«H Κασσάνδρα στην Μαύρη άμμο» του Μάνου Κοντολέων Εκδ. Πατάκη
Παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο Discover στις 11 Μαίου 2019
Βασίλική Ρεσβάνη: Εκπαιδευτικός- υπ. Διδ. Του Πανεπιστημίου Πατρών
Όταν στα τέλη Απριλίου πέρσι έπιασα στα χέρια μου την Κασσάνδρα στην Μαύρη άμμο του Μάνου Κοντολέων, διαβάζοντας έκανα θα έλεγε κανείς ένα flash back και βρέθηκα στην ηλικία του γυμνασίου όπου μελετούσαμε τα αριστουργήματα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Τότε που προσπαθούσα να ερμηνεύσω τα μεγάλα νοήματα, πίσω από τους υπέροχους μονολόγους.
Το νέο αυτό μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων εμπλουτίζει τη γνώση μας για μια μορφή της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, την τραγωδία. Η Κασσάνδρα, δευτερεύουσα ηρωίδα στο κλασσικό έπος, γίνεται πρωταγωνίστρια και φανερώνεται μπροστά μας, σύγχρονη, ευθύς, αποκαλυπτική χωρίς να φοβάται κανέναν και τίποτε. Διαχρονική και διεκδικητική σε μια εποχή όπου τότε η γυναίκα δεν είχε τόσα δικαιώματα. Κι όμως στο «Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο» ο Κοντολέων αφηγείται και πραγματεύεται το αρχαίο δράμα της Τροίας με την Κασσάνδρα να είναι αυτή που με το δυναμισμό της, οδηγεί τον αναγνώστη να θεωρεί ότι είναι εκείνη που τυχόν μπορεί να αλλάξει την υπάρχουσα γνωστή εξέλιξη του αρχαίου δράματος.
Σε ένα όμως cross over μυθιστόρημα όπως άλλα που έχει γράψει ο συγγραφέας, «Αμαρτωλή πόλη» ή «Μάσκα στο φεγγάρι», είναι έκδηλο το τέλος αλλά ο αναγνώστης γνωρίζοντας το τώρα εισέρχεται πιο σοφός στην ανάδυση της ιστορίας έτσι όπως ξεδιπλώνεται στις γραμμές, στις λέξεις, που με τόση σύνεση έψαξε και εμπιστεύτηκε ο συγγραφέας για να δημιουργήσει το έργο του. Γνώστης τόσο των γεγονότων όπως περιγράφονται στα έργα των αρχαίων τραγικών, μελετητής των αναλύσεων των έργων αυτών και δεξιοτέχνης στην σύνδεση των στοιχείων που συνθέτουν γεγονότα και πρόσωπα, ο Μάνος Κοντολέων μάς μεταφέρει στην τότε εποχή μέσα από την φωνή μίας γυναίκας και μάλιστα δίνοντάς της ένα ύφος που καθηλώνει τους αναγνώστες, αλλά και πιθανούς θεατές μιας θεατρικής μεταφοράς του μυθιστορήματος.
Άλλωστε, κι έτσι όπως είναι γραμμένο το έργο, βοηθά τον; αναγνώστη να φαντάζεται από μόνος του τη μουσική, τα σκηνικά, τους φωτισμούς. Διαβάζοντας ο αναγνώστης, δίνει στον εαυτό του την ευχαρίστηση να σκηνοθετεί ο ίδιος τις εικόνες του λογοτεχνικού κειμένου. Μεταβαίνει από την απόλαυση μιας μορφής Τέχνης σε μια άλλη.... Αν ένα βιβλίο το κατορθώνει αυτό έχει πετύχει έναν από τους βασικούς στόχους της δημιουργικής ανάγνωσης. Ο αναγνώστης ταξιδεύει' διαβάζοντας την Κασσάνδρα.
Πριν διαβάσω την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο έκανα σκέψεις πάνω στον τίτλο. Μπορεί η άμμος να αποτελέσει υλικό να εμπιστευτείς και να στηρίξεις ιδέες ή να δημιουργήσεις; Μπορεί το χρώμα της να προμηνύει το θέμα του βιβλίου; Μπορεί το όνομά της ηρωίδας, αν δεν είχα διαβάσει ποτέ μου τα αριστουργήματα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, να μου φανέρωνε κάτι; Στη συνέχεια μετά την ανάγνωση έψαχνα να βρω λέξεις για να γράψω τις σκέψεις μου για το βιβλίο «Έψαχνα πάντα τις λέξεις. Πρώτα εκείνες που θα πείθανε... Τους άλλους. Μετά όσες θα μπορούνε να παρηγορήσουνε... Εμένα. Πάντα λέξεις έψαχνα. Λέξεις που μου κρυβόντουσαν... Κι άφηνα τον καιρό να αποφασίζει...» -τα λόγια της ίδιας της Κασσάνδρας γίνανε δικά μου.
