Με τη διπλή ιδιότητα συγγραφέα και κριτικού...

 

 

 

1.     Σε ποιους απευθύνεται σήμερα η κριτική, ποιοί την διαβάζουν και πως την διαβάζουν;

-Ασφαλώς σε κάποιους βιβλιόφιλους. Αλλά το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι το πόσοι σήμερα μπορεί να θεωρηθούν βιβλιόφιλοι που αναζητούν τον κριτικό λόγο ως έναν ενδιάμεσο λόγο ανάμεσα στο κείμενο και στον αναγνώστη του. Φοβάμαι πως οι περισσότεροι που διαβάζουν βιβλία -οι περισσότεροι, το τονίζω- αναζητούν από τον κριτικό να επιλέγει ανάμεσα στο άσπρο και το μαύρο. Σε κάθε περίπτωση είναι χαρακτηριστικό πως οι βιβλιοφιλικές σελίδες των παραδοσιακών εντύπων ολοένα και συρρικνώνονται, ενώ οι διαδικτυακές είναι άμεσα ή έμμεσα εξαρτώμενες από τα οικονομικά οφέλη που τυχόν έχουν ανάγκη και τα οποία εκφράζονται μέσα από τις διαφημίσεις.

2. Διαβάζετε κριτικές δικών σας βιβλίων; Τί αποκομίσατε από αυτές;

- Ασφαλώς και τις διαβάζω. Προσέχω τι λένε, αλλά πιστέψτε με έχω πάντα υπεράνω  κάθε άλλης κρίσης την κρίση του εαυτού μου ως αναγνώστη και κριτή του ίδιου του έργου. Έχω γράψει τόσα πολλά βιβλία και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους ώστε να είμαι εξασκημένος στο να διακρίνω ακόμα και τις πλέον αόρατες σε άλλους θετικές ή και αρνητικές λεπτομέρειες τους. Το ότι αυτές τις τελευταίες δεν στάθηκα ικανός να τις διορθώσω κατά τη διάρκεια της δημιουργία του έργου, αυτό ακριβώς σημαίνει. Πως αν και τις πρόσεξα δεν ήταν εφικτό να διορθωθούνε. Αναγνωρίζω πως το τέλειο έργο δεν υπάρχει και έχω αποδεχτεί πως είμαι ένα απλώς καλός συγγραφέας ανάμεσα σε άλλους καλούς συγγραφείς.

3. Ένας κριτικός λογοτεχνίας ασκεί κριτική πιο εύκολα ή πιο δύσκολα εάν ο ίδιος φέρει τη συγγραφική ιδιότητα;

-Προσωπική η απάντησή μου. Νομίζω πως η βαθιά πείρα μου στη συγγραφή με έχει κάνει να είμαι και πιο ώριμος κριτικός και να έχω αποδεχτεί πως ο κριτικός λόγος είναι ένας δευτερογενής λόγος και όπως και πιο πάνω σημείωσα ένας ενδιάμεσος λόγος.

4. Πιστεύετε πως η κριτική επιδρά ενθαρρυντικά ή μη, στη λογοτεχνική παραγωγή;

-Τα καλά λόγια πάντα βοηθούνε τον δημιουργό. Αλλά αν είναι πάρα πολλά και με απότομο τρόπο και στην αρχή της συγγραφικής ( αν και όχι μόνο) καριέρας μαζεμένα, μπορεί να προκαλέσουν ή μπλοκάρισμα σε μια νέα δημιουργία ή και να παραπλανήσουν.

5. Θεωρείτε πως η κριτική στην Ελλάδα μένει ανεπηρέαστη απέναντι σε καταξιωμένα ονόματα συγγραφέων ή στα κελεύσματα των εκδοτικών συμφερόντων;

-Νομίζω πως από τις προηγούμενες απαντήσεις μου κάπως το έχω απαντήσει αυτό το ερώτημα. Σίγουρα πάντα υπήρχαν οι διαπροσωπικές  σχέσεις, οι σύνδεσμοι μεταξύ ομάδων όπως και αντίστοιχα οι αντιθέσεις που και προκαλούσαν συγκρούσεις ή συνεργασίες συμφερόντων. Στις μέρες μας αυτά εκφράζονται με πιο ασαφή τρόπο καθώς οι όποιων μορφών εξουσίες έχουν γίνει κτήμα πολλών και εύκολα δημοσιοποιούνται.

