Είχε απ΄ όλα και είχε πολλά

Μαρία Παπαγιάννη

«Είχε απ΄ όλα και είχε πολλά»

Εικονογράφηση: Έφη λαδά

Πατάκης

Η Μαρία Παπαγιάννη έχει μια γόνιμη πορεία στη λογοτεχνία για παιδιά.

Εκείνο που χαρακτηρίζει τα κείμενά της, είναι από τη μια η ποιοτική της γραφή και από την άλλη οι κοινωνικές ευαισθησίες της.

Η Παπαγιάννη ενώ γράφει με λυρισμό και τρυφερότητα, θίγει θέματα και με έντονα πολιτικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά, αλλά και με διάθεση να μυήσει το παιδί σε μια κυκλική και διόλου ωφελιμιστική ανάλυση του κόσμου.

Στην τελευταία της αυτή ιστορία, αυτά τα στοιχεία είναι εμφανή. Ο βασιλιάς που τα θέλει όλα δικά του αδιαφορώντας για την ευτυχία των άλλων  και για την ποιότητα της ζωής των υπηκόων του, αλλά ακόμα και των δικών του, θα φτάσει στο τέλος να χαθεί κάτω από το βάρος όλων όσων κατέχει και που ποτέ δεν τα ευχαριστήθηκε.

Μια παραβολή που αγγίζει σημερινές καταστάσεις –ατομικό καταναλωτισμό όσο και οικονομικό αποκλεισμό- με τη βοήθεια της φαντασίας μετατρέπεται σε ένα ονειρικό –μα διόλου ονειροπαρμένο- ανάγνωσμα.

Στα μεγάλα πλεονεκτήματα του βιβλίου η υπέροχη εικονογράφηση της Έφης Λαδά.

Πρώτη δημοσίευση: http://www.bookia.gr/index.php?action=Suggestions&book=204529

Μισέλ Ουελμπέκ "Υποταγή"

Μισέλ Ουελμπέκ

«Υποταγή»

Μετάφραση: Λίνα Σιπητάνου

Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Θεωρώ τον Μισέλ Ουελμπέκ ως τον πλέον ενδιαφέροντα σύγχρονο ευρωπαίο συγγραφέα.

Κι αυτό γιατί μέσα στα μυθιστορήματά του δεν θα βρει κανείς  λογοτεχνικές αρετές (που ασφαλώς αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν)  όσο  ανησυχίες (συχνά ανομολόγητες) ενός σημερινού ευρωπαίου πολίτη.

Πολιτικά μυθιστορήματα τα βιβλία του. Και με πολιτική διάθεση σχεδιάζει τους χαρακτήρες των ηρώων του. Και με πολιτικό στοχασμό προχωρεί συχνά σε προβλέψεις για το τι πιθανώς θα συμβεί στην Ευρώπη και κυρίως στη χώρα που έχει εδώ και αιώνες αποτελέσει την καρδιά του ευρωπαϊκού πνεύματος –τη Γαλλία.

Πάντα τολμηρός, συχνά ακραίος, σαρκαστικός, ερωτικός –ίσως και ερωτομανής.

Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά περιγράφει γεγονότα του κοντινού μέλλοντος. Και ότι περιγράφει μας είναι οικείο, είναι αυτό που τώρα ζούμε, αλλά που ο Ουελμπέκ έρχεται να μας το φωτίσει έτσι όπως είναι πολύ πιθανόν αύριο να έχει μετατραπεί.

Και το οικείο γίνεται άξαφνα εφιάλτης.

Αυτή την τακτική ακολουθεί και στο τελευταίο του μυθιστόρημα.

Γύρω στα 2022, στις τότε εκλογές της Γαλλίας, η πρωτιά διεκδικείται από το Εθνικιστικό Κόμμα και από το Κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Τα παραδοσιακά άλλα δυο κόμματα (Σοσιαλιστικό και Δεξιό) αποφασίζουν να υποστηρίξουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα και έτσι η εκλογή στη θέση του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας ενός  -του πρώτου- μουσουλμάνου ηγέτη είναι γεγονός.

