Με πολλές αποσκευές στο ταξίδι της ανάγνωσης

 της Βασιλικής  Ρεσβάνη

Επιτρέψτε μου κατ΄αρχάς να ευχαριστήσω την κα. Δημοπούλου, την ιδιοκτήτρια του Βιβλιόπολις που μου πρότεινε να παρουσιάσω το Βιβλίο Δύο φορές Άνοιξη του πολυγραφότατου συγγραφέα Μάνου Κοντολέων. Είναι ιδιαίτερη τιμή να είμαι εδώ κοντά σας σήμερα για να παρουσιάσω το βιβλίο ενός συγγραφέα που εκτιμώ το έργο του τόσο πολύ.

Έχω την τάση όταν διαβάζω ένα λογοτεχνικό βιβλίο να επιδιώκω και τελικά να το κάνω, να διαβάζω και άλλα έργα του ιδίου συγγραφέα προκειμένου να έχω μια σφαιρική εικόνα. Είναι αλήθεια ότι διαφορετικά προσεγγίζεις ένα λογοτεχνικό έργο  όταν δεν έχεις διαβάσει άλλο. Υπάρχει ίσως μια περιέργεια, μια δισπιστία. 

Με το έργο Δύο φορές άνοιξη του Μάνου Κοντολέων δεν είχα αυτή τη δυσπιστία και αυτό διότι έχω την τύχη να έχω μελετήσει την εργογραφία του Μάνου Κοντολεών για παιδιά και νέους σχεδόν στο σύνολό της, κάτι που μου δίνει πολλές αποσκευές στο ταξίδι της ανάγνωσης ενός ακόμη έργου του.

Δεν σας κρύβω πως όταν διάβασα για πρώτη φορά τον τίτλο κατάλαβα τι περίπου πραγματεύεται, πρέπει να σας πω επιπλέον και τη φράση μιας συναδέλφου που είπε βγαίνοντας από την παρουσίαση του συγκεκριμένου βιβλίου τον προηγούμενο μήνα. «Καλά γιατί να διαβάσω ένα βιβλίο αφού σε γενικές γραμμές έμαθα για αυτό πριν λίγο και κατάλαβα και το τέλος. Ξέρετε τι της απάντησα; Τα βιβλία του Μάνου Κοντολέων είναι σαν μια πάστα σοκολάτας. Μπορεί να ξέρεις τη γεύση, αλλά πάντοτε θέλεις και πρέπει να επιδιώκεις να γευτείς ακόμη μία και πίστεψέ με δεν θα σου στερήσει την απόλαυση ενός αριστουργήματος. Κοντολέων είναι αυτός!». Συγχωρέστε την απλότητα στο λόγο μου αλλά ήταν προφορικός λόγος- απάντηση σε μια έκφραση της στιγμής.

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσω κάποια στοιχεία από τη βιογραφία του συγγραφέα πριν την παρουσίαση του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας.

Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία και αναζητώντας κάποια φράση για να ξεκινήσω την παρουσίαση του νέου βιβλίου, στάθηκα πρώτον ότι είναι από τους συγγραφείς της σύγχρονης λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, όπως σημειώνει η Κανατσούλη στο βιβλίο της….. και δέυτερον ότι είναι ένας πολυγραφότατος συγγραφέας. Μου έκανε εντύπωση ότι γράφει άλλοτε για παιδιά, άλλοτε για νέους άλλοτε για ενήλικές. Είναι αξιοσημείωτα ακόμη τα εξής: έργα του έχουν βραβευτεί και έχουν μεταφραστεί, έχει γράψει κριτικές και το κυριότερο όλων  είναι ότι στα έργα του διακρίνει κανείς το σήμερα συνδυασμένο με μια διαχρονικότητα. Ο Μάνος Κοντολέων είναι ένας συγγραφέας που αφουγγράζεται το παρόν, το ζει και προσπαθεί να το διαμορφώσει με τη δική του δύναμη, αυτή της γραφής.