Σε μια κριτική για το βιβλίο ο Κ. Δρουγαλάς σημειώνει για το ύφος με το οποίο είναι γραμμένο το βιβλίο τα εξής: Η γλώσσα του βιβλίου είναι εκφραστική, η σύνταξη των προτάσεων παραπέμπει ευθέως στην αρχαία τραγωδία με την αλλαγή του ρήματος μέσα στις προτάσεις, το ύφος είναι καλαίσθητο και η ατμόσφαιρα ιδιαιτέρως υποβλητική –ακριβώς όπως θα ταίριαζε σε ένα μυθιστόρημα που θα «έπαιζε» με την αρχαία τραγωδία. Το μυθιστορηματικό κείμενο είναι διανθισμένο με αποσπάσματα από την Ιλιάδα (είτε στη μετάφραση του Μαρωνίτη είτε σε αυτή των Καζαντζάκη-Κακριδή), καθώς και από τις τραγωδίες Αγαμέμνων του Αισχύλου κι από τις Τρωάδες του Ευριπίδη.://www.literature.gr/
Σε άλλη κριτική η Τέσσυ Μπάιλα θα πει: Ο Κοντολέων δεν ψάχνει τις λέξεις, οι οποίες θα πείσουν, ούτε εκείνες τις παρηγορητικές που θα ηρεμήσουν τον ίδιο και τον αναγνώστη του. Σκύβει μέσα στη γλωσσική φαρέτρα της αρχαιότητας και συναρμολογεί φράσεις ζυμωμένες με την σημερινή χρήση της γλώσσας. Αρπάζει καίριες λέξεις, λέξεις πύρινες και αιχμηρές, κι ενώ τις βουτά στην ηδύτητα της γραφής του, τις εξαπολύει κατεναντίον μας, για να μας εισάγει, χωρίς κανέναν ενδοιασμό στις περιοχές της δικής μας ενδοσκόπησης και να συνδηλώσει παράλληλα τις προσωπικές του ανησυχίες, βλέποντας τον κόσμο να αλλάζει ξανά. Και μέσα από την δεξαμενή των ανεξάντλητων ελληνικών μύθων εκείνος επιλέγει την Κασσάνδρα για να υψώσει τη δική του φωνή απέναντι στις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που βιώνει ο κόσμος σήμερα. Χωρίς θυμό. Μονάχα με τη σύνεση και τη φρόνηση ενός ανθρώπου που η γνώση των επερχόμενων τον συντάραξε.
Το βιβλίο αυτό εμπνέει κάθε γυναίκα να θέλει να παλέψει για ό,τι θεωρεί σωστό. Η Κασσάνδρα πριγκίπισσα με προκαθορισμένο από άλλους το δικό της μέλλον θέλει να το αλλάξει και εν μέρει το καταφέρνει. Αρνείται την επιβολή του θεού και την πρότασή του, αρνείται να δει το επικείμενο τέλος ενώ το ξέρει ότι θα έρθει. Μάντισσα η ίδια στο ιερό του Απόλλωνα διακατέχεται από το βάρος της ικανότητάς της να βλέπει το μέλλον στην Μαύρη Άμμο -χώρο ενσάρκωσης των εφιαλτικών οραμάτων της. Είναι η ίδια που ξέρει αλλά και η ίδια αυτή που δεν γίνεται πιστευτή. Πόσο τραγικό πρόσωπο αλήθεια!
Θα πει η ίδια η Κασσάνδρα « Η Μαύρη Άμμος έχει καταπιεί τη ζωή μου, Έχει σκεπάσει την πόλη μου. Σ. 129. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του θα πει; Μ ε ενδιέφερε να χαρίσω φωνή στο σύμβολο των ανθρώπων εκείνων που αν και μπορεί να ξεχωρίσει πού οδηγούν τα πάθη των πολλών, δεν μπορεί να τους πείσει για την καταστροφές που θα τους χτυπήσουν. Η Κασσάνδρα -ως θεατρική ηρωίδα-έχει ενσαρκωθεί αρκετές φορές στο θέατρο, και ίσως πολλές από αυτές τις φορές οι θεατές να έχουν συγκλονιστεί από το γεγονός ότι αυτή ξέρει -και μαζί της και οι ίδιοι, ενώ τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου οδηγούνται στην πτώση και τελικώς στη γνώση μέσα από την κάθαρση που κάθε έργο αρχαίας τραγωδίας ενέχει. Ο αναγνώστης της Κασσάνδρας στην Μαύρη Άμμο είναι υποψιασμένος περίπου τι θα διαβάσει αλλά.... όταν ο συγγραφέας είναι ο Μάνος Κοντολέων το αποτέλεσμα τον εκπλήσσει για ακόμη μία φορά.. Σε έναν σημείο του βιβλίου θα έλεγα κομβικό αυτής της ενδοσκόπησης της Κασσάνδρας ως προς την επιλογή που έκανε και που αυτή επηρέασε την όλη της πορεία και ζωή. Λέει:
Γυναίκα ήθελα να παραμείνω.