Ο κεντρικός αφηγητής και ήρωας του μυθιστορήματος είναι καθηγητής λογοτεχνίας σε Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει ζήσει μια ζωή θα έλεγε κανείς στο περιθώριο της Ιστορίας. Εγκλωβισμένος σε άνευρες λογοτεχνικές αναζητήσεις, ανίκανος να ζήσει τον έρωτα καθώς έχει αποδεχτεί τον ερωτισμό, περιχαρακωμένος στον μικρόκοσμο μιας πανεπιστημιακής κοινότητας που αδιαφορεί για την κοινωνία των πολιτών.

Οι πολιτικές αλλαγές θα είναι σαρωτικές. Και κυρίως σε επίπεδο Παιδείας.

Ένας νέος τύπος ευρωπαίου θα ξεκινήσει να διαμορφώνεται. Ένας νέος τύπος διανοούμενου της Δύσης θα πλάθεται καθώς το Ισλάμ θα επιβάλει τις αρχές του και θα προσφέρει την χρηματική του βοήθεια.

Ο αφηγητής θα προσαρμοστεί. Στην ουσία θα υποταχτεί.

Το ευρωπαϊκό παρελθόν θα υποχωρήσει. Τουλάχιστον με τη μορφή εκείνη που διαμόρφωνε –κάποτε- ευρωπαϊκές συνειδήσεις.

Πάνω σε μια τέτοια θέση (παρόμοια άλλωστε και με τα προηγούμενα βιβλία του) δομείται το μυθιστόρημα αυτό του Ουελμπέκ.

Και όπως και στα προηγούμενα βιβλία του, έτσι κι εδώ  ο αφηγητής δείχνει αν όχι να συμφωνεί με τα όσα γίνονται, πάντως να μην αντιδρά απέναντί τους.

Αυτή η στάση των ηρώων του Ουελμπέκ έχει κάνει πολλούς να θεωρήσουν πως ο ίδιος ο συγγραφέας αποδέχεται αυτή την πορεία προς ένας εξισλαμισμό της Δύσης.

Αλλά κάτι τέτοιο είναι –πιστεύω- λάθος.

Ο Ουελμπέκ καθώς δείχνει να ταυτίζεται με τον ήρωά του, δημιουργεί μεγαλύτερη αναστάτωση στον αποδέχτη των γραπτών του και εν τέλει κατορθώνει να αφυπνίσει ναρκωμένες αντιδράσεις.

Οι στόχοι της καταγγελίας είναι ευδιάκριτοι –οι  μικρού βεληνεκούς πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης, οι δευτεροκλασάτοι διαχειριστές της εξουσίας, οι εφησυχασμένοι πνευματικοί άνθρωποι. Και ίσως στο βάθος και πίσω από όλους αυτούς και ο παθητικός κληρονόμος των πατέρων του Διαφωτισμού* ο απλός άνθρωπος.

Στα ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου και η άνεση με την οποία ο Ουελμπέκ επιστρατεύει μέσα στις σελίδες του πρόσωπα υπαρκτά (Ολάντ, Λεπεν κ.α) με ήρωες μυθιστορηματικούς.

Σε κάθε περίπτωση, έχουμε ένα μυθιστόρημα που ξαφνιάζει, προβληματίζει.

Ίσως και να προτείνει  τρόπους γραφής μιας στρατευμένης (με την πολύ πλατιά έννοια του όρου) λογοτεχνίας.

Η μετάφραση υποστηρίζει την αναγνωστική απόλαυση.

 Πρώτη δημοσίευση: http://fractalart.gr/houellebecq/

Φεγγάρια του έρωτα

Ο Γιώργος Θεοχάρης γράφει στο bookpress...