6. Η εποικοδομητική κριτική μπορεί να επηρεάσει τα κριτήρια ανάγνωσης του αναγνωστικού κοινού; Ποιος ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας;

-Για τον ρόλο έχω απαντήσει. Να φωτίζει τους δρόμους που ο δημιουργός επέλεξε να χρησιμοποιήσει και να επισημαίνει πόσο καλά ή όχι στρωθήκανε αυτοί οι δρόμοι. Να μην κρίνει το έργο έτσι όπως αυτός θα ήθελε να είχε γραφτεί, αλλά να κρίνει αν το ίδιο το έργο -και πάντα κατά την άποψή του-  έχει σε ικανοποιητικό βαθμό επιτύχει τους στόχους του. Από εκεί και πέρα στις μέρες μας ο επηρεασμός του κοινού γίνεται με άλλους τρόπους ενός πλέον επιστημονικοφανούς marketing. Το πρόσωπο του συγγραφέα, εννοώ το ‘δημόσιο’  πρόσωπο του που σκιτσάρεται από τον ίδιο ή από κάποια κέντρα που για πολλούς και διαφόρους λόγους ενεργοποιούνται, πολύ συχνά δεν έχει και τόση σχέση με την ποιότητα του έργου του.

7. Μπορεί η κριτική να είναι αντικειμενική; Τι πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ένας βιβλιοκριτικός για να διασφαλίσει τη νομιμοποιητική ισχύ των κρίσεών του έναντι των επικριτών του;

-Ας μην το αναλύσουμε περισσότερο. Αντικειμενικός κανείς  και σε απόλυτο βαθμό δεν μπορεί να είναι. Αν αυτή είναι η βαθιά -θα έλεγα και εν τέλει ηθική- άποψη του κριτικού, νομίζω πως απαντά στους επικριτές του.

8. Οι Έλληνες σε σύγκριση με το παρελθόν, διαβάζουν περισσότερο, λιγότερο ή στον ίδιο βαθμό; Που κατά τη γνώμη σας οφείλεται αυτό;

-Αναμφίβολα περισσότερα. Σήμερα έχει μηδενιστεί σχεδόν ο αναλφαβητισμός. Τώρα το τι διαβάζεται σε ποιοτική σύγκριση με ότι στο παρελθόν διαβαζότανε δεν χρειάζεται νομίζω να το αναλύσει κανείς. Ποτέ η αύξηση της ποσότητας δεν συμβαδίζει με την αντίστοιχη αύξηση της ποιότητας.

 

9. Τα βιβλία που απαντώνται στις λίστες των ευπώλητων αποτελούν συχνότερα προτάσεις βιβλιοπαρουσιάσεων, προτάσεις των επώνυμων, ανώνυμων ή ψευδώνυμων σχολιαστών των βιβλιοφιλικών ιστολογίων ή πρόκειται για βιβλία που απέσπασαν τις θετικές κριτικές των βιβλιοκριτικών; Πως το εξηγείτε;

-Είμαι ολότελα αντίθετος με την κατάρτιση τέτοιων καταλόγων. Και μπορεί -το ομολογώ- και να χαίρομαι και να κοινοποιώ το γεγονός αν κάποια στιγμή ένας βιβλίο μου εντάχθηκε σε ένα τέτοιο κατάλογο, αλλά το κάνω εξαναγκασμένος από την εξάρτησή μου από την εμπορικότητα των βιβλίων μου που έχει το αποτέλεσμα με μια λίγο ή πολύ μεγαλύτερη  άνεση να εκδίδω νέα βιβλία. Αλλά στην ουσία διαφωνώ. Η σχέση του λογοτεχνικού έργου με τον αποδέκτη του είναι μη μετρήσιμη. Και τελικά με ποια αδιάβλητα και αντικειμενικά κριτήρια καταρτίζονται οι κατάλογοι αυτοί;

