Από τον έρωτα στον ερωτισμό του εικοστού αιώνα

Της Τέσυ Μπάιλα

Από τον έρωτα στον ερωτισμό του εικοστού αιώνα

Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα αφιερωμένο στον έρωτα όπως διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε κατά τον εικοστό αιώνα και επηρέασε τη μοίρα του είναι η «Ερωτική αγωγή» του Μάνου Κοντολέων που κυκλοφόρησε ξανά δεκαεπτά χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου από τις εκδ. Πατάκη. Επί της ουσίας είναι ένα μυθιστόρημα αφιερωμένο στις ιδεολογίες του εικοστού αιώνα που μορφοποίησαν την ερωτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτισμική αισθητική αλλά και την ανάγκη εισδοχής στην αστική τάξη με κάθε μέσο, ιδεολογίες που κατ’ επέκταση άλλαξαν την ερωτική συμπεριφορά των ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα διαμόρφωσαν την εξέλιξη της εποχής με έναν τρόπο καθοριστικό και γι’ αυτό τον λόγο ιδιαίτερα σημαντικό.

Οι ανθρώπινες σχέσεις και ο τρόπος που επηρεάστηκαν από σημαντικά γεγονότα του εικοστού αιώνα γίνονται η αφορμή για μια αφήγηση που διασφαλίζει την κοινωνική και ανθρωπολογική προσέγγιση τους και μάλιστα υπό το πρίσμα των ερωτικών συνηθειών με τέτοιο τρόπο ώστε να σηματοδοτεί ταυτόχρονα την εξελικτική πορεία του ανθρώπου σε έναν αιώνα πολλαπλών διακυμάνσεων και δοκιμασιών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στο έργο του Φλομπέρ με τίτλο «Αισθηματική αγωγή» και είναι σαφής η διακειμενικότητα η οποία συνδέει τα δύο αυτά έργα καθώς τόσο το γνωστό έργο του Φλομπέρ, έργο που γράφτηκε το 1869 όσο και η «Ερωτική αγωγή» πραγματεύονται τα καθιερωμένα ερωτικά στερεότυπα της εποχής τους και ουσιαστικά περιγράφουν το ήθος που τα χαρακτηρίζει και τα διαμόρφωσε. Ο Κοντολέων όμως δεν στέκεται απλώς στην ιδιότυπη συνομιλία των δύο αυτών έργων. Ούτε βέβαια νοιάζεται να γράψει μια ιστορία πορνογραφικού χαρακτήρα. Κάτι τέτοιο δεν τον αφορά. Αυτό για το οποίο ενδιαφέρεται κυρίως είναι να εστιάσει στην κοινωνική επισκόπηση ενός ολόκληρου αιώνα, του εικοστού, ώστε να διαφανεί η σχέση της κοινωνικής κατάστασης με την ερωτική ταύτιση και πως αυτή η σχέση λειτουργεί ως χαρακτηριστικό πλαίσιο μιας ολόκληρης εποχής. Μέσα από την ιστορία του Χρήστου και του γιου του Άρη Βαλλή, την πορεία και την αποδοχή της ερωτικής τους ζωής ο Κοντολέων προσεγγίζει τον έρωτα. Παράλληλα βρίσκει την ευκαιρία να αποτυπώσει τους φιλοσοφικούς στοχασμούς του σε ό,τι αφορά στην απελευθέρωση την οποία υπόσχεται, στον τρόπο που γίνεται ο έρωτας ένας καθοριστικός και καίριος παράγοντας αποδέσμευσης των νοοτροπιών της εποχής που επηρέασε τις επόμενες γενιές και διαμόρφωσε νέες συνήθειες. Η πλοκή του μυθιστορήματος εξελίσσεται άκρως καταιγιστικά και ο συνδυασμός των αδρών και ολοζώντανων χαρακτήρων, τόσο των πρωταγωνιστικών όσο και εκείνων που δορυφορικά κινούνται γύρω τους, κάνουν την αφήγηση να ρέει απρόσκοπτα κρατώντας τον ενδιαφέρον του αναγνώστη αναλλοίωτο να παρακολουθεί την προσωπική και ερωτική ζωή του πατέρα Χρήστου Βαλλή αλλά και του γιου του Άρη από τη σεξουαλική απελευθέρωση ως την ουτοπία που χαρακτηρίζει τις αποφάσεις  τους, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο αλλά και την πορεία της ζωής τους. 

Περισσότερο επίκαιρο και διαχρονικό από ποτέ το έργο αυτό του Μάνου Κοντολέων απεικονίζει ανάγλυφα την κατάσταση που επικρατούσε τον εικοστό αιώνα και παράλληλα φωτίζει τον ηθικό χαρακτήρα της τωρινής εποχής με τον καλύτερο τρόπο επισημαίνοντας την επιταχυνόμενη μεταβολή του σύγχρονου ερωτισμού σε μια ενστικτώδη παρόρμηση. Η σεξουαλική συμπεριφορά των ανθρώπων και η έμφυλη διαφοροποίηση της εμπειρίας της γίνεται ο δείκτης συμπεριφοράς της κοινωνίας της εποχής καθώς λειτουργεί ως η κινητήριος δύναμη που κινεί τα πάθη, τις σκέψεις αλλά και τις πράξεις τους και πρόκειται για μια εποχή που όπως ο ίδιος ο συγγραφέας γράφε πρόκειται για: «μια εποχή η οποία ξεκίνησε από τη θεοποίηση του Έρωτα και τελείωσε με την αντίστοιχη θεοποίηση του Ερωτισμού · που απαρνήθηκε τη γλώσσα των σωμάτων και μεταπήδησε σ’ εκείνη των ειδώλων».

 Με γλώσσα αιχμηρή και θαρραλέα περιγράφει την πραγματικότητα επιστρατεύοντας λέξεις μιας καθομιλουμένης με έντονο και συχνά τολμηρό βιωματικό φορτίο που ενίοτε κινούνται στα όρια της αργκό, τις οποίες όμως συνδυάζει με λέξεις από την αρχαιότητα. Και αξίζει να σταθεί κανείς σε αυτές τις λέξεις από το παρελθόν για να απολαύσει τον ήχο και την αισθητική μιας γλώσσας που χάθηκε αλλά και για να αναγνωρίσει το γλωσσικό παιχνίδι στο οποίο αρέσκεται ο Κοντολέων, όντας απόλυτος σίγουρος για την τεχνική της αφηγηματική του προσέγγισής.

Ένα έργο πολλαπλών αναγνώσεων και πολυεπίπεδων εμβαθύνσεων που αποκαλύπτει τη σημασία της ετερότητας στην επαναστατική θεώρηση του έρωτα πέρα από στερεότυπα και παγιωμένες αντιλήψεις, μιας σημασίας ικανής να αλλάξει τον κόσμο και να αναδείξει την κοινωνική και ιδεολογική αναθεώρηση του μέσα από την παραδοχή της πολυγαμικής και φιλελεύθερης φύσης του ανθρώπου.

(Culture Now – 3/8/2020)