Για παιδιά και για νέους

Λιλή Λαμπρέλλη

«Αχ, σοκολάτα…»

Ζωγραφιές: Βάσω Ψαράκη

Εκδ. Πατάκη

Μου αρέσουν τα παιδικά βιβλία που έχουν δημιουργηθεί από τη συνεργασία μιας δοκιμασμένης αξίας με μια νέα.
Στην περίπτωση της εικονογραφημένης έκδοσης με τον …παθιασμένο τίτλο «Αχ, σοκολάτα…», η δοκιμασμένη αξία είναι η Βάσω Ψαράκη και η νέα η Λιλή Λαμπρέλλη.
Η Ψαράκη είναι μια από τις πιο σημαντικές μας εικονογράφους. Σημαντική, πρωτοπόρα και σίγουρα η πρώτη ίσως που έφερε μια νέα διάσταση σε αυτό που σήμερα από απλή εικονογράφηση βιβλίου θεωρείται ζωγραφικός πίνακας.
Η Λιλή Λαμπρέλλη σχετικά πρόσφατα έχει δώσει το παρόν της στον τομέα της Π. Λ. και αυτό που τη διακρίνει είναι η γλωσσική της ικανότητα –προτάσεις που αγγίζουν τον ρυθμό της ποίησης και τολμούν τη χρήση λέξεων όχι πάντα συνηθισμένων.
Το βιβλίο που οι δυο τους υπογράφουν θυμίζει λαϊκό παραμύθι. Το παλικάρι που αγάπησε την βασιλοπούλα και που μόχθησε πολύ για να την κατακτήσει στο τέλος.
Κλασικό μοτίβο παλιού παραμυθιού, που όμως η Λαμπρέλλη απρόοπτα το κάνει νέο και μοντέρνο καθώς ο θησαυρ΄ς, το όπλο αν θέλετε, με το οποίο το φτωχό παλικάρι θα παντρευτεί τη πριγκιποπούλα δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα συροπιαστό γλυκό βουτηγμένο μέσα στα δάκρυα που τα μαύρα του μάτια βγάλανε. Μαύρα δάκρυα αγάπης, γι αυτό και μαγικά, μαγικά σαν τη γεύση της σοκολάτας.
Το χαίρεσαι το παραμύθι αυτό. Και –γιατί όχι;- σε απενοχοποιεί από τις σοκολατένιες αμαρτίες σου.


Ελένη Κατσαμά

«Κοσμοδρόμιο»
Διηγήματα

Εκδ. Πατάκη

Τα λογοτεχνικά βιβλία για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες ή cross over, όπως επίσης χαρακτηρίζονται, είναι κείμενα που εστιάζονται σε προβληματισμούς που έχουν να κάνουν με τους εφήβους και είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να συγκινήσουν και αναγνώστες μεγαλυτέρων ηλικιών.
Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό είδος ιδιαίτερα απαιτητικό καθώς από τη μια θα πρέπει να έχει υλοποιηθεί με απόλυτο σεβασμό στη λογοτεχνική ποιότητα και από την άλλη να μπορεί να εκφράσει με εφηβικό τρόπο το έφηβο πάθος.
Μυθιστορήματα είναι κυρίως εκείνα που εκδίδονται κάτω από μια τέτοια ταυτότητα. Αλλά η Ελένη Κατσαμά πρωτοτυπεί και μας δίνει μια συλλογή διηγημάτων.
Η Κατσαμά έχει ένα μικρό σχετικά παρελθόν στο χώρο του παιδικού βιβλίου, μα η ωριμότητα της γραφής της φανερώνει ένα ταλέντο δυναμικό και απόλυτα συντονισμένο με τον τρόπο σκέψης ενός σημερινού νέου ανθρώπου.
Είκοσι ένα διηγήματα, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Στην ουσία εικοσιένα αγόρια και κορίτσια αφηγούνται το γιατί τα όνειρά τους άλλοτε κρύβουν την ελπίδα κι άλλοτε τον φόβο. Από εικοσιένα μέρη του κόσμου, εικοσιένα νέοι άνθρωποι μας μεταφέρουν την αγωνιώδη κραυγή τους.
Διηγήματα γραμμένα με φράσεις κοφτές, σε γρήγορους ρυθμούς και με απόλυτη συνείδηση του τι μπορεί να σημαίνει γνήσια πολιτική νεανική λογοτεχνία.

Γιάννης Βαρβέρης - ζούσε μέσα στην ποίηση του

Γι’ αυτό να μην ανησυχείτε.

Το πιάνο μου κι εγώ

είμαστ’ εδώ πολύ καλά

εκπνέοντας ίσως πότε πότε νότες άσχετες

αλλά μες στην ασφάλεια πλήρους ναυαγίου

και ιδίως

μακριά επιτέλους

από κάθε προοπτική πνιγμού.

Γιάννης Βαρβέρης,

από τη συλλογή Πιάνο βυθού (1991)

Με τον Σύλλογο Νεων Ιατρών

Σακιά

"Τα σακιά" της Ιωάννας Καρυστιάνη είναι ένα μυθιστόρημα που ιδιαίτερα ακούστηκε τους τελευταίους μήνες. Γενικά, άλλωστε, όλα τα βιβλία της Καρυστιάνη απασχολούν το βιβλιόφιλο κοινό, θα έλεγα μάλιστα πως η εκ Κρήτης συγγραφέας είναι μια από τις πλέον αγαπημένες τόσο αυτών που τους αρέσει η ποιοτική ελληνική λογοτεχνία, όσο και των κριτικών και των δημοσιογράφων
Η βράβευσή της με το βραβείο μυθιστορήματος του Διαβάζω, δεν μπορεί,λοιπόν, να θεωρηθεί έκπληξη. Μα ούτε κι άδικη.
Δεν έχω διαβάσει όλα τα άλλα υποψήφια μυθιστορήματα, κάποια μόνο από αυτά, αλλά δεν μπορώ να ισχυριστώ πως "Τα σακιά" δεν αξίζανε μιας διάκρισης, άσχετα αν ήταν το πιο καλό ή όχι μυθιστόρημα του 2010. Άλλωστε το πιο καλό είναι πάντα μια έννοια σχετική και σίγουρα εκτός της λογικής μιας ουσιαστικής ανάγνωσης λογοτεχνικών έργων.
Ως υπεύθυνος δύο λεσχών ανάγνωσης και ως μέλος μιας τρίτης, είχα μάλλον καθυστερημένα διαβάσει αυτό το βιβλίο. Η θεματική των έργων της Καρυστιάνη δεν με ενθουσιάζει και όποτε έχω διαβάσει δικό της έργο, έμεινα κυρίως στα τεχνικά στοιχεία της εκάστοτε μυθιστορηματικής σύνθεσης και πολύ λίγο με κέρδισε η συναισθημητική διάσταση θέματος και χαρακτήρων.
Σε γενικές γραμμές και με γνώση ότι ίσως απλουστεύω, θεωρώ πως ένα μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί ως επιτυχημένο αν διαθέτει:
α/ Μια πλούσια και εύπλαστη γλώσσα
β/ Μια καλοζυγισμένη δομή
γ/ Χαρακτήρες που πείθουν για την συνέπεια πράξεων και συναισθημάτων τους.
Από τα τρία αυτά στοιχεία, τα "Σακιά" διαθέτουν σε άψογο, τέλειο βαθμό το α και το β. Αλλά η υλοποίηση της τρίτης προϋπόθεσης, θεωρώ πως δεν είναι ικανοποιητική.
Τα δυο κεντρικά πρόσωπα -μάνα και γιος- όσο παρακολουθούμε την πριν από τους βιασμούς ζωή τους, μένουν θα έλεγε κανείς εκτός του δράματος που πρόκειται να επακολουθήσει. Χαρακτήρες ρηχοί, καθημερινοί, ανερμάτιστοι... Γιατί μια γυναίκα σαν τη μάνα του μυθιστορήματος μπορεί να θεωρηθεί υπαίτια της δημιουργίας ενός βιαστή και μάλιστα κατ΄εξακολούθηση; Πώς μπορώ εγώ ο αναγνώστης να σκιαγραφήσω το προφίλ ενός βιαστή μέσα από όσα διαβάζω πως έζησε ο νεαρός ήρωας της Καρυστιάνη.
Αντίθετα, από τη στιγμή που τα εγκλήματα αποκαλύπτονται, τα δυο βασικά πρόσωπα λες και παίρνουν την εξιστόρηση της ζωής και των παθών τους στα δικά τους χέρια και μας αυτοπαρουσιάζονται με τρόπο συγκλονιστικό.
Το είχα παρατηρήσει και σε κάποια άλλα από τα προηγούμενα έργα της Ιωάννας Καρυστιάνη. Η τεχνική και η γλώσσα πάντα προσεγμένες, σκηνοθετημένες , θα έλεγα, με μαεστρία. Αλλά οι ήρωες κυκλοφορούν αμήχανα. Περισσότερο δηλώνουν το ποιοι είναι και λιγότερο το ζούνε.
Αλλά μένουν πάντοτε με την αξία τους τα άλλα δύο στοιχεία του έργου. Και επειδή τις πιο πολλές φορές και στα περισσότερα λογοτεχνικά έργα των συγγραφέων μας, όχι μόνο η ανάπτυξη των χαρακτήρων υστερεί, αλλά και κακοποιείται και η δομή, κάποτε, κάποτε και η γλώσσα, η βράβευση αυτού του μυθιστορήματος μπορεί άνετα να ικανοποιήσει κάποιον που
πιστεύει πως ένα βραβείο πρέπει κυρίως να εκφράζει την άποψη του για το πως αξίζει να διανορφώνεται ο χώρος, δημιούργημα του οποίου κάθε φορά τιμά και ξεχωρίζει.

Βραβεύτηκαν τα σύμβολα...

Μπορεί, λοιπόν, να μην ήμουνα παρών στην απονομή των βραβείων του Διαβάζω, αλλά πολύ σύντομα έμαθα ποια ήταν τα βιβλία που βραβευτήκανε και ικανοποιήθηκα που το "Δέντρο το Μονάχο" της Μαρίας Παπαγιάννη κέρδισε την τιμητική διάκριση βιβλίου για μεγάλα παιδιά και εφήβους. Και ικανοποιήθηκα κυρίως από το γεγονός πως το συγκεκριμένο λογοτεχνικό έργο είναι ένα μυθιστόρημα που στηρίζεται σε σύμβολα και σε στοιχεία μαγικά.

Σε μια εποχή όπου παιδιά και έφηβοι (όπως και οι ενήλικες, άλλωστε) βομβαρδίζονται από γεγονότα που αφορούν κυρίως οικονομία και στείρα πολιτική, το να διακρίνεται ένα κείμενο που αφορά τα σύμβολα και αναγιγνώσκει τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός μαγικού ρεαλισμού, είναι κάτι το ελπιδοφόρο.

Νομίζω πως αν κάτι πρέπει να διαθέτει στις μέρες μας ένα μυθιστόρημα για εφήβους είναι από τη μια αυτή η ελπιδοφόρα φαντασία που συνδέει το διαχρονικό με το επίκαιρο και από την άλλη μια ουμανιστική ανάλυση των κοινωνικών δομών.

Η καλύτερες επαναστάσεις ήταν αυτές που βασίστηκαν στο Όνειρο και την Ιδέα.

Κάτι ακόμα θετικό που διαθέτει (σε αυτό, όπως και σε κάποια προηγούμενα βιβλία) η γραφή της Παπαγιαννη είναι πως δεν επιζητά να κατέβει προς το επίπεδο μιας εύκολης προσέγγισης με τον αναγνώστη της, αλλά τον τραβά , λες, προς την πλευρά μιας λογοτεχνίας που πίσω από τις φανερές περιγραφές, κρύβει και κάποια μυστικά περάσματα.

Δέκα χρόνια μετά...

Μάνος Κοντολέων

«Ιστορία ευνούχου»
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Πατάκη

Ο Έλενος, ο ήρωας του μυθιστορήματός μου Ιστορία ευνούχου, βιάστηκε όταν ήταν παιδί και ευνουχίστηκε στα χρόνια της εφηβείας του από την εξουσία, που ήθελε με αυτόν τον τρόπο να τον μετατρέψει σε σκλάβο της. Αυτός αντέδρασε και αποφάσισε να γίνει από δούλος ηγέτης. Για να το πετύχει, μόνος του πλέον, ευνούχισε την ίδια του την ψυχή. Η ιστορία του, λοιπόν, είναι μια ιστορία υποταγής του πάθους του έρωτα στον προγραμματισμό της εξουσίας –μια Ιστορία ευνούχου.
Ιστορία, τελικά, διαχρονική, μιας και πάντα η ψυχρότητα του άρχοντα πνίγει τον αυθορμητισμό της αγάπης… Αλλά και πάντα έρχεται η κάθαρση –τα πάθη απαιτούν να ακουστεί η φωνή τους. Και εκδικούνται τη φίμωσή τους.
Κάπως έτσι μπορώ να αφηγηθώ, σε γενικές πάντα, γραμμές, το μεδούλι μιας ιστορίας που χρειάστηκα κάμποσα χρόνια για να τη μετατρέψω σε μυθιστόρημα.
Όσο καιρό έγραφα την Ιστορία ευνούχου με διακατείχε ένα θυμός. Ο θυμός απέναντι σε ό,τι επιβάλλει τη σιωπή του σώματος για να ακουστούν οι τριγμοί των ξύλινων μελών της μαριονέτας.
Πιστεύω στον έρωτα, πιστεύω στα πάθη και στα λάθη του. Περιγράφοντας τα έργα και τις ημέρες ενός ανθρώπου που οι άλλοι του στέρησαν τη δυνατότητα να εκφράζει τον ερωτισμό του, ενώ ο ίδιος επέβαλε στον εαυτό του τη θεωρητικοποίηση της μη συμμετοχής στα πάθη, στην ουσία έγραφα έναν ύμνο στις κραυγές, τις σιωπές και τις οσμές του έρωτα.
Το χρόνια που ο Έλενος ηγεμόνευσε δεν αναφέρονται με σαφήνεια στο έργο, όπως επίσης και η χώρα που υπήρξε ο άρχοντάς της, ούτε κι αυτή μνημονεύεται με σαφήνεια. Ηθελημένη, εκ μέρους μου, επιλογή. Η πάλη ανάμεσα στην επιβολή που επιζητεί η εξουσία στην ελευθερία που αναζητεί ο έρωτας δεν έχει χρονικά και γεωγραφικά όρια…
Λοιπόν, έγραψα ένα μυθιστόρημα πολιτικό ή ερωτικό; Η απάντηση ας δοθεί από τον αναγνώστη. Εγώ μένω με την άποψη πως η πιο επαναστατική πράξη είναι να αφεθείς στην εξουσία του έρωτα.

Όταν βραβεύονται οι νέοι...

Δεν ήμουνα παρών στη χτεσινή απονομή των βραβείων του περιοδικού Διαβάζω.

Αργά το βράδυ έμαθα τα αποτελέσματα και σήμερα είδα στο facebook φωτογραφίες από την απονομή. Φωτογραφίες όπως αυτή εδώ που έχω λίγο πιο πάνω αναρτήσει.

Ο συγγραφέας Αντώνης Παπαθεοδούλου και η εικονογράφος Μυρτώ Δεληβοριά έχουν ανάμεσά τους μια φίλη και γελούν, γελούν, γελούν στο φακό.

Μόλις πριν από λίγο κράτησαν στα χέρια τους το βραβείο για το βιβλίο τους "Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο".

Δικαιολογημένη η χαρά τους, λοιπόν.

Και δικαιολογημένη και η δική μου συγκίνηση καθώς βλέπω αυτή τη φωτογραφία -δυο νέους και ταλαντούχους ανθρώπους του βιβλίου να χαίρονται γιατί το έργο τους αναγνωρίστηκε.

Δεν μπορώ παρά να συγκινηθώ καθώς βλέπω πως ο χώρος του βιβλίου για παιδιά συνεχώς εμπλουτίζεται με νέους και ταλαντούχους συγγραφείς και εικονογράφους. Χώρος που ολοένα γίνεται και πιο δημοφιλής και γι αυτό περισσότερο ευάλωτος σε παρουσίες που διαθέτουν περισσότερο λούστρο και λιγότερο περιεχόμενο.

Ο Παπαθεοδούλου και η Δεληβοριά έχουν πλέον σηματοδοτήσει την ποιότητα και το μεράκι τους. Το βιβλίο τους που χτες βραβεύτηκε είναι ένα δείγμα αυτών που μπορεί να προσφέρουν. Δείγμα του πως αντιστέκεται η ποιότητα απέναντι στη φθήνεια.

Τους συγχαίρω, λοιπόν, από καρδιάς.

Και ας μου επιτραπεί να καταθέσω μια κάπως περισσότερο προσωπική νότα στα συγχαρητήριά μου αυτά. Καθώς κοιτώ τα νεανικά, όμορφα πρόσωπά τους να χαίρονται για την επιτυχία του έργου τους, η σκέψη μου αυθόρμητα παίρνει δρόμους επιστροφής, πάει εκεί στα χρόνια του 1980, 1985, 1990... Και έτσι βιάζομαι να αναζητήσω στις παλιές φωτογραφίες μου, άλλα πρόσωπα που μέσα στην τοτινή τους νιότη κι αυτά σε κάποιες παρόμοιες βραβεύσεις πανηγυρίζανε... Πρόσωπα που άλλα πια δεν υπάρχουν ανάμεσά μας, κι άλλα δεν μπορούν πια να γελάσουν με τόσο νεανικό σφρίγος...

Αλλά οι φωτογραφίες κάπου ξεμείνανε και μου θυμίζουν την Ειρήμη Μάρα, την Μάρω Λοϊζου, τον Ι. Δ. Ιωαννίδη, τον Αντώνη Καλαμάρα... Φίλοι και συνοδοιπόροι στο όνειρο μιας καλής λογοτεχνίας για παιδιά μαζί με κάποιους που είναι πάντα δίπλα μου, δίπλα μας, δίπλα στον Αντώνη και στην Μυρτώ... Την Ευγενία Φακίνου, την Αθηνά Παπαδάκη, την Ελένη Σαραντίτη, τη Βάσω Ψαράκη.

Δεν ξέρω... Ίσως να είναι παράταιρο την ώρα της χαράς του τώρα, να θυμάσαι χαρές του τότε. Αλλά πόσο γρήγορα το τώρα θα γίνει τότε... Μα η συνέχεια ποτέ δε θα αλλάξει το όνειρο.

Συγχαρητήρια Αντώνη Παπαθεοδούλου και Μυρτώ Δεληβοριά.

Μέσα από την καρδιά μου το μπράβο μου!

Για την ... Σημαντική Σοφία

Ναι, είχε πάντα ένα ιδιόμορφο χαμόγελο... Άλλοτε χαμογελούσε από χαρά, άλλοτε από πίκρα... Συχνά και όταν θύμωνε.

Ένα χαμόγελο και μια σπίθα μέσα στα μάτια.

Ότι ακριβώς είχαν και τα κείμενά της. Χαμόγελο που σχολίαζε, σπίθα που έκαιγε.

Από τις πιο σημαντικές παρουσίας της Λογοτεχνίας για παιδιά. Και ιδιαίτερα να εκτιμάται, εκεί προς τα τέλη του 70 και μέσα στα χρόνια του 80.

Από τους πρώτους που έφερε στο παιδικό βιβλίο τη γνήσια λογοτεχνικότητα και την ξεκάθαρη πολιτική θέση. Οι ήρωές της κουβαλούσαν τα όνειρα του 20ου αιώνα. Γονατίζανε μα δεν το βάζανε κάτω. Άλλης εποχής άνθρωποι...

Έγραψε μυθιστορήματα, ποιήματα (για ποιητική συλλογή, άλλωστε, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Π. Λ., το 2004)... Αλλά προσωπικά τη θεωρώ τη μεγάλη μαστόρισσα του διηγήματος.

Εκείνες οι συλλογές -"Τα σημαντικά" και "Τα ασήμανατα", αξεπέραστες μένουν στη μνήμη και πολύτιμο χώρο κρατούν στη βιβλιοθήκη μου.

Της άξιζε πολύ πιο μεγάλη και πιο πλατιά αναγνώριση.

Μόνη της (μόνη της;) αποφάσισε να ζήσει στην Καλαμάτα, να μη θελήσει να συμβιβαστεί με τα νέα εκδοτικά δεδομένα, να αφιερώσει πολύτιμο χρόνο και δυνάμεις στην τοπική κοινωνία.

Χαίρομαι που βλέπω πόσο πολύ ο θανατός της απασχόλησε τον τοπικό τύπο της Μεσσηνίας.

Τα τελευταία χρόνια σπάνια την έβλεπα. Αλλά ακόμα κι αν περνούσα έστω και για λίγες ώρες από την Καλαμάτα, πάντα είχε την ελπίδα πως ίσως τη συναντούσα.

Αισθάνομαι πως πήρε μαζί της μια εποχή... Μια άλλη εποχή, όπου η λογοτεχνία για παιδιά δεν είχε ίσως τόσο μεγάλη αναγνώριση, αλλα είχε πολύ πιο ουσιαστικό περιεχόμενο.

Η Ελένη Βαλαβάνη, ο Ι. Δ. Ιωαννίδης, η Στέλλα Βογιατζόγλου, η Κίρα Σίνου, η Μάρω Λοίζου... Τώρα η Σοφία Φίλντιση - η Φίλντιση των σημαντικών ασήμαντων ανθρώπων.