10. Εσείς πως επιλέγετε να επικοινωνείτε τα λογοτεχνήματά σας στο αναγνωστικό κοινό;

-Μα δεν μπορώ να μην το κάνω. Αν ήμουνα ένας συγγραφέας των ολίγων βιβλίων θα είχα την πολυτέλεια να κρατώ μια πλέον ‘αριστοκρατική’ στάση. Αλλά δεν είμαι… Και ακριβώς επειδή δεν είμαι σκεφτήκατε κι εσείς να μου αποστείλετε αυτό το τόσο ενδιαφέρον ερωτηματολόγιο.

11. Ποια η γνώμη σας για τη συνεισφορά του θεσμού απονομής λογοτεχνικών βραβείων στον κόσμο του βιβλίου; Είναι αναγκαία;

-Κάθε βράβευση είναι μια χαρά. Αλλά αναρωτιέμαι καθώς πλέον τόσοι πολλοί τίτλοι εκδίδονται κατά τη διάρκεια ενός  έτους, πως είναι δυνατόν ομάδες πέντε ή επτά ατόμων να μπορούν όλα να τα έχουν διαβάσει. Εδώ είναι που ότι πιο πριν έχω επισημάνει πάνω στη δυναμική του σύγχρονου  marketing βρίσκει την εφαρμογή του. Πολλά βραβεία υπάρχουν, οι επιτροπές τους προτού καταλήξουν στο ένα, καταγράφουν τις μικρέ λίστες των υποψηφιοτήτων και -θαυμάστε!- όλες τους σχεδόν τα ίδια βιβλία περιέχουν. Κι αν τύχει κάποιος από τους απλώς αναγνώστες να έχει διαβάσει ένα καλό βιβλίο, μένει έκπληκτος που δεν το συναντά σε καμιά λίστα. Όχι, η διαδικασία βραβεύσεων πρέπει να αναθεωρηθεί. Αλλά αυτό είναι μια δουλειά συλλογικού προβληματισμού που μάλλον δεν πρόκειται ποτέ να γίνει.

12. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έκαναν την εμφάνισή τους τα blogs, τα βιβλιοφιλικά ιστολόγια και γενικά η επώνυμη, ανώνυμη ή ψευδώνυμη βιβλιοκριτική, η οποία μάλιστα γνώρισε ιδιαίτερης αποδοχής από τους χρήστες του Διαδικτύου. Θεωρείτε πως το αναγνωστικό κοινό εμπιστεύεται τους παραδοσιακούς βιβλιοκριτικούς ή τους ψηφιακούς σχολιαστές και γιατί;

- Μεγάλο θέμα θέτετε. Εντάσσεται κι αυτό μέσα στο γενικότερο προβληματισμό του ‘εκδημοκρατισμού΄ της πληροφορίας. Έχει θετικά αποτελέσματα, έχει και αρνητικά. Η προσωπική μου εμπειρία ως προς την απήχηση των κριτικών σημειωμάτων μου, με κάνει να πιστεύω πως ακόμα η έντυπη μορφή της κριτικής έχει πιο σωστούς αποδέχτες από εκείνους που διατρέχουν τα ποικίλα ιστολόγια κλπ

13. Ποια η γνώμη σας για τα ιστολόγια, στα οποία σχολιάζεται την τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή; Εσείς έχετε ξεχωρίσει κάποιο/α βιβλιοφιλικό/α μπλογκ και γιατί;