Αναρωτηθήκαμε άραγε πόσες φορές χλευάσαμε, σιωπηλά, άφωνα έστω, μέσα μας, την ιδιαιτερότητα της ερωτικής επιλογής συνανθρώπων μας; Πόσες φορές ευχηθήκαμε μυστικά να μη λάχει σε δικό μας παιδί κάτι τέτοιο; Έχουμε αναλογιστεί ποτέ αν έχει κάθε άνθρωπος το δικαίωμα στη διαφορετικότητα και, ακόμη περισσότερο, έχουμε μετρήσει ποιο κέντρο, ποια πηγή εξουσίας προσδιορίζει τα standards συμπεριφορών, ώστε να υπάρχει μέτρο για πιστοποίηση των αποκλίσεων;

Ποιες σκοπιμότητες εξυπηρετούνται από την θέσπιση κανόνων συμπεριφοράς στην ερωτική επιλογή των ανθρώπων; Ποια ψυχικά τραύματα αφήνουν οι απορριπτικές συμπεριφορές μας στις ψυχές συνανθρώπων μας που εξ αρχής τους τονίσαμε με κάθε τρόπο ότι η θέση τους δεν είναι ισότιμη, ότι ανήκουν στο περιθώριο, ότι θα πρέπει να αισθάνονται αποσυνάγωγοι, μην, ίσως, και μιάσματα; Σκεφθήκαμε ποτέ αν είναι το ζήτημα της στάσης μας απέναντι στην ομοφυλοφιλία ερωτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή πολιτικό;

Διανοηθήκαμε αν κάθε ανθρώπινο ον έχει το δικαίωμα αυτοδιαχείρισης του σώματός του, κι αν η αυτοδιάθεση αποτελεί στοιχείο σεβασμού από όλους για όλους; Δεχόμαστε ή όχι πως η αξιοπρέπεια των ανθρώπων δεν διαφοροποιείται από τη σεξουαλική τους ταυτότητα; Ότι δεν γίνεται αναξιοπρεπής κάποιος επειδή και μόνο αμφισβητεί ένσαρκα τα στερεότυπα των υποτιθεμένων χρηστών ηθών. Έχουμε υπολογίσει το μέγεθος ευθύνης της «χρηστά» φερόμενης πλειοψηφίας στην εξώθηση των συνανθρώπων μας με ομοφυλοφιλική επιθυμία στο να επιχειρούν την δημοσιοποίηση της επιλογής τους με τρόπους γραφικούς και γελοίους, όπως οι παρελάσεις και άλλα όμοια; Όλα αυτά είναι το αποτέλεσμα της απόρριψής μας απέναντι σε ανθρώπους που δικαιούνται ισοτιμία σε κάθε τι στη ζωή. Οι παραπάνω διερωτήσεις και προβληματισμοί αποτέλεσαν, υποθέτω, την γενεσιουργό αιτία συγγραφής του μυθιστορήματος Δάχτυλα πάνω στο σώμα της.

Ο Μάνος Κοντολέων, συγγραφέας με, κατ’ εξοχήν, ανθρωποκεντρική ματιά στα έργα της γραφής του, δημιουργεί μιαν ιστορία μέσα από την οποία διαμεσολαβεί προκειμένου ο αναγνώστης να τεστάρει τη δική του στάση απέναντι στο θέμα της ομοφυλόφιλης επιθυμίας και επιλογής, να αντιληφθεί πόσο ανεκτικός είναι ή δεν είναι στην διαφορετικότητα, πόσο μακριά ή κοντά είναι ο ίδιος σε προκαταλήψεις και συμπεριφορές καταδικαστικές της διαφορετικότητας, να πάρει, μέσα στον νου του, κατ’ ιδίαν, θέση για το ζήτημα. Και να το κάνει αυτό ενώ απολαμβάνει ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα, με ρέοντα λόγο, με απλότητα εκφραστική, εσωτερικό ρυθμό καλοτονισμένο, με το ενδιαφέρον ν’ ανανεώνεται από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, μέχρι την τελευταία σελίδα.