Το σώμα μου ήθελα να το δω να πάσχει από ανομολόγητους πόθους και να φθείρεται από το άγγιγμα των ετών.
Να γερνώ με όσους αγάπησα.
Μαζί τους να πεθαίνω. Θνητή – η ταυτότητά μου.
Κι έτσι ενώ πρώτη είχα δεχτεί την πρόταση του θεού, μετά του έστρεψα το κεφάλι. Τα χείλη του δεν βρήκαν τα δικά μου.
Ναι και εγώ που έμεινα να φωνάζω – ως παραλογισμένη – τα λάθη των ανθρώπων.
Και να μην γίνομαι πιστευτή. Από κανέναν.
Κανέναν…. Υπήρχαν φορές που ακόμη κι εγώ η ίδια δεν αποφάσιζα να πιστέψω στα ίδια μου τα λόγια.
Η κατάρα ενός θεού – αυτή η μεγίστη τιμωρία των ανθρώπων. Σελίδα 83
Το έργο αυτό μεταφέρει έμμεσα τις ελπίδες μιας εποχής, τις αγωνίες και τα θέλω των δυνατών του τότε. Και με ένα απρόβλεπτο τρόπο ενώνει τις θέσεις του με τις αντίστοιχες θέσεις προηγούμενου έργου του ίδιου του συγγραφέα. «Μετά ήταν που ήρθε η άλλη μέρα. Και η άλλη εποχή» Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, όσοι μένανε στο Εκεί θέλανε να πάρουν το Εδώ, αυτοί που είχαν το Εδώ θέλανε να κάνουν δικό τους και το Εκεί..... Αυτοί που είχαν το Εκεί βρέθηκαν να είναι οι νικητές. Και αυτούς που μένανε στο Εδώ τους άφησαν με λίγο φαΐ, λίγο νερό λίγα χρήματα» (απόσπασμα από το «Δεν με λένε Ρεγγίνα, Άλεχ με λένε» του Μ. Κοντολέων).
«Ο κόσμος μοιρασμένος ανάμεσα στο θρόνο του Ολύμπου από τη μια και από την άλλη στους θρόνους των πιο ταπεινών βουνών, των λιμανιών, και των οικισμών που στολίζουν τις πεδιάδες. Βασιλιάδες των θνητών απ΄ εδώ κυρίαρχοι της αθανασίας απ΄ την άλλη. κι ανάμεσά τους πρόσωπα σαν και το δικό μου. Οι μάντεις και οι μάντισσες. Να ερμηνεύουμε τη βούληση των αθανάτων και να δικαιολογούμε την αλαζονεία όσων αγνοούμε την Ευθύνη τη φαυλότητα των άλλων που δεν επιδέχονται το τελεσίδικο πεπρωμένο τους. Όπως και να το κάνουμε, όλα αυτά έχουν να κάνουν με όσους ηγεμονεύουν. Μία μέρα ή κάποια χρόνια; Μια αιωνιότητα και για πάντα; Ανύπαρκτη εν τέλει η διαφορά. Η ηγεμονία γλυκύτατη ακόμα και αν είναι στιγμιαία. Αναμονή λοιπόν…..» σελίδα 43- 44
Η Κασσάνδρα ξέρει τι πρόκειται να γίνει, ξέρει τι θέλει αλλά άλλοι έχουν αποφασίσει τόσο για τους ίδιους όσο και για την ίδια, το μέλλον τους και το μέλλον της. Είναι οι θεοί που εμπλέκονται στα μελλούμενα; Πάντοτε; Δεν το νομίζω αυτό. Ακόμη και η ίδια η Κασσάνδρα αν άλλαζε κάποιες από τις επιλογές της ή αν παρουσίαζε διαφορετικά τα γεγονότα και τελικά έπειθε, θα μπορούσε να αλλάξει το τέλος που θα ερχόταν;Ο Πρίαμος, ο Έκτορας, ο Πάρης άνδρες που ως.... «βασιλίσκοι δεν τολμούν να ρισκάρουν την ασημαντότητά τους. Η Κασσάνδρα ακούει, βλέπει, νιώθει ερμηνεύει τα σημερινά και μαντεύει τα μελλούμενα φτάνοντας στο πιο σημαντικό –«Η ιστορία το έμαθα πλέον και το βλέπω να επιβεβαιώνεται- γράφεται από την αλαζονεία των ηγετών και από τις προσπάθειες να στολίσουν το βίο τους με λάμψεις φθαρτές- ένα κομμάτι γης, κάποια χρυσά νομίσματα, ύμνους που να αναφέρονται στις πράξεις τους και γυναίκες που πριν από το όνομά της καθεμιάς τους θα μπορεί να τοποθετηθεί ένα επίθετο- Μεγάλη, σεβαστή, Θεά.... Ωραία»
Απούσα από τη Μαύρη Άμμο μου- επιβεβαιώνω τις μνήμες μου. (Η Ελένη)
Ένα φάντασμα… Και ξαφνικά ουρλιάζω. Συνειδητοποιώ.
