Ο Βασίλης Αναγνωστόπουλος (Επ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) για τον Γαργαντούα

Αγαπητέ μου Μάνο,

Είμαι ενθουσιασμένος από την ανάγνωση του «Γαργαντούα» σου και πρέπει να ήσουν σε μεγάλα κέφια, όταν έκανες τη διασκευή. Έχω διαβάσει πολλά έργα σου και εκτιμώ τη γραφή σου- το γνωρίζεις άλλωστε. Όμως τούτο το αφήγημά σου έχει μια μοναδικότητα, ότι από την αρχής ως το τέλος ο αναγνώστης γίνεται σύντροφος του υπηρέτη κοντά στον Γαργαντούα ( στην πραγματικότητα σύντροφος δικός σου) κι αυτό είναι μια μεγάλη επιτυχία του λογοτεχνικού σου ταλέντου. Τον κερδίζεις απόλυτα, και τον μικρό και τον μεγάλο.

Και πρέπει να πω πως αυτό οφείλεται στην καλή γνώση της παιδικής/νεανικής ψυχολογίας που κατέχεις, στη λεπτή αίσθηση του χιούμορ, του γκροτέσκου, της πλησμονής  και της υπερβολής. Μιας υπερβολής πρωτόγνωρης, τραβηγμένης έξω από κάθε μέτρο φυσικό και ανθρώπινο, αλλ΄ωστόσο συνυπάρχουσας με την καθημερινότητα. Η σύγκρουση αυτή ( και σύγκριση) είναι  διασκεδαστική και προκαλεί τη θυμηδία, ενεργοποιώντας αβίαστα τον κοινωνικό προβληματισμό, σκέψεις και στοχασμούς για προβλήματα διαχρονικά.

Η ανατροπή που γίνεται  στο δεύτερο μισό της ιστορίας έρχεται και ισοζυγιάζει τα πράγματα, επαναφέροντάς τα στη φυσική τους κανονικότητα. Η εκπαίδευση-γενικότερα η παιδεία- είναι και η μόνη σωτηρία του ανθρώπου επί της γης. Και είναι δύναμη ακατανίκητη η αρετή, η καλοσύνη, το ήθος. Και ασφαλώς θα συμφωνήσουμε ότι  τα γράμματα και οι επιστήμες πρέπει να συνοδεύονται από τον καλό χαρακτήρα, τον ειρηνικό και φιλάνθρωπο. Χαίρομαι που με πειστικό τρόπο (όχι κυρηγματικό) περνάς τέτοιες υψηλού πολιτισμού απόψεις  μέσα στην αφήγηση. Τα παιδιά-αναγνώστες  εκτιμούν την πείρα των μεγάλων (κι εδώ έχεις πολλά ψήγματα της δικής σου ιδεολογίας – πολύ καλώς, βέβαια), όταν την ανακαλύπτουν στην εξέλιξη της ιστορίας ως αλήθεια ζωής. Ο αποφθεγματικός σου λόγος μου άρεσε πολύ!

Ασφαλώς, είναι εξαίρετη και συνεπικουρεί πολύ στο αισθητικό αποτέλεσμα η εικονογράφηση του Βαγγέλη Παυλίδη.

Συγχαρητήρια θερμά και πάντα να μάς χαρίζεις τέτοιες ιστορίες. Φιλιά στην Κώστια και τα παιδιά. Σε φιλώ, Βασίλης

Υγ.

[Η εγγονούλα μου, η μικρή Σεβήρα, ξεκινάει το σχολείο εφέτος. Η μαμά της ανέλαβε να της διαβάσει τον Γαργαντούα σου, όχι μόνο για το πνεύμα του, αλλά και γιατί έχει μια κούκλα που τη λέει Ελεφαντίνα !]

Αθήνα, 21/8/2018

Β.Αν.

Η Κασσάνδρα στη... Δράμα

Από τα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια του 41^ου Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας, 

του Παύλου Μεθενίτη, 

Σεπτέμβριος 2018

Φίλες και φίλοι, πριν από εννιά χρόνια,  τον Αύγουστο του 2009, φιλοξενήθηκα στα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια του Φεστιβάλ Δράμας, από τον Ανδρέα Παγουλάτο, του οποίου το έργο, μετά το θάνατό του, έχω την τιμή να συνεχίζω.

Εκείνη τη χρονιά λοιπόν, είχα παρουσιάσει τη «Λεβάντα της Άτκινσον», το μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων. Υπάρχει και μια σχετική φωτογραφία: είναι ο Μάνος, ο Γιώργος ο Κακουλίδης, ο μακαρίτης ο Παγουλάτος,  κι ο υποφαινόμενος. Από τους τέσσερις κυρίους, έχουν απομείνει τρεις, αλλά ο πανδαμάτωρ χρόνος φαίνεται σαν να έχει προσπεράσει το Μάνο, κάτι που μάλλον δεν συνέβη με μένα και τον Κακουλίδη...

