο έργο του αυτό -μα και σε άλλα, όπως μας πληροφορούν διεθνή δημοσιεύματα- προτιμά να χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και πολλά στοιχεία μιας καθημερινότητας έτσι όπως αυτή εκφράζεται στην κοινωνία της χώρας του. Καταγγέλλει την ανάμειξη της Δύσης στα πολιτικά ζητήματα της Αιγύπτου και γενικότερα στον Τρίτο Κόσμο. Μα διατηρεί πάντα μια αμεσότητα στις περιγραφές του καθώς δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει -και μάλιστα με λεπτομερή τρόπο- συνήθειες των ατόμων της μεσαίας τάξης. Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί μόνο ένα του έργο –«Η Επιτροπή» (1981)- που εδώ κυκλοφόρησε μόλις το 2019, σε μετάφραση της δόκιμης μεταφράστριας αραβικής λογοτεχνίας, Πέρσας Κουμούτση. Η κριτική έχει επισημάνει κάποιες αντιστοιχίσεις του συγκεκριμένου έργου με τη ‘Δίκη» του Κάφκα. Αλλά όσο κι αν σε μια πρώτη ανάγνωση μπορεί κανείς να διακρίνει μια καφκική ατμόσφαιρα στο έργο του Αιγύπτιου συγγραφέα, πολύ γρήγορα γίνεται σαφής η διαφορά στον τρόπο που ‘ορά’ τον κόσμο ένας κεντροευρωπαίος στοχαστής του ανθρώπινου αδιεξόδου, από έναν Άραβα αριστερών παρεμβάσεων. Το συγκεκριμένο έργο δεν έχει μια ιδιαιτέρως έντονη πλοκή. Περισσότερο στηρίζεται -ομολογουμένως ΄καφκικό’ το εύρημα- στην αυτόβουλη παρουσίαση ενός νεαρού άνδρα μπροστά σε μια άτυπη όσο και πανίσχυρη Επιτροπή, για να απολογηθεί στην αρχή για κάποια πράξη του που δεν γνωρίζει και στη συνέχεια για να αναπτύξει ιδέες που αν και δικές του, πιστεύει πως πρέπει να τις προδώσει. Ο Sonallah Ibrahim δε θα δώσει όνομα στον ήρωά του. Και όσα μέλη της Επιτροπής θα πλησιάσει περισσότερο θα τα ονομάζει με τις ιδιότητες τους -ο Πρόεδρος, ο Στρατιωτικός κλπ- ή με τα χαρακτηριστικά τους -ο Κοντός, ο Ξανθός κλπ. Το απρόσωπο βοηθά στην αποτελεσματικότερη καταγραφή της σχέσης πολίτη και Κράτους. Η εξέταση του κεντρικού προσώπου εκ μέρους της Επιτροπής δεν έχει περιορισμένη χρονική διάρκεια. Μπορεί να κρατήσει όσο διάστημα ο εξεταζόμενος θα έχει ανάγκη. Και αυτό θα γίνει. Αλλά ο ανώνυμος απλός αυτός άνθρωπος ενώ θα αναζητά τρόπους καταγραφής σκέψεων και έρευνας που πιστεύει πως θα καλύψουν τις -άγνωστες σε αυτόν- προθέσεις της Επιτροπής, ολοένα και θα εμβαθύνει στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν την εποχή του -μέσα και προς τα τέλη του 20ου αιώνα. Και ο Sonallah Ibrahim θα βρει ευκαιρία να καταγράψει τους νεοφανείς τρόπους με τους οποίους οι κατέχοντες την εξουσία ελέγχουν τους πολίτες: «Κάποτε τα καθεστώτα αυτά απευθύνονταν στους πολίτες με τον τρόπο της πειθούς, με τις φυλακές και τα βασανιστήρια, αλλά η διαφοροποίηση πρόσθεσε νέους και διαφορετικούς τρόπους επιβολής: από τις σαρκικές απολαύσεις που προσφέρονται παντού, ακόμα και στην τηλεόραση έως τις εισαγγελικές επιτροπές και όχι μόνο. Κάποτε τα κόμματα ύψωναν τα ίδια συνθήματα, τον τελευταίο καιρό κατάλαβαν τη σημασία της διαφοροποίησης στην πολιτική τους γλώσσα, έτσι τα συνθήματα αλλάζουν τώρα ριζικά. Όπως επίσης κατάλαβαν τη σημασία της διαφοροποίησης στις συμμαχίες, στους συνασπισμούς κατά των αντιπάλων ή και των εχθρών τους» Οπότε, σιγά – σιγά, ο αυτοβούλως όσο και αναίτια προσερχόμενος σε μια Επιτροπή για να του αναγνωριστεί μια ασαφής ιδιότητα συνετού και υπάκουου πολίτη, θα αποκτά αυτογνωσία και τρόπους ανάγνωσης των γεγονότων. Θα αποκτά τη δική του βούληση, αλλά και το θάρρος να μπορεί μόνος του να ορίζει τις σκέψεις και τις πράξεις του. Η καταπίεση μπορεί να οδηγήσει στην αυτογνωσία -μάλλον αυτό πρεσβεύει ο Sonallah Ibrahim. Κι έτσι η τελική πρόταση του έργου- «Τότε ακριβώς, ύψωσα το πονεμένο χέρι μου στο στόμα κι άρχισα να τρώω τον εαυτό μου»- περιγράφει το πως το σαρκίο που κάποιοι μπορούσαν να το έχουν δεμένο, αυτοαναιρείται και μετατρέπεται το ίδιο σε κάτι το άυλο, το ελεύθερο. Η σάρκα γίνεται πνεύμα* η αδυναμία του σώματος μετατρέπεται σε ελεύθερη σκέψη. Από τα πλέον ιδιότυπα πεζογραφήματα που μας κάνει να αναρωτιόμαστε το γιατί δεν έχουν και άλλα έργα του Sonallah Ibrahim μεταφραστεί τα ελληνικά. Η φιλοσοφική διάθεση συμπορεύεται με τον σαρκασμό, το αστυνομικό στοιχείο συνυπάρχει με την πολιτική στάση, η συχνά εγκεφαλική ανάλυση χαριεντίζεται με την αμεσότητα της παιδικής αφέλειας. Αυτό το ιδιαίτερο συγγραφικό ύφος η Πέρσα Κουμούτση άψογα το έχει μεταφέρει στη δική μας γλώσσα. Η έκδοση συνοδεύεται από μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή της Διώνης Δημητριάδη. (760 λέξεις) Βιβλιοδρόμιο Νέων 30/3/2025