http://fractalart.gr/daxtyla/
http://fractalart.gr/daxtyla/
Γράφει η Ειρήνη Σπυριδάκη
Αν εξετάσουμε τους βασικούς πυλώνες του λογοτεχνικού έργου του Μάνου Κοντολέων, θα διαπιστώσουμε πως το ενδιαφέρον του συγγραφέα συνοψίζεται στην επίμονη προσπάθεια του ανθρώπου να ανακαλύψει την ταυτότητά του μέσα από πνευματικές διαδρομές και διαπροσωπικές συναναστροφές, καθώς και στον έρωτα, ως απάντηση στην ψυχική ανατομία του ανθρώπου. Και στο τελευταίο μυθιστόρημά του με τίτλο «Δάχτυλα πάνω στο σώμα της», ο συγγραφέας πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο η ηρωίδα δομεί την έμφυλη ταυτότητά της, την αυτοαντίληψη δηλαδή που σχηματίζει σχετικά με τον γυναικείο κοινωνικό ρόλο μέσα σ’ ένα περιβάλλον που απορρίπτει, ως αποκλίνουσα, τη γυναικεία ομοφυλοφιλία. Μέσα από το βιβλίο αναδεικνύονται τα κοινωνικά και πολιτισμικά κατασκευάσματα που διαμορφώνουν συγκεκριμένους και στερεοτυπικούς τρόπους συμπεριφοράς σε συμφωνία ή διαφορά προς το βιολογικό φύλο. Άλλωστε, το φύλο ως θεσµοθετηµένο σύστηµα κοινωνικής ιεράρχησης και συνεπώς, ως µορφή κοινωνικής ανισότητας, είναι εξουσιαστικό και καταπιεστικό, κυρίως για τις γυναίκες.
Λίγα λόγια πριν απ’ όλα για την υπόθεση του βιβλίου: Πρωταγωνίστρια, μια γυναίκα γύρω στα τριάντα, η Λία. Μεγαλωμένη μέσα σε συντηρητικό, έως καταπιεστικό οικογενειακό περιβάλλον. Με αποσκευές της, τις σπουδές στην Οδοντιατρική και με δικό της πια οδοντιατρείο. Παντρεμένη με τον Ορέστη, έναν άνδρα πολύ ερωτευμένο μαζί της. Όλα μοιάζουν αψεγάδιαστα. Τίποτα εκ πρώτης δε μαρτυρά την επερχόμενη ανατροπή. Ή μήπως αυτό που επήλθε δεν επρόκειτο τελικά για ανατροπή; Μήπως για την ηρωίδα η φαινομενικά καθωσπρέπει ζωή της ως τα τριάντα δεν ήταν παρά μια προσπάθεια ανατροπής των μύχιων επιθυμιών της που ως τότε κρατούσε καταπιεσμένες μέσα της;
Η φοιτητική ζωή της ηρωίδας στη Θεσσαλονίκη θα δώσει στη Λία τη δυνατότητα να ανακαλύψει για πρώτη φορά τα «θέλω» της και πιο συγκεκριμένα τη σεξουαλική της ταυτότητα. Στην πόλη των φοιτητικών της χρόνων, η ηρωίδα θα τολμήσει να συνάψει ετεροφυλοφυλικές, αλλά και ομοφυλοφυλικές σχέσεις με γυναίκες που τη σημάδεψαν. Θα συνειδητοποιήσει ότι έλκεται ερωτικά από γυναικεία πρόσωπα. Όμως θα διστάσει να εκφράσει ελεύθερα τις σεξουαλικές προτιμήσεις, φοβούμενη τα αρνητικά σχόλια της κοινωνίας και του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Θα συμβιβαστεί μέσα σ’ ένα κοινωνικά αποδεκτό γάμο. Αφορμή της επανάστασης της Λίας θα αποτελέσει η συνάντηση με δύο ομοφυλόφιλες γυναίκες που τολμούν να ζουν τη ζωή τους χωρίς να περιορίζονται από τις όποιες κοινωνικές προκαταλήψεις. Δυο γυναίκες που όχι μόνο ζουν, αλλά διεκδικούν με αγώνες την κοινωνική απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων γυναικών. Η Λία θα ερωτευτεί τη μία από αυτές και για πρώτη φορά θα νιώσει έτοιμη να το βροντοφωνάξει. Θα επαναστατήσει ανακοινώνοντας την απόφασή της να διαλύσει τον γάμο της και να ζήσει όπως ακριβώς ταιριάζει στην ίδια, αποδεχόμενη πλήρως τη φύση της. Μάλιστα, θα αρχίσει να στρατεύεται υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, με αποτέλεσμα η ζωή της να αποκτήσει για πρώτη φορά νόημα.