-Νομίζω πως απάντησα ήδη

14. Τα βιβλιοφιλικά ιστολόγια αποτελούν κατά τη γνώμη σας μια δημιουργική επανάσταση για την κριτική, λειτουργώντας ως τόπος διάδρασης με άλλους αναγνώστες, συγγραφείς και κριτικούς βιβλίων ή ο εκδημοκρατισμός της κριτικής με την εισβολή των bloggers είναι συνώνυμος της παρακμής της όπως υποστήριξε ο Morris Dickstein;

- Μου ζητάτε μια πιο βαθιά απάντηση από εκείνη που έδωσα στην ερώτηση Νο 12. Αλλά όχι  δεν θέλω να απαντήσω μιας και από ένα σημείο και μετά ξέρω πως όλοι μας και η όποια σχέση μας με τον βιβλίο εισέρχεται -έχει ήδη εισέλθει- σε μια νέα εποχή. Μπορεί να έχω τις υποψίες μου για τις εξελίξεις, αλλά δεν είναι εδώ η ευκαιρία να τις αναπτύξω. Άλλωστε ποτέ δεν έγραψα κείμενο επιστημονικής  φαντασίας

15. Ποιο πιστεύετε πως θα είναι το μέλλον της κριτικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα;

-Μα σας είπα πως δεν έγραψα και ούτε σκοπεύω να γράψω κείμενο που να εντάσσεται στο τομέα της επιστημονικής φαντασίας

 

Σας ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη συμβολή σας στην παρούσα έρευνα!

-        Εγώ σας ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία που μου προσφέρατε να απλώσω κάποιες σκέψεις μου γύρω από την κριτική και τη συγγραφή. Καλή επιτυχία στην έρευνα σας

Οι απαντήσεις  δοθήκανε μετά από την παρακάτω επιστολή που έλαβα: 

Ονομάζομαι Θρασκιά Μαρία και είμαι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του Τμήματος Δημοσιογραφίας κατά το στάδιο εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας με θέμα: «Η κριτική βιβλίου στο Διαδίκτυο και ο πολιτισμικο-κοινωνικός ρόλος του κριτικού: η ελληνική περίπτωση».

Η  διπλωματική επιχειρεί να διασαφηνίσει βασικές έννοιες περί βιβλιοκριτικής, ενώ διερευνά την παρουσία και τα ειδικά χαρακτηριστικά της κριτικής στο Διαδίκτυο, όπως αυτή συναντάται σε ιστολόγια, ιστότοπους και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά, πάντα σε σύγκριση με την παραδοσιακή κριτική στον έντυπο Τύπο.

Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην ελληνική, λογοτεχνική βιβλιοπαραγωγή και στο ελληνικό ιντερνετικό τοπίο, εξετάζοντας αν και σε ποιο βαθμό η διαδικτυακή βιβλιοκριτική σηματοδοτεί την παρακμή της παραδοσιακής κριτικής ή τη μετεξέλιξή της. Ανιχνεύει, επίσης, τις πρακτικές, την επαγγελματική επάρκεια και τη θέση στο γενικότερο πολιτιστικό πεδίο των κριτικών που αρθρογραφούν στα ψηφιακά μέσα, σε μια απόπειρα να απαντήσει στο θεμελιώδες ερώτημα ποιος είναι τελικά ο ρόλος του σύγχρονου βιβλιοκριτικού μέσα στο νέο και διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον της εποχής μας. Με βάση συγκεκριμένα παραδείγματα των τελευταίων χρόνων, θα μελετηθεί παράλληλα η κειμενική ταυτότητα των κριτικών δημοσιευμάτων και θα αναλυθούν οι δομικές, υφολογικές και ιδεολογικές συνιστώσες τους.

Τέλος, η έρευνα θα ασχοληθεί με την πρόσληψη της διαδικτυακής κριτικής, ιχνηλατώντας τη δυναμική της επιρροής της στην αγορά του βιβλίου, αλλά και στην προώθηση της φιλαναγνωσίας.

Θα ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή εάν μου αφιερώνατε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο σας απαντώντας στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Με τιμή,

Μαρία Θρασκιά

Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια ΑΠΘ