Μια πρόφαση υπήρξε η Ελένη
Δεν τη διεκδίκησαν δύο άνδρες, μήτε δύο λαοί.
Τη χρησιμοποιήσαν.
Άνδρες από τη μια μεριά του πελάγου, άνδρες και από την άλλη.
Και η απόλυτη κυριαρχία να τους ερεθίζει σκέψεις και κορμιά.
Ο πόλεμος πράξη άρρενος.
Τον χρεώσανε σε μια γυναίκα.
Τόσο λίγο ανδρείοι….
Ανδρόγυνες!
Μετά από αυτό τον μονόλογο μέσα στην αφήγηση των γεγονότων η σύγχρονη Κασσάνδρα συνειδητοποιεί και καθώς αναλύει το φυσικό στοιχείο μία μπόρα ξεσπά για την εξέλιξη του έργου….Υπήρξαν πολλές φορές που θεώρησα ότι το κείμενο είναι τόσο αριστοτεχνικά δομημένο και προσεγμένο που δεν θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει με ευκολία ένα απόσπασμα με μονόλογο της Κασσάνδρας στο νέο έργο από κάποιο αντίστοιχο του αρχαίου κειμένου. Είναι η πένα του συγγραφέα που συνταιριάζει ύφος, προτάσεις, λέξεις, εποχές και αναδεικνύει ήρωες που πλέον συνομιλούν μαζί του και αλληλεπιδρώντας δημιουργείται τελικά ένα μοναδικό νέο κείμενο. Όταν το τελευταίο έρχεται στα χέρια των αναγνωστών, τότε αρχίζει μία άλλη συνομιλία.....
Δεν θα το τοποθετούσα αυστηρά στα υπόλοιπα έργα του Μ. Κ. για ενήλικες, διότι θεωρώ ότι θα μπορούσε να αποτελεί ένα υπέροχο παράλληλο βιβλίο για τον φιλόλογο που αναζητά πέραν από το αναλυτικό πρόγραμμα να εμπνεύσει τους μαθητές του. Η Κασσάνδρα της Ιλιάδας και της Ορέστειας πόσο κοντά είναι αλήθεια με την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο; Γνωρίζει περισσότερα για τις εποχές του τότε και του τώρα η Κασσάνδρα του Μάνου Κοντολέων; Είναι διαχρονική; Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο, έχω την αίσθηση ότι θα αποτελεί για καιρό σημείο αναφοράς και βιβλίο με διθυραμβικές κριτικές γιατί πολύ απλά είναι γραμμένο έτσι ώστε να μαγεύει και σε αυτό συνηγορεί η ίδια η ηρωίδα του - η μάντισσα και μάγισσα Κασσάνδρα!
Πριν ολοκληρωθεί η παρουσίαση θα ήθελα και εγώ να προσφέρω στο βωμό αυτής της τραγωδίας κάτι δικό μου που γράφτηκε από εμένα πριν πολλά χρόνια αλλά θα έλεγε κανείς μπορεί να το είχε πει η Κασσάνδρα στο πεθαμένο αδελφό της θέλοντας και πάλι να το πει τόσα πολλά και τίποτε αλήθεια να μην εκστομίζει.
Ετεροχρονισμένη συνάντηση 17-2-2000
Έφυγες και δεν πρόλαβα
Μία αιωνιότητα ανοίγεται
Προχώρα! Είναι ο δρόμος σου.
Είναι η «ζωή» σου.
Έφυγες και εγώ το ΄νιωσα,
το κενό στην ψυχή μου.
Δεν γνώρισα!
Ίσως ήταν έτσι το γραπτό.
Ίσως το μεγάλο φως να είναι αλλού.
Εσύ να το διαθλάς στο εξής…..
Έφυγες και αντιφατική η λύπη
Πορεύεσαι για κάπου που όλοι
Αγωνιούμε αν τελικά θα πάμε.
Λυπάμαι, αλλά και χαίρομαι.
Ίσως όμως εκεί ψηλά κάποιοι περιμένουν.
Κάποιοι που αν δεν το ΄νιωσες ποτέ,
Είναι κοντά μας σε στιγμές, για να τις ξεπερνάμε.
Δεν πρόλαβα αλλά το ΄νιωσα
Λυπάμαι, μα το δάκρυ επιβράδυνση πορείας.
Σ΄ αφήνω και κάνε αυτό που έχεις κληθεί.
Πορεύσου!
Η μνήμη μας,
φωτοδότης στον κόσμο
Η ζωή σου,
οδηγός στη ζωή.