Από το ’09 λοιπόν, ο Μάνος ο Κοντολέων έχει εκδώσει δεκάδες τίτλους, σύμφωνα με την ιστοσελίδα Βιβλιονέτ – δεκάδες. Για συνολικό αριθμό τίτλων, ας μην το συζητάμε καλύτερα: ο άνθρωπος γράφει από το 1969, συμμετέχοντας σε ανθολογία νέων συγγραφέων, ενώ δέκα χρόνια αργότερα, το ’79, εκδίδει το πρώτο του βιβλίο: έκτοτε συνεχίζει ακάθεκτος.

Κι έτσι, φτάνουμε στο 2009. Τότε, εννιά χρόνια πριν, είχα πει πως ο Μάνος είναι ένας «μάχιμος γραφιάς», που υπηρετεί τον Πεζό Λόγο, σε όλα του τα είδη: μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα, παραμύθι, δοκίμιο. Συγνώμη, αλλά δεν θα μπορούσα να είχα περισσότερο δίκιο: ο Μάνος γράφει τα πάντα για όλους: για τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και για τους ενηλίκους, ρίχνοντας επιπλέον και γέφυρες ανάμεσά τους – τη λογοτεχνία cross over. Κείμενά του διδάσκονται στη Μέση Εκπαίδευση, αλλά, από την άλλη, ο Κοντολέων είναι από τους ελάχιστους Έλληνες συγγραφείς που έχει γράψει για την γυναικεία ομοφυλοφιλία: στο μυθιστόρημα «Δάχτυλα πάνω στο σώμα της», το 2015. Πολυσχιδής, πολύπλευρος και παραγωγικότατος, λοιπόν, είναι ο Μάνος.

Τώρα, στον επίλογο του βιβλίου του που θα σας παρουσιάσω, λέει πως «απευθύνεται σε ένα κοινό ενηλίκων, αλλά θα ήθελα πολύ –και το εύχομαι- να κρατούσε και το αναγνωστικό ενδιαφέρον και νέων σε ηλικία αναγνωστών».

Εγώ συμμερίζομαι την ευχή του. Μακάρι, χίλιες φορές μακάρι. Στο κάτω – κάτω, είμαστε όλοι, ενήλικες και νέοι, κατά κάποιον τρόπο προετοιμασμένοι για το τρέχον πόνημα του Κοντολέων, εφόσον έχουμε εξοικειωθεί με το στοιχείο του τραγικού, ειδικά μετά την πρόσφατη πυρκαγιά του Ιουλίου στην Αττική, με τα τραγικά της επακόλουθα.

Αυτό που θέλω να πω, είναι πως «Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο», από τις εκδόσεις Πατάκη, είναι ένα παράξενο και ιδιαίτερο βιβλίο, καθώς εισάγει το στοιχείο του τραγικού στη ζωή μας. Ή μάλλον, εξωραΐζει, αν μου επιτρέπετε, εκλογικεύει, εγκιβωτίζει σε λέξεις, παραγράφους και κεφάλαια, αυτό το άναρχο, το χαοτικό στοιχείο του τραγικού. Που συχνά το βιώνουμε ως θεομηνία, ως τη μήνη, την οργή, δηλαδή, του θεού, ή των θεών, και το λέω αυτό μετά λόγου γνώσεως.

Γιατί συμβαίνουν μαζικές φυσικές καταστροφές; Κανείς δεν ξέρει. Γιατί να καίγεται ή να πνίγεται ο άλφα και όχι ο βήτα; Γιατί το σπίτι του ενός γίνεται κάρβουνο, ενώ το διπλανό του, του γείτονα, δεν παθαίνει τίποτα; Ιδιοτροπίες του ανέμου; Τύχη; Εξ ύψους τιμωρία; Κανείς δεν ξέρει. Αυτή τη συντριβή λοιπόν από τις ερεβώδεις δυνάμεις, την ονομάζουμε «τραγωδία», δηλαδή, «μεγάλη καταστροφή».

 Ίσως να επινοούμε αυτούς τους εκδικητικούς και μικρόψυχους θεούς επειδή ακριβώς δεν μπορούμε να διαχειριστούμε το γεγονός πως οι μεγάλες καταστροφές, οι εκατόμβες γίνονται χωρίς λόγο: γιατί; – γιατί έτσι.  Είναι προτιμότερο, πιο τιμητικό για μας να φανταζόμαστε πως ένας θεός μας έχει βάλει το μάτι - έτσι αποσείουμε κάπως τις ευθύνες από πάνω μας. Άναρχη δόμηση; Ολιγωρία του κρατικού μηχανισμού; Αυθαιρεσία των ιδιωτών; Διαφθορά των αρομοδίων; Ναι, εντάξει, αλλά αν σε έχει βάλει στο μάτι ο Θεός, ο Δίας ή ο Απόλλωνας, ό,τι και να κάνεις, δε σώζεσαι, ψέματα;...

