Η Χρύσα Φάντη στην Εφημερίδα των Συντακτών για το 'Κόντα ρόλος'

«Κόντρα ρόλος» Η τέχνη ως αυτογνωσία ΝΗΣΙΔΕΣ ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ 30.08.25 18:52 Χρύσα Φάντη «Παγίδα για το σώμα της νεότητας ο έρωτας· παγίδα για το σώμα του γήρατος ο θάνατος». Στον Κόντρα ρόλο, ο Κοντολέων -συγγραφέας πολυγραφότατος, που έχει ασχοληθεί επιτυχημένα με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου-, ολοκληρώνει μια στοχαστική μυθιστορία για τη ζωή στο περιθώριο και την απατηλή ασφάλεια του χθες∙ ένα ώριμο έργο, όπου πρωταγωνιστούν η θνητότητα, η μνήμη και τα δυσεπίλυτα οικογενειακά και ερωτικά αδιέξοδα Στο μυθιστόρημα Κόντρα ρόλος, ο Μάνος Κοντολέων μέσ’ από το βλέμμα ενός κριτικού θεάτρου που πλησιάζει τα ογδόντα, του Λάμπρου Αρνή, επιχειρεί να φωτίσει τις έντονες αλληλεπιδράσεις αλλά και τις αδυσώπητες αντιθέσεις ανάμεσα στον έρωτα, το γήρας και τη δημιουργία. Ο Αρνής βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν «κρίσιμο ρόλο», ίσως τον πιο «κόντρα ρόλο» που καλείται να εκπροσωπήσει εκτός σκηνής. Καθώς η απομόνωση, η σωματική φθορά και η αβεβαιότητα της ερωτικής σχέσης του με την κατά σχεδόν σαράντα χρόνια νεότερή του ηθοποιό Αντρίνα Λεμονή κυριαρχούν στη ζωή του επιβάλλοντας νέους όρους, συνειδητοποιεί ότι κι αυτός -όπως η Γουίνι στο Ω, Οι ωραίες Μέρες (Ολοι εκείνοι που πέφτουν)-σταδιακά και με ρυθμό μη αναστρέψιμο βυθίζεται στην αφάνεια. Με τη θεατρική τέχνη να επιδρά ως άξονας αυτογνωσίας, ο Αρνής καλείται να ζήσει σε συνθήκες παρασκηνίου σαν να βρίσκεται μέσα σε ένα τούνελ που ολοένα στενεύει, που του αφαιρεί σκηνικό και λόγο. Δεν είναι πια καθοδηγητής και βασικό στέλεχος μιας θεατρικής σκηνής, αλλά έρμαιο ενός προσωπικού δράματος. Η αποτυχία του να διεγερθεί ερωτικά και η σκέψη να λύσει το πρόβλημα, καταφεύγοντας στα Zanipram και τα Lexotanil, αποκαλύπτουν τη σωματική και ψυχική του κόπωση. Το παρελθόν, οι ρόλοι, οι θεατρικές παραστάσεις γίνονται σκιά – ένας ίσκιος μανόλιας που, πλέον, «δεν προσφέρει απόλυτη προστασία, μήτε υπάρχει». Η φιγούρα του φίλου του, συνταξιούχου γιατρού Ερρίκου Εσκενάζυ, προαναγγέλλει τις εξελίξεις εισάγοντας τον αντίλογο και έναν νέο ηθικό και αισθητικό ορίζοντα. Η γήινη σοφία του Εσκενάζυ, οι ιατρικές συμβουλές, ο εκλεπτυσμένος σαρκασμός και ο πραγματισμός του αποτελούν το alter ego της κοινής λογικής ή, ίσως, τη θυμοσοφική όψη του θανάτου. Οι εμβριθείς, παρηγορητικές ατάκες των δύο ηλικιωμένων αθεϊστών που συζητούν για το νόημα της ζωής, πίνοντας ουίσκι σε μια επαρχιακή κωμόπολη, φέρνουν στον νου «συντροφικές ανταλλαγές» ηρώων του Τσέχοφ. Η αναφορά στον Ρώσο θεατρικό συγγραφέα από τον ίδιο τον Αρνή δεν είναι τυχαία. Από την πρώτη κιόλας σελίδα γίνεται φανερό πως έχουμε να κάνουμε με έναν