Η φροντίδα σου,
Έργα δημιουργία,
Πορεύσου….. Βασιλική Ρεσβάνη
Παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο Discover στις 11 Μαίου 2019
Βασίλική Ρεσβάνη: Εκπαιδευτικός- υπ. Διδ. Του Πανεπιστημίου Πατρών
Όταν στα τέλη Απριλίου πέρσι έπιασα στα χέρια μου την Κασσάνδρα στην Μαύρη άμμο του Μάνου Κοντολέων, διαβάζοντας έκανα θα έλεγε κανείς ένα flash back και βρέθηκα στην ηλικία του γυμνασίου όπου μελετούσαμε τα αριστουργήματα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Τότε που προσπαθούσα να ερμηνεύσω τα μεγάλα νοήματα, πίσω από τους υπέροχους μονολόγους.
Το νέο αυτό μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων εμπλουτίζει τη γνώση μας για μια μορφή της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, την τραγωδία. Η Κασσάνδρα, δευτερεύουσα ηρωίδα στο κλασσικό έπος, γίνεται πρωταγωνίστρια και φανερώνεται μπροστά μας, σύγχρονη, ευθύς, αποκαλυπτική χωρίς να φοβάται κανέναν και τίποτε. Διαχρονική και διεκδικητική σε μια εποχή όπου τότε η γυναίκα δεν είχε τόσα δικαιώματα. Κι όμως στο «Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο» ο Κοντολέων αφηγείται και πραγματεύεται το αρχαίο δράμα της Τροίας με την Κασσάνδρα να είναι αυτή που με το δυναμισμό της, οδηγεί τον αναγνώστη να θεωρεί ότι είναι εκείνη που τυχόν μπορεί να αλλάξει την υπάρχουσα γνωστή εξέλιξη του αρχαίου δράματος.
Σε ένα όμως cross over μυθιστόρημα όπως άλλα που έχει γράψει ο συγγραφέας, «Αμαρτωλή πόλη» ή «Μάσκα στο φεγγάρι», είναι έκδηλο το τέλος αλλά ο αναγνώστης γνωρίζοντας το τώρα εισέρχεται πιο σοφός στην ανάδυση της ιστορίας έτσι όπως ξεδιπλώνεται στις γραμμές, στις λέξεις, που με τόση σύνεση έψαξε και εμπιστεύτηκε ο συγγραφέας για να δημιουργήσει το έργο του. Γνώστης τόσο των γεγονότων όπως περιγράφονται στα έργα των αρχαίων τραγικών, μελετητής των αναλύσεων των έργων αυτών και δεξιοτέχνης στην σύνδεση των στοιχείων που συνθέτουν γεγονότα και πρόσωπα, ο Μάνος Κοντολέων μάς μεταφέρει στην τότε εποχή μέσα από την φωνή μίας γυναίκας και μάλιστα δίνοντάς της ένα ύφος που καθηλώνει τους αναγνώστες, αλλά και πιθανούς θεατές μιας θεατρικής μεταφοράς του μυθιστορήματος.
Άλλωστε, κι έτσι όπως είναι γραμμένο το έργο, βοηθά τον; αναγνώστη να φαντάζεται από μόνος του τη μουσική, τα σκηνικά, τους φωτισμούς. Διαβάζοντας ο αναγνώστης, δίνει στον εαυτό του την ευχαρίστηση να σκηνοθετεί ο ίδιος τις εικόνες του λογοτεχνικού κειμένου. Μεταβαίνει από την απόλαυση μιας μορφής Τέχνης σε μια άλλη.... Αν ένα βιβλίο το κατορθώνει αυτό έχει πετύχει έναν από τους βασικούς στόχους της δημιουργικής ανάγνωσης. Ο αναγνώστης ταξιδεύει' διαβάζοντας την Κασσάνδρα.
Πριν διαβάσω την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο έκανα σκέψεις πάνω στον τίτλο. Μπορεί η άμμος να αποτελέσει υλικό να εμπιστευτείς και να στηρίξεις ιδέες ή να δημιουργήσεις; Μπορεί το χρώμα της να προμηνύει το θέμα του βιβλίου; Μπορεί το όνομά της ηρωίδας, αν δεν είχα διαβάσει ποτέ μου τα αριστουργήματα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, να μου φανέρωνε κάτι; Στη συνέχεια μετά την ανάγνωση έψαχνα να βρω λέξεις για να γράψω τις σκέψεις μου για το βιβλίο «Έψαχνα πάντα τις λέξεις. Πρώτα εκείνες που θα πείθανε... Τους άλλους. Μετά όσες θα μπορούνε να παρηγορήσουνε... Εμένα. Πάντα λέξεις έψαχνα. Λέξεις που μου κρυβόντουσαν... Κι άφηνα τον καιρό να αποφασίζει...» -τα λόγια της ίδιας της Κασσάνδρας γίνανε δικά μου.