Η Κασσάνδρα στην Μαύρη άμμο είναι ένα μυθιστόρημα για την ομηρική Κασσάνδρα. Την κόρη του Πριάμου και της Εκάβης, την αδελφή του Έκτορα και του Πάρη. Για την Κασσάνδρα, τη μάντισσα, που πρόλεγε τις καταστροφές, μόνο που κανείς δεν έδινε σημασία στα μαντέματά της. Φανταστείτε, τώρα: να βλέπεις τον όλεθρο να γεννιέται στο μυαλό και την καρδιά των ανθρώπων, να τους τον κραυγάζεις στα μούτρα, αλλά να μην καταφέρνεις να τους πείσεις, ώστε να προσπαθήσουν να την αποτρέψουν, ώστε να προστατευτούν από τον εαυτό τους...

Η Κασσάνδρα ξαναζεί την τραγικότητα της ύπαρξής της: διαλεγμένη απο τον Φοίβο, δακτυλοδεικτούμενη από την οικογένειά της, λάφυρο του Αγαμέμνονα, ερωτευμένη με τους μόνους άντρες που δεν δικαιούνταν να είναι, άθυρμα των θεών – ένα αυτόχρημα τραγικό πρόσωπο, που ο Μάνος Κοντολέων ζωντανεύει στο βιβλίο του, δίνοντάς της φωνή, πάθη και λαχτάρες, τρόμους και συντριβή.  Η Κασσάνδρα του είναι ένα μυθιστορηματικό πρόσωπο, που απ’ ό,τι λέει ο ίδιος, ελλόχευε για καιρό στα σπήλαια του μυαλού του – ε, τώρα φαίνεται πως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, για να βγει στο φως, για να περπατήσει ξανά στον πάνω κόσμο, μετά από είκοσι οχτώ αιώνες από την Άλωση της Τροίας, ντυμένη, φίλες και φίλοι, με τα ενδύματα των λέξεων.

Κι από αυτές, ο Μάνος έχει κασέλες ολόκληρες. Το βιβλίο είναι μεν γραμμένο με το σύνηθες ύφος του Κοντολέων – την ιδιαίτερη σύνταξή του με το ρήμα στο τέλος, και τις απανωτές παραγράφους των ολίγων λέξεων, που κάνουν την αφήγηση στακάτη και πλουμιστή, πλην όμως τώρα, η Κασσάνδρα είναι ενδεδυμένη και με κάποια αρχαία, αυθεντικά κομμάτια. Πολλά τα χωρία των τραγικών ποιητών που έχει εντάξει ο Κοντολέων στο κείμενό του, εναρμονίζοντάς τα όμως στο δικό του ρυθμό, όπου ξεχωρίζουν κάποιες αρχαίες λέξεις, στρατηγικά τοποθετημένες, ώστε καθώς διαβάζεις, ή μάλλον καθώς ακούς το κείμενο, να νιώθεις πως είσαι στην Επίδαυρο παρακολουθώντας αρχαίο δράμα. Εκείνη η γρώνη, με ωμέγα, που δεν την βρήκα ούτε στον Μπαμπινιώτη, τελικά ανακάλυψα πως σημαίνει κοιλότητα, ή θήκη σπαθιού....

Αυτά σας τα λέω για να καταλάβετε πως το κείμενο του Μάνου είναι μια ξεχωριστή περιβολή, για μια ξεχωριστή ηρωίδα, που αν και Τρωαδίτισσα, κυρίες και κύριοι, κάλλιστα θα μπορούσε να είναι Ελληνίδα: αυτοί οι άνθρωποι που προλέγουν τα μελλούμενα, βάσει των συμπεριφορών των ανθρώπων του καιρού τους, που κανείς δεν τους πιστεύει, καθώς είναι πολύ ενοχλητικό να σου λένε πως θα το σπάσεις τελικά το κεφάλι σου εάν συνεχίσεις να κάνεις εγκληματικές ανοησίες κατά του εαυτού σου, των παιδιών σου, της κοινωνίας σου και της χώρας σου, αυτά τα πρόσωπα λοιπόν όντως υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα, υπάρχουν, ναι, όμως επιλέγουμε να κλείνουμε τα αυτιά μας όταν μιλούν.

Ευτυχώς που ο πολυγραφότατος και ακατάβλητος Μάνος έβγαλε ένα δυνατό βιβλίο για το αρχέτυπό τους, σκουντώντας μας, σαν να μας λέει εναγωνίως «γρηγορείτε!». Θα του δώσουμε την πρέπουσα σημασία;

Λέσχες Ανάγνωσης – Εφαρμογές και Προεκτάσεις

  

Η ανάγνωση είναι για μοναχική πράξη –διαβάζω μόνος μου, συνήθως σε ήσυχο μέρος, συνήθως κάπως αρκούντως απομονωμένος από την παρουσία τρίτων.