ήρωα-στοχαστή. Ταυτόχρονα, η δεινή θέση και η ψυχοσύνθεσή του θυμίζουν χαρακτήρες του Φίλιπ Ροθ· άνδρες που παλεύουν να σώσουν κάτι από την πνευματική τους κυριαρχία ενώ το σώμα τους παρακμάζει. Ο Αρνής σκέφτεται την Αντρίνα ως «ώριμη γυναίκα», χαρακτηρισμός που ηχεί παράδοξος όταν προέρχεται από έναν άντρα της ηλικίας του. Δεν προκαλεί μόνο τη θυμηδία αλλά και έναν βαθύτερο προβληματισμό, αν αναλογιστεί κανείς την αγεφύρωτη ηλικιακή διαφορά και την καθολική σύγκρουση που αυτή επιφέρει· αισθητική, θεατρική, ψυχοσεξουαλική. Ο Κοντολέων τον συμπονά, τον κατανοεί, αλλά δεν τον εξιδανικεύει, τον ξεγυμνώνει κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αποφεύγει κάθε περιττή δραματοποίηση, όμως, σε αντίθεση με τον Ροθ, επιλέγει μια πιο ήπια και διαλογική ματιά. Η μορφή και ο ρόλος της Αντρίνας στη ζωή του Αρνή συγκροτούν μια σύνθετη και εύθραυστη αντανάκλαση των ερωτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών μεταβολών της εποχής. Η σχέση τους φαίνεται να χτίζεται πάνω στην ανάγκη του Αρνή, ως άντρα-μέντορα, να παρατείνει τη νεότητά του μέσω της γυναικείας παρουσίας, αλλά και στην αβεβαιότητα της Αντρίνας, που έχει διαπλάσει την ταυτότητά της υπό τη σκέπη ενός έμπειρου πνευματικού καθοδηγητή. Η αναμόχλευση του νεανικού παρελθόντος του Αρνή με την απροσδόκητη εμφάνιση ενός γιου -του σαραντάχρονου, διάσημου φωτογράφου Πασκάλ Ομάν (ή Πασχάλ, ή Πασχάλη)-και, μέσω εκείνου, της μνήμης της νεκρής πια Σιμπέλ Ομάν -Γαλλοαλγερινής κεραμίστριας, ιδιοκτήτριας παραθαλάσσιου μπαρ κάπου στην Κρήτη και πρώην ερωμένης του Αρνή στο Παρίσι-, θα οξύνουν τις αντιθέσεις του ζεύγους. Η «Φαίδρα» του Ρακίνα -με το πάθος, την απώθηση, τη μοιραία επιθυμία- γίνεται εδώ καθρέφτης των εσωτερικών συγκρούσεων. «Παγίδα για το σώμα της νεότητας ο έρωτας· παγίδα για το σώμα του γήρατος ο θάνατος». Στον Κόντρα ρόλο, ο Κοντολέων -συγγραφέας πολυγραφότατος, που έχει ασχοληθεί επιτυχημένα με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου-, ολοκληρώνει μια στοχαστική μυθιστορία για τη ζωή στο περιθώριο και την απατηλή ασφάλεια του χθες· ένα ώριμο έργο, όπου πρωταγωνιστούν η θνητότητα, η μνήμη και τα δυσεπίλυτα οικογενειακά και ερωτικά αδιέξοδα. Παράλληλα, εστιάζοντας στους χαρακτήρες, με πλήθος ερωτημάτων, υπαινικτικών μεταφορών και γλωσσική φροντίδα που συχνά ακουμπά στην ποίηση, μας παραδίδει ένα πολύπτυχο, σύγχρονο ψυχογράφημα για το αμετάκλητο της φθοράς, την προνοητικότητα της παραδοχής και τη δύναμη της υποχώρησης. Οι εύστοχες διακειμενικότητες, οι δραματικοί εσωτερικοί μονόλογοι, η εναλλαγή υπαρξιακής και καθημερινής παρατήρησης, καθώς και το κτίσιμο μιας ρεαλιστικής όσο και θεατρικής ατμόσφαιρας αποτελούν μερικά από τα πιο δυνατά και διακριτά χαρακτηριστικά της γραφής του.