Σε μια κριτική για το βιβλίο ο Κ. Δρουγαλάς σημειώνει για το ύφος με το οποίο είναι γραμμένο το βιβλίο τα εξής: Η γλώσσα του βιβλίου είναι εκφραστική, η σύνταξη των προτάσεων παραπέμπει ευθέως στην αρχαία τραγωδία με την αλλαγή του ρήματος μέσα στις προτάσεις, το ύφος είναι καλαίσθητο και η ατμόσφαιρα ιδιαιτέρως υποβλητική –ακριβώς όπως θα ταίριαζε σε ένα μυθιστόρημα που θα «έπαιζε» με την αρχαία τραγωδία. Το μυθιστορηματικό κείμενο είναι διανθισμένο με αποσπάσματα από την Ιλιάδα (είτε στη μετάφραση του Μαρωνίτη είτε σε αυτή των Καζαντζάκη-Κακριδή), καθώς και από τις τραγωδίες Αγαμέμνων του Αισχύλου κι από τις Τρωάδες του Ευριπίδη.://www.literature.gr/
Σε άλλη κριτική η Τέσσυ Μπάιλα θα πει: Ο Κοντολέων δεν ψάχνει τις λέξεις, οι οποίες θα πείσουν, ούτε εκείνες τις παρηγορητικές που θα ηρεμήσουν τον ίδιο και τον αναγνώστη του. Σκύβει μέσα στη γλωσσική φαρέτρα της αρχαιότητας και συναρμολογεί φράσεις ζυμωμένες με την σημερινή χρήση της γλώσσας. Αρπάζει καίριες λέξεις, λέξεις πύρινες και αιχμηρές, κι ενώ τις βουτά στην ηδύτητα της γραφής του, τις εξαπολύει κατεναντίον μας, για να μας εισάγει, χωρίς κανέναν ενδοιασμό στις περιοχές της δικής μας ενδοσκόπησης και να συνδηλώσει παράλληλα τις προσωπικές του ανησυχίες, βλέποντας τον κόσμο να αλλάζει ξανά. Και μέσα από την δεξαμενή των ανεξάντλητων ελληνικών μύθων εκείνος επιλέγει την Κασσάνδρα για να υψώσει τη δική του φωνή απέναντι στις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που βιώνει ο κόσμος σήμερα. Χωρίς θυμό. Μονάχα με τη σύνεση και τη φρόνηση ενός ανθρώπου που η γνώση των επερχόμενων τον συντάραξε.Το βιβλίο αυτό εμπνέει κάθε γυναίκα να θέλει να παλέψει για ό,τι θεωρεί σωστό. Η Κασσάνδρα πριγκίπισσα με προκαθορισμένο από άλλους το δικό της μέλλον θέλει να το αλλάξει και εν μέρει το καταφέρνει. Αρνείται την επιβολή του θεού και την πρότασή του, αρνείται να δει το επικείμενο τέλος ενώ το ξέρει ότι θα έρθει. Μάντισσα η ίδια στο ιερό του Απόλλωνα διακατέχεται από το βάρος της ικανότητάς της να βλέπει το μέλλον στην Μαύρη Άμμο -χώρο ενσάρκωσης των εφιαλτικών οραμάτων της. Είναι η ίδια που ξέρει αλλά και η ίδια αυτή που δεν γίνεται πιστευτή. Πόσο τραγικό πρόσωπο αλήθεια!
Θα πει η ίδια η Κασσάνδρα « Η Μαύρη Άμμος έχει καταπιεί τη ζωή μου, Έχει σκεπάσει την πόλη μου. Σ. 129. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του θα πει; Μ ε ενδιέφερε να χαρίσω φωνή στο σύμβολο των ανθρώπων εκείνων που αν και μπορεί να ξεχωρίσει πού οδηγούν τα πάθη των πολλών, δεν μπορεί να τους πείσει για την καταστροφές που θα τους χτυπήσουν. Η Κασσάνδρα -ως θεατρική ηρωίδα-έχει ενσαρκωθεί αρκετές φορές στο θέατρο, και ίσως πολλές από αυτές τις φορές οι θεατές να έχουν συγκλονιστεί από το γεγονός ότι αυτή ξέρει -και μαζί της και οι ίδιοι, ενώ τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου οδηγούνται στην πτώση και τελικώς στη γνώση μέσα από την κάθαρση που κάθε έργο αρχαίας τραγωδίας ενέχει. Ο αναγνώστης της Κασσάνδρας στην Μαύρη Άμμο είναι υποψιασμένος περίπου τι θα διαβάσει αλλά.... όταν ο συγγραφέας είναι ο Μάνος Κοντολέων το αποτέλεσμα τον εκπλήσσει για ακόμη μία φορά.. Σε έναν σημείο του βιβλίου θα έλεγα κομβικό αυτής της ενδοσκόπησης της Κασσάνδρας ως προς την επιλογή που έκανε και που αυτή επηρέασε την όλη της πορεία και ζωή. Λέει:
Γυναίκα ήθελα να παραμείνω.