Κι όμως τελικά η αναγνωστική πράξη μπορεί να γίνει η αφορμή δημιουργίας σχέσεων.

Το θέμα του βιβλίου που διάβασα, ο τρόπος που ο συγγραφέας το χειρίστηκε, τα πρόσωπα που ξεφύλλισα τις περιπέτειες τους και μοιράστηκα μαζί τους συναισθήματα και ιδέες –όλα αυτά, πολύ συχνά, θέλω να τα συζητήσω με άλλους. Να ακούσω άλλων τη γνώμη, να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω μαζί τους. Κι έτσι επιζητώ να γνωρίσω αναγνώστες που διάβασαν το ίδιο βιβλίο με μένα.

Από μια τέτοια ανάγκη –που στην ουσία δεν είναι παρά μια ακόμα έκφραση επιθυμίας υλοποίησης κοινωνικών και  διαπροσωπικών σχέσεων- έχουν δημιουργηθεί οι Λέσχες Ανάγνωσης.

Ένας θεσμός που ανθεί στις μέρες μας στον τόπο μας και που σε ένα μεγάλο μέρος ίσως και να καθορίζει και το ποια βιβλία εκδίδονται.

Αναφέρομαι κυρίως (αν όχι και μόνο) σε βιβλία λογοτεχνίας, ίσως και σε κάποιο βαθμό σε βιβλία εκλαϊκευμένης ιστορίας. Σε βιβλία, δηλαδή, που μπορούν να ενδιαφέρουν ένα λίγο – πολύ πλατύ κοινό αναγνωστών και τα οποία μπορεί να πυροδοτήσουν μια σειρά συζητήσεων γύρω από τη θεματική τους και  τις ιδέες τους.

Για την ιστορία και μόνο ας μην ξεχνάμε τα Λογοτεχνικά Σαλόνια του Παρισιού, εκεί προς το τέλος του 19^ου αιώνα και μέχρι τα χρόνια του Μεσοπόλεμου. Αυτά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως αποτελούν τους προπάτορες των δικών μας σημερινών Λεσχών Ανάγνωσης.

Ασφαλώς ανάμεσα στο Σαλόνι της Γετρούδης Στάιν και σε μια Λέσχη Ανάγνωσης ενός Δήμου (για παράδειγμα) υπάρχουν μεγάλες διαφορές.

Κυριότερη –το Σαλόνι της Στάιν συγκέντρωνε πρόσωπα της καλλιτεχνικής ζωής εκείνης της εποχής* η Λέσχη η σημερινή αποτελείται από άτομα (γυναίκες κυρίως) που τις περισσότερες φορές η μόνη σχέση που έχουν με τις Τέχνες είναι αυτή του αναγνώστη.

Αλλά ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος που έχουν τόσο αυξηθεί και που είναι τόσο δημοφιλείς.

Με οργανωμένο τρόπο η δημιουργία Λεσχών Ανάγνωσης ξεκινά προς τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν το ΕΚΕΒΙ αρχίζει να υποστηρίζει τη λειτουργία τους και προσφέρει τη σχετική τεχνογνωσία σε όσους θέλουν να αναλάβουν τον συντονισμό τους. Μάλιστα διατηρεί και αρχείο με τις Λέσχες –πόσες είναι, που λειτουργούν, με ποια θέματα ασχολούνται κλπ. Δυστυχώς με το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ όλα αυτά τα στοιχεία δεν ενημερώνονται πλέον κι έτσι αν κάποιος σήμερα θέλει να καταγράψει τη δυναμική της παρουσίας των Λεσχών Ανάγνωσης και το πως μπορεί να παρεμβαίνουν στις αναγνωστικές συνήθειες του μέσου αναγνώστη, δεν έχει τη δυνατότητα να βασιστεί σε τεκμηριωμένα στοιχεία.

                                                     *****************

Τόσο με την ιδιότητα του συγγραφέα, αλλά κυρίως με εκείνη του μανιώδους αναγνώστη λογοτεχνίας, είναι πάνω από δεκαπέντε χρόνια που συσσωρεύω εμπειρίες ως προς τη λειτουργία των Λεσχών Ανάγνωσης. Που έχω μυηθεί τόσο στις εφαρμογές όσο και στις προεκτάσεις τους. Γιατί βέβαια μια Λέσχη Ανάγνωσης πέρα από τις αναγνωστικές εμπειρίες συμβάλει και στη διαμόρφωση σχέσεων διαπροσωπικών όσο και κοινωνικών.

Ας δούμε κάπως πιο αναλυτικά τον τρόπο που λειτουργεί μια Λέσχη Ανάγνωσης.

