Στέφαν Τσβάιχ "Καυτό Μυστικό"

 

Στέφαν Τσβάιχ

«Καυτό μυστικό»

Μετάφραση: Μαριάννα Αντωνοπούλου – Ίρμχιλντ Στάινερ

Εκδόσεις Ροές

 

Ένας συγγραφέας που αγαπήθηκε πολύ και από πολλούς στα χρόνια που έζησε και έγραφε και που ακόμα και τώρα, ογδόντα χρόνια μετά, τα βιβλία του παραμένουν ιδιαιτέρως αγαπητά από τους σύγχρονους αναγνώστες.

Τι είναι εκείνο που κρατά σε μια βιβλιοφιλική επικαιρότητα ένα συγγραφέα που γεννήθηκε το 1881 στη Βιέννη, ταξίδεψε σε πάρα πολλά μέρη, αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί  για να αποφύγει τη βία του ναζισμού, να πολιτογραφηθεί βρετανός υπήκοος, να ζήσει στις ΗΠΑ και τελικά στη Βραζιλία, όπου και το 1942 θα αυτοκτονήσει καθώς η νέα εποχή που βλέπει να έρχεται τον απογοητεύει;

Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι ο κοσμοπολιτισμός και της ίδιας του την προσωπικότητας όσο και του έργου του. Ένα έργο που περιλαμβάνει κοινωνικά μυθιστορήματα, ιστορικές μονογραφίες, ψυχογραφικές νουβέλες, ποιήματα και θεατρικά έργα. Θέματα ποικίλα που φωτίζουν το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα με τη ματιά και τις ιδέες ενός ευρωπαίου που αισθάνεται πολίτης του κόσμου.

Ο τρόπος που πλησιάζει τους χαρακτήρες έχει μια βαθιά  γνώση ψυχολογίας και οι περιγραφές των τόπων κρατάνε τη γοητεία του μεσοπολέμου.

Αυτά όλα τα χαρακτηριστικά υπάρχουν και στη νουβέλα «Καυτό μυστικό».

Σε ένα θέρετρο των Αυστριακών Άλπεων , ο δωδεκάχρονος Έντγκαρ περνά τις μέρες του συντροφεύοντας την μητέρα του, μια όμορφη γυναίκα που πλησιάζει πλέον την ωριμότητά της και γι αυτό αισθάνεται πως χάνονται τα όποια όνειρα της νιότης της για να γνωρίσει ένα έστω και σύντομο ερωτικό πάθος. Παντρεμένη με πλούσιο δικηγόρο που μάλλον την παραμελεί, θα βρεθεί στο στόχαστρο ενός bon viveur και γοητευτικού βαρόνου που περνά στο ίδιο ξενοδοχείο κι αυτός τις διακοπές του.

Στην προσπάθειά του ο βαρόνος να κατακτήσει την ώριμη γυναίκα, θα χρησιμοποιήσει τον δωδεκάχρονο. Κι αυτός εύκολα θα κολακευτεί από το ενδιαφέρον που του δείχνει ένας άνδρας που αφηγείται περιπέτειες παρόμοιες με εκείνες που οι μικρός διαβάζει στα βιβλία του.

Αλλά πολύ γρήγορα ο μικρός θα διαπιστώσει πως τόσο η μητέρα του όσο και ο βαρόνος μοιράζονται κάποιο μυστικό που εκείνους τους φέρνει κοντά τον έναν στην άλλη, ενώ τον ίδιο τον κρατάνε μακριά. Ένα μυστικό ενήλικο και γι αυτό και απαγορευμένο, αλλά παράλληλα και μια γνώση που αν και ο ίδιος την κατακτήσει θα βρεθεί από την άχαρη παιδική ηλικία, στον ενδιαφέροντα κόσμο των ενηλίκων.

Στην ουσία ο Έντγκαρ υποψιάζεται την ύπαρξη της σεξουαλικότητας και αυτό το γεγονός τον οδηγεί από τη μια να διεκδικεί το ενδιαφέρον της μητέρας του και από την άλλη να βλέπει ως αντίπαλο τον υποψήφιο εραστή της.