Το σώμα μου ήθελα να το δω να πάσχει από ανομολόγητους πόθους και να φθείρεται από το άγγιγμα των ετών.
Να γερνώ με όσους αγάπησα.
Μαζί τους να πεθαίνω. Θνητή – η ταυτότητά μου.
Κι έτσι ενώ πρώτη είχα δεχτεί την πρόταση του θεού, μετά του έστρεψα το κεφάλι. Τα χείλη του δεν βρήκαν τα δικά μου.
Ναι και εγώ που έμεινα να φωνάζω – ως παραλογισμένη – τα λάθη των ανθρώπων.
Και να μην γίνομαι πιστευτή. Από κανέναν.
Κανέναν…. Υπήρχαν φορές που ακόμη κι εγώ η ίδια δεν αποφάσιζα να πιστέψω στα ίδια μου τα λόγια.
Η κατάρα ενός θεού – αυτή η μεγίστη τιμωρία των ανθρώπων. Σελίδα 83
Το έργο αυτό μεταφέρει έμμεσα τις ελπίδες μιας εποχής, τις αγωνίες και τα θέλω των δυνατών του τότε. Και με ένα απρόβλεπτο τρόπο ενώνει τις θέσεις του με τις αντίστοιχες θέσεις προηγούμενου έργου του ίδιου του συγγραφέα. «Μετά ήταν που ήρθε η άλλη μέρα. Και η άλλη εποχή» Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, όσοι μένανε στο Εκεί θέλανε να πάρουν το Εδώ, αυτοί που είχαν το Εδώ θέλανε να κάνουν δικό τους και το Εκεί..... Αυτοί που είχαν το Εκεί βρέθηκαν να είναι οι νικητές. Και αυτούς που μένανε στο Εδώ τους άφησαν με λίγο φαΐ, λίγο νερό λίγα χρήματα» (απόσπασμα από το «Δεν με λένε Ρεγγίνα, Άλεχ με λένε» του Μ. Κοντολέων).
«Ο κόσμος μοιρασμένος ανάμεσα στο θρόνο του Ολύμπου από τη μια και από την άλλη στους θρόνους των πιο ταπεινών βουνών, των λιμανιών, και των οικισμών που στολίζουν τις πεδιάδες. Βασιλιάδες των θνητών απ΄ εδώ κυρίαρχοι της αθανασίας απ΄ την άλλη. κι ανάμεσά τους πρόσωπα σαν και το δικό μου. Οι μάντεις και οι μάντισσες. Να ερμηνεύουμε τη βούληση των αθανάτων και να δικαιολογούμε την αλαζονεία όσων αγνοούμε την Ευθύνη τη φαυλότητα των άλλων που δεν επιδέχονται το τελεσίδικο πεπρωμένο τους. Όπως και να το κάνουμε, όλα αυτά έχουν να κάνουν με όσους ηγεμονεύουν. Μία μέρα ή κάποια χρόνια; Μια αιωνιότητα και για πάντα; Ανύπαρκτη εν τέλει η διαφορά. Η ηγεμονία γλυκύτατη ακόμα και αν είναι στιγμιαία. Αναμονή λοιπόν…..» σελίδα 43- 44
Η Κασσάνδρα ξέρει τι πρόκειται να γίνει, ξέρει τι θέλει αλλά άλλοι έχουν αποφασίσει τόσο για τους ίδιους όσο και για την ίδια, το μέλλον τους και το μέλλον της. Είναι οι θεοί που εμπλέκονται στα μελλούμενα; Πάντοτε; Δεν το νομίζω αυτό. Ακόμη και η ίδια η Κασσάνδρα αν άλλαζε κάποιες από τις επιλογές της ή αν παρουσίαζε διαφορετικά τα γεγονότα και τελικά έπειθε, θα μπορούσε να αλλάξει το τέλος που θα ερχόταν;Ο Πρίαμος, ο Έκτορας, ο Πάρης άνδρες που ως.... «βασιλίσκοι δεν τολμούν να ρισκάρουν την ασημαντότητά τους. Η Κασσάνδρα ακούει, βλέπει, νιώθει ερμηνεύει τα σημερινά και μαντεύει τα μελλούμενα φτάνοντας στο πιο σημαντικό –«Η ιστορία το έμαθα πλέον και το βλέπω να επιβεβαιώνεται- γράφεται από την αλαζονεία των ηγετών και από τις προσπάθειες να στολίσουν το βίο τους με λάμψεις φθαρτές- ένα κομμάτι γης, κάποια χρυσά νομίσματα, ύμνους που να αναφέρονται στις πράξεις τους και γυναίκες που πριν από το όνομά της καθεμιάς τους θα μπορεί να τοποθετηθεί ένα επίθετο- Μεγάλη, σεβαστή, Θεά.... Ωραία»
Απούσα από τη Μαύρη Άμμο μου- επιβεβαιώνω τις μνήμες μου. (Η Ελένη)
Ένα φάντασμα… Και ξαφνικά ουρλιάζω. Συνειδητοποιώ.