Η ηρωίδα, έχοντας εγκλωβιστεί στις κοινωνικές συμβάσεις που της στερούν το δικαίωμα να ζήσει όπως εκείνη το επιθυμεί, το δικαίωμα έκφρασης συναισθημάτων και αναγκών που πηγάζουν από μια παρεκκλίνουσα για τα στερεότυπα της εποχής σεξουαλική ταυτότητα, κάνει τελικά την επανάστασή της. Στο μυθιστόρημα κυριαρχεί η ομοφυλόφιλη ταυτότητα της ηρωίδας, τόσο κοινωνικά όσο και υπαρξιακά. Επίκεντρο του ενδιαφέροντος ο άνθρωπος, η γυναίκα, στον οποίο το βιολογικό φύλο (sex) και το κοινωνικό φύλο (gender) επιδίδονται σε μια εσωτερική πάλη. Η ηρωίδα, σ’ ένα κομβικό σημείο της προσωπικής της διαδρομής, απολύτως συνειδητοποιημένη, διεκδικεί αποφασιστικά την ερωτική της ταυτότητα . Μια ταυτότητα που στον σύγχρονο πολύπλοκο και διασπασμένο κόσμο, θα δώσει περιεχόμενο στη ζωή της.
Η αναζήτηση της ταυτότητας της Λίας αναδύεται μέσα από όλες αυτές τις εσωτερικές φωνές που ενυπάρχουν από τα εφηβικά χρόνια μέσα της. Τις φωνές των ανέφικτων πόθων. Τις φωνές που παραπέμπουν στη βουή των παθών. Την αγωνία του αυτοπροσδιορισμού. Έτσι, η ηρωίδα αποφασίζει να αναζητήσει τις λύσεις, στρέφοντας τον φακό στον εαυτό της, στην προσπάθειά τους να λύσει όλων των ειδών τους γόρδιους δεσμούς. Με επίμονη προσπάθεια, αποφεύγει να προβάλλει τα αδιέξοδά της στους άλλους και εστιάζει στο πώς οι ίδια θα μειώσει το κόστος της θέσης που κατέλαβε στην έως τώρα ζωή της. Μέσα από μια βαθύτερη εξερεύνηση του εαυτού και της σχέσης του με τη ζωή, αργά αλλά σταθερά, διευρύνει τους ορίζοντές της και ελευθερώνει το δυναμικό της. Μαθαίνει να παίρνει πλέον την ευθύνη του εαυτού της στα χέρια της.
Έτσι, περνώντας μέσα από το τούνελ των προσωπικών αναζητήσεων, μέσα από βαθύτερα στρώματα της υπαρξιακής και βιολογικής της υπόστασης, οδηγείται σε μια πιο συνθετική ταυτότητα. Η Λία ανακαλύπτει νέες πτυχές του εγώ της, αντιλαμβανόμενη τα θέλω της και αποφασισμένη να τα μετουσιώσει σε πράξη. Καταθέτει με θάρρος το ψυχικό σθένος της να διεκδικήσει και να δρομολογήσει τις αλλαγές στη ζωή της και βεβαίως στη ζωή των γύρω της. Επιθυμεί πια να διαχειρίζεται τη μοίρα της, αντί να την υφίσταται διεκδικώντας το δικαίωμα της ερωτικής και σεξουαλικής επιθυμίας έξω από τις κοινωνικές συμβάσεις.
Στο μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων «Δάχτυλα πάνω στο σώμα της», όπως συμβαίνει και στο σύνολο του έργου του συγγραφέα, κυριαρχεί η έντονη παρουσία των αισθήσεων. Όλων των αισθήσεων με δεσπόζουσα αυτή τη φορά την αφή. Και συμπληρωματικά η όραση, η ακοή, η όσφρηση, η γεύση… Αγγίγματα, χρώματα, ήχοι, μυρωδιές, αγγίγματα, ακόμα και γευστικές απολαύσεις, πολιορκούν τον αναγνώστη και τελικά εισβάλλουν από παντού. Και ο αναγνώστης καλείται να βιώσει τα αισθήματα που ανακινούνται μέσω της αφύπνισης των αισθήσεων και να τα διαχειριστεί. Εκ προοιμίου δύσκολη υπόθεση…
Οι κεντρικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος είναι ολιγάριθμοι, με ολοκληρωμένο πάντως το κοινωνικό και ψυχολογικό τους προφίλ. Οι ήρωες διαγράφονται μ” εκείνες μόνο τις λεπτομέρειες που είναι απαραίτητες, ώστε να αφήνεται στο μυαλό του αναγνώστη η ελευθερία να ολοκληρώσει αυτός το πορτρέτο του καθενός. Τα ψυχικά και συνειδησιακά διλήμματα παρέχουν στα πρόσωπα του μυθιστορήματος εσωτερικό πλούτο. Οι χαρακτήρες διαθέτουν δυναμική εσωτερική ζωή, κυμαινόμενη, με συνέπειες στη δράση τους και στη γενικότερη στάση που υιοθετούν έναντι της πραγματικότητας που βιώνουν.