Οι αντιδράσεις του καθώς τον οδηγούν σε πράξεις μη αναμενόμενες, θα τον κάνουν να γνωρίσει έναν ολόκληρο κόσμο που απλώνεται πέρα από την ασφάλεια της οικογένειας. Στην ουσία πέρα από την αυτογνωσία υπάρχει και η κοινωνικοποίηση.

Η νουβέλα είχε κυκλοφορήσει το 1911 μέσα σε ένα τόμο με τρεις ακόμα νουβέλες που κάτω από τον γενικό τίτλο «Πρώτη εμπειρία» επιχειρείτο μια εξερεύνηση θεμάτων της παιδικής ηλικίας. Πολύ σύντομα κυκλοφόρησε αυτόνομα, ενώ έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Θαυμάζει κανείς την έντονη και βαθιά γνώση της ψυχολογίας των εφήβων με την οποία ο Τσβάιχ  καταγράφει τις αντιδράσεις του νεαρού ήρωά του, την ίδια στιγμή που με επίσης μεγάλη ψυχολογική δεινότητα περιγράφει τις εσωτερικές συγκρούσεις μέσα σε μια γυναίκα που από τη μια αναζητά να ικανοποιήσει τη βαθιά ερωτική της διάθεση και από την άλλη να υποστηρίξει την ταυτότητα της μητέρας. Ένας διπλός ερωτισμός διαπερνά την όλη αφήγηση -εκείνος που γνωρίζουν οι ενήλικοι, ο άλλος που τρεμοπαίζει μέσα στο  εφηβικό ‘εγώ’.

Κι όλα αυτά μέσα σε ένα κείμενο που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη -του σημερινού αναγνώστη- που επιβεβαιώνει πως όσο κι αν τα  ήθη έχουν μεταβληθεί, στην ουσία οι ανάγκες τόσο των εφήβων όσο και των ενηλίκων παραμένουν οι ίδιες.

Κλασική γραφή ίσως και γι αυτό διαχρονικά μοντέρνα που η μετάφρασή της στα ελληνικά  δείχνει να έχει απόλυτα σεβαστεί το αρχικό κείμενο.

(605 λέξεις)

Βιβλιοδρόμιο Νέων (2/7/2022)

 

Ιστορίες από την «Πολιτεία» των βιβλίων: Ο Μάνος Κοντολέων θυμάται...

28 Ιουνίου 2022

 156

Ένα πορτρέτο του βιβλιοπωλείου «Πολιτεία» πολυπρισματικό, φιλοτεχνημένο από τις αφηγήσεις και τις ιστορίες συγγραφέων και μεταφραστών. Σήμερα, ο συγγραφέας Μάνος Κοντολέων.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η σχέση όλων μας με την ανάγνωση και τα βιβλία περνάει μέσα και από αμέτρητες ώρες αναζήτησης σε μικρά και μεγαλύτερα βιβλιοπωλεία, στο κέντρο της Αθήνας ή στο βιβλιοπωλείο της περιοχής μας. Το βιβλιοπωλείο της «Πολιτείας» από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του αποτέλεσε στέκι συγγραφέων και αναγνωστών, καθιερωμένη στάση στις αθηναϊκές βόλτες μας.

Ένα πορτρέτο της «Πολιτείας» φιλοτεχνημένο από τις αφηγήσεις και τις ιστορίες συγγραφέων, μεταφραστών και επιμελητών, τους κατοίκους της μεγάλης πολιτείας των βιβλίων.

«Κάποια παλαιότερα Χριστούγεννα όλα αυτά* εκεί στην Ασκληπιού, στο βιβλιοπωλείο της Πολιτείας» του Μάνου Κοντολέων

Μερικά χρόνια πιο πριν. Παραμονές Χριστουγέννων. Χριστούγεννα που για μένα δεν θα είχαν εκείνη τη λάμψη προηγούμενων ετών. Μια παρεξήγηση με πρόσωπο πολυτιμότερο από αμέθυστο είχε συμβεί – μια παρεξήγηση από εκείνες που αν και καιρό κυοφορούνται, ξαφνικά παρουσιάζονται, ξαφνικά και με ένταση και τελικά δεν καταφέρνεις να τις ελέγξεις και άδικα παίρνουν διαστάσεις μεγαλύτερες της αξίας τους.