Μια πρόφαση υπήρξε η Ελένη
Δεν τη διεκδίκησαν δύο άνδρες, μήτε δύο λαοί.
Τη χρησιμοποιήσαν.
Άνδρες από τη μια μεριά του πελάγου, άνδρες και από την άλλη.
Και η απόλυτη κυριαρχία να τους ερεθίζει σκέψεις και κορμιά.
Ο πόλεμος πράξη άρρενος.
Τον χρεώσανε σε μια γυναίκα.
Τόσο λίγο ανδρείοι….
Ανδρόγυνες!
Μετά από αυτό τον μονόλογο μέσα στην αφήγηση των γεγονότων η σύγχρονη Κασσάνδρα συνειδητοποιεί και καθώς αναλύει το φυσικό στοιχείο μία μπόρα ξεσπά για την εξέλιξη του έργου….Υπήρξαν πολλές φορές που θεώρησα ότι το κείμενο είναι τόσο αριστοτεχνικά δομημένο και προσεγμένο που δεν θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει με ευκολία ένα απόσπασμα με μονόλογο της Κασσάνδρας στο νέο έργο από κάποιο αντίστοιχο του αρχαίου κειμένου. Είναι η πένα του συγγραφέα που συνταιριάζει ύφος, προτάσεις, λέξεις, εποχές και αναδεικνύει ήρωες που πλέον συνομιλούν μαζί του και αλληλεπιδρώντας δημιουργείται τελικά ένα μοναδικό νέο κείμενο. Όταν το τελευταίο έρχεται στα χέρια των αναγνωστών, τότε αρχίζει μία άλλη συνομιλία.....
Δεν θα το τοποθετούσα αυστηρά στα υπόλοιπα έργα του Μ. Κ. για ενήλικες, διότι θεωρώ ότι θα μπορούσε να αποτελεί ένα υπέροχο παράλληλο βιβλίο για τον φιλόλογο που αναζητά πέραν από το αναλυτικό πρόγραμμα να εμπνεύσει τους μαθητές του. Η Κασσάνδρα της Ιλιάδας και της Ορέστειας πόσο κοντά είναι αλήθεια με την Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο; Γνωρίζει περισσότερα για τις εποχές του τότε και του τώρα η Κασσάνδρα του Μάνου Κοντολέων; Είναι διαχρονική; Η Κασσάνδρα στην Μαύρη Άμμο, έχω την αίσθηση ότι θα αποτελεί για καιρό σημείο αναφοράς και βιβλίο με διθυραμβικές κριτικές γιατί πολύ απλά είναι γραμμένο έτσι ώστε να μαγεύει και σε αυτό συνηγορεί η ίδια η ηρωίδα του - η μάντισσα και μάγισσα Κασσάνδρα!
Πριν ολοκληρωθεί η παρουσίαση θα ήθελα και εγώ να προσφέρω στο βωμό αυτής της τραγωδίας κάτι δικό μου που γράφτηκε από εμένα πριν πολλά χρόνια αλλά θα έλεγε κανείς μπορεί να το είχε πει η Κασσάνδρα στο πεθαμένο αδελφό της θέλοντας και πάλι να το πει τόσα πολλά και τίποτε αλήθεια να μην εκστομίζει.
Ετεροχρονισμένη συνάντηση 17-2-2000
Έφυγες και δεν πρόλαβα
Μία αιωνιότητα ανοίγεται
Προχώρα! Είναι ο δρόμος σου.
Είναι η «ζωή» σου.
Έφυγες και εγώ το ΄νιωσα,
το κενό στην ψυχή μου.
Δεν γνώρισα!
Ίσως ήταν έτσι το γραπτό.
Ίσως το μεγάλο φως να είναι αλλού.
Εσύ να το διαθλάς στο εξής…..
Έφυγες και αντιφατική η λύπη
Πορεύεσαι για κάπου που όλοι
Αγωνιούμε αν τελικά θα πάμε.
Λυπάμαι, αλλά και χαίρομαι.
Ίσως όμως εκεί ψηλά κάποιοι περιμένουν.
Κάποιοι που αν δεν το ΄νιωσες ποτέ,
Είναι κοντά μας σε στιγμές, για να τις ξεπερνάμε.
Δεν πρόλαβα αλλά το ΄νιωσα
Λυπάμαι, μα το δάκρυ επιβράδυνση πορείας.
Σ΄ αφήνω και κάνε αυτό που έχεις κληθεί.
Πορεύσου!
Η μνήμη μας,
φωτοδότης στον κόσμο
Η ζωή σου,
οδηγός στη ζωή.
Η φροντίδα σου,
Έργα δημιουργία,
Πορεύσου….. Βασιλική Ρεσβάνη