Ανέφερα παραπάνω το επίθετο πολυγραφότατος, ο λόγος που το σημειώνω είναι διότι θεωρώ ότι τα 60 και παραπάνω έργα του συγγραφέα δεν είναι απλώς πολλά, αλλά το κάθε ένα από αυτά έχει κάτι ξεχωριστό να προσφέρει στον αναγνώστη. Είναι όπως ο γονέας που ενώ έχει 5 παιδιά εντούτοις κάθε ένα από αυτά είναι ξεχωριστό, ιδιαίτερο, μοναδικό.

Ο Μάνος Κοντολέων έχει καταπιαστεί με θεματικές δύσκολες και σπάνια εμφανιζόμενες σε άλλους συγγραφείς. Στους νέους έχει γράψει για θέματα όπως τα ναρκωτικά στο Ταξίδι που σκοτώνει, για το Aids στο Γεύση πικραμύγδαλου αλλά και για τη μονογονεική οικογένεια, την ετερότητα  στο Μια ιστορία του Φιοντόρ, το διαζύγιο, την σεξουαλική κακοποίηση στο Δεν με λένε Ρεγγίνα, Άλεξ με λένε. Ξεχωρίζω αν και ο ίδιος δεν το κάνει διότι όλα τα έργα του είναι παιδιά του, τον Ανίσχυρο Άγγελο, Το δύο ιστορίες που ρωτάνε, αλλά και το Μάσκα στο φεγγάρι . Ιδιαίτερα όμως όλων το Μανόλο και Μανολίτο που την προηγούμενη χρονιά ήταν το έργο που επεξεργαστήκαμε με τους μαθητές της Δευτέρας τάξης του Δημοτικού κυρίως διότι κάνει τα παιδιά να αγαπήσουν τη φύση διαβάζοντας για αυτήν.

Υπάρχουν έργα στο Μάνο Κοντολέων που σε προβληματίζουν, που σε ταξιδεύουν αλλά και που σε συγκινούν. Έχω διαβάσει πολλά βιβλία στη ζωή μου, αλλά σε κανένα άλλο λογοτεχνικό έργο άλλου συγγραφέα δεν έχω συγκινηθεί κατά την ανάγνωση.

Με τον Μάνο Κοντολέων έχει συμβεί. Είναι ο τρόπος που ο συγγραφέας περιγράφει τα γεγονότα και οδηγεί τους ήρωες, συνδιαλέγεται μαζί τους, αυτοαποκαλύπτεται και παράλληλα δομεί την ιστορία του έχοντας τους ήρωες δίπλα του, πλάι του να στέκονται και να περιμένουν ποια θα είναι η κίνησή τους που θα γίνει από όσα αποτυπωθούν στο χαρτί, από την πένα του συγγραφέα.

Ο Μάνος Κοντολέων είναι από τους συγγραφείς που όταν διαβάζεις ένα έργο του έχεις την αίσθηση μιας απρόσμενης οικειότητας, μιας πρωτόγνωρης ανάγκης συμμετοχής στην πλοκή ενός έργου που ακόμη αγνοείς την πορεία και εξέλιξή του. Δεν σε αφήνει αμέτοχο. Στο βιβλίο του «Δύο φορές άνοιξη» οι εναλλαγές των εποχών στην εξέλιξη του έργου, με την Άνοιξη να εμφανίζεται ως σύμβολο ανανέωσης συναισθημάτων, επιθυμιών, ανεκπλήρωτων ονείρων σε κινητοποιούν. Είναι Φθινόπωρο όταν έρχεται ο έρωτας να πλυμμηρίσει την καρδιά της Ανθής και θα την κάνει πει: «Μα την άνοιξη φέρνει μαζί του».