Μήνες πολλούς που δεν επικοινωνούσαμε – η ασφυξία με έπνιγε και ήξερα πως και το άλλο πρόσωπο το ίδιο θα ασφυκτιούσε. Αλλά ο εγωισμός και από τις δύο πλευρές έδειχνε να είναι άτρωτος.

Παραμονές, λοιπόν, Χριστουγέννων και πέρασα από το πεζοδρόμιο της Ασκληπιού και λαχτάρησα να προσφέρω ενδυνάμωση μα και πίκρα στον εαυτό μου με ένα βιβλίο – εκείνο που είχα δωρίσει στο αγαπημένο πρόσωπο σε μια επέτειο προηγούμενης εποχής*, γενέθλια μάλλον θα είχε τότε και θα έκλεινε τα είκοσι πέντε.

Παραμονές, λοιπόν, Χριστουγέννων και πέρασα από το πεζοδρόμιο της Ασκληπιού και λαχτάρησα να προσφέρω ενδυνάμωση μα και πίκρα στον εαυτό μου με ένα βιβλίο...

Παλιά πλέον έκδοση και λογικό να μην υπήρχε στου πάγκους της «Πολιτείας». Αναζήτησα το τμήμα με βιβλία ξένης λογοτεχνίας και επειδή όλοι οι υπάλληλοι ήταν απασχολημένοι με πολλούς, λόγω των ημερών, πελάτες, άρχισα να αναζητώ τον ποθητό τίτλο στα ράφια παλαιότερων εκδόσεων. Κι ενώ αναζητούσα και φοβόμουν πως ο συγκεκριμένος τίτλος μάλλον θα είχε εξαντληθεί, μια φωνή –πολύτιμο το άκουσμά της ως κελαϊδισμός αηδόνας– με ρώτησε: «Αυτό ψάχνεις;»

Μπροστά μου στεκόταν το αγαπημένο πρόσωπο – μάτια θολά από συγκρατούμενα δάκρυα και στα χείλη ένα χαμόγελο διστακτικής πρότασης. Στα δάχτυλά της μέσα το βιβλίο που αναζητούσα. Με τα δικά μου δάχτυλα το έπιασα κι εγώ. Τα δάχτυλα και των δυο μας μπλεγμένα ολόγυρα σε λέξεις που είχαμε και οι δυο αγαπήσει.

Κάποια παλαιότερα Χριστούγεννα όλα αυτά, εκεί στην Ασκληπιού, στο βιβλιοπωλείο της «Πολιτείας».

Ιστορίες από την «Πολιτεία» των βιβλίων: Ο Μάνος Κοντολέων θυμάται... (bookpress.gr)

Ασημένια Σαράφη "Ο παππούς δεν θα ψηφίσει εφέτος"

 

Η Ασημένια Σαράφη (1973) είναι μια παρουσία στη λογοτεχνία μας με εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Κάνει την πρώτη της εμφάνιση το 1998 με μια νουβέλα και ακολουθούν ένα μυθιστόρημα το 2003, μια συλλογή διηγημάτων το 2007 και ένα ακόμα μυθιστόρημα το 2011. Ύστερα από ένδεκα χρόνια, δίνει ξανά το παρών με ένα ακόμα μυθιστόρημα.