-Συνήθως τη δημιουργεί ένας φορέας (σύλλογος, δήμος, σχολείο κλπ* αλλά και βιβλιοπωλείο ή εκδότης).  Σπανιότερα μια Λέσχη δημιουργείται γύρω από ένα πρόσωπο που διαθέτει αναγνωρισμένη γνώση των λογοτεχνικών πραγμάτων (πχ συγγραφέας, φιλόλογος κλπ)

-Τα μέλη μιας Λέσχης καλό θα είναι  να μην υπερβαίνουν κατά πολύ τα είκοσι, αλλά και να μην είναι λιγότερα από περίπου δέκα. Η ελεγχόμενη πολυφωνία βασικό αιτούμενο.

-Οι συναντήσεις γίνονται μια ή το πολύ δυο φορές το μήνα. Στη δεύτερη περίπτωση τα μέλη αισθάνονται να δένονται με πλέον σφιχτούς δεσμούς φιλίας, αλλά θα πρέπει να διαβάζουν σχετικά ολιγοσέλιδα βιβλία.

-Οι συναντήσεις γίνονται σε χώρους που διαθέτει ο φορέας που τις διοργανώνει και κρατούν ένα αυστηρό ωράριο –συνήθως δίωρο.  Υπάρχουν και περιπτώσεις Λεσχών όπου τα μέλη συναντιόνται εκ περιτροπής στα σπίτια τους, αλλά και σε δημίους χώρους (πχ ζαχαροπλαστεία). Στη μια περίπτωση οι αναγνωστικές συζητήσεις συνοδοιπορούν με κατανάλωση εδεσμάτων και δεν υπόκεινται σε χρονικούς περιορισμούς* στην άλλη οι συζητήσεις διατηρούνται σε ό,τι μια κοινωνική σύναξη σε δημόσιο χώρο επιβάλει.

-Για τη λειτουργία μιας Λέσχης απαιτείται να υπάρχει ένας συντονιστής. Το δικό του εύρος λογοτεχνικών γνώσεων είναι και αυτό που θα καθορίζει το αντίστοιχο εύρος των αναγνωστικών διαδρομών της Λέσχης που συντονίζει.  Ιδανικό θα είναι ο συντονιστής να αφουγκράζεται τις ανάγκες και τις διαθέσεις των άλλων μελών κι έτσι να επιλέγει τίτλους που και θα ικανοποιούν αυτές τις διαθέσεις, αλλά και θα τις διευρύνουν.

-Στις περισσότερες περιπτώσεις ο συντονιστής είναι και ο μόνος που επίσημα τουλάχιστον επιλέγει τους προς ανάγνωση τίτλους. Αλλά υπάρχουν και Λέσχες όπου η επιλογή γίνεται με περισσότερο… δημοκρατικές διαδικασίες. Κάθε μέλος, με τη σειρά,  προτείνει ένα βιβλίο.

-Συχνά τα μέλη μιας Λέσχης  διαθέτουν ένα κοινό στοιχείο –πχ  είναι όλα εκπαιδευτικοί ή να είναι παιδιά ή να είναι τρόφιμοι ενός Ιδρύματος.

-Σε άλλες Λέσχες όλα τα μέλη παίρνουν με τη σειρά το λόγο και καταθέτουν την άποψή τους. Σε άλλες ο συντονιστής ή και κάποιος ειδικός προσκεκλημένος (αν όχι ο συγγραφέας του βιβλίου, τότε κάποιος ειδικός επί του θέματος) αφού κάνουν μια ανάλυση, προχωρούν σε ένα διάλογο με τα μέλη.

- Με κάποιο γενικό τρόπο κατάταξης, μπορούμε να ισχυριστούμε πως υπάρχουν Λέσχες που είναι ανοιχτές στις προσεγγίσεις τρίτων, όπως και πως υπάρχουν άλλες που θέλουν να κρατήσουν εντελώς μεταξύ των μελών τους τις όποιες θέσεις και απόψεις επί των βιβλίων που διαβαστήκανε.

-Ένας ακόμα χαρακτηριστικό των περισσοτέρων Λεσχών από αυτές που προσκαλούν τους συγγραφείς των βιβλίων που διαβαστήκανε, είναι πως προτιμούν να προσκαλούν συγγραφείς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν προβληθεί από τα ΜΜΕ ή συχνά τα βιβλία τους αναφέρονται σε καταλόγους ευπώλητων. Αν και έχει επίσης παρατηρηθεί πως  ο συντονιστής ή και κάποια από τα μέλη συχνά προκαλούν με κριτήρια προσωπικής ή άλλης μορφής γνωριμίας.

                                            ***************

Πέρα όμως από την προώθηση (με τον όποιο ποιοτικό χαρακτήρα) της αναγνωστικής συμπεριφοράς των μελών τους, οι Λέσχες Ανάγνωσης παρεμβαίνουν, υποστηρίζουν και καλύπτουν λίγο πολύ συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες.