Η Μαρί Κιουρί και οι κόρες της

Ίμοτζεν & Ίζαμπελ Γκρίνμπεργκ «Η Μαρί Κιουρί και οι κόρες της» Μετάφραση: Λένια Ζαφειροπούλου Εκδόσεις Πατάκη

Μια κατηγορία βιβλίων για παιδιά που παρουσιάζει μια ιδιαίτερη άνθιση και διεύρυνση των στόχων της είναι αυτή του Βιβλίου Γνώσεων. Το είδος αυτό των βιβλίων έχει και στην ελληνική λογοτεχνία για παιδιά και νέους τη δική του ιστορία -μπορούμε να θεωρήσουμε πως βιβλίο γνώσεων ήταν και «Ο Γεροστάθης» του Λέοντος Μελά, που θεωρείται πως είναι το βιβλίο που εγκαινιάζει κατά κάποιον τρόπο τη σύγχρονη ελληνική παιδική λογοτεχνία. Τα σύγχρονα βιβλία γνώσεων στόχο τους έχουν να γνωρίσουν σε ανήλικους αναγνώστες θέματα εγκυκλοπαιδικά -επιστημονικά, ιστορικά, κοινωνικά, πολιτιστικά- με έναν τρόπο απλό, αλλά όχι απλοϊκό. Στην ουσία πρόκειται για βιβλία τα οποία προσφέρουν τη γνώση που πριν από κάποια χρόνια ο αναγνώστης θα την αναζητούσε σε λήμματα μια εγκυκλοπαίδειας. Βέβαια και καθώς η ανάπτυξη του θέματος στηρίζεται σε εμπεριστατωμένη έρευνα, η ανάγνωση αυτών των βιβλίων μπορεί κάλλιστα να ενδιαφέρει και το όποιον ενήλικο που δεν διαθέτει ειδικές γνώσεις πάνω σε αυτό το θέμα. Και νομίζω πως τούτη η ηλικιακή διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού αυτής της κατηγορίας βιβλίων έχει με τη σειρά της προσφέρει την ευκαιρία να δημιουργούνται εκδόσεις που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη αισθητική. Τα σύγχρονα βιβλία γνώσεων πέρα από το κείμενο διαθέτουν και πλούσια εικονογράφηση ή επίσης πλούσια παρουσία φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Παράλληλα -και στα πλαίσια μιας γενικότερης τάσης να πλησιάζουμε τη γνώση με όσο περισσότερο προσωποκεντρική θεώρηση ώστε το παρουσιαζόμενο γεγονός να συνδέεται με μια ανθρώπινη διάσταση- τα βιβλία γνώσεων αποκτούν και μια μυθοπλαστική ταυτότητα. Αυτή η προσπάθεια συνύπαρξης πληροφορίας με μυθοπλασία και πάντα μέσα στην αισθητική κάλυψη της εικόνας, έχει οδηγήσει πολλά από τα σύγχρονα βιβλία γνώσεων να έχουν και τα χαρακτηριστικά ενός graphic novel. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το βιβλίο «Η Μαρί Κιουρί και οι κόρες της» που το μεν κείμενό το υπογράφει η Ίμοτζεν Γκρίνμπεργκ, τη δε εικονογράφηση η αδελφή της Ίζαμπελ (και οι δυο γνωστές και παγκοσμίως καταξιωμένες στο χώρο του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου γνώσεων και όχι μόνο). Στο συγκεκριμένο βιβλίο συνεργάστηκαν και δημιούργησαν μια σύντομη -αλλά καθόλου επιφανειακή- βιογραφία της Μαρί Κιουρί και των δυο θυγατέρων της, την Ιρέν και την Εβ. Στο μεγάλου μεγέθους βιβλίο -το μέγεθος επιβεβαιώνει και την άποψη πως μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί και ως μια ιδιαίτερη υλοποίηση graphic novel- εξιστορούνται τα παιδικά χρόνια της Μαρί Κιουρί, οι σχέσεις της με την οικογένειά της, οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που αντιμετώπισε μέχρις ότου να βρεθεί στο Παρίσι για να ξεκινήσει της σπουδές της. Και στη συνέχεια η γνωριμία της με τον Πιερ Κιουρί, τα δυο παιδιά που απέκτησαν, οι έρευνες τους κάτω από δύσκολες συνθήκες, η διεθνής αναγνώριση, ο αιφνίδιος θάνατος εκείνου, το πάθος με τον οποίο, μόνη της πλέον η Μαρί, συνέχισε τις έρευνές της, ενώ παράλληλα μεγάλωνε τις δυο της κόρες. Και στο σημείο αυτό, η αφήγηση απλώνεται και στις ζωές των δυο κοριτσιών, φωτίζει τις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες τους, παρακολουθεί τις δικές τους πορείες για να επιστρέψει και πάλι στη Μαρί Κιουρί, να περιγράψει το πως οι ίδιες οι έρευνές της της στοίχισαν και την ίδια της τη ζωή, κάτι που μετά από χρόνια θα επαναληφθεί και με την πρώτη κόρη, ενώ η μικρότερη θα μείνει μόνη και με το δικό της τρόπο θα κάνει γνωστό σε όλον τον κόσμο την ουσία και το νόημα της επιστημονικής συνεισφοράς, το τι σημαίνει να αφιερώνεται κάποιος σε ένα σκοπό που αναπτύσσει την επιστημονική γνώση αλλά και προστατεύει την ανθρώπινη υγεία. Στην ουσία έχουμε της εξιστόρηση του έργου τριών γυναικών που στάθηκαν πρωτοπόρες, ξεπέρασαν στερεοτυπικές φυλετικές διακρίσεις και έγιναν σύμβολα όχι μόνο του επιστημονικού πάθους αλλά και της οικογενειακής αλληλεγγύης. Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση. Ένας σύγχρονος τρόπος συγγραφής ατομικών οραμάτων, ενδοοικογενειακών σχέσεων, κοινωνικών συνθηκών και επιστημονικών ερευνών. Το συναίσθημα του αναγνώστη ενεργοποιείται και η προσέγγιση επιστημονικών ανακαλύψεων με επάρκεια προσφέρεται από τη συνεργασία λόγου και εικόνας. Άξιο να διαβαστεί από αναγνώστες διαφόρων ηλικιών και ποικίλων ενδιαφερόντων. (640 λέξεις) Βιβλιοδρόμιο Νέων 23/8/2025