Από άποψη έκφρασης, ο συγγραφέας επιλέγει την απλή – λιτή γραφή προκειμένου να διαφανεί με ενάργεια ο κυμαινόμενος εσωτερικός βίος της ηρωίδας. Οι περιγραφές είναι ακριβείς, χωρίς όμως να προκαλούν ή να σοκάρουν. Άλλα χαρακτηριστικά του ύφους του Μάνου Κοντολέων είναι οι δυνατές εικόνες, η πλούσια στίξη, η ακατάσχετη ροή, η συνεχής εναλλαγή των ρημάτων που κυριαρχούν στις περιόδους. Η γραφή του είναι επιμελημένη, αλλά όχι επιτηδευμένη. Άμεση, αλλά όχι απλοϊκή.
Ο Μάνος Κοντολέων επιλέγει να υιοθετήσει στο τελευταίο του μυθιστόρημα τον ρόλο του παντογνώστη αφηγητή που δε μετέχει στα δρώμενα. Ίσως επειδή στο βάθος επιθυμεί να μεταφέρει, ως συνήγορος της ηρωίδας του, στους αναγνώστες του μια καθολικά παραδεκτή αλήθεια: ότι όλοι μας έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε τον σεξουαλικό μας προσδιορισμό, όπως και όλοι μας οφείλουμε να σεβόμαστε τη σεξουαλική ταυτότητα των συνανθρώπων μας. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση λειτουργεί σε αρκετά σημεία ως εσωτερικός μονόλογος των ηρώων, ξεδιπλώνοντας μια σειρά από πληροφορίες για τη ζωή τους, αλλά και μια σειρά από σκέψεις που την ανατέμνουν. Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με συμπάθεια όλες τις αδυναμίες των ηρώων, χωρίς να τις κατακρίνει, αφήνοντας στον αναγνώστη να ερμηνεύσει τις ισχυρές εσωτερικές συγκρούσεις και τα λανθάνοντα ένστικτά τους. Η αφήγηση διατρέχει όλους τους ήρωες και τα γεγονότα, χωρίς να πλατειάζει, χωρίς να αφήνει ερωτηματικά γύρω από τα ενδόμυχα κίνητρα του κάθε πρωταγωνιστή.
Προβαίνοντας σε μια συνολική θεώρηση του μυθιστορήματος θα λέγαμε πως ο Μάνος Κοντολέων αναδεικνύει τον έρωτα ως πεδίο διεκδίκησης και προάσπισης της προσωπικής ελευθερίας του ανθρώπου, μακριά από φόβους, προκαταλήψεις και στερεότυπα. Και η επιθυμία του ανθρώπου να υπεραμύνεται του δικαιώματος έκφρασης της όποιας σεξουαλικής του ταυτότητας σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που αποδέχεται κατεστημένα έμφυλα πρότυπα, συνιστά αδιαμφισβήτητα σπουδαία πολιτική πράξη. Ο έρωτας αντικρίζεται ως πολιτική πράξη που μπορεί να εξασφαλίσει ή να στερήσει την ελευθερία στα εμπλεκόμενα πρόσωπα μέσα στις κοινωνικές συνθήκες μιας χώρας που ψάχνει να βρει το πρόσωπό της στο μεταίχμιο του απαγορευμένου και του επιτρεπτού.
Στους αναγνώστες του μυθιστορήματος του Μάνου Κοντολέων «Δάχτυλα πάνω στο σώμα της» εγείρονται διαρκώς ερωτηματικά. Δεν τους παρέχονται έτοιμες λύσεις. Οι αναγνώστες νιώθουν συμμέτοχοι στα βιώματα της κεντρικής ηρωίδας, αλλά και των υπολοίπων ηρώων. Κι έτσι, καθώς είναι ανυποψίαστοι, αίφνης βρίσκονται ενώπιον διλημμάτων ζωής που τους ζητούν επιτακτικά να πάρουν θέση. Πόσοι από εμάς, άραγε, είμαστε έτοιμοι να δώσουμε μια γρήγορη, απολύτως συνειδητή απάντηση στα καίρια διλήμματα της ζωής; Πόσοι είμαστε έτοιμοι να πούμε το μεγάλο «Όχι» στα κοινωνικά στερεότυπα που περιορίζουν τα όρια της προσωπικής μας ελευθερίας;
No comments:
Post a Comment