Η ιστορία, με λίγα λόγια, συνίσταται στο ότι μια νέα κοπέλα, η Λία, γόνος μεσοαστικής οικογένειας με αυστηρό πατέρα και συγκαταβατική, αλλά υποταγμένη στη βούληση του αντρός της, μητέρα, όταν απομακρύνεται από την οικογενειακή επιτήρηση, πηγαίνοντας στη Θεσσαλονίκη να σπουδάσει οδοντιατρική, απερίσπαστη και μακριά από τον φόβο της αποκάλυψης, έχει όλο το περιθώριο και την ελευθερία να ανακαλύψει τον εαυτό της και την σεξουαλική της ταυτότητα. Συνειδητοποιεί ότι η έλξη που αισθάνεται για πρόσωπα του δικού της φύλλου τείνει να σχηματοποιηθεί σε ανάγκη που ζητά πραγμάτωση. Συνάπτει σχέσεις ομοφυλοφιλικές αλλά και ετεροφυλικές, χωρίς όμως να διαλαλεί την προτίμησή της αυτή, χωρίς να κινείται φανερά και απροκάλυπτα, επειδή υπολογίζει πάντα την κοινωνική κατακραυγή και την πιθανότητα να μάθουν οι γονείς της και να δεχτεί την επίπληξη και την απόρριψη. Συμβιβάζεται λοιπόν μέσα σ’ έναν γάμο που όλοι αποδέχονται. Είναι πλέον οδοντίατρος με δικό της ιατρείο στην Αθήνα. Όταν θα γνωρίσει δύο ομοφυλόφιλες γυναίκες που ελεύθερα ζουν την κοινή τους ζωή θα κοιτάξει εντός της και θα αποφασίσει πως πρέπει να διεκδικήσει κι εκείνη την αυτοδιάθεσή της και να επιβάλει να την αποδεχτεί ο κοινωνικός περίγυρος. Η Λία αποδέχεται τελεσίδικα τη φύση της, σχίζει την προσωπίδα του γάμου της και επιπλέον στρατεύεται στην υπόθεση διεκδίκησης των δικαιωμάτων της και της ισότιμης αντιμετώπισης των ανθρώπων άσχετα με τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Τα κεφάλαια του μυθιστορήματος εισάγονται με δεξιοτεχνικά επιλεγμένα από τον συγγραφέα παραθέματα ποιημάτων της Σαπφούς, τα οποία λειτουργούν ως προοίμιο.

Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν κατατοπιστικές σημειώσεις για ένα πλήθος παραπομπών και επεξηγούνται δάνειες φράσεις και εκφράσεις. Κι ακόμη παρατίθεται πλούσια βιβλιογραφία για το θέμα που πραγματεύεται το μυθιστόρημα. Βιβλιογραφία στην οποία προσέτρεξε ο συγγραφέας ώστε να εξοπλίσει τη θεωρητική του σκευή προκειμένου να είναι σωστός στη γραφή του.

Ο Μάνος Κοντολέων κάνοντας λογοτεχνία με ένα θέμα ταμπού, καταφέρνει να μας δώσει, σαν σε μακροσκελές διάγραμμα, όλες τις ταλαντώσεις του ψυχικού συγκλονισμού της ηρωίδας του και να μας κάνει να αγαπήσουμε αυτό το εύθραυστο πλάσμα, σαν να το γνωρίζουμε από την ώρα που γεννήθηκε, λες και πρόκειται για ένα κορίτσι της γειτονιάς μας. Κι όχι απλά να το αγαπήσουμε αλλά και να συναινέσουμε, εντέλει, στις αποφάσεις που παίρνει για την αυτοδιάθεσή της και να χαρούμε αληθινά όταν κατορθώνει η Λία να κρατήσει την ταυτότητα των επιθυμιών της στα δάχτυλά της και να την επιδεικνύει άφοβα και υπερήφανα στον αέρα. Όταν η Λία κατορθώνει να μη γίνει λεία της ανθρωποφαγικής διάθεσης όλων εκείνων που πιστεύουν ότι είναι θεματοφύλακες της κοινωνικής ηθικής και έχουν έτοιμη την πέτρα του αναθέματος να την εκσφενδονίσουν στην κεφαλή κάθε ανίσχυρου ανθρώπινου όντος που θα τολμήσει ν’ αμφισβητήσει την υποκρισία τους.