Και όσο κι αν είναι γεγονός πως οι περισσότεροι από τους συγγραφείς θέλουν να προσκαλούνται από διάφορες Λέσχες και όσο κι αν είναι λογικό το ίδιο να επιθυμούν και οι εκδότες για τους τίτλους που έχουν εκδώσει, πιστεύω πως η λειτουργία των Λεσχών Ανάγνωσης έχει ενδιαφέρουσες προεκτάσεις στην καθημερινή συμπεριφορά των μελών τους τόσο ως αναγνώστες όσο και ως κοινωνικά άτομα.

Η λογοτεχνία θεωρήθηκε πάντα πως απευθύνεται σε γυναικείο κυρίως κοινό. Ίσως γιατί η ενδοσκόπηση που απαιτεί η αναγνωστική πράξη ταιριάζει περισσότερο στη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Όπως και να το κάνουμε τα μέλη μιας Λέσχης Ανάγνωσης (στην πλειοψηφία  τους  είπαμε πως είναι γυναίκες) αναγνωρίζουν τόσο τις καμπές του δικού της η κάθε μια βίου, όσο και μοιράζονται τις ανάλογες εμπειρίες και των συν-αναγνωστριών τους , αλλά και των ηρωίδων των έργων. Έτσι όμως και καθώς το ατομικό μετατρέπεται σε συλλογικό, η ενδυνάμωση της θέσης της γυναικείας ταυτότητας  αποκτά ουσιαστικότερες βάσεις.  Η νέα γυναίκα (νεαρή μητέρα ή και μεταπτυχιακή φοιτήτρια) συνομιλεί με την ηλικιωμένη (χήρα ή γιαγιά). Οι εμπειρίες περνάνε μέσα από το αισθαντικό αλλά και βαθύ κανάλι της λογοτεχνίας και από τη μια προειδοποιούν και από την άλλη γαληνεύουν.

Όσοι πάλι εκπρόσωποι του άλλου φύλλου συμμετέχουν στις συζητήσεις μιας Λέσχης, μπορεί ίσως να μην ανακαλύπτουν από την αρχή τα συναισθήματα των γυναικών (ο άνδρας που συμμετέχει σε μια Λέσχη είναι ήδη υποψιασμένος για τις διαφορετικές συγκινήσεις που μπορεί να είχε η μητέρα του ή μια σύντροφός του) αλλά σίγουρα από τη μια διευρύνει τις σχετικές γνώσεις του και από την άλλη συμβάλλει στο να γίνουν κατανοητές και οι δικές του, οι ανδρικές ανάγκες,  από τις γυναίκες συν-αναγνώστριες του.

Με διαφορετικό τρόπο ειπωμένο –οι Λέσχες Ανάγνωσης επιτίθενται στη ατομική, στην διαπροσωπική και στην κοινωνική αποξένωση.

Κι όμως… Την ίδια στιγμή –όχι πάντα και όχι σε όλες της Λέσχες- δημιουργείται στα μέλη κάποιων Λεσχών μια τάση, μια διάθεση ίσως, κυριαρχίας του αναγνώστη πάνω στον συγγραφέα.

Αν η μοναχική ανάγνωση αφήνει ευάλωτο τον αναγνώστη στη μαγεία και στη δυναμική της συγγραφικής τεχνικής του συγγραφέα, η ανάγνωση που συνοδοιπορεί με άλλες αναγνώσεις  αποκτά μια ισχύ και ως μια ομάδα που έχει υποστεί για καιρό την καταπίεση  του κυριάρχου των συναισθημάτων της, εξεγείρεται και αμφισβητεί τον συγγραφέα.

Δεν θεωρώ πως μια τέτοια αμφισβήτηση δεν πρέπει πότε να εκφραστεί. Αλλά όποτε  αυτό γίνει θα πρέπει να στηρίζεται σε ουσιαστικές επισημάνσεις πάνω στη χρήση της γλώσσας, πάνω στον τρόπο δόμησης της αφήγησης, πάνω στο σχεδιασμό γεγονότων και χαρακτήρων. Και όχι σε ένα απλό και απόλυτα εγωκεντρικό «Μου αρέσει – Δε μου αρέσει».

Δικαίωμα κάθε αναγνώστη να έχει τις προτιμήσεις του. Αλλά πέρα από το δικαίωμα αυτήν την προσωπική του προτίμηση να ζητά να του την αναγνωρίσουν,  υπάρχει και η υποχρέωση εκ μέρους του να μπορεί να διακρίνει που τελειώνει το υποκειμενικό που αρχίζει το αντικειμενικό. Κι άλλωστε διαφωνώ με κάτι δε σημαίνει πως και το απαξιώνω.