Γνωρίζοντας όμως ότι κρατώ στα χερια μου ένα έργο του Μάνου Κοντολέων νιώθω ότι ξέρω γιατί «όλες οι δομικές πληροφορίες»  έχουν δωθεί από την αρχή. Πρόκειται φυσικά για μια ψευδαίσθηση, ένα τέχνασμα. Κεντρική ίσως ιδέα του έργου δεν είναι η επιθυμία, η αγάπη, τα ανεκπλήρωτα όνειρα. Αντιθέτως, ένα όνειρο είναι εκείνο που κινεί τον ιστό της ιστορίας, η βροχή που δημιουργεί τον υδάτινο δρόμο ραγδαίων εξελίξεων στο έργο αλλά και τα αρώματα της Άνοιξης που σε συνδυασμό με τα χρώματα (κυρίως το μπλε) και τους στίχους της Μαρίας Πολυδούρη και των τραγουδιών που σημειώνονται, δημιουργούν ένα πολυπρισματικό αφηγηματικό διαμάντι.

Στο βιβλίο αυτό ο Δημήτρης και η Ανθή είναι δύο παιδιά με τα φτερά έτοιμα να πετάξουν και συναντιούνται για πρώτη φορά σε μια ταράτσα, σε ένα υψηλό σημείο, όχι τυχαία, στο καλοσόρισμα των πρωτοετών της σχολής τους. Οι εικόνες που δημιουργούνται στο μυαλό, η αφήγηση που τόσο όμορφα ξεδιπλώνεται στις σελίδες συμπορεύεται με μια περιγραφή γεμάτη χρώματα, αρώματα, ακούσματα.

Ο Δημήτρης είναι και αυτός εκεί στο πρώτο καλοσόρισμα των πρωτοετών μελλοντικών ανθρώπων που με την τέχνη τους μπορούσαν να αλλάξουν αυτό που οι άλλοι έβλεπαν, διακοσμητές, φωτογράφοι, μηχανικοί. Βλέπει την Ανθή, της μιλά πρώυος. Ανθή και Δημήτρης δύο πρόσωπα διαφορετικών προσωπικών εικόνων και εμπειριών.

Η Ανθή όνομα δηλωτικό της Άνοιξης καθόλου τυχαία επιλογή για την ηρωίδα του βιβλίου. «Μαλλιά καστανά, ίσια, που αν τα άφηνε ελεύθερα να σκεπάζουν τους ώμους της, αλλά που προτιμούσε να τα πιάνει σε μια χαμηλή αλογοουρά - ίσως γιατί έτσι φαινότανε πιο καθαρά ο λαιμός της  γραμμωμένος, λαιμός κύκνου». Μετά τη Γαλλική σχολή με τα όποια κλισέ της, ακολουθεί σπουδές εφαρμοσμένων τεχνών, στην εξέλιξη της ιστορίας θα βρεθεί αντιμέτωπη με την κα. Έλσα Ζακόμπ που την παγιδεύει, όμως απεγκλωβίζεται γρήγορα ξεδιπλώνοντας την επιθυμία της να δραπετεύσει….

Η αφήγηση μας οδηγεί παλιότερα όπου όλα ήταν διαφορετικά. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του 90 όπου δεν είχαμε ακόμη «αλλάξει» εποχή. Η τότε οικονομική κατάσταση, η εικόνα του κέντρου της Αθήνας όπως κάποιοι πρόλαβαν να την γνωρίσουν,  οι ανθρώπινες σχέσεις έχοντας στο νου το πλαίσιο της εποχής αλλά και ταυτόχρονα τόσο διαχρονικές συνθέτουν το χωροχρονικό σκηνικό του έργου.

Αριστοτεχνικά δομημένο το κείμενο που διαβάζουμε με χαρακτήρες που φωτίζονται ιδιαίτερα όπως αυτοί της Ανθής και του Δημήτρη, αλλά και έμμεσα σε δεύτερο φόντο αλλά ουσιαστικοί για την εξέλιξη,  ενεργοποιούν ένα αδρό φως η Αλίκη (η φίλη της Ανθής), η μητέρα της, αλλά και ο στοργικός, τρυφερός της πατέρας, τα παιδιά της…. Το φως δυναμώνει ιδιαίτερα σε τόνους του κόκκινου και του έντονου μπλε όταν ο Μανουήλ θα έρθει στη ζωή της Ανθής να την αλλάξει, είναι ένας χαρακτήρας που ενώ παίζει σημαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη του έργου εντούτοις δε ξεδιπλώνεται το πλαίσιο της δικής του ζωής αλλά αποκαλύπτονται μόνο όσα στοιχεία σχετίζονται με την ηρωίδα του βιβλίου. «Τα όνειρα ταξιδεύουν στο χρόνο» θα γράψει ο συγγραφέας και για την Ανθή ένα από αυτά γίνεται αληθινό για να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα, μια νέα κατάσταση, μια νέα συνθήκη που πρέπει να βρει διέξοδο.

