Η Μάσκα του Καπιτάνο, στο Βιβλιοδρόμιο

 Γράφει η Γεωργία Γαλανοπούλου

Ένα από τα βασικά μοτίβα στα μυθιστορήματα του Μάνου Κοντολέων είναι η αναζήτηση ταυτότητας, κοινωνικής αποδοχής και αυτοπραγμάτωσης.   Στην επίπονη αυτή διαδικασία, η ιδιότητα του προσωπείου – νοητού ή πραγματικού—παίζει καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη του εκάστοτε χαρακτήρα.   Και εάν, για παράδειγμα, στη βραβευμένη με Κρατικό βραβείο Μάσκα στο φεγγάρι (Πατάκης 1997) οι κεντρικοί ήρωες ερευνούν την διχασμένη ως προς το φύλο ταυτότητα του μυθιστορηματικού ηθοποιού Λουκά Αλεξίου, στη  Μάσκα του Καπιτάνο το προσωπείο λειτουργεί ως μέσο κατάκτησης του ανδρισμού.

Εδώ ο δεκατετράχρονος Φιλ, μεγαλωμένος σ’ ένα περιβάλλον όπου οι προτεραιότητες και των δυο γονιών επικεντρώνονται στις δικές τους αναζητήσεις, διακατέχεται από μια διαταραχή στη ροή της ομιλίας του, προέκταση της ανασφάλειας και της μοναξιάς που βιώνει.  Όταν ο σκληροτράχηλος στρατιωτικός πατέρας του αναχωρεί για μια πολεμική επιχείρηση και η μητέρα του αναλαμβάνει θέση ερευνήτριας σε ένα κέντρο μελέτης του διαστήματος, στα προβλήματα του παιδιού προστίθεται η αναγκαστική μετακόμισή του στην επαρχία όπου την κηδεμονία του αναλαμβάνει ο ηγεμονικός παππούς.  Προσηλωμένος και αυτός στη δουλειά του, αδιαφορεί για τα προβλήματα του αγοριού προτρέποντάς το να συμπεριφέρεται όπως «οι άντρες». Η απαξιωτική του συμπεριφορά επιδεινώνει τον τραυλισμό του εγγονού και τον καθιστά ευάλωτο και ανίσχυρο απέναντι στον ακραίο εκφοβισμό και τη χλεύη την οποία υφίσταται από το νέο και αφιλόξενο περίγυρό του. 

Στον αντίποδα των γονιών, του παππού και του άξενου νέου τόπου βρίσκεται μια ηλικιωμένη γυναίκα με ευαισθησίες, η Λάουρα, μια εμβληματική μορφή ικανή να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Φιλ, να τον μυήσει στον κόσμο της φύσης, της τέχνης και της ποίησης και να του δείξει το δρόμο απόδρασης από το αδιέξοδο με την προτροπή να κάνει πράξη αυτό που φοβάται.  Αναδιφώντας τεύχη παλιών κόμικς από τη συλλογή της Λάουρας, ο Φιλ ανακαλύπτει ένα ξεθωριασμένο σημείωμα με σύντομη αναφορά στη Μάσκα του Καπιτάνο, ένα παλιό περιοδικό που απουσιάζει από τη συλλογή.  Από αυτό το σημείο και μετά, ο ρεαλισμός επιδέχεται τη διείσδυση της φαντασίας, η πραγματικότητα συμβαδίζει με την ψευδαίσθηση, ενώ τη σκυτάλη της πλοκής αναλαμβάνει η μάσκα της μύησης και της μεταμόρφωσης.  

Όπως εξηγεί ο Joseph Cambell στον Ήρωα με τα χίλια πρόσωπα, η μάσκα στις αρχέγονες τελετουργίες μύησης βιωνόταν σαν τη φυσική παρουσία του μυθικού προσώπου το οποίο αντιπροσώπευε.  Εκείνος που τη φορούσε ταυτιζόταν με αυτό το πρόσωπο κι αν επρόκειτο για θεότητα ένιωθε σαν  θεός.  Έτσι κι εδώ.  Ο νεαρός Φιλ, πιστεύοντας ότι έχει οικειοποιηθεί την δύναμη του Καπιτάνο, κινείται αλώβητος ανάμεσα στους χλευαστές του, γοητεύει το κορίτσι της καρδιάς του, εκδικείται τους βασανιστές του, αποτινάσσει τον τραυλισμό του.   Ο Καπιτάνο, όμως, ως χάρτινος μασκοφόρος ήρωας, ουδεμία σχέση έχει με αγαθές θεότητες, ούτε με υπερασπιστές των αδικημένων.  Ανελεήμων και ασυμβίβαστος, άνθρωπος και όχι υπεράνθρωπος, εξουσιάζει με τη ράβδο του επιβάλλοντας και τιμωρώντας. Αυτό όμως δεν το γνωρίζει ακόμη ο Φιλ.  Συνειδητοποιώντας στην πορεία τον άτεγκτο χαρακτήρα του απεκδύεται τη μάσκα όχι όμως και την ράβδο, την ανδρική δηλαδή ταυτότητα που εντέλει αναζητούσε.  Η μύησή του είναι πια πλήρης. Η σχέση με τον παππού του αποκαθίσταται.  Οι δυο τους στο εξής θα μπορούν να μιλούν «σαν άντρες» μας λέει ο παντογνώστης αφηγητής υπονοώντας ότι η «σωστή μεταμόρφωση» του εγγονού εντέλει λυτρώνει και τον εξουσιαστή προπάτορα από την σκληρότητα της δικής του μάσκας.   

Ο συγγραφέας  επικεντρώνει την αφήγησή του στον έφηβο ήρωά του, αλλά εξίσου σημαντικό πρόσωπο είναι η Λάουρα.  Η ανάγνωσή του δικού της θαυμαστού  προσωπείου ενισχύεται από την αποκάλυψη της παλιάς σχέσης της με τον παππού του Φιλ και την ανάγκη της να εκφράζεται μέσα από στίχους ποιητών (κατά το σεφερικό «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας).   Βέβαιον είναι ότι ο Κοντολέων, είτε γράφει για ενήλικες, είτε φιλοτεχνεί μυθιστορήματα για παιδιά και νέους, διεισδύει με ακρίβεια και ευαισθησία στον ψυχισμό των ηρώων του, σκιαγραφεί με λογοτεχνικότητα τον φυσικό και κοινωνικό τους περίγυρο και αναδεικνύει την ατμόσφαιρα του τόπου σαν να πρόκειται για έναν παράλληλο ήρωα.  Οι αναγνώστες θα απολαύσουν τη Μάσκα του Καπιτάνο και όσοι έχουν γενικότερη εποπτεία του έργου του θα βρουν σ’ αυτό απηχήσεις και από άλλους δικούς του τίτλους.