Θεωρώ την Ασημένια Σαράφη ως μια πεζογράφο με ιδιαιτέρως έντονα χαρακτηριστικά, γιατί με μια δική της εντελώς αφηγηματική τεχνική καταγράφει κοινωνικά συμβάντα, ενώ την ίδια στιγμή στοχάζεται και αναστοχάζεται. Από μια άποψη, μια τέτοια αφήγηση –κυρίως εντός μυθιστορηματικών συνθέσεων– μπορεί να θεωρηθεί ως η πλέον σωστή πολιτικοποιημένη λογοτεχνία. Κι αυτό γιατί τα περιγραφόμενα γεγονότα έχουν να κάνουν με κοινωνικές και συχνά ιστορικές περιόδους, αλλά φωτισμένα από τη μια με τέτοιον τρόπο ώστε να καταδεικνύονται οι επεμβάσεις τους πάνω στις ζωές απλών ανθρώπων, και από την άλλη σχολιαζόμενα με διάθεση μιας αποστασιοποιημένης κριτικής ματιάς, αποκτούν και μια φιλοσοφική οντότητα.

Η οικογένειά του τον είχε ξεγράψει. Η πατρίς του επίσης. Η άγρια νοσταλγία των υπολοίπων δεν ήταν παρά ένας ανόητος συναισθηματισμός κι εκείνος επιθυμούσε να ζήσει όση ζωή τού απέμενε ελευθερωμένος από το παντοδύναμο δόκανο τέτοιων αισθηματισμών.

Αν αυτή είναι η τεχνική αφήγησης, η γλώσσα με την οποία η Ασημένια Σαράφη την υλοποιεί είναι ως μουσικοί φθόγγοι που άλλοτε νωχελικά αφήνονται σε εκτενείς ενδοσκοπήσεις και άλλοτε σε σαρκαστικές ή και ολοζώντανες περιγραφές. Μα πάντα κάτω από τη σκέπη μιας ενορχήστρωσης που δεν ξεχνά τη ζεστασιά ή και τον σπαραγμό της ανθρώπινης φωνής. Γραφή που ενώνει γλωσσικές περιόδους – αγγίζει το απόμακρο μιας λόγιας εκφοράς, αλλά καταλήγει στην αγκάλη μιας παλλόμενης καθημερινότητας.

Και, βέβαια, είναι και ο φωτισμός των προσώπων. Και όχι μόνο των κεντρικών. Θα έλεγα, μάλιστα, πως όσοι χαρακτήρες απλώθηκαν σε λιγότερες σελίδες, διαθέτουν και μεγαλύτερη και βαθύτερη κατανόηση εκ μέρους της δημιουργού τους.

Η Ασημένια Σαράφη γράφει πολυσέλιδα μυθιστορήματα, που όμως περιγράφουν την καθημερινότητα σε μικρές και απομακρυσμένες περιοχές. Άλλοτε σε ένα χωριό του Πηλίου (PlatanusOrientalis), άλλοτε σε μικρά νησιά (Αρόδο).

Τώρα το σκηνικό έχει να κάνει με μια επαρχιακή κωμόπολη. Και ο χρόνος αφήγησης απλώνεται στην ουσία σε σαράντα χρόνια – από το 1944 περίπου έως το 1981. Σαράντα χρόνια που σημαδέψανε το νέο πρόσωπο της Ελλάδας, αυτό το πρόσωπο με το οποίο και κάποια στιγμή εισήλθε στην επικράτεια του 21ου αιώνα. Ασφαλώς και άλλοι συγγραφείς έχουν ασχοληθεί και με τα όσα επακολούθησαν τα χρόνια του Εμφύλιου, λιγότεροι ίσως με την περίοδο της Χούντας, ίσως ακόμα πιο λίγοι με την περίοδο της εμφάνισης και άνοδο του ΠΑΣΟΚ. Η Σαράφη σε αυτή την τελευταία περίοδο εστιάζει το παρόν του μυθιστορήματός της, αλλά συνεχώς κάνει σύντομες, μα ουσιαστικές και καθοριστικές αναδρομές στα σαράντα τόσα χρόνια που είχαν προηγηθεί. Στόχος της να ερμηνεύσει το τώρα καθώς αναζητά το πώς, το γιατί και το πόσο οι συνθήκες που πέρασαν έχουν χαράξει τον δρόμο εκείνων που ακολούθησαν.

Γραφή που ενώνει γλωσσικές περιόδους – αγγίζει το απόμακρο μιας λόγιας εκφοράς, αλλά καταλήγει στην αγκάλη μιας παλλόμενης καθημερινότητας.

Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη (με λίγες παρεμβολές κεφαλαίων με διαλόγους που λειτουργούν κάπως σαν ντοκουμέντο). Ο αφηγητής εκπροσωπεί την τρίτη γενιά, αυτήν της Αλλαγής. Όταν ξεκινά τη συγγραφή των αναμνήσεών του, βρισκόμαστε στα μέσα του ’90. Και με αυτό το τέχνασμα, η Σαράφη κάνει ακόμα πιο εμφανή, αλλά και αποτελεσματική, τη διάθεσή της να ανιχνεύσει το πώς χθεσινά γεγονότα διαμορφώνουν σημερινά.

Ένας νέος άνδρας, λοιπόν, που θυμάται τη νεανική του ηλικία, τότε που ζούσε σε μια κωμόπολη και που με σκεπτικισμό συμμετείχε στο πολιτικό πάθος του καλοκαιριού του 1981, ενώ παράλληλα ανακάλυπτε το τι σημαίνει έρωτας, φιλία, προδοσία και… οικογενειακά μυστικά. Αυτά τα τελευταία θα τα φέρει στην επιφάνεια η άφιξη ενός ηλικιωμένου εξόριστου –ο Τσέχος παππούς θα είναι– που εκπροσωπεί τη γενιά των ανταρτών, ενώ ο γιος του και πατέρας του νεαρού είναι ο εκπρόσωπος της συμπιεσμένης ενδιάμεσης γενιάς, αυτής που σχεδόν συνθηκολόγησε, αυτής που στην ουσία είχε ξεχάσει να μιλά, να αφηγείται.

Με αυτό, λοιπόν, το εύρημα, η Ασημένια Σαράφη βρίσκει την ευκαιρία και τα σαράντα χρόνια να περιγράψει, αλλά και κυρίως να στήσει μπροστά στον αναγνώστη της μια ενδιαφέρουσα ομάδα ηρώων που ο καθένας τους έχει κερδίσει το ενδιαφέρον της, έχει σκύψει από πάνω του, τον κρίνει και τον δικαιολογεί. Τελικά τον ερμηνεύει. Ερμηνεύει εποχές και ανθρώπους. Και μέσα από αυτούς αποφασίζει.

Αλλά όλα αυτά είναι προβολές με αφετηρία του παρόν μου και δεν υφίστανται στο παρελθόν μου.

Ακριβώς αυτό είναι το στίγμα που διαπερνά όλο το βιβλίο και που, κατά τη γνώμη μου, το κάνει ιδιαιτέρως και βαθιά πολιτικό.

Το παρελθόν υπάρχει μόνο ως μνήμη. Είναι το παρόν που σχηματίζει την επόμενη μέρα. Από εκεί και πέρα κάθε τι είναι άθροισμα μικρών αποφάσεων, τυχαίων γεγονότων και εν τέλει ουσιαστικών όσο και στιγμιαίων επιλογών του κάθε ανθρώπου. Να το περιγράψω διαφορετικά – το κάθε λεπτό γίνεται ιστορία. Και ο καθένας μας τοποθετεί τη μικρή του ιστορία μέσα στο κάδρο της Ιστορίας των πολλών.

Όλες οι αποκαλύψεις δεν είναι παρά ψήγματα και διαστρεβλώσεις της μιας απόλυτης αλήθειας, η οποία δεν υπήρξε ακέραια παρά μόνο κατά την ανεπανάληπτη στιγμή διαδραμάτισης των γεγονότων: η κάθε αφήγησή τους στο εξής δεν θα είναι παρά μια επαναληπτική παραπλάνηση.

Αναφέρθηκα πιο πάνω στο ότι η Ασημένια Σαράφη γράφει μια καθαρή πολιτικοποιημένη λογοτεχνία. Νομίζω πως έχω δίκιο.

Ασημένια Σαράφη: «Ο παππούς δεν θα ψηφίσει φέτος» (diastixo.gr)