Μιλήσαμε με τον Μάνο Κοντολέων, έναν από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, με μια πορεία δεκαετιών που έχει αφήσει έντονο αποτύπωμα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Η συζήτησή μας κινήθηκε γύρω από τη γραφή, τον ρόλο του συγγραφέα, τη νέα εποχή, τους αναγνώστες και τη διαρκή αναζήτηση του νοήματος μέσα από τις λέξεις. Από την πρώτη μας επικοινωνία ήταν φανερό πως πρόκειται για έναν άνθρωπο που αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία όχι μόνο ως πράξη δημιουργίας, αλλά και ως τρόπο ζωής — μια μακρά συνομιλία ανάμεσα στον εαυτό και τον κόσμο.
Β.Π.: Κύριε Κοντολέων, κοιτάζοντας πίσω στη μακρά λογοτεχνική σας πορεία, τι θεωρείτε ότι παραμένει σταθερό μέσα σας ως κίνητρο για τη γραφή;
Μ.Κ.: Ξεκίνησα να γράφω λίγο μετά τα δέκα μου χρόνια. Και από τότε είχα αποφασίσει πως θα γινόμουν συγγραφέας. Τι ήταν αυτό που με ώθησε να πάρω μια τέτοια απόφαση; Φαντάζομαι το ίδιο με αυτό που με κάνει να συνεχίζω να γράφω. Ποιο όμως είναι; Θα το έλεγα —έτσι κάπως γενικόλογα— ταλέντο. Αλλά πρέπει να είναι κάτι περισσότερο. Δεν το έχω μάθει και δεν περιμένω —μήτε και στην ουσία θέλω— να το μάθω. Η όλη διαδικασία της συγγραφής έχει και μια μαγική διάσταση. Ας την κρατήσω…
Β.Π.: Υπάρχουν έργα ή ήρωές σας που αισθάνεστε πως σας συντρόφεψαν στη ζωή σας περισσότερο απ' ό,τι περιμένατε;
Ο συγγραφέας μιλά στο κοινό, μεταδίδοντας τον ενθουσιασμό και τη σκέψη του για το έργο του.
Μ.Κ.: Σίγουρα όλους τους ήρωές μου τους αγάπησα όταν τους έπλαθα. Κάποιους μπορεί και να τους έχω πλέον ξεχάσει. Άλλους τους θυμάμαι με μια διάθεση νοσταλγίας — κάτι σαν παλιούς συντρόφους. Υπάρχουν κι εκείνοι που πάντα είναι δίπλα μου. Και το ήξερα πως θα ήταν… γιατί μου πήρανε —ή τους έδωσα— ένα μεγάλο μέρος του εαυτού μου. Ίσως το πλέον κρυφό για τον όποιον άλλον.
Β.Π.: Πόσο πιστεύετε ότι η κοινωνία που ζούμε επηρεάζει τη φωνή του συγγραφέα; Μπορεί η λογοτεχνία να σταθεί απέναντι στην ταχύτητα και τη φευγαλέα φύση της εποχής;
Μ.Κ.: Ο συγγραφέας είναι πάντα παιδί της εποχής του. Την εποχή του καταγράφει, ακόμα κι όταν γράφει για παλαιότερες ή μελλοντικές εποχές. Τώρα αν αυτή η λογοτεχνία που έως τώρα γνωρίζουμε μπορεί να σταθεί απέναντι στην ταχύτητα και την επιδερμικότητα της εποχής μας, αυτό ας περιμένουμε να το δούμε. Προσωπικά έχω κάποιες ανησυχίες… Αλλά είναι πολύ νωρίς ακόμα για να δούμε αν η αφήγηση έτσι όπως την ξέραμε θα συνεχίσει να υπάρχει ή θα πάρει μιαν άλλη μορφή ή και να εξαφανιστεί.
Β.Π.: Σας απασχολεί ο ρόλος του συγγραφέα ως «παρατηρητή» ή ως «συμμετέχοντα» στα γεγονότα;
Μ.Κ.: Και τα δυο. Πρώτα παρατηρώ και στη συνέχεια συμμετέχω μέσω της γραφής.
Β.Π.: Αν η λογοτεχνία είχε μια ευθύνη σήμερα, ποια θα λέγατε ότι είναι αυτή;
Μ.Κ.: Δε θέλω να βαρύνω κάτι τόσο εσωτερικό όσο και προσωπικό —τόσο ως δημιουργία όσο και ως απόλαυση— όπως είναι η λογοτεχνία και η ανάγνωσή της με κάποια ευθύνη. Ευθύνη έχει ο συγγραφέας —αυτός ναι. Ευθύνη έχει ο αναγνώστης. Αλλά άλλο ο συγγραφέας και ο αναγνώστης, κι άλλο η λογοτεχνία.