Πρώτη δημοσίευση:  http://www.bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/kontoleon-manos-patakis-dachtula-pano-sto-soma-tis?utm_source=Newsletter&utm_medium=email

Ιωάννα Καρατζαφέρη "Λευκά στην κορυφή"

Ιωάννα Καρατζαφέρη
"Λευκά στην κορυφή"
Διηγήματα
Εστία

Πάνω από 50 χρόνια η Ιωάννα Καρατζαφέρη δίνει το παρόν της στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.

Με το πρώτο της κιόλας βιβλίο –τα «Επιπλωμένα Δωμάτια», το 1962- πρώτη αυτή φέρνει στη δική μας λογοτεχνία τη ματιά του έλληνα που ζει στις ΗΠΑ.

Θα ακολουθήσουν δεκάδες άλλα μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων, παιδικά βιβλία και μεταφράσεις που μαζί με τα συχνά εμφανιζόμενα άρθρα της στον τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό) έχουν πλέον καταγράψει τη συγγραφική της άποψη.

Η Καρατζαφέρη ξέρει να κυκλοφορεί στις πόλεις του κόσμου και να παρακολουθεί τους ανθρώπους τους.

Και η παρακολούθησή της αυτή δεν είναι μια αποστασιοποιημένη πράξη. Η Καρατζαφέρη χρησιμοποιεί πολύ συχνά την πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Η συγγραφέας ταυτίζεται με το δημιούργημά της και έτσι μπορεί και ο αναγνώστης να βρει πατήματα ώστε κι αυτός να μπορέσει να χωρέσει τη δικιά του υπόσταση.

Γνήσια αριστερή ματιά, θεμελιωμένη φεμινιστική άποψη, βαθιά καλλιέργεια, πάνω απ΄ όλα η φωνή ενός ανθρώπου που δε φοβάται το συναίσθημα και που καταφέρνει να το ενώσει με τη λογική.

Το τελευταίο της αυτό βιβλίο είναι μια συλλογή διηγημάτων.

Άξονας όλων τους η απώλεια* συχνά με την πρώτιστη μορφή της –τον θάνατο.

Η Καρατζαφέρη αποφασίζει να αντισταθεί, να αμφισβητήσει κάθε τι που μπορεί να οδηγήσει στην όποια μορφή αποχωρισμού, λήθης, αποξένωσης.

Γράφει σε ένα από τα διηγήματα:

Εσύ κοιμήσου.
Ποιος μπορούσε να μου δώσει τέτοια εντολή; Η αϋπνία ήταν μόνιμη συντροφιά μου επί δεκαετίες.
Άκουσα την πόρτα να κλείνει κι εγώ να γεμίζω σκοτάδι.
Ο Άντι είχε σβήσει όλα τα φώτα πριν φύγει.
Μα η λογοτεχνία δεν επιτρέπει στον εαυτό της μήτε καν το ημίφως.

Γι αυτό και η Ιωάννα Καρατζαφέρη –μετά από 50 χρόνια συγγραφής- αποφασίζει ως τίτλο το «Λευκά στην κορυφή». Με άλλα λόγια η πείρα είναι αυτό που κάνει τη ζωή να έχει αξία. Η πείρα να κατανοείς τον άλλον, να τον ταυτίζεις με τον εαυτό σου.

Όλα τα διηγήματα είναι γραμμένα με τον προσεγμένο τρόπο που η Καρατζαφέρη γράφει. Πλούσιο λεξιλόγιο, κοφτές φράσεις –άλλοτε απομονωμένες, άλλοτε η μια δίπλα στην άλλη. Και με ένα μόνο αποτέλεσμα –πολυδύναμη ανάλυση.

Εν τέλει μια κατάδυση στο βυθό όπου πάει να κουρνιάσει η μόνη βεβαιότητα του ανθρώπου – Το ήξερα κι εγώ πως ήμουν καταδικασμένη σε θάνατο.

Αλλά δε μένει –όχι, δε μένει κανείς σε αυτό.

Άφησα πίσω μου το παρελθόν και κοίταξα το παρόν.

Πρώτη δημοσίευση: http://www.bookia.gr/index.php?action=Suggestions&book=204917