Μπορεί ο Μανουήλ να είναι η δεύτερη άνοιξη,ο άλλος μεγάλος έρωτας που το όνειρο συμβολικά μαρτυρεί; Ο φωτογράφος, ο καλλιτέχνης, η ελεύθερη ψυχή που δεν έχει διαμορφώσει τόσο νωρίς τη ζωή του όσο η Ανθή, μπορεί να άλλαξε την Ανθή να τη γαλήνεψε από την διπλή ζωή του Δημήτρη αλλά η ίδια η Ανθή δεν μπορεί και να αφήσει τα παιδιά της, τη ως τώρα ζωή της, για μια άλλη ζωή με αυτόν. Κάποια πράγματα πρέπει να γίνονται την ώρα που πρέπει… με το χρόνο κάποια άλλα εξίσου σημαντικά καταλαμβάνουν θέση στην καρδιά μιας γυναίκας και δεν της αφήνουν χώρο. Ωστόσο, η γιάγιά της την έχει προειδοποιήσει να έχει τα μάτια ανοικτά και να καταλάβει. «Μη βιάζεσαι!...Αλλά να ξέρεις πως ο μεγάλος έρωτας μόνο μια φορά περνά από την πόρτα μας…Κοίτα να είσαι ξύπνια εκείνη τη στιγμή! Διαφορετικά… ». Από τη μια η γιαγιά τονίζει από την άλλη ένα άλλο στοιχείο, ένα όνειρο κάτι αλλάζει στο μόνο ένας…..”

Πράγματι αν η Ανθή όταν αισθάνθηκε ότι είδε το Μανουήλ την πρώτη φορά που πήγε στην έκθεσή του με φωτογραφίες από τα μέρη μας και ένιωσε κάτι διαφορετικό, ιδιαίτερο, είχε προσπαθήσει να τον γνωρίσει, τότε ίσως να είχε τον μεγάλο έρωτα ζήσει από την πρώτη στιγμή. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι ο Δημήτρης ήταν αυτός που την προσέγγισε, που την είδε και της μίλησε σε εκείνη τη συνάντηση των πρωτο ετών. Ίσως να ήταν για αυτόν η πρώτη άνοιξη και η Ανθή να μην κατάλαβε για την ίδια ποια ήταν τελικά. Τα πάντα πρέπει να γίνονται τη σωστή στιγμή.

Όλα όσα βέβαια σημειώνονται εδώ είναι σκέψεις από τα σημεία που δίνει το κείμενο. Ο κάθε αναγνώστης βλέπει, νιώθει διαφορετικά πράγματα, τον αγγίζουν διαφορετικά σημεία του έργου. Το ίδιο συμβαίνει και με το συγγραφέα μας. Όταν τελείωσε το έργο και κάθισε να το διαβάσει προσπαθώντας να αποστασιωποιηθεί όσο αυτό είναι δυνατόν,  του γεννήθηκε η ανάγκη να σημειώσει στο τέλος κάποιες σκέψεις για το ίδιο το έργο του. Θέλησε να προστατέψει την Ανθή, το Δημήτρη που τους αφήνει πλέον από την δική του στοργική αγκαλιά στα χέρια οποιουδήποτε αναγνώστη. Πρόκειται για ιδιαίτερο μέρος του βιβλίου και εξαιρετικά πρωτότυπο που μου άρεσε πολύ αλλά που σας προτείνω να το διαβάσετε και εσείς στο τέλος. Θα σας αποσυμφορίσει από την εξέλιξη και πλοκή του έργου.

Θα ολοκληρώσω την ανάλυση μου με το όνειρο το οποίο έχω σημειώσει από την αρχή κινεί τα νήματα του έργου. Η Ανθή γνωρίζει για ένα όνειρο που έχει δει η μητέρα της, ένα όνειρο το οποίο είναι σαν μια αράχνη που πλέχει καθώς διαβάζει ο αναγνώστης έναν ιστό γνωστό αλλά παράλληλα πρωτότυπο και ιδιαίτερης τεχνοτροπίας. Δύο γυναίκες δίδυμες (ξέρετε είναι η πρώτη φορά που σε μυθιστόρημα διαβάζω για δίδυμες) φέρουν ένα μύνημα στο όνειρο αυτό, ένα ερωτηματικό πλανάται από την  σελίδα 24 ήδη διότι μόνο η μία φέρει λουλούδια, την άνοιξη, η άλλη  είναι θλημέννη…. Δεν θα σας αποκαλύψω το γιατί αλλά δεν μπορώ να μην σας πω ότι όταν η μητέρα της Ανθής συνειδητοποίησε τι έφερνε η δεύτερη κοπέλα με συγκίνησε ιδιαίτερα.

 Ξέρετε όταν διαβάζει ένας αναγνώστης ένα βιβλίο ξέρει καλά ότι όσα διαβάζει δεν είναι δικές του ιστορίες αλλά όταν κάτι πάει να του θυμίσει κάτι δικό του, χτυπά ευαίσθητες χορδές της ψυχοσύνθεσης του. Η ασθένεια με όποιον τρόπο και αν εμφανίζεται, όσο κι αν θεραπεύεται ή όχι δεν παύει να είναι ένα θέμα που λίγοι συγγραφείς καταπιάνονται και το παρουσιάζουν τόσο αριστοτεχνικά όπως ο Κοντολέων.

Όπως έχω ήδη πει, ο Κοντολέων το θέμα της ασθένειας το έχει παρουσιάσει και σε άλλα έργα του, σε αυτό που έχουμε στα χέρια μας, το ότι το πράγματεύεται κατά τη γνώμη μου, το εξαγνίζει και οι ήρωες παιρνούν από στάδια αρχαίας τραγωδίας καθώς γίνεται η αποκάλυψη και επέρχεται η κάθαρση.

Θα ολοκληρώσω της παρουσίαση αυτή δανειζόμενη τίτλους βιβλίων του Μάνου Κοντολέων και απευθυνόμενη στην Ανθή.

Μα στάθηκες, Ανίσχυρος άγγελος στις επιθυμίες της, Το 33 το αντιμετωπίζεις. Καλέ πνίγομαι θα πεις κάποια στιγμή μα με μια Μάσκα στο φεγγάρι θα βρεις Το πρωτο λουλούδι της Άνοιξης, το Δημήτρη σου και θα ζήσεις Μια ιστορία του Φιοντόρ. Ίσως Ελίτσα ή παπaρούνα, Δύο ιστορίες που ρωτάνε θα μπερδευτείς. Μέλι κόλησε στα χείλη και μια Γεύση πρικραμύγδαλου θα αφήσεις το πρώτο φιλί στο Δημήτρη. Είναι Τα πολύτιμα δώρα,  Σκανταλιές και ανοησίες γύρω από γλυκό κεράσι ή μάλλον Κόκκινο καραβάκι, κόκκινο ποδήλατο. Η Ανθή αποτελεί το κορίτσι με το κόκκινο μπαλόνι, την αγάπη με όποια μορφή της.

 Όμως έχουμε την ευκαιρία να μας ταξιδέψει με τα λόγια του ο ίδιος ο Μάνος Κοντολέων και έχω την αίσθηση ότι έχω ήδη πει πάρα πολλά και έχουμε χάσει λεπτά δικής του αφήγησης, προσέγγισης, ανάλυσης. Κύριε Κοντολέων, σας ευχαριστώ πολύ από καρδιάς για όσα προσφέρετε στα παιδιά, αλλά και σε εμάς τα μεγαλύτερα παιδιά.

Ρεσβάνη A. Βασιλική

Εκπαιδευτικός

(κείμενο που διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο Βιβλιόπολις, στην Καλαμάτα 8/12/2014)