Β.Π.: Παρακολουθείτε τους νέους συγγραφείς; Τι σας εντυπωσιάζει ή σας προβληματίζει στη γραφή τους;
Μ.Κ.: Προσπαθώ. Είναι πάρα πολλά τα νέα βιβλία που κυκλοφορούν, έτσι ώστε να μην θεωρώ τον εαυτό μου απόλυτο γνώστη της νεότερης λογοτεχνίας μας. Αλλά είμαι σίγουρος —απ' όσα έργα έχω καταφέρει να διαβάσω— πως οι νέοι συγγραφείς αναζητούν μέσα από αυτή τη μορφή έκφρασης να μορφοποιήσουν την εποχή που θα ζήσουν και τη θέση τους μέσα σε αυτή.
Β.Π.: Πιστεύετε πως οι νέοι αναγνώστες προσεγγίζουν διαφορετικά τη λογοτεχνία σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές;
Μ.Κ.: Δεν μου αρέσει να ομαδοποιώ ανθρώπους που έχουν παρόμοιες συνήθειες. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες αναγνωστών. Πάντως πιστεύω πως όλοι τους —με διαφορετικά ποιοτικά κριτήρια— σήμερα επηρεάζονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικότερα από τον σύγχρονο τρόπο marketing.
Β.Π.: Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η θέση του βιβλίου μέσα στην κοινωνία των εικόνων;
Μ.Κ.: Αυτό που προτείνει το λογοτεχνικό βιβλίο είναι μια περισυλλογή, μια αναζήτηση του αναγνώστη στις πορείες ζωής άλλων ανθρώπων. Και βέβαια ζητά να ενεργοποιήσει ο καθένας μόνος του τη σκηνοθεσία της ιστορίας που διαβάζει.
Β.Π.: Τι σας συγκινεί περισσότερο στην καθημερινότητα; Πώς βρίσκετε χώρο για προσωπική σιωπή και σκέψη;
Μ.Κ.: Κάθε συγγραφέας είναι ένας άνθρωπος με θετικά και αρνητικά γνωρίσματα. Με καθημερινές ανάγκες. Με σχέσεις που απαιτούν την προσοχή του και που κι ο ίδιος ζητά τη δική τους προσοχή. Ανάμεσα σε όλα αυτά κάπου υπάρχουν και αναπνέουν οι στιγμές προσωπικής περισυλλογής και δημιουργίας ενός άλλου κόσμου — της ιστορίας που κάθε περίοδο τυχαίνει να γράφει.
Β.Π.: Και τέλος, τι εύχεστε να μείνει από το έργο σας όταν πια δεν θα είστε παρών να το υπερασπιστείτε;
Μ.Κ.: Ξέρετε, κάποτε θα σας απαντούσα για την αγωνία της αθανασίας που διακατέχει τον κάθε δημιουργό. Αλλά πλέον ξέρω πως… ο θάνατός μου αφορά τους άλλους.
Μια στιγμή στοχασμού: ο συγγραφέας μας κοιτά, σαν να μας καλεί να ακούσουμε τις λέξεις πίσω από το βλέμμα του.
Επίλογος
Η συνομιλία με τον Μάνο Κοντολέων ήταν μια ήρεμη υπενθύμιση ότι η λογοτεχνία δεν είναι μόνο η τέχνη των λέξεων, αλλά και μια στάση απέναντι στον κόσμο. Μέσα από την απλότητα του λόγου του διαφαίνεται μια βαθιά συνείδηση της εποχής και μια διαρκής πίστη στη δύναμη της αφήγησης. Σε έναν κόσμο που αλλάζει με ιλιγγιώδη ρυθμό, ο Μάνος Κοντολέων εξακολουθεί να υπερασπίζεται τη σιωπή, τη σκέψη και την ευθύνη του συγγραφέα — σαν παιδί μιας εποχής που ακόμα πιστεύει στις ιστορίες.
Βασιλική Παππά, https://www.cultmagz.com/l/manos-kontoleon-o-syggrafeas-einai-panta-paidi-tis-epochis-toy/?fbclid=IwY2xjawN29BRleHRuA2FlbQIxMQABHqBJnGbZ9JIWSLc8xU42HNQ425Fl_w2OAwEsGTvAuFmuUbt0xbw03Ddf3N8F_aem_bWOGzHpKMNZiI0eU_DiUew