Η τήρηση μιας τέτοιας αναγνωστικής συμπεριφοράς στάσης  είναι έργο που αφορά τις ευθύνες του συντονιστή. Εκείνος είναι που θα πρέπει να φωτίσει όλες τις λεπτομέρειες του έργου και να πείσει τους αναγνώστες της ομάδας του για το γιατί αξίζει να το σεβαστούν –τόσο αυτό όσο και τον δημιουργό του.                                                                                             Και τώρα,  καθώς σκέπτομαι τον ευρύτερο ρόλο που καλείται να παίξει ο συντονιστής μιας Λέσχης Ανάγνωσης, νομίζω πως πρέπει να τονίσω πως καλός συντονιστής είναι εκείνος που και ευρύτερη γνώση έχει του λογοτεχνικού χώρου, αλλά και που διαθέτει ικανότητες χειρισμού των ιδιαιτεροτήτων κάθε μέλους της ομάδας του. Ας μη λησμονούμε πως η ανάγνωση της λογοτεχνίας και στη συνέχεια η συζήτηση από πολλούς των διαφόρων θεμάτων που σε ένα βιβλίο εμφανίζονται, φέρνει συχνά στην επιφάνεια κρυμμένες ψυχολογικές αναστολές, καταπιεσμένα συναισθήματα, ταξικούς φόβους, έντονες ανάγκες αντιμετώπισης του άλλου. Οπότε ο συντονιστής χωρίς να ξεχνά πως είναι ο πρώτος ανάμεσα σε ίσους, δε θα πρέπει και να λησμονά πως καλό είναι να διαθέτει έως και διπλωματικές δεξιότητες στη διαχείριση των συζητήσεων.

Πιο πάνω σημείωσα πως ως ένα βαθμό οι επιλογές των Λεσχών Ανάγνωσης παρεμβαίνουν και στα προγράμματα έκδοσης κάποιων έργων. Νομίζω πως αυτή η παράμετρος θα πρέπει να γίνει περισσότερο αντιληπτή. Μια Λέσχη Ανάγνωσης ως ένα κοινωνικό σώμα  που ασχολείται με την κατ΄ εξοχήν πιο προβληματίζουσα μορφή Τέχνης –τη Λογοτεχνία-  δε θα πρέπει να ξεχνά πως πέρα από την τέρψη ων μελών της, πέρα από την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών τους, εν τέλει παρεμβαίνει και σε μια ουσιαστική διαμόρφωση Ιδεών και Αισθητικής.

Γιατί η Λογοτεχνία –τόσο ως συγγραφή όσο και ως ανάγνωση- είναι πράξη πολιτική.

 Πρώτη ανάρτηση: https://diastixo.gr/epikaira/apopseis/10575-lesxes-anagnwshs-kontolewn

https://diastixo.gr/epikaira/apopseis/10575-lesxes-anagnwshs-kontolewn

NON OMNIS MORIAR by Literature.gr: Μάνος Κοντολέων

https://www.literature.gr/non-omnis-moriar-by-literature-gr-manos-kontoleon/


https://www.youtube.com/watch?v=_dYYzPEIaCA&t=8s

«Κι όμως, τελικά… Τίποτε από εμένα δε φαίνεται».    γράφει ο Μάνος Κοντολέων δημιουργώντας μια ασαφή αίσθηση μυστηρίου γύρω από τον εαυτό του, που κάνει τον αναγνώστη να θέλει να ανακαλύψει ποιες αλήθειες μπορεί ακόμα να κρύβει ο συγγραφέας περισσότερων από ογδόντα βιβλίων. Άλλωστε και ο ίδιος, οριοθετώντας την προσωπική του πορεία στην αυτογνωσία, έχει πει ότι:   «Τελικά, μετά από κάθε βιβλίο, έχω ανακαλύψει μία ακόμα κρυφή πτυχή του εαυτού μου. Μια επίπονη ανακάλυψη. Αλλά ιδιαίτερα γοητευτική».   Από την άλλη, όλα όσα θέλει ο ίδιος να γνωρίζουμε για τη ζωή του είναι γνωστά. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία λοιπόν ο Μάνος Κοντολέων γεννήθηκε στην Aθήνα από γονείς που κατάγονταν απ’ τη Σμύρνη. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. Η αγάπη του για τη λογοτεχνία τον έστρεψε, από τα παιδικά του κιόλας χρόνια, στη δημοσίευση κειμένων του στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων». Η πρώτη του εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα έγινε το 1969 με την συμμετοχή του σε ανθολογία νέων πεζογράφων. Δέκα χρόνια μετά κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο. O Mάνος Kοντολέων ασχολείται με όλα τα είδη του πεζού λόγου: μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα, παραμύθι και δοκίμιο. Είναι ταχτικός συνεργάτης διαφόρων περιοδικών και εφημερίδων όπου και δημοσιεύει κριτικές, άρθρα και λογοτεχνικά κείμενα. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Διαδρομές στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους». Γράφει σενάρια τηλεοπτικών προγραμμάτων για παιδιά με θέματα σχετικά με το βιβλίο και κάνει πολύ συχνά ομιλίες για τα προβλήματα και τους στόχους της Λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Bιβλία του έχουν κατά καιρούς βραβευθεί από την Εταιρεία Eλλήνων Λογοτεχνών και από τον Kύκλο του Eλληνικού Παιδικού Bιβλίου. Kείμενα του έχουν συμπεριληφθεί σε διάφορες ανθολογίες πεζογραφίας και δοκιμίου. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων  και του του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, ιδρυτικό μέλος της Λέσχης Έρευνας και Μελέτης της Παιδικής Λογοτεχνίας «Διαδρομές». Έχει διατελέσει  μέλος της επιτροπής κρατικών βραβείων για την παιδική λογοτεχνία, όπως και των βραβείων των  περιοδικών «Διαβάζω» και «Κλεψύδρα» και πρόεδρος της επιτροπής κρατικών βραβείων της Κύπρου. Διδάσκει δημιουργική γραφή και συντονίζει Λέσχες Ανάγνωσης που έχει δημιουργήσει ο ίδιος. Είναι παντρεμένος με τη συγγραφέα και μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων και έχει δύο παιδιά κι έναν εγγονό που υπεραγαπάει. Παρόλα αυτά, τις μυστικές εντάσεις των πιο κρυφών του σκέψεων, τις λεπταίσθητες ισορροπίες των προσωπικών του αγωνιών και την αστείρευτη ευαισθησία του μπορούμε να τις διακρίνουμε όσοι ασκηθούμε στη γραφή του. Μια εξαιρετική συναίσθηση ευθύνης καθορίζει τη συνέπειά του απέναντι σε όλα όσα η συνείδησή του δεν αποδέχεται και γι’ αυτό βρίσκει τρόπους να αντιμετωπίσει, κάνοντάς τον τα τελευταία χρόνια να επιλέγει μια τολμηρή θεματογραφία. Εισηγητής του cross over μυθιστορήματος στη ελληνική γραμματεία έθεσε τις λογοτεχνικές γέφυρες που οδηγούν στην ένωση των εφηβικών και ενήλικων ανησυχιών σε ένα έργο που στοχεύει στην αναγνωστική ενηλικίωση την εποχή της χαμένης αθωότητας, των απωλειών και των ανελεύθερων ονείρων. Δηλώνει απαλλαγμένος από το παρελθόν και εστιάζει μόνο στο μέλλον με την πεποίθηση ότι ανήκει στα παιδιά, στα οποία έχει αφιερώσει το έργο του. Όσοι πάλι έχουμε το προνόμιο να τον γνωρίζουμε προσωπικά ξέρουμε ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο προσηνή, φιλικό, γενναιόδωρο απέναντι στους νεότερους λογοτέχνες, χωρίς κανενός είδους έπαρση. Έχει ορίσει τη ζωή του στις προσταγές της λογοτεχνίας και έχει κάνει οίστρο της την ανάγκη να προασπίσει τα ιδανικά και τις αξίες της. Η γλυκιά, βελούδινη, γραφή του που μπορεί την ίδια στιγμή να μετατρέψει την αφηγηματική γλυκύτητα της σε αιχμηρό όργανο τολμηρής κοινωνικής κριτικής είναι πάνω από όλα ειλικρινής και ακριβής. Το Literature.gr εγκαινιάζει τη νέα σειρά βίντεοσυνεντεύξεών του υπό τον τίτλο: «NON OMNIS MORIAR» με τον Μάνο Κοντολέων, ο οποίος δέχτηκε να μας φιλοξενήσει στο σπίτι του για μια εκ βαθέων προσωπική εξομολόγηση και να μας μιλήσει για τη γραφή, τη σχέση του με την παιδική, εφηβική και ενήλικη λογοτεχνία, τους ανθρώπους που έπαιξαν ρόλο στη ζωή του, τα όνειρά του, τα αντικείμενα που από παιδί αγάπησε, για την ίδια του τη ζωή και την απόλυτη μοναξιά του συγγραφέα που τον ενώνει με τους αναγνώστες. Κι έτσι, τελικά, ακούγοντάς τον καταλάβαμε απόλυτα το μότο που χρησιμοποιεί στην προσωπική του ιστοσελίδα: «Όταν είμαι -ή θέλω να είμαι- αισιόδοξος, τότε γράφω για παιδιά. Όταν ονειρεύομαι μια επανάσταση, τότε γράφω για τους εφήβους. Όταν φοβάμαι, τότε είναι που γράφω για τους ενήλικες». Και ίσως αυτό μόνο να είναι ό,τι χρειάζεται να ξέρουμε στην πραγματικότητα για τον Μάνο Κοντολέων προτού βυθιστούμε στη γοητεία του έργου του, έχοντας πάντα κατά νου ότι τίποτα από εκείνον δε θα φανεί αν ο ίδιος δεν το φανερώσει. 

 Τέσυ Μπάιλα, Σεπτέμβριος 2018   

Read more at: https://